مقدمه فرآیند تولید مثل گیاهان گلدار با ظهور گل آغاز می‌شود و با تشکیل دانه پایان می‌یابد.
پس از لقاح تخمک به دانه و دیواره تخمدان به صورت تغییر شکل می‌یابند دانه بر اثر پاره شدن یا خراب شدن میوه آزاد می‌شود.
اجزای دانه رسیده مغز دانه جنین دارای مواد اندوخته است که هنگام رویش دانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مجموعه جنین و بافتهای اندوخته همراه آن مغز دانه را بوجود می‌آورد.
پوشش دانه پوششهای تخمک در بیشتر دانه‌ها سخت و محکم میشوند و پوست دانه را تشکیل می‌دهند پوست دانه معمولا نازک است مثل لوبیا سبز اما ممکن است به صورت ضخیم شده مانند فندق برزیلی.
آندوسپرم یاخته آندوسپرم از ترکیب هسته ثانویه با یکی از دو یاخته نر در کیسه جنینی تشکیل می‌شود.
یاخته آندوسپرم نخستین به سرعت تقسیم می‌شود و بافت آندوسپرم را بوجود می‌آورد.
این بافت با مصرف کردن خورش رشد کرده و از مواد ذخیره‌ای سرشار می‌شود.
که این مواد بعدها به مصرف تغذیه جنین می‌رسد.
جنین پس از انجام لقاح ، یاخته تخم برای مدتی بدون فعالیت باقی می‌ماند.
زیرا شروع تقسیم آن به رشد آندوسپرم وابسته است.
از تقسیمات ابتدایی تخم 8 - 4 یاخته بوجود می‌آید.
که به دنبال هم قرار دارند.
این مرحله را مرحله رشته‌ای شکل پیش جنین گویند.
در این مرحله یاخته مجاور سفت رشد طولی حاصل می کند و بقیه یاخته‌های رشته‌ای را به درون آندوسپرم می‌راند.
هم زمان با این تغییرات دورترین یاخته را از سفت تقسیم می‌شود.
از تقسیمات این یاخته جنین کروی به وجود می آید.
از این مرحله به بعد تفاوتی در ساختار دانه‌های تک لپه‌ای و دو لپه‌ای ایجاد می‌شود و آن داشتن یک یا دو لپه است.
نوک ساقچه گیاهک دو لپهایها از دو لپه پوشیده شده است حال آن که در تک لپهایها فقط یک لپه در یک طرف ساقه چه جنین دیده می‌شود.
در اغلب دو لپهایها ، اندوخته غذایی در پله‌های دانه قرار دارد.
در دانه کرچک و قهوه اندوخته غذایی در آندوسپرم آنهاست.
و بعضی گیاهان مانند ارکیده ، فاقد اندوخته غذایی است.
این دانه‌ها بدون لپه و آندوسپرم‌اند.
سپر در اغلب تیره گندم تمام لپه کاملا تغییر شکل می‌دهد و به صورت اندام ویژه جذب کننده مواد غذایی درمی‌آید که آن را سپر می‌نامند.
رویش دانه نحوه رویش دانه و پیدایش گیاه جوان در گونه‌های مختلف گیاهان متفاوت است.
رویش دانه دو لپهایها وقتی دانه در محیط مرطوب قرار می‌گیرد متورم می‌شود و ویژگی‌های زیر مشخص‌اند: ناف سفت پشته ناف پشته ناف محل بینی شکلی است که در اطراف مقعر دانه و تقریبا در وسط آن دیده می‌شود که در اثر جدا شدن دانه از بندات سفت سوراخ کوچکی است در پوست دانه که در کنار ناف قرار دارد و باقیمانده سفت تخمک است.
پشته برآمدگی درازی است که از مجاورت ناف شروع می‌شود و در طرف مقابل سفت قرار می‌گیرد.
پشته همان پایه بند است که با پوست دانه جوش خورده است.
در اثر جذب آب بوسیله دانه ، پوست دانه می‌ترکد سپس بلافاصله ریشه‌چه از ناحیه سفت بیرون می‌آید.
از این لحظه به بعد برحسب نوع گیاه مراحل رشد به دو شکل متفاوت برون خاکی و درون خاکی پیش می‌رود.
رویش برون خاکی در دانه لوبیا ، پس از خروج ریشه چه از ناحیه سفت محور زیر لپه رشد طولی و اغنا حاصل می‌کند انتهای بالایی این انحنا به تدریج به حالت مستقیم در می‌آید و لپه را از زیر خاک بیرون می‌آورد.
در نتیجه لپه‌ها در بالای سطح خاک یعنی در هوا قرار می‌گیرند.
در همین هنگام ساقچه که بین لپه‌ها قرار دارد رشد می‌کند و برگهای حقیقی و نیز قسمتی از ساقه را بالای لپه‌هاست بوجود می‌آورد.
رویش برون خاکی در دانه نخود محور زیر لپه رشد طولی حاصل نمی‌کند و لپه‌ها همراه با پوشش دانه در زیر خاک باقی می‌مانند.
ساقچه ساقه‌ای را بوجود می‌آورد که پس از تولید انحنا فقط تا زیر سطح خاک بالا می‌آید.
سپس رشد می‌کند و بطور مستقیم بالا می‌آید لپه‌ها نیز در زیر خاک پس از اتمام شدن اندوخته غذایی از بین می‌روند.
رویش دانه تک لپه‌ای در رویش ذرت و دیگر گیاهان تیره گندم دانه که حاوی سپر و بقایای آندوسپرم است در زیر خاک باقی می‌ماند.
قاب ساقه که در واقع قسمتی از لپه است ضمن بیرون آمدن از خاک از ساقه چه محافظت می‌کند.
ریشه‌های اولیه که از ریشه چه بوجود می‌آیند هرگز بزرگ نمی‌شوند و حتی ممکن است موقتی باشند اما چند ریشه ثانویه که در حقیقت ریشه‌های نابجا هستند و از ریشه‌های اولیه محکم‌ترند به آنها افزوده میشوند.
گره‌هایی که از آنها ریشه‌های نابجا تولید میشوند قسمتی از ساقچه‌اند.
بنابراین با رویش دانه از سطح بالا می‌آیند برگهای جوان گندم یا ذرت ضمن خروج از خاک بوسیله قاب ساقه محافظت میشوند.
انتشار دانه‌ها حتما تا به حال متوجه شده‌اید که در باغچه منزلتان و یا در گلدان کنار پنجره گیاهانی روئیده‌اند که کسی آنها را نکاشته است و نیز بارها دیده‌اید که در شکاف دیوارها و لبه پشت بام‌ها هم گیاهانی روئیده‌اند و یا آنکه در دوردست‌ترین نقاط کوهستان درختان و بوته‌های مختلفی رشد کرده‌اند.
در چنین جاهایی هیچ کس گیاهی نمی‌کارد.
همانطور که در آن گیاه ناآشنای باغچه شما را کسی نکاشته است.
پس آنها چگونه به این گونه جاها راه یافته‌اند؟
دانه از هنگامی که در خاک می‌نشیند سفری پر ماجرا را پشت سر می‌گذارد.
سفری پر از شگفتی که برای پی‌بردن به گوشه‌ای از رازهای آن باید بسیار دقیق باشیم.
دانه چیست؟
دانه قسمت بسیار کوچکی از گیاه است که در بسیاری از گیاهان می‌تواند با همان خصوصیات گیاهی که آنرا تولید کرده است بوجود آورد.
گیاهی که از دانه رشد می‌کند و به نوبه خود گل و میوه می‌دهد و دانه‌هایی شبیه به دانه‌ایی که کاشته بودید، تولید می‌کند.
شکل و اندازه دانه‌ها شکل و اندازه دانه‌ها یکسان نیست و هر گاه گیاهی دانه خاص خود را تولید می‌کند.
دانه‌ها به شکل‌های کروی ، تخم مرغی ، سه گوشی ، باریک و دراز ، کوتاه و کلفت ، خمیده ، مارپیچی و … می‌باشند.
حتی دانه‌هایی هم وجود دارد که بال یا دم دارند.
شکل بعضی دانه‌ها هم به حشرات شبیه است و به همین خاطر هم اینگونه دانه‌ها مورد توجه بسیاری از پرندگان قرار می‌گیرند.
رنگ دانه‌ها هم ممکن است ساده یکدست ، خالدار ، راه‌راه یا سیاه و سفید باشند.
اندازه و وزن دانه‌ها نیز متفاوت است.
مثلا دانه‌های تنباکو آنقدر ریز است که حدود چهل‌هزار تای آن درون یک میوه جای می‌گیرد.
اما بزرگی یا کوچکی دانه ، نشانه بزرگی یا کوچکی گیاهی که آنرا بوجود آورده است، نیست.
مثلا تخم هندوانه یا کدو بسیار کوچک است و در واقع بوته کوچکی هم دارند اما از این بوته‌ها میوه‌های بسیار بزرگی تولید می‌شود.
شکل و اندازه دانه‌ها یکسان نیست و هر گاه گیاهی دانه خاص خود را تولید می‌کند.
آغاز زندگی گیاه آغاز زندگی گیاه سریعتر از رشد ساقه و برگ است.
چون گیاه نیاز به محکم شدن در خاک دارد.
ابتدا آب جذب می‌کند که در نتیجه هم ذخیره غذایی بیشتری را به مصرف گیاهک می‌رساند و هم با رساندن غذای کافی از خاک توسط آب به تدریج موجب رشد ساقه و برگ می‌شود.
کم‌کم گیاه بزرگتر می‌شود و ذخیره غذایی دانه هم تمام می‌شود.
اما به خاطر رشد ریشه گیاه قادر است مواد لازم را از زمین جذب کند.
بدین ترتیب دانه مانند مسافری که آذوقه‌اش را در کوله پشتی می‌گذارد و راهی سفر می‌شود، مواد غذایی لازم را که همان بخش ذخیره‌ایی است با خود حمل می‌کند تا در موقع تولید مثل از آن استفاده کند.
اما دانه علاوه بر آب به نور هم احتیاج دارد.
حتی گیاهان سایه پسند هم به نور با شدت کمتری محتاجند.
دانه‌ها چگونه سفر می‌کنند؟
دانه‌هایی چون حبوبات و غلات و دانه‌های میوه‌های خوراکی را انسان با دست خودش در زمین می‌کارد اما در بیابان که انسان در آنجا زندگی نمی‌کند دانه‌ها چگونه رشد کرده‌اند؟
درست حدس زدید.
دانه‌های این گیاهان توسط باد منتقل شده‌اند.
انتشار دانه‌ها در اثر ترکیدن میوه‌ها میوه بسیاری از گیاهان پس از آنکه دانه‌هایشان رسید می‌ترکد و دانه‌های آنها به اطراف منتشر میشوند.
مانند گل حنا ، گل رز و گل بنفشه.
در اثر این عمل تخمها با سرعت زیاد به اطراف پخش میشوند.
بدین ترتیب گیاه مادر ، دانه‌هایش را در محیطی مناسب در نزدیکی خودش می‌پراکند و تولید مثل می‌کند.
انتشار دانه‌ها توسط آب دانه‌های گیاهان افرا ، کاج ، زبان گنجشک و نارون که دارای بال هستند و سطح آنها نسبت به وزنشان زیاد است به علت همین سبکی نسبی می‌توانند با شناور شدن روی آب مسافت زیادی را طی کنند.
دانه نارگیل هم که وزن آن گاهی به 27 کیلوگرم می‌رسد و بزرگترین دانه گیاهی به شمار می‌آید به این طریق به سرزمینهای دیگر منتثل می‌شود.
انتشار دانه‌ها توسط حیوانات تقریبا تمام حیوانات به نحوی در منتشر کردن دانه‌ها نقش دارند.
حلزونها ، کرمهای خاکی ، بعضی ماهیها ، لاک پشتها ، تمساحها و خفاشها به روش‌های مختلفی در این امر دخالت دارند.
دانه گیاهانی که توسط حیوانات منتقل می‌شود.
باید دارای زوایدی چون خار ، قلاب ، چنگک ، مو ، تیغ و یا ماده چسبنده‌ایی باشد تا حیوانات موقع عبور از میان گیاهان با آنها تماس پیدا کنند و حیوانات نیز دانه‌ها را به سرزمینهای دیگر ببرند.
انتشار دانه‌ها توسط پرندگان عادی‌ترین روش انتشار دانه توسط پرندگان ، خوردن و دفع آنهاست.
دانه‌ها به خاطر داشتن پوسته سخت هضم نمی‌شوند و همراه با فضله پرندگان که حکم کود و مواد غذایی را برای گیاهان جوان دارند، در نقطه‌ای روی زمین می‌افتند.
کاربرد دانه‌های گیاهی تهیه پارچه مانند دانه کتان ، دانه کتف ، دانه پنبه و … تهیه سموم حشره کش.
تهیه عطرهای طبیعی.
تهیه غذاها و انواع خوراکی.
تهیه روغن های گیاهی مانند روغن آفتابگردان ، روغن سویا ، روغن ذرت و … تهیه گیاهان دارویی منابع : سایت اطلاع رسانی تبیان : www.tebyan.net سایت اطلاع رسانی دانشنامه رشد : www.daneshnameh.roshd.ir