پایداری نگرشی است که از تغییر نگاه انسان به جهان متولد شده است. و این تغییر نگاه چیزی نیست جز هماهنگی منطقی با طبیعت. در واقع معماری پایدار، شامل ترکیبی از ارزش‌های مهم و سازنده می‌باشد که در نهایت محصولی هماهنگ با محیط ارائه می‌دهد. ارزش‌هایی چون زیبایی‌شناسی، جامعه، سیاست، محیط، اخلاق و ... همگی در کنار هم و با بهره‌گیری از دانش‌ها و تجربیات سازنده، به ارائه محصولی بادوام، متعادل، هماهنگ با محیط و پایدار می‌پردازد. ساختمانی که بر اساس اصول معماری پایدار ساخته می‌شود انعطاف پذیر و تا حدودی سیال است.
شناخت پایداری به عنوان نگرشی اخلاقی، به منظور تعبیر و شناخت صحیح از معماری مبتنی بر این نگرش، حایز اهمیت فراوان است. از آن جا که معماری به تعریف رابطه میان «انسان» و «محیط» می‌پردازد، برای پایدار بودن می‌بایست از جایگاه ارزشی – اخلاقی مبتنی بر تفکر پایداری تبیین شود. شرط اساسی در نیل به پایداری محیطی برقراری تعادل پویا میان نظام‌های متفاوت محیط است، یعنی تعادل میان نظام‌های بوم شناختی، نظام‌های اجتماعی – فرهنگی و نظام‌های اقتصادی. بنابراین «معماری پایدار» نیز به عنوان رویکرد ایجاد محیط پایدار بر «معماری حساس به محیط» مبتنی است. تعابیر و تعاریف متفاوتی از «حساسیت محیطی» ارائه گردیده است. تعدد این تعاریف نشان از عدم وفاق بر مفهومی واحد از پایداری دارد که می‌تواند به دلایل متفاوت سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی باشد. امروزه اصطلاح معماری پایدار برای گستره وسیعی از رویکردهای حساس به محیط بکار می‌رود: از معماری سنتی که به عنوان نوعی از معماری با گرایش به سمت پایداری بوم شناختی و اجتماعی شناخته می‌شود، تا برخی دیگر که «با ایجاد آشتی و تعامل میان فن‌آوری و زیست بوم کوشیده‌اند ویژگی‌های مفید هر دو را به کار گیرند. اگر چه هر یک از این رویکردها را افرادی متفاوت مطرح کرده‌اند، در کل، همه آنها در مورد یک موضع باهم توافق دارند، این که ساخت محیط مصنوع باید با در نظر گرفتن منابع طبیعی موجود و حفظ آنها برای آیندگان انجام پذیرد.
- «خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. این اصول عبارتند از: کمینه کردن مصرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقاء و بهبود شرایط محیط طبیعی و کمیته آسیب‌های بوم شناختی بر محیط»
- بر اساس طرح "OECD" بناهای پایدار، بناهایی تلقی می‌شوند که «کمترین تأثیرات مخرب را بر محیط‌های ساخته شده (مصنوع) و طبیعی مجاور و بلافصل خود و نیز ناحیه اطراف‌شان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند. ساختمان‌های پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه می‌کند.»
- «طراحی پایدار و همگن، طراحی‌ای تلقی می‌شود که در آن هر جزیی به عنوان بخشی از کل بزرگ‌تر به خوبی مورد توجه قرار گیرد.»
- «معماری پایدار دربردارنده آمیزه‌ای از ارزش‌های زیبایی شناختی، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است.»
- «طراحی پایدار به مفهومی درونی و اساسی از مکان منتج خواهد شد. فرآیندی که به احیا شدن بیش از تحلیل بردن می‌انجامد و در واقع علم و هنر برقراری ارتباطی مناسب بین محیط انسانی و جهان طبیعت است.»
با توجه به این تعاریف و بسیاری موارد مشابه می‌توان به طور خلاصه معماری پایدار را معماری دانست که: نسبت به ویژگی‌ها و شرایط محیطی و مکانی خود پاسخگو و کنش‌مند است و از قابلیت‌های بستر بوم‌شناختی برخوردار خواهد بود، یعنی کمترین صدمات را بر محیط زیست دارد. علاوه بر این نسبت به تغییرات، شرایط و نیازها، انطباق پذیر و در نتیجه تداوم پذیر است و به واسطه برخورداری از ویژگی‌های مکانی، متمایز و قابل تفکیک است.
تأمل بیشتری در موضوع، حاکی از آن است که مفهوم پایداری در عرف‌های قدیمی و فرهنگ‌های کهن بشر هم ریشه داشته و در زندگی سنتی، در قالب تکریم و حرمت‌گذاری به طبیعت و منابع طبیعی جلوه‌گر شده است. از این رو می‌توان فعالیت‌های دهه‌های آخر قرن بیستم را به مثابه تلاشی برای احیا شدن این مفاهیم کهن دانست؛ تلاشی که در قالبی جامع‌تر، علمی‌تر و کاربردی‌تر انجام می‌گردد.
پایداری در لغت:
فعل Sustain از ریشه لاتین Sustinere و از دو جزء Sus (به معنای از پایین به بالا) و Tinere (به معنای نگه داشتن، حفظ کردن) تشکیل شده و از سال 1290 میلادی در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است. این فعل با مفاهیمی از قبیل «حمایت، پشتیبانی و تداوم» آمیخته است و صفت Sustainable در توصیف «شرایط، حالت و یا چیزی» به کار می‌رود که مورد پشتیبانی قرار گرفته یا به واسطه کمک یا تأمین معاش، همچنان تداوم یافته است.
دهخدا پایداری را به معنای بادوام و ماندنی آورده است. در فرهنگ سخن و فرهنگ فارسی معین نیز پایدای به مفهوم پایدار بودن و مقاومت، از مصدر «پایش» به معنای پایداری کردن و از خود استقامت نشان دادن آمده است. برای صفت پایداری نیز این معانی بیان شده است: دارای ثبات، همیشگی و مقاومت کنند.
بنابراین واژه پایداری که به عنوان معادل Sustainability انتخاب شده است فاقد معنای امروزی آن است و بر حفظ و ثبات تکیه دارد. معنای واژه پایداری که در این بحث نیز مدنظر است عبارت است از: «آنچه که می‌تواند در آینده تداوم یابد».
در تعریفی که از توسعه پایدار در گردهم¬آیی UN در براتنلند در 1987 به دست آمد، توسعه پایدار نوعی توسعه شناخته شد که در مقیاسی به نیازهای بشر کنونی پاسخ گوید که امکاناتی که می¬تواند به نیازهای آیندگان پاسخ گوید را نابود نسازد و طراحی پایدار، نوعی دخل و تصرف در محیط است که تلاش می¬کند تا راه¬حل¬هایی را ابداع نماید که با اهداف محیطی، اجتماعی و اقتصادی، در یک نگاه کل¬نگر و درهم آمیخته به تعادلی دست یافته باشد که بتواند کیفیت برتری برای زندگی نسل کنونی و میراث مناسبی را جهت آیندگان فراهم سازد.
اهداف سه¬گانه معماری پایدار:
بتل مک¬کارتی در ارتباط با اهداف سه¬گانه گفته شده در معماری پایدار (محیطی، اجتماعی، اقتصادی) به نکات زیر اشاره می¬کند:
1- اهداف محیطی: ایجاد کیفیت محیطی برتر، قابلیت کاربرد مجدد، حذف زباله و بازمانده، مصرف مصالح کم دگرگون شونده، بازیافت مصالح، بازیافت آب از فاضلاب، حذف انتشار آلاینده¬ها.
2- اهداف اقتصادی: ایجاد ارزش¬های برتر، تقلیل هزینه¬های جاری، تقلیل مصرف انرژی، ارائه راه¬حل¬های بدون نقص روش¬های با سهولت تولید، راه¬حل¬های آینده¬نگر.
3- اهداف اجتماعی: امنیت قابل انطباق به خدمت گرفتن کیفیت، حذف فقر انرژیک، ایجاد عایق صوتی، برنامه¬های منعطف، زندگی توأم با سلامت، مراقبت¬های خانگی، آموزش دائمی، تحویل در خانه، قابلیت انطباق.درواقع اهداف طراحی پایدار محیطی را می¬توان به ترتیب ذیل خلاصه کرد:
1- به حداکثر رساندن آسایش انسان به واسطه انجام: جذب نوروز ، منظر دلپذیر، کیفیت مناسب هوا، عایق صوتی مناسب، کنترل مناسب دما، کنترل دلخواه رطوبت، مراقبت¬های مؤثر کیفیتی و پیش¬بینی¬های لازم ایمنی، کنترل مناسب انسانی.
2- برنامه¬ریزی کارآمد جهت: سیلان و تحرک مناسب مصرف¬کنندگان در فضا، ایجاد امنیت قابل تحقق، سهولت در انطباق و تغییرپذیری، قابلیت پاسخ¬گویی در برابر خواسته مصرف-کنندگان، درهم¬آمیختگی سازه ساختمان با تأسیسات.
3- طراحی برای تغییر، توسط: طراحی ساده و مدولار، که خود را بتواند با توسعه و افزایش نیازمندی¬ها وفق دهد، ایجاد سهولت جهت تغییر نقشه و کارکردها در درون بنا.
4- به حدقل رساندن هزینه¬های جاری برای انرژی: با استفاده از حداکثر انرژی¬های مجانی، مانند نور روز، گرمای خورشید، باد، کنترل تغییرات دما، با عایق¬کاری حرارتی مناسب، روش¬های مؤثر و مناسب کنترل و نظام¬های کارآمد ساختمانی و به¬کارگیری گیاهان.
5- به حداکثر رساندن فضاهای قابل استفاده، توسط: تقلیل مساحت باغچه¬ها در داخل ساختمان، حداقل نمودن فضای کانال¬کشی¬های هوا، حداکثر نمودن درهم¬آمیختگی عناصر سازه¬ای و تأسیساتی، برطرف نمودن ضرورت سقف کاذب در ساختمان.
6- به حداقل رساندن هزینه احداث ساختمان توسط: تقلیل فضاهای تأسیساتی و موتورخانه، تقلیل پیچیدگی در فضا و عناصر خدماتی، هماهنگ¬سازی سازه و عناصر خدماتی، استفاده از سازه کارآمد.