- تعریف فضا :
در تعریف فضا بسیار گفته اند و شاید بتوان گفت که ممکن است در آینده تعاریف دقیقتری نیز ارائه شود. اما به زبان ساده می توان گفت فضا مقدار جایی است که برای مقصود معینی در نظر گرفته می شود. این مقدار جا ( فضا ) ممکن است محسوس و مملوس و مادی و یا غیر مملوس و ذهنی باشد.
2- چگونگی درک فضا :
انسان فضا را به سه صورت درک می کند . با در نظر گرفتن فواصل تا نقاط ثابت به وسیله نور و سایر عوامل و یا ترکیب خطوط و پرسپکتیو با وجود این در هر کدام از این مشاهدات ممکن است اشتباهی رخ دهد ، زیرا درک ما از فضا به سادگی و به وسیله نور تغییر می یابد. سیستم های خطی قابل تغییر اند و نقاط ثابت همیشه در محل هایی که تصور می شود ، قرار نگرفته اند.
3- عملکرد فضاهای مسکونی
در فضاهای مسکونی باید طرح فضاها به گونه ای انجام پذیرد که هر یک از آنها تناسب با عملکرد مربوطه طرح شده و پاسخگویی تنظیم مبلمان وسایل و تجهیزات مورد نیاز آن باشد.
همانگونه که ذکر شد یکی از نکات بسیار مهم طراحی رعایت ارتباط مناسب بین فضاهای مختلف واحد مسکونی است. یعنی ، طرح پس از آنکه فضاهای مورد نیاز خانه را تعیین کرد ، ارتباط مناسب و محل مناسب هر فضا را مشخص می کند.
هنگام تعیین محل مناسب هر فضا و ارتباط مطلوب آن با دیگر فضا ها ، دو نکته مد نظر قرار می گیرد :
الف ) محل مناسب فضاهای اصلی با توجه به نیاز آنها به نور طبیعی ، چشم اندار ، تهویه و...
ب- ارتباط مناسب آن با فضای دیگر با امکان دسترسی مناسب و عدم تداخل عملکردها.
هنگام طراحی ، ابتدا ارتباط مناسب بین عملکرد های عمده و پس از آن ارتباط عملکردهای فرعی درنظر گرفته می شود.
مثلاً در طراحی خانه سعی می شود ابتدا ارتباط مناسب بین سه عملکرد عمده آن یعنی ارتباط فضاهای زندگی و ارتباط با دیگران ، تغذیه و خواب تعیین شودو محل های مناسب هر یک مشخص گردد . معمولاً این عمل با یک دیاگرام که شکل بسیار ساده ای از فضاها و نحوۀ ارتباط آن بایکدیگر است ، انجام می شود این دیاگرام را ( مسیر دستی) یا (فلوچارت) و یا دیاگرام عملکردی فضا ها می نامند.
4- توصیه های ضروری :
1- مسیر حرکت های اصلی را کوتاه کنید: با در نظر گرفتن این نکته که فاصله بین فضاهای اصلی ساختمان در هر چند روز چند بار طی می گردد، ضرورت کوتاه کردن این فواصل ، روشن خواهد شد. لذا سعی می شود فواصل دسترسی تا حد ممکن کوتاه شود.
2- از تداخل عملکرد فضاها جلوگیری کند . در نظر بگیرید که می خواهید از فضای ورودی به اتاق خواب بروید ، اگر در مسیر مجبور باشید از فضاهای دیگر عبور کنید، تداخل عملکرد ایجاد می شود و مسیر عبور یا دسترسی ، نامطلوب است . لذا طرح قرارگیری فضاها باید به گونه ای باشد که مسیر دسترسی حتی الامکان مستقیم و بدون قطع فضاهای غیر ضروری ( غیر مربوط ) دیگر باشد.
3- سعی کنید عملکرد هر فضا تا حد الامکان تأمین کننده 2 عملکرد مربوط یا نزدیک به هم باشد . بدین ترتیب استفاده بهینه از فضاها انجام می گیرد و طرح شما قابلیت انعطاف خواهد داشت . در بعضی از عملکردهای مرتبط ( نزدیک به هم) برای راهنمایی آورده شده است .
1- پذیرایی و غذا خوری
2- نشیمن ، زندگی و تماشای تلویزیون
3- پذیرایی ، نشیمن و مطالعه (کار)
4-آشپزخانه و رختشویی خانه
5- حمام و رختشویی خانه ( ماشین لباسشویی)
6- گاراژ و رختشویی خانه
7- گاراژ و کارگاه
8- اتاق خواب والدین ، رختکن و حمام
9- اتاق خواب بزرگ ، مطالعه و تحریر
10- اتاق خواب بخش خیاطی و اتو
شکل – مسیر دسترسی « فلوچارت » فضاهای اصلی واحد مسکونی
(اندرونی)
فضای خواب و نشیمن خصوصی
(بیرونی )
فضای زندگی و ارتباط با دیگران
ورودی خانه
فضای تغذیه ( آشپزخانه)
5- فضا های خانه و تأثیر آن و معماری داخلی :
هدف از ساختمان ، استفاده از فضاهای داخلی آن است و استفاده از فضاهای داخلی ساختمان به نحو مطلوب وقتی میسر است که وسیله مورد نیاز هر فضا تهیه و در محل مناسب آن قرار داده شود. بنابراین بهتر است هنگام تهیه طرح ، به فضاهای داخلی توجه کافی شود و محل مناسب آن ، پیش بینی گردد. این عمل می تواند کنترل کنندۀ مناسبی برای رسیدن به طرح مطلوب باشد و تنگناها ، فضاهای اضافی و سایر مشکلاتی از این قبیل که معمولاً بعد از پایان ساختمان مشاهده می شود، قبل از اجرا ، تصحیح و بر طرف شود.
6- پذیرایی ، نشیممن و غذاخوری
با توجه به اینکه فضا ، محل تجمع ، تماشای تلویزیون ، سرگرمی و ارتباط ، با دیگران است ؛ حتی الامکان می باید در محلی قرار بگیرد که از هر نظر مناسب عملکرد آن باشد. بدین معنی که به ورودی دسترسی کوتاه و مستقیم داشته باشد ، تا افراد خانوار و میهمان به سهولت به آن دسترسی پیدا کند. نورگیری و چشم انداز آن مناسب و زیبا باشد، ارتباط آن به آشپزخانه یا محل صرف غذا مستقیم یا نزدیک باشد. و تهویه آن به خوبی انجام پذیرد . در خانه های با وسعت کافی ، فضای نشیمنی ، از فضای پذیرایی میهمان مجزا ولی در مجاورت آن قرار می گیرد تا دسترسی آنها با یکدیگر به سهولت انجام پذیرد.
ابعاد این دو فضا ، به نوع زندگی خانواده ، نحوه و مقدار معاشرت آنها با دیگران ، بودجه ، امکانات مادی ، سلیقه های شخصی و استفاده های آنها بستگی دارد. در این صورت سطح آن می تواند از حداقل فضایی که امکان جمع شدن افراد خانواده را فراهم آورد شروع شده ، به فضاهای سخاوتمندانه با تقسیمات متفاوت برای عملکردهای مختلف، وسعیت یابد.
7- آشپزخانه :
یکی از مهمترین فضاهای عملکردی خانه ، آشپزخانه است . علاوه بر اینکه این فضا مرکز تغذیه و تأمین انرژی افراد خانوار است ، امروز قسمت قابل ملاحظه ی از اوقات افراد خانواده نیز به صورت صرف غذا ، صبحانه و بعضاً گفتگو و تماشای تلویزیون ، در فضای آشپزخانه های مدرن امروزی می گذرد. لذا توجه به طرح ، مبلمان ، نحوه حرکت و کار در آن و تجهیزات این فضا بسیار ضروری است.
اعمال عمده در آشپزخانه : به طور عمده در آشپزخانه چهار عمل انجام می پذیرد :
< >نگهداری و سرد کردن مواد غذاییآماده سازی مواد غذایی برای پختپخت غذا شستشو مواد و ظروف البته ممکن است عکلکردهای دیگری مثل صرف غذا ، شستشوی لباس ( توسط ماشین لباسشویی ) تماشای تلویزیون و یا ... ، صورت پذیرد که در این صورت تجهیزات لازم آن یابد پیش بینی شده باشد.
8- فضای خواب :
با توجه به این حقیقت مهم که حدود یک سوم از عمر آدمی در خواب می گذرد و این عمل برای سلامت انسان بسیار حیاتی است و باعث رفع خستگی و تجدید قوای بدن و نشاط روان برای فعالیت بعد از خواب می باشد، لذا طرح فضاهای خواب ، از اهمیت زیادی برخوردار است . بنابراین مراعات چند نکته در آن ضروری است :
به جهت وسعت کم زیر بنا در ساختمانهای جدید ، پیشنهاد می شود، فضای خواب به گونه ای طرح گردد تا در عین تأمین آرامش لازم فضای خواب ، عملکردهای دیگر نظیر مطالعه، خیاطی یا کارهای دستی در آن امکان پذیر باشد در حققیت ب این عمل ، وسعت فضای زندگی را افزایش داده ایم بدون اینکه مقدار زیر بنا در حد قابل ملاحظه ای افزایش یابد.
9- حمام ، توالت و سرویس های بهداشتی :
این گونه فضاها با توجه به نیاز آنها به لوله کشی آب سرد و گرم بهداشتی و دفع فاضلاب ، معمولاً در مجاورت یکدیگر و نزدیک به آشپزخانه قرار می گیرند. تا هزینۀ لوله کشی و اتلاف انرژی حرارتی تقلیل یابد.
معمولاً در قسمت ورودی خانه یک فضای دستشویی و توالت برای استفاده میهمان و دیگران قرار می گیرد و در صورت امکان ، در بخش خصوصی ( خواب ساختمان) نیز یک واحد دستشویی و توالت پیش بینی شود. در غیر این صورت در حمام یا هر یک از حمامها تجهیزات بهداشتی مخصوص دستشویی و توالت نصب می گردد.
در صورت امکان، یک حمام در قسمت خواب والدین و یک سرویس حمام نیز برای بقیه افراد خانواده در نظر گرفته می شود. اما در خانه های بزرگ و اشرافی برای هر اتاق خواب ، یک سرویس حمام با تجهیزات کامل طرح و اجرا می گردد.