مقدمه
یکی از بزرگترین آرزوهای بشر از دوران اولیه پیدایش درعالم ، مسئله ساخت سرپناهی مناسب بوده ودردوران فراصنعتی فعلی هرچند که اکثر آرزوها تحقق یافته ولی این مسئله همچنان از دغدغه های بزرگ همگان درسراسر دنیا محسوب میشود . درگذشته های دور که خاک وسنگ وآجر تنها مصالح ساختمانی بشمار می رفتند ، استفاده از آنها محدودیت خاصی نداشت ولی درحال حاضر که حفظ محیط زیست بخاطر بقای بشر اجتناب ناپذیر است ، استفاده از این مصالح واقعاً دیگر ممکن نیست . هرچند که فولاد وسیمان ودیگر مصنوعات مدرن جایگزین هایی مناسب ، بجای مصالح سنتی محسوب می شوند ولی متاسفانه درایران هنوز بطور حیرت انگیزی از مصالح سنتی درکنار مصالح نوین ساختمانی استفاده وتاسف بزرگتر اینکه از مصالح نوین نیز به روش های غلط بهره می گیریم . کشور باستانی ایران بعنوان میراث دار بزرگترین تمدن باستانی ومشعل دار علم وفرهنگ درقرون گذشته بجایی رسیده که بابروز بلایای طبیعی ، متاسفانه به یکباره تمام ساختمانهای یک شهرش برسر مردمانش خراب وباعث تلفات عظیم جانی ومالی میگردد.
قبل از ورود فولاد وسیمان به صنعت ساختمان ، پیشگام این صنعت در جهان بوده ایم که آثار تاریخی بی نظیر موجود ، اثباتی مهم براین ادعاست ولی بانگاهی کوتاه به آمارها ، درمی یابیم که هرچه سریعتر بایستی بفکر تغییرات اساسی درصنعت ساختمان باشیم :
ü 80% ساختمان های تهران (پایتخت کشور ) فاقد استانداردهای اساسی به ویژه مقاوم سازی هستند!
ü 90% مردم فقط به نمای ظاهری وشکل بنا ، اهمیت می دهند !
ü حدود 60% از واحدهای مسکونی کل کشور دارای عمر بیش از 20 سال و 85 % فاقد سازه های بادوام !
ü احتمال وقوع زلزله 7 ریشتری تا 10 سال آینده درتهران حدود 70% است !
ü از مجموع آمار تلفات انسانی درقرن گذشته (سهم ایران = 8% کل تلفات جهانی ) درایران بالغ بر 80% اختصاص به تلفات زلزله دارد !
ü باتوجه به اینکه وضعیت ساخت وساز ، یکی از مهمترین ابزار سنجش توسعه یافتگی درکشورها محسوب میشود ودر کشورهای پیشرفته عمر مفید ساختمان ها 100+ است ولی درایران عمر مفید ساختمان ها 30- سال است!
ü ایران درمصرف آهن جزو کشورهای پر مصرف کننده جهان به شمار می رود ، این درحالی است که آهن با بهای گزاف عرضه میشود !
ü ایران از لحاظ مصرف سرانه سیمان درردیف بیستم جهان قرار دارد ومیزان استفاده از این مصالح ارزان ومقاوم درساختمان ها ناچیز است درحالی که سیمان به اندازه کافی درکشور وجود دارد !
علل این نقصان بزرگ را بایستی درکیفیت پایین مصالح ساختمانی ، روش های سنتی وغیرعلمی طراحی واجرایی ، به کارگیری نیروی غیر ماهر وبالاخره ضعف کنترل ونظارت مقامات مسئول جستجو کنیم .
دراین مقاله صرفاً به مسئله کیفیت مصالح ساختمانی پرداخته وسعی شده با استدالات فنی ، مصالح نوین مناسب ساخت وساز باتوجه وتکیه به منابع داخلی ومحدودیت های خاص مثل : قرارداشتن ایران درکمربند جهانی زلزله درکنار رعایت وحفظ فاکتور های زیست محیطی بررسی شوند که البته منظور از عبارت " ساخت وساز " دراین مقاله معنای عام آن نیست وصرفاً توجه به ساختمان های مسکونی ، اداری ، تجاری ورفاهی میباشد وپروژه های بزرگ عمرانی وابنیه زیربنایی مدنظر نبوده است .
" سهولت ، ایمنی وصرفه اقتصادی " درانتخاب مصالح ساختمانی
این فاکتورهای 3 گانه درصنعت ساخت وساز همواره ازگذشته تابحال بادرجه اهمیت بالا مدنظر سازندگان واستفاده کنندگان مصالح ساختمانی بوده اند .
فوریت وسهولت بیشتر درعملیات اجرایی وکاهش زمان ساخت ازعوامل مهم به شمار می روند بطوری که اخیراً درکشورهایی مانند : استرالیا وکانادا با استفاده از بلوک های سبک وباحداقل مصرف فولاد درعرض فقط چند روز ساختمان های 2 الی 4 طبقه ساخته می شوند.
کلمه ایمنی همواره بامفهوم استحکام همراه است که خیلی دور از واقعیت نیست وبه جرأت می توان گفت مقاوم سازی ازمهمترین فاکتورهای صنعت ساختمان بشمار می آید ، ولی متاسفانه درگذشته توجه زیاد به مقاوم سازی ، باعث سنگین سازی شده که خود از علل کاهش ایمنی درزمان بروز حوادث میشود. خوشبختانه با پیشرفت تکنولوژی و همراه با کاهش وزن مصالح ساختمانی ایمن سازی نیز مورد توجه جدی واقع شده ، بطوری که درکشور زلزله خیز ژاپن با استفاده از فنآوری جدید سبک سازی و مقاوم سازی هنگام زمین لرزه های مهیب ،با کمترین خسارات ممکن جانی ومالی روبرو میشوند. امروزه در دنیا ، مسئولان ذیربط این صنعت با وضع آئین نامه های استاندارد و قوانین لازم ، انجام
آموزش های خاص معماران ومهندسان ساختمان وآموزش های همگانی ، توجه خاص به این صنعت مادر ومهم داشته اند که لازم است درایران نیز این برنامه ها عملی ورعایت آئین نامه وقوانین اجباری شود و بخصوص جهت عدم رعایت آنها قوانین انضباطی و تنبیهی سختی وضع شود تاپیش ازاین شاهد تلفات جانی ومالی نباشیم .
نظر شمارا به سطور اول قدیمی ترین آئین نامه ساختمانی درجهان یعنی آئین نامه ساختمانی حمورابی (پادشاه بابل حدود 1750 سال قبل ازمیلاد ) جلب می کنم :
"هرگاه معماری خانه ای برای شخصی بسازد وساختمان آنرا محکم بنا ننماید بطوری که خانه خراب گردد ومنجر به مرگ صاحبخانه گردد ، آن معمار را می بایستی اعدام نمود . هرگاه این امر منجر به مرگ فرزند صاحبخانه گردد فرزندان آن معمار را بایستی اعدام نمود !.... "
واما صرفه اقتصادی ، نیز فاکتور مهمی است که نقش بسزایی درارتباط تنگاتنگ بادیگر فاکتورهای سهولت وایمنی دراین صنعت داشته بطوریکه همراه باتکنولوژی مدرن و با استفاده ازمصالح و روش های مناسب میتوان قیمت تمام شده رابه حداقل رساند بشرطی که ایمنی تحت تاثیر قرار نگیرد و ساختمان این کالای گران رابه کالای ارزان وفراوان تبدیل تا همگان با رضایت ودررفاه کامل ازآن استفاده نمایند.
گفتنی است که صنعت ساختمان درزمان رونقش به لحاظ ارتباط با دیگر صنایع باعث فعالیت واشتغال حدود 40 صنعت مختلف را فراهم می آورد مثل صنایع : فولاد ، سیمان ، شیشه ، انرژی ، حمل ونقل وغیره . دراین رابطه وبرای هریک از این صنایع نکات مرتبط وفراوان وقابل بحثی وجود دارد که امکان پرداختن به همه آنها دراین مقاله میسر نیست وصرفاً دراینجا به شناخت وکاربرد مصالح ساختمانی نوین ومقایسه آنها بامصالح سنتی درچهارچوب فاکتورهای : سهولت ، ایمنی وصرفه اقتصادی می پردازیم .
مصالح ساختمانی سنتی ونوین
همانطور که ذکرشد انسان ازدیرباز از سنگ ، خاک ( آجر ، سفال ) وچوب بعنوان مصالح ساختمانی سنتی و ارزان بطور وسیعی استفاده کرده ودرحال حاضر نیز این صنعت دردنیا از این مصالح بصورت اصولی وبا انجام فرآوری های لازم همراه بارعایت اصول حفظ محیط زیست استفاده می نماید . متاسفانه معادن خاک رس وجنگل ها (منابع تولید چوب ) درجهان محدود می باشند و استفاده بی رویه از آنها باعث تخریب محیط زیست که عواقب خطرناکی در پی دارد ، خواهد شد.
خوشبختانه از زمان ورود فولاد و سیمان به صنعت ساختمان از قرن گذشته تا بحال ، بشر شاهد تحولات عظیمی درزمینه ساخت وسازهای زیربنایی واسکانی بوده است . متاسفانه درایران این اتفاق چشمگیر
نبوده وتابحال نتوانسته ایم از این دوعنصر درکنار مصالح سنتی بطور مناسبی جهت ساختمان سازی استفاده کنیم و در نیم قرن اخیر شاهد تلفات جانی ومالی فراوانی بوده ایم .
خوشبختانه درچندسال اخیر وبخصوص پس از فاجعه غم انگیز زلزله بم ، باتوجه به قرارداشتن ایران روی کمربند زلزله جهانی ، مسئولان ذیربط را بفکر تغییر این وضعیت واداشته که ویرایش و تدوین جدید آئین نامه 2800 زلزله از جمله آنهاست ولی بطورجدی نیاز به قوانین مناسب تری داریم .