مقدمه
نخل خرما از گیاهانی است که کشت آن در قدیم در منطقه های جنوبی کشور متداول بوده است و در حال حاضر کشور ما از تولیدکنندگان مهم آن به شمار می رود به طوری که ایران دومین کشور دنیا از نظر تولید خرما می باشد.
خرما میوه ای بسیار مغذی ، زود هضم و انرژی زا می باشد. قسمت عمده مواد تشکیل دهنده خرما مواد قندی می باشد. خرما با داشتن ویتامین آ به مقدار زیاد و ویتامین های B,C و فسفر، کلسیم،پتاسیم ،چربی و مواد ازت دار از نظر ارزش غذایی بسیار مهم است.
تاریخچه خرما
خرما یکی از گیاهانی است که در ازمنه ماقبل تاریخ در مناطق بین مدار 29 تا 39 درجه عرض شمالی توسط مردم بومی کشت شده و در طی قرون متمادی مهمترین منبع نیرو و تغذیه انسانی بوده است. پیدایش درختان خرما در جهان از دوران دوم زمین شناسی یعنی دوره تریاس ژوراسیک آغاز می شود ولی زمانی که انسانهای متمدن پی به ارزش غذایی خرما برده و مبادرت به کاشت و بهره برداری و ترویج نخل نموده اند به شش هزار سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد.
از شواهد تاریخی در مورد قدمت خرما توصیه های پیامبران و متون کتب آسمانی درباره این گیاه است.
دین یهود خرما را یکی از هفت میوه بهشتی برشمرده و دیوارهای معبد حضرت سلیمان را با شاخه ها و خوشه های خرما منقوش ساخته اند. حضرت عیسی(ع) در زیر درخت خرما تولد یافته است.
امروزه در مناطق خرما خیز درخت خرما درا درخت زندگی می گویند و مورد احترام مردم این مناطق مخصوصاً اعراب است. اعراب معتقدند که درخت خرما دارای قدرت درک و احساس می باشد.
ممالک تولید کننده خرما در دنیا
عمده ممالک تولید کننده خرما در دنیا به ترتیب مصر،عراق و ایران است که تا پیش از این جمعاً سالیانه حدود 2 میلیون تن خرما تولید می کردند ولی در چند سال اخیر تغییراتی در تولید ممالک
آمار سطح کشت و میزان تولید خرما در ایران
سطح زیر کشت خرما 148/139 هکتار برآورد شده است که معادل 12درصد کل سطح زیر کشت درختان میوه و 87درصد درختان بارور می باشد که تولیدی به میزان 520/538 تن داشته است
خرما یکی از باارزش ترین مواد غذائی است اگر چه مقدار ویتامین های آن چندان قابل ملاحظه نیست اما خاکستر آن دارای 50% پتاسیم و 8% فسفر و 5% کلسیم است بنابراین یکی از منابع مهم ترکیبات معدنی در یک رژیم غذایی متعادل غذایی است. در قسمت مهمی از مناطق جنوبی کشور خرما غذای عمده محسوب می شود.
بنابه اظهارات آقای داوسن کارشناس معروف خرما ، یک دانه خرما با یک لیوان شیر شتر مواد غذایی مورد نیاز یک نفر را در روز کاملاً برطرف می سازد. قسمت اعظم خرما را قند تشکیل می دهد از این رو دارای کالری زیاد است. مقدار 450 گرم خرما معادل 1275 کالری حرارت ایجاد می کند.
پراکنش خرما در ایران
در کشور ما حدود 200 هزار هکتار از زمین ها و باغ های زیر کشت نخل خرما بوده که در 11 استان کشور پراکنده می باشند. میزان تولید خرمای کشور ما از این نخلستان ها حدود 800هزار تن در سال بوده که حدود 25 درصد کل تولید خرما در جهان را تشکیل می دهد.
مشخصات بتانیکی درخت خرما
خرما مهمترین نبات خانواده plamaceae و از جنس phoenix و گونه dactylifera است. خرما درختی دوپایه است به طوری که گلهای نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارند. گل آذین خوشه ای و از پوسته غلافی که spathe نامیده می شود پوشیده شده است.
خرما از تک لپه ای ها و دارای یک تنه و یک جوانه انتهایی است . هر سال خرما 30-18 برگ تولید می کند که از نزدیک جوانه انتهایی بیرون می آیند. جوانه ای که تولید برگ می کند معمولاً سه سال قبل از ظهور و نمایان شدن برگ روی تنه رشد می کند و پس از آن که ظاهر شد گلبرگ اصلی را تشکیل داده و خیلی سریع به رشد ادامه می دهد.
در قاعده هر برگ غلاف فیبر قرار دارد که چون حلقه ای دور تنه درخت را گرفته و نقطه رشد نخل و یا قلب نخل را محافظت می کند.
هر برگ بر حسب میران مراقبت و نگهداری از 7-3 سال روی درخت دوام دارد که به طور متوسط مدت باقیماندن برگ را از تاریخ پیدایش تا تاریخی که هر می شود پنج سال می توان در نظر گرفت. حال اگر هر نخل سالیانه حداقل 20 برگ جدید بدهد و باقیماندن آنها مدت پنج سال روی درخت نیز مسلم باشد هر نخل یکصد برگ سبز خواهد داشت که برای فتوسنتز و تغذیه 11-10 خوشه خرما تکافو می کند.
در قاعده هر برگ جوانه ای قرار دارد که در موقع تولید برگ بوجود می آید و به طور ناگهانی مخصوصاً در خرماهای جوان رشد کرده و پس از 2 سال تولید پاجوش می کند. این جوش ها ممکن است روی ساقه بوجود آید. بنابراین ساقه جوش یا به اصطلاح راکوب و اگر روی ریشه باشد پاجوش ریشه را تشکیل می دهد. در درختانی که بارور هستند این جوانه ها تولید گل آذین خوشه گل را می کنند و به ندرت تولید پاجوش ساقه می شود.
میوه خرما به صورت حبه ای و گل ماده دارای سه عدد کارپل است که فقط یکی از آنها تلقیح شده ، میوه را بوجود می آورد و دو کارپل دیگر در هفته بعد از تلقیح می ریزند. میوه خرما از سه قسمت تشکیل شده است : اپیکارپ پوست نازک روی خرما را بوجود می آورد. در صورتی که مزوکاپ قسمت گوشتی و خوراکی خرما را تشکیل می دهند و آندوکارپ پوست نازک سفیدی است که به صورت روپوش روی هسته قرار دارد.
تاریخ کاشت
کشت پاجوش در دو فصل بهار و پاییز امکان دارد ولی بهترین موقع کاشت اوایل بهار می باشد.
فاصله کاشت
بهترین فاصله برای کشت نخل 8*8 می باشد. چنانچه قرار باشد بین نخلها اقدام به کشت اشجار دیگر مانند مرکبات نمایند حداقل فاصله نخلها باید 12*12 باشد . در نخلستانهای فعلی در مناطق مختلف کشور فواصل نخلها بسیار کم و در اکثر نقاط 5*5 متر می باشد.
مراحل داشت خرما
آبیاری نخل خرما
آ بیاری پاجوش ها و نخل های خرما یکی از مهمترین کارهایی مرحله داشت یک نخلستان می باشد. بهترین روش آبیاری نخلستانهای احداث شده آبیاری به طریق تشتکی می باشد. به این صورت که با در نظر گرفتن اندازه پاجوش از لحاظ بزرگی و کوچکی تشتکی در اطراف پاجوش درست می کنند و آن را به وسیله جوی فرعی به جوی اصلی که از یک متری پاجوش می گذرد وصل می کنند. در نتیجه آب به تدریج از جوی اصلی وارد جوی فرعی شده و وارد تشتک می گردد و پاجوش را آبیاری می کند
2-فواصل آبیاری نخلستان
بهترین فاصله آبیاری در نخلستانهای تازه احداق شده در ماه اول یک روز در میان در ماه دوم 2 روز در میان و در ماه سوم سه روز در میان صورت می گیرد. بعد از گذشت این مدت بهتر است هر 7 روز یک بار نخلستان آبیاری شود.
3-کود دادن نخل های خرما
مصرف هر نوع کود آلی از قبیل : کود حیوانی-کود سبز و انواع کمپوست در نخلستانها توصیه می شود. میزان مصرف کود نیز بسته به اندازه نخل 30تا50 کیلوگرم متغییر می باشد. بهترین زمان دادن کود به نخلستان اواخر پاییز یا اوایل زمستان بوده و بهتر است حداقل هر دو سال یکبار صورت گیرد.