مقدمه نخل خرما از گیاهانی است که کشت آن در قدیم در منطقه های جنوبی کشور متداول بوده است و در حال حاضر کشور ما از تولیدکنندگان مهم آن به شمار می رود به طوری که ایران دومین کشور دنیا از نظر تولید خرما می باشد.
خرما میوه ای بسیار مغذی ، زود هضم و انرژی زا می باشد.
قسمت عمده مواد تشکیل دهنده خرما مواد قندی می باشد.
خرما با داشتن ویتامین آ به مقدار زیاد و ویتامین های B,C و فسفر، کلسیم،پتاسیم ،چربی و مواد ازت دار از نظر ارزش غذایی بسیار مهم است.
تاریخچه خرما خرما یکی از گیاهانی است که در ازمنه ماقبل تاریخ در مناطق بین مدار 29 تا 39 درجه عرض شمالی توسط مردم بومی کشت شده و در طی قرون متمادی مهمترین منبع نیرو و تغذیه انسانی بوده است.
پیدایش درختان خرما در جهان از دوران دوم زمین شناسی یعنی دوره تریاس ژوراسیک آغاز می شود ولی زمانی که انسانهای متمدن پی به ارزش غذایی خرما برده و مبادرت به کاشت و بهره برداری و ترویج نخل نموده اند به شش هزار سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد.
از شواهد تاریخی در مورد قدمت خرما توصیه های پیامبران و متون کتب آسمانی درباره این گیاه است.
دین یهود خرما را یکی از هفت میوه بهشتی برشمرده و دیوارهای معبد حضرت سلیمان را با شاخه ها و خوشه های خرما منقوش ساخته اند.
حضرت عیسی(ع) در زیر درخت خرما تولد یافته است.
امروزه در مناطق خرما خیز درخت خرما درا درخت زندگی می گویند و مورد احترام مردم این مناطق مخصوصاً اعراب است.
اعراب معتقدند که درخت خرما دارای قدرت درک و احساس می باشد.
ممالک تولید کننده خرما در دنیا عمده ممالک تولید کننده خرما در دنیا به ترتیب مصر،عراق و ایران است که تا پیش از این جمعاً سالیانه حدود 2 میلیون تن خرما تولید می کردند ولی در چند سال اخیر تغییراتی در تولید ممالک آمار سطح کشت و میزان تولید خرما در ایران سطح زیر کشت خرما 148/139 هکتار برآورد شده است که معادل 12درصد کل سطح زیر کشت درختان میوه و 87درصد درختان بارور می باشد که تولیدی به میزان 520/538 تن داشته است خرما یکی از باارزش ترین مواد غذائی است اگر چه مقدار ویتامین های آن چندان قابل ملاحظه نیست اما خاکستر آن دارای 50% پتاسیم و 8% فسفر و 5% کلسیم است بنابراین یکی از منابع مهم ترکیبات معدنی در یک رژیم غذایی متعادل غذایی است.
در قسمت مهمی از مناطق جنوبی کشور خرما غذای عمده محسوب می شود.
بنابه اظهارات آقای داوسن کارشناس معروف خرما ، یک دانه خرما با یک لیوان شیر شتر مواد غذایی مورد نیاز یک نفر را در روز کاملاً برطرف می سازد.
قسمت اعظم خرما را قند تشکیل می دهد از این رو دارای کالری زیاد است.
مقدار 450 گرم خرما معادل 1275 کالری حرارت ایجاد می کند.
پراکنش خرما در ایران در کشور ما حدود 200 هزار هکتار از زمین ها و باغ های زیر کشت نخل خرما بوده که در 11 استان کشور پراکنده می باشند.
میزان تولید خرمای کشور ما از این نخلستان ها حدود 800هزار تن در سال بوده که حدود 25 درصد کل تولید خرما در جهان را تشکیل می دهد.
مشخصات بتانیکی درخت خرما خرما مهمترین نبات خانواده plamaceae و از جنس phoenix و گونه dactylifera است.
خرما درختی دوپایه است به طوری که گلهای نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارند.
گل آذین خوشه ای و از پوسته غلافی که spathe نامیده می شود پوشیده شده است.
خرما از تک لپه ای ها و دارای یک تنه و یک جوانه انتهایی است .
هر سال خرما 30-18 برگ تولید می کند که از نزدیک جوانه انتهایی بیرون می آیند.
جوانه ای که تولید برگ می کند معمولاً سه سال قبل از ظهور و نمایان شدن برگ روی تنه رشد می کند و پس از آن که ظاهر شد گلبرگ اصلی را تشکیل داده و خیلی سریع به رشد ادامه می دهد.
در قاعده هر برگ غلاف فیبر قرار دارد که چون حلقه ای دور تنه درخت را گرفته و نقطه رشد نخل و یا قلب نخل را محافظت می کند.
هر برگ بر حسب میران مراقبت و نگهداری از 7-3 سال روی درخت دوام دارد که به طور متوسط مدت باقیماندن برگ را از تاریخ پیدایش تا تاریخی که هر می شود پنج سال می توان در نظر گرفت.
حال اگر هر نخل سالیانه حداقل 20 برگ جدید بدهد و باقیماندن آنها مدت پنج سال روی درخت نیز مسلم باشد هر نخل یکصد برگ سبز خواهد داشت که برای فتوسنتز و تغذیه 11-10 خوشه خرما تکافو می کند.
در قاعده هر برگ جوانه ای قرار دارد که در موقع تولید برگ بوجود می آید و به طور ناگهانی مخصوصاً در خرماهای جوان رشد کرده و پس از 2 سال تولید پاجوش می کند.
این جوش ها ممکن است روی ساقه بوجود آید.
بنابراین ساقه جوش یا به اصطلاح راکوب و اگر روی ریشه باشد پاجوش ریشه را تشکیل می دهد.
در درختانی که بارور هستند این جوانه ها تولید گل آذین خوشه گل را می کنند و به ندرت تولید پاجوش ساقه می شود.
میوه خرما به صورت حبه ای و گل ماده دارای سه عدد کارپل است که فقط یکی از آنها تلقیح شده ، میوه را بوجود می آورد و دو کارپل دیگر در هفته بعد از تلقیح می ریزند.
میوه خرما از سه قسمت تشکیل شده است : اپیکارپ پوست نازک روی خرما را بوجود می آورد.
در صورتی که مزوکاپ قسمت گوشتی و خوراکی خرما را تشکیل می دهند و آندوکارپ پوست نازک سفیدی است که به صورت روپوش روی هسته قرار دارد.
تاریخ کاشت کشت پاجوش در دو فصل بهار و پاییز امکان دارد ولی بهترین موقع کاشت اوایل بهار می باشد.
فاصله کاشت بهترین فاصله برای کشت نخل 8*8 می باشد.
چنانچه قرار باشد بین نخلها اقدام به کشت اشجار دیگر مانند مرکبات نمایند حداقل فاصله نخلها باید 12*12 باشد .
در نخلستانهای فعلی در مناطق مختلف کشور فواصل نخلها بسیار کم و در اکثر نقاط 5*5 متر می باشد.
مراحل داشت خرما آبیاری نخل خرما آ بیاری پاجوش ها و نخل های خرما یکی از مهمترین کارهایی مرحله داشت یک نخلستان می باشد.
بهترین روش آبیاری نخلستانهای احداث شده آبیاری به طریق تشتکی می باشد.
به این صورت که با در نظر گرفتن اندازه پاجوش از لحاظ بزرگی و کوچکی تشتکی در اطراف پاجوش درست می کنند و آن را به وسیله جوی فرعی به جوی اصلی که از یک متری پاجوش می گذرد وصل می کنند.
در نتیجه آب به تدریج از جوی اصلی وارد جوی فرعی شده و وارد تشتک می گردد و پاجوش را آبیاری می کند 2-فواصل آبیاری نخلستان بهترین فاصله آبیاری در نخلستانهای تازه احداق شده در ماه اول یک روز در میان در ماه دوم 2 روز در میان و در ماه سوم سه روز در میان صورت می گیرد.
بعد از گذشت این مدت بهتر است هر 7 روز یک بار نخلستان آبیاری شود.
3-کود دادن نخل های خرما مصرف هر نوع کود آلی از قبیل : کود حیوانی-کود سبز و انواع کمپوست در نخلستانها توصیه می شود.
میزان مصرف کود نیز بسته به اندازه نخل 30تا50 کیلوگرم متغییر می باشد.
بهترین زمان دادن کود به نخلستان اواخر پاییز یا اوایل زمستان بوده و بهتر است حداقل هر دو سال یکبار صورت گیرد.
مصرف هر نوع کود آلی از قبیل : کود حیوانی-کود سبز و انواع کمپوست در نخلستانها توصیه می شود.
4-گرده افشانی خرما خرما گیاهی است دوپایه یعنی گلهای نز و ماده آن روی پایه های جداگانه هستند.
برای تولید خرما باید عمل لقاح صورت بگیرد که به این عمل گرده افشانی می گویند.
گرده افشانی خرما یکی از حساس ترین کارهای نخل داری است.
عمل گرده افشانی در خرما به دلیل اثرهای دانه گرده بر روی کیفیت میوه بسیار مهم و حساس است و به همین دلیل با دخالت انسان انجام می شود.
مراحل برداشت خرما 1-چیدن خرما پس از رسیدن کامل خرما کارگران ماهر با استفاده از کمربندی به نامه پرند یا پروند از نخل خرما بالا می روند سپس خوشه های خرما را به اره کوچک داس مانند قطع می کنند و در داخل سبدهای مخصوص از جنس پلاستیک و یا برگ نخل خرما قرار می دهند و به وسیله طناب از نخل پایین می فرستند .
هنگام برداشت خرما باید دقت کرد که از پرتاب کردن و انداختن خوشه ها به پایین خودداری شود.همچنین از جمع آوری خرماهای ریخته شده در زیر نخل و مخلوط کردن آن با خرمای برداشت شده جلوگیری شود.
رطوبت گیری و خشکانیدن خرما: پس از چیدن خرما در صورتی که خرما بیشتر از 25درصد رطوبت داشته باشد و بسته بندی انجام گیرد در اثر فعالیت باکتری ها خرما ترشح می شود.
برای جلوگیری از این عمل بایستی قبل از بسته بندی خرما را خشک کرد تا رطوبت به حدی برسد که خرما آب اضافی نداشته باشد.
روش های خشک کردن خرما به دو روش خرما را خشک می کنند: 1-استفاده از خشک کن های صنعتی 2-استفاده از طبق های مشبک چوبی خشک کردن صنعتی در این روش پس از جمع آوری خرما آنها را در داخل سینی خشک کن می ریزند و در داخل دستگاه قرار می دهند.
درجه حرارت دستگاه را بر روی 39 الی40 درجه سانتی گراد تنظیم نموده و پس از مدت 16 الی 12 ساعت سینی های خرما را بیرون می آورند.
خشک کردن سنتی در روش سنتی پس از برداشت خرما چنانچه رطوبت خرما بیش از حد معمول باشد خرماهای جمع آوری شده را بر روی طبق های چوبی یا حصیر ریخته و برای مدت یک روز در معرض آفتاب قرار می دهند و بعد از آن خرماها را جمع آوری نموده و برای عملیات بعدی آماده می کنند.
ضدعفونی صحرایی خرما پس از اینکه خرما جمع آوری و رطوبت گیری شد چنانچه در نخلستان نگهداری شوند انجام عملیات ضدعفونی به صورت زیر باید صورت گیرد: جعبه های خرما را در محلی از نخلستان که نیم متر از سطح زمین بلندتر می باشد قرار دهید و سپس با پارچه ای از جنس کتان یا برزنت که یک طرف آن با سیم مالایتون یک در هزار سم پاشی گردیده است بپوشانید همچنین دقت نمایید که روی جعبه های خرما طرف سم پاشی نشده پارچه قرار گیرد و سمت سم پاشی شده پارچه بیرون باشد و به این ترتیب دور تا دور جعبه ها پوشانده می شود.
درجه بندی خرما قبل از عملیات بسته بندی خرما لازم است خرما درجه بندی شود.
برای این منظور باید چوب،خاشاک، خرمای آفت زده ، گندیده و صدمه دیده و همچنین خرماهای نارس و کال از محصول جدا نمایید و بقیه خرما را بر حسب درشتی و ریزی درجه بندی کنید.
شستشوی خرما پس از درجه بندی خرما ، خرما را درون سبدهای 15 الی 10 کیلویی ریخته و در زیر دوش آب کاملاً تمیز شستشو دهید و تا گرد و خاک و آلودگی آن برطرف شود/ بسته بندی خرما خرماهای درجه بندی شده معمولاً توسط کارگران به وسیله دست بسته بندی می شود.
مناسب است که با رعایت نکات بهداشتی خرماها در جعبه های یک کیلویی و یا بیشتر با پوشش پلاستیک بسته بندی شوند.
آفت ها و بیماری های مهم خرما سرخرطومی حنایی رنگ خرما سرخرطومی حنایی یک آفت جدید است که از سال 1369 در روی تعدادی از نخل ها مشاهده و مطابق شواهد از کشور پاکستان وارد شدهاست.
کنه گردآلود خرما یا کنه عنکبوتی خرما: این آفت در اکثر سالها در نخلستانهای کم آب دیده می شود و از شیره نباتی برگ و میوه نخل ها تغذیه می کند.
این آفت علاوه بر گردآلودکردن برگها و میوه های خرما به علت مکیدن شیره گیاهی به آنها رنگ خاکستری یا نقره ای می دهد.
روش مبارزه با این آفت عبارت است از : آبیاری به موقع نخلها – هرس نخلها- رعایت فاصله کاشت و جلوگیری از ایجاد گرد و غبار در نخلستان ها می باشد.
موش های صحرایی از آفات عمده و معمول نخلهای خرما انواع موش ها می باشند.
موش ها علاوه بر تخریب کانال های آبیاری به ریشه و حتی تنه نخل های خرما خسارت قابل توجهی وارد می کنند و بهترین روش برای مبارزه با موش ها به کاربردن علف کشهای مناسب و انجام عملیات شخم و دیسک هر چهارماه یکبار می باشد.
زنجره زنجره خرما یکی از مهمترین آفت های نخل می باشد.
زنجره ها در ابتدا بر روی برگ های نخل زندی می کنند .
برای مبارزه با زنجره باید چنین عمل کرد: هرس کردن به موقع نخل به طور سالیانه رعایت کردن فاصله کاشت نخل ها استفاده از سم های فسفره آفات دیگر نخلستانهای عبارت اند از: سوسک کرگدنی چوب خوار نخلستانها سپردار معمولی خرما میوه خوارهای خرما طرز برداشت خرما خرما بایستی در موقع برداشت یا چیدن رسیده باشد و زمان رسیدن بستگی کامل به نوع رقم خرما ، شرایط آب و هوایی و منطقه کشت و غیره دارد و خرما 4 هفته پس از تغییر رنگ و نرم شدن می رسد.
برداشت خرما می تواند با وسایل مکانیکی و ماشینهای برداشت محصول انجام گیرد.
نام کشورمیزان تولید به هزار تنمصر520عربستان475ایران4/468عراق5/323پاکستان290الجزایر180سودان125لیبی7/100آمریکا4/16سایر کشورها358442جمع442/902/2 استانسطح کشت درختان بارور(درصد)میزان تولیدکرمان1928/5خوزستان2/292/9هرمزگان4/1417فارس4/125/13بوشهر3/128/17سیستان و بلوچستان2/84/14اصفهان8/2-سایر استانها1/725/2