مقدمه شناخت از وضع موجود صنایع و ساختار حمایتی از آنها در راستای پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) از موضوعات مورد علاقه سیاستگذاران کشور است.
تصمیم‌گیری در خصوص پیوستن به (WTO) نیازمند بررسی دقیق ( بر مبنای روش‌های علمی) صنایع کشور در مورد مزیتهای نسبی و سیاست‌های حمایتی موجود در آنهاست.
پس از شناخت مزیتهای نسبی در صنایع، می‌توان از آن به عنوان ابزاری جهت تخصیص مناسب منابع بین صنایع یا حتی درون صنایع استفاده نمود.
در این مقاله نیز سعی می شود با استفاده از معیار هزینه منابع داخلی[1] (DRC) که یکی از معیارهای مناسب جهت نشان دادن کارایی در تخصیص منابع است، مزیت نسبی در صنعت قطعه‌سازی مورد بررسی قرار گیرد.
به جهت محدودیت در آمار و اطلاعات مورد نیاز تنها به هشت واحد تولیدکننده قطعات تند مصرف[2] خودرو (قطعاتی هستند که در طول عمر یک خودرو با سرعت بیشتری نسبت به سایر قطعات تعویض می‌شوند)،در دوره زمانی 77-1374 اکتفا شده است.
بدین منظور ابتدا شاخص‌های اندازه‌گیری هزینه منابع داخلی بررسی شده و سپس روش اندازه‌گیری هزینه منابع داخلی در این مقاله معرفی می‌شود و در ادامه نتایج محاسبات مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند و در پایان خلاصه و نتیجه‌گیری ارایه میگردد.
1 .
شاخص‌های اندازه‌گیری هزینه منابع داخلی (DRC) مفهوم هزینه منابع داخلی، کاربردی از تحلیل بازدهی عوامل بر پایه ارز خارجی است.
به عبارت دیگر DRC هزینه فرصت از دست رفته واقعی منابع داخلی که صرف تولید یک کالای خاص بر حسب قیمت‌های جهانی می‌شود، است و یا DRC نسبت ارزش سایه‌ای داده‌های خالص داخلی به ارزش سایه‌ای ستانده‌های خالص مبادله شده می‌باشد (فین1995).
این معیاراولین بار توسط برونو[3] در سال 1976 و سپس در سال 1972 مطرح شد و سپس محققین دیگری نظیر کروگر (1972)، لوفسکی (1972)، گرین‌اوی و میلز (1990)، فین (1995) و پرکینز (1997) با انجام تعدیلاتی، آن را مورد استفاده قرار دادند.
روش هزینه منابع داخلی بسیار مشابه روش تحلیل هزینه فایده است.
با این تفاوت که روش هزینه فایده، کل هزینه واقعی و سوددهی را مقایسه می‌کند؛ در حالی که روش DRC علاوه بر در نظر گرفتن هزینه منابع داخلی، صرفه‌جویی در ارز خارجی را نیز محلوظ می‌دارد.
به عبارت دیگر روش هزینه منابع داخلی[4] یک معیار هزینه فایده است که براساس آن سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان نهایی کشور، تصمیم می‌گیرند که آن محصول را خود تولید کنند و یا آن را از بازارهای جهانی وارد نمایند.
بدین ترتیب اگر منفعت نهایی خالص حاصل از تحلیل هزینه فایده مثبت باشد، طرح سرمایه‌گذاری انجام و در غیر اینصورت طرح متوقف می‌شود.
پس مدل کلی DRC را می‌توان براساس روش منفعت خالص اجتماعی[5] فرمول‌بندی و تفسیر نمود.
هزینه منابع داخلی (DRC) از طریق نرخ حمایت مؤثر[6] (ERP) نیز قابل محاسبه است.
کروگر ( 1972) تحت فروض خاصی ثابت نمود که حمایت تعرفه‌ای مربوط به فعالیت j به رابطه‌ای بین دو معیار DRC و ERP منجر می‌شود.
یعنی: 1 + DRCj = ERPj استفاده از یک الگوی تعادل عمومی و حل آن به منظور یافتن ضرایب فنی تولید، روشی بود که توسط برونو و کروگر (1972) جهت محاسبه هزینه منابع داخلی بکار گرفته شد.
اما این روش به دلایلی نظیر کمبود اطلاعات مورد نیاز و عدم محاسبه ضرایب فنی برای یک کالای خاص امکان استفاده را محدود می‌کرد.
ادوارد ( 1984) در مقاله‌ای تحت عنوان منابع مزیت نسبی بین‌المللی[7] فرمول DRC را به شکل ساده‌تری به صورت زیر بکار گرفت: :C هزینه تولید :e نرخ ارز :Pw قیمت مرزی کالا :Ci هزینه نهاده‌های وارداتی در این فرمول نیز چنانچه DRC کوچکتر از یک باشد، به مفهوم وجود مزیت نسبی آن کشور در تولید کالای مورد نظر است.
دکتر تیزهوش تابان[8] نیز به منظور ارزیابی فعالیتهای برخی صنایع ایران از DRC کمک گرفت.
الگوی تعدیل یافته DRC که توسط این محقق جهت توسعه برخی از صنایع ایران بکار گرفته شده است، عبارت است از: :Vsi ارزش افزوده عوامل اولیه تولید داخلی که به طور مستقیم در تولید کالای j به هزینه فرصت یا قیمت سایه‌ای آنها بکار رفته است.
:anj ضریب داده عامل اولیه غیرقابل تجارت به ازای هر واحد از کالای j :Nn ارزش افزوده عوامل اولیه تولید داخلی ( که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بکار گرفته شده) در تولید یک واحد از نهاده غیرتجاری nام که در تولید کالای j به قیمت سایه‌ای بکار رفته است.
:Dij قیمت سایه‌ای نهاده داخلی i ام که به طور مستقیم در تولید کالای jام به کار رفته است.
:P/j قیمت C.I.F.
واحد کالای jام :Mhj قیمت C.I.F.
نهاده وارداتی است که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم در تولید یک واحد از کالای jام بکار رفته است.
:Flj قیمت نهاده‌های وارداتی مستقیم وغیرمستقیم بکار رفته در تولید کالای j ام به هر حال هزینه منابع داخلی iامین فعالیت عبارت است از نسبت هزینه‌های عوامل داخلی مستقیم و غیرمستقیم ارزیابی شده در هزینه فرصتشان برای تولید یک واحد از محصول iام، به تفاوت بین درآمدهای نقدی خارجی ناشی از تولید کالای jام و هزینه ارز خارجی نهاده‌های وارداتی مستقیم و غیرمستقیم.
براساس آنچه که در مورد روش محاسبه DRC در بالا بیان شد، در محاسبات آن بایستی هزینه‌های فرصت داخلی کسب یک واحد ارز خارجی مورد محاسبه قرار گیرد.
بنابراین در صورت کسر DRC، به منابع داخلی به کار گرفته شده در تولید یک واحد از کالای مورد نظر توجه می‌شود.
به علت عدم دسترسی به ضرایب فنی در سطح کالایی وکمبود اطلاعات در این زمینه، عملاً محاسبه DRC در سطح کالایی با مشکل مواجه است.
لذا جهت حصول هزینه منابع داخلی در سطح کالایی، نظرات به سمت هزینه‌های حسابداری واحدهای تولیدی سوق یافت و از این رهگذر رهیافت جدیدی حاصل آمد.
این معیار که اطلاعات مورد نیازش به هزینه‌های حسابداری بنگاهها وابسته است، اولاً به ضرایب فنی نیازی ندارد و ثانیاً DRC در سطح کالایی را میسر می‌سازد[9].
ویژگی اصلی رهیاف جدید بکار گرفته شده در محاسبه DRC استفاده از هزینه‌های حسابداری بنگاه‌های اقتصادی است.
البته این روش محاسبه DRC توسط گرین‌اوی و میلنر (1993)[10] در ماداگاسکار و پرکینز (1997)[11] در چین به نوعی استفاده شده است.
2 .
معرفی روش اندازه‌گیری DRC مفهوم هزینه منابع داخلی که قبلاً نیز بدان اشاره شده بود را می‌توان به صورت زیر تصریح نمود: (نرخ ارز موثر × ارزش افزوده جهانی به پول خارجی) / (هزینه فرصت عوامل داخلی به پول ملی) = DRC صورت کسر یعنی هزینه‌های عوامل داخلی به دو بخش هزینه‌های اولیه تولید و هزینه‌های غیرتجاری قابل تقسیم است: هزینه‌های عوامل اولیه نظیر نیروی کار و سرمایه که با استفاده از تعدیلات لازم، منعکس کننده هزینه‌های فرصت عوامل داخلی خواهند بود.
هزینه‌های غیرتجاری (شامل مواردی است که نه قابل صادر و نه وارد کردن هستند) نظیر هزینه‌های انرژی، آب، برق، سوخت، مالیات، اجاره، هزینه‌های تعمیرات و نگهداری، بیمه و دیگر هزینه‌های غیر تجاری.
در مخرج کسر DRC ارزش افزوده جهانی یک واحد از کالای مورد نظر قرار دارد که در آن قیمت جهانی محصول عامل تعیین کننده است.
برای بکارگیری قیمت می‌توان برای کالای صادراتی از قیمت F.O.B.
و کالای وارداتی از قیمت C.
I.
F.
استفاده نمود.
بنابراین قابل ذکر است که نسبت هزینه منابع داخلی، هزینه فرصت عوامل داخلی را برای کسب یک واحد ارز خارجی در کالای صادراتی و هزینه فرصت عوامل داخلی را برای صرف‌جویی یک واحد ارزی خارجی در کالای وارداتی محاسبه می‌کند.
با کسر بهای خارجی محصول مورد نظر از ارزش اقلام و مواد تجاری مصرف شده در تولید یک واحد کالا ( به ارز خارجی)، ارزش افزوده خالص به ارز خارجی به دست می‌آید.
این روش محاسبه DRC، به جهت استفاده از اطلاعات به هنگام ( چرا که هر ساله می‌توان با به هنگام کردن اطلاعات این معیار را محاسبه نمود)، استفاده از قیمت‌های سایه‌ای در محاسبه هزینه‌های فرصت عوامل (که موقعیت پیش‌نگر را مهیا می‌کند) و استفاده از ضرایب فنی واقعی تولید نسبت به سایر روش‌های سنتی DRC ترجیح داده شده است.
بر اساس نکات مطرح شده فرمول DRC را می‌توان به صورت زیر بیان نمود: :S محصول موردنظر :A هزینه سربار تولید یک واحد کالای S (ریال) :M هزینه‌های غیرتجاری یک واحد کالای S (ریال) :b ضریب تعدیل هزینه و دستمزد نیروی کار برای تخمین هزینه فرصت آن (درتحقیق حاضر این ضریب برابر با 75% در نظر گرفته‌شده است).
:C هزینه دستمزد مستقیم نیروی کار یک واحد کالای S (ریال) :e ضریب تعدیل هزینه سرمایه استفاده شده برای تخمین هزینه فرصت آن و یا نرخ سایه‌ای بهره (در تحقیق حاضر این ضریب برابر با 24% در نظر گرفته شده است) :F هزینه کل سربار تولید یک سال بنگاه تولیدی برای تمام محصولات تولیدی (میلیون ریال) :G ارزش کل سرمایه شرکت (میلیون ریال) :A/F سهم تناسبی هزینه‌های سربار برای یک واحد از محصول s :e.(A/F).G هزینه فرصت سرمایه برای یک واحد از محصول s (ریال) :H قیمت جهانی محصول s (دلار) :I ارزش مواد مصرفی و کالاهای واسطه‌ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s (ریال) :J ارزش مواد مصرفی و کالاهای واسطه‌ای مصرف شده برای همه محصولات در یک سال (میلیون ریال) :K ارزش کل مواد مصرفی و کالاهای واسطه‌ای مصرف شده برای همه محصولات در یک سال (میلیون ریال) :(I/J) سهم تناسبی مواد مصرفی و کالاهای واسطه‌ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s : (I/J).K ارزش کل مواد مصرفی و کالاهای واسطه‌ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s (دلار) :L نرخ مؤثر ارز بدین ترتیب ملاحظه می‌شود که در صورت کسر DRC هزینه همه عوامل تولید و نیز اقلام غیر تجاری سنجیده می‌شود و در مقابل در مخرج کسر، ارزش افزوه جهانی کالای تولیدی وارد شده است.
همانگونه که از فرمول DRC ملاحظه میگردد، عمده متغیرها به صورت سرانه به کار گرفته شده‌اند.
دراین صورت تنها لازم است اطلاعات و آمار مورد نیاز مستخرج از حسابهای بنگاهها را بر میزان تولید سالانه تقسیم نموده تا سرانه آنها به دست آید.
3 .
اندازه‌گیری DRC واحدهای قطعه‌سازی منتخب 31.
انتخاب واحدهای قطعه‌ساز در این مرحله براساس شاخص‌‌هایی نظیر بیشترین سهم از بازار، وجود سیستم حسابداری صنعتی جهت تفکیک حساب‌ها، پوشش اطلاعات طی سالهای 771373 و ...
مجموعاً8 واحد انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه‌های تنظیمی جمع‌آوری گردید.
بدین ترتیب اطلاعات واحدهای قطعه‌سازی زیر که در مجموع در برگیرنده 20 محصول تولیدی این شرکتهاست، جهت ارزیابی هزینه منابع داخلی کالاهای تولیدی بکار گرفته شد: 1 شرکت کیان تایر (5 محصول) 2 شرکت لاستیک دنا (5 محصول) 3 شرکت صنایع لاستیک کرمان (5 محصول) 4 شرکت کمک فنر ایندامین (یک محصول) 5 شرکت ایران رادیاتور (یک محصول) 6 - شرکت سهامی عامل فنرسازی خاور (یک محصول) 7 کارخانجات تولیدی زر ( یک محصول) 8 شرکت تولیدی لنت ترمز ایران ( یک محصول) 32.
جمع‌آوری آمار و اطلاعات بخشی از اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی DRC هر کالا مربوط به واحد خاص از گزارشهای مجمع عمومی سالیانه و گزارشهای حسابرسی بنگاهها استخراج شده است و بخش دیگر اطلاعات که مربوط به قیمت‌های جهانی محصولات و مواد اولیه است از آمارهای منتشره از سوی مرکز تجارت بین‌الملل (ITC) با استفاده از نرم افزار PC/TAS جمع‌آوری گردید و در مواردی هم که اطلاعات تفکیکی در نرم افزار فوق موجود نبوده از واحدهای تولیدی و یا از طریق اطلاع از قیمت محصولات مشابه خارجی وارداتی، اطلاعات مورد نظر تهیه شده است.
در اینجا لازم است اشاره گرددکه ارزش گذاری اقلام مواد و کالاهای واسطه‌ای تجاری و نیز محصولات برحسب قیمت‌های F.O.B.
و برای کالاهای تولیدی جایگزین واردات، قیمت‌های C.I.F.
آنها به عنوان قیمت سایه‌ای در نظر گرفته شده است.
بخشی از اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی DRC هر کالا مربوط به واحد خاص از گزارشهای مجمع عمومی سالیانه و گزارشهای حسابرسی بنگاهها استخراج شده است و بخش دیگر اطلاعات که مربوط به قیمت‌های جهانی محصولات و مواد اولیه است از آمارهای منتشره از سوی مرکز تجارت بین‌الملل (ITC) با استفاده از نرم افزار PC/TAS جمع‌آوری گردید و در مواردی هم که اطلاعات تفکیکی در نرم افزار فوق موجود نبوده از واحدهای تولیدی و یا از طریق اطلاع از قیمت محصولات مشابه خارجی وارداتی، اطلاعات مورد نظر تهیه شده است.
در اینجا لازم است اشاره گرددکه ارزش‌گذاری اقلام مواد و کالاهای واسطه‌ای تجاری و نیز محصولات برحسب قیمت‌های F.O.B.
3ـ3.
بررسی روند تحولات DRC در واحدهای قطعه‌سازی منتخب بررسی روند مزیت نسبی فعالیتهای مورد بررسی از این حیث دارای اهمیت است که می‌توان روند بهبود یا سقوط مزیت نسبی محصولات تولیدی واحدها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
چرا که در سیاستگذاری برای واحدها، شناخت روند صعودی یا نزولی مزیت نسبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
برای همین منظور جدول شماره (1) روند تغییر و تحولات معیار DRC واحدهای قطعه‌سازی را طی سالهای 77-1373 نشان می‌دهد.
چنانچه از جدول فوق ملاحظه می‌شود تنها دو شرکت ایران رادیاتور و کمک فنر ایندامین دارای مزیت نسبی نبوده و حتی روند آن افزایشی نیز می‌باشد.
ولی در خصوص سایر کالاها هر چند در برخی موارد سیر صعودی مشاهده می‌شود، ولی توان نسبی در آنها ملاحظه میگردد.
براساس اطلاعات مندرج در این جدول، از پنج کالای مورد بررسی شرکت کیان تایر، همگی دارای مزیت نسبی در تولید ( DRC کمتر از یک) بوده‌اند.
ولی روند DRC آنان قدری متفاوت از یکدیگر است.
به طوری که روند DRC در مورد تایر سواری و تایر وانتی و باری سبک در حال افزایش (کاهش توان رقابتی)،تایر اتوبوسی در حال کاهش ( افزایش توان رقابتی) به صورت جزئی، تیوب در حال کاهش با نرخ رشد بالا (افزایش توان رقابتی)و تایر کشاورزی همراه با نوساناتی تقریباً بدون تغییر بوده است.
در مورد محصولات تولیدی این شرکت این نکته حائز اهمیت است که با توجه به وجود شرایط یکسان برای کلیه فعالیتهای این شرکت، محصول تیوب از بهبودی قابل ملاحظه‌ای در DRC برخوردار است که در واقع می‌تواند بعنوان علامتی در جهت تخصص‌گرایی در تولید مورد استفاده قرارگیرد.
(DRC تیوب از 119/1 درسال 73 به 517/0 در سال 1377 کاهش یافته است)، چرا که یکی از علایم حرکت به سمت تخصصی‌تر شدن تولید، روند بهبودی در DRC است.
لاستیک دنا دومین شرکت تولیدکننده محصولات لاستیکی است که براساس اطلاعات دریافت شده، DRC برای دوره مورد نظر در مورد محصولات تولیدی این شرکت قابل ارزیابی بوده است.
چنانچه از جدول شماره (1) ملاحظه میگردد، تمامی کالاها مورد بررسی این شرکت دارای مزیت نسبی بوده و از توان نسبی رقابتی بالایی نیز برخوردار می‌باشند.
این شرکت در تولید تیوب، نظیر شرکت کیان تایر، در دوره مورد بررسی از افزایش قدرت رقابت‌پذیری برخوردار بوده است و در تولید سایر محصولات با کاهش در قدرت رقابت‌پذیری مواجه است البته نه به گونه‌ای که تبدیل به عدم مزیت گردد.
لاستیک کرمان سومین شرکت مورد بررسی است که DRC پنج محصول تولیدی این شرکت (تایر سواری، وانتی، اتوبوسی، کشاورزی و تیوب)مورد ارزیابی قرار گرفته است.
همچنانکه از جدول شماره (1) ملاحظه میگردد در سال 1377 همگی محصولات از مزیت نسبی برخوردار می‌باشند.
ولی روند تحولات آنها باهم متفاوت است.
به طوری که در برخی بهبود در DRC و در برخی سقوط در DRC مشاهده می‌شود.
به عبارتی این شرکت در تولید تایر سواری و وانتی و باری سبک با روند صعودی در DRC روبرو بوده و قدرت رقابت‌پذیری خود را در طی دوره مورد بررسی با کاهش مواجه کرده است.
اما در تولید تایر اتوبوسی و کشاورزی که از ابتدا دارای مزیت نسبی بوده، در طی دوره مورد بررسی آن را تقویت نموده و توان نسبی رقابتی بالایی برای خود ایجاد کرده است.
در خصوص تیوب، این شرکت در ابتدا با عدم مزیت مواجه بوده که با گذشت زمان DRC این محصول بهبودیافته، طوریکه در سال 1376 به مزیت نسبی تیوب نیز دست یافته است.
روند DRC برای محصولات مورد بررسی حاکی از تخصصی‌تر شدن این شرکت درتولید تایر اتوبوسی، کشاورزی و تیوب می‌باشد.
در مورد هر سه شرکت مورد بررسی، تولید تایر سواری و تایر وانتی و باری سبک علی‌رغم وجود مزیت نسبی، از روند افزایشی برخوردار بوده‌اند.
به عبارتی قدرت رقابت‌پذیری و توان نسبی رقابتی در طی دوره مورد بررسی برای این محصولات در حال کاهش بوده است.روند DRC تیوب برای هر سه شرکت حاکی از تخصصی‌تر شدن واحد تولیدی در زمینه تولید تیوب می‌باشد که لازم است بنگاهها توجه ویژه‌ای به این نوع تولیدات خود داشته باشند.
با وجود مزیت نسبی در عرصه فعالیت در تمامی محصولات تولیدی شرکتهای کیان تایر، لاستیک دنا و لاستیک کرمان چنانچه مسایل و مشکلات گریبانگیر این بخش برطرف نشود، درآینده‌ای نزدیک بسیاری از تولیدات این شرکتها مزیت نسبی خود را از دست داده و حتی تولیدات دارای مزیت نسبی در حال بهبود (نظیر تیوب) روندی معکوس را طی خواهند کرد.
شرکت فنرسازی خاور که هزینه منابع داخلی برای فنرهای تولیدی این شرکت در گستره زمانی 77ـ1374 ارزیابی شده حاکی از وجود مزیت نسبی در تولید فنر است که در طی دوره مورد بررسی تغییرات محسوسی در روند DRC آن مشاهده نمی‌شود.
کارخانجات تولیدی زر از دیگر واحدهای مورد بررسی است که فنر تولید آن از حیث DRC در گستره زمانی 77ـ1373 مورد ارزیابی قرار گرفته است.
فنر تولیدی شرکت مذکور در سال 1373 از مزیت نسبی و توان نسبی رقابتی بالایی برخوردار بوده که در سال 1374 این وضعیت پایدار نمانده و به عدم مزیت تبدیل شده (709/1 = DRC) که حاکی از کاهش توان رقابتی است.
اما مجدداً DRC فنر از سال 76 روند بهبودی خود را بازیافته و در سال 77 این شرکت در تولید فنر از مزیت نسبی برخوردار گشته است.
ضریب تغییرات 44 درصدی در این مورد بیانگر تغییرات زیاد در بین سالهای مورد بررسی است که در بالا بدان اشاره شد.
هزینه منابع داخلی لنت ترمز محصول تولیدی شرکت لنت ترمز ایران در گستره زمانی مورد نظر درجدول شماره (1) آورده شده است.
چنانچه از جدول مشاهده می‌شود محصول تولیدی این شرکت از مزیت نسبی در تولید (DRC کمتر از یک) برخوردار است.
اما با گذشت زمان، مزیت نسبی با افزایش هزینه‌های تولیدی این شرکت سیر صعودی داشته و از توان رقابتی آن کاسته است.
شرکت ایران رادیاتور و شرکت کمک فنرایندامین از جمله شرکتهای فعال در عرصه تولید رادیاتور و کمک فنر می‌باشند که در طی دوره مورد بررسی از مزیت نسبی برخوردار نبوده و حتی با روند صعودی در DRC مواجه بوده‌اند.
تولید با ظرفیت‌های پایین، افزایش هزینه‌های تولید ( هزینه‌های نیروی کار، سرمایه و سربار تولید)، کاهش سهمیه ارز صادراتی ( بخصوص در مورد صنایع لاستیک)، هزینه‌های مربوط به جبران کمبود نقدینگی و ...
از جمله مهمترین دلایل افزایش DRC و یا کاهش در مزیتهای نسبی قطعات مورد بررسی بوده‌اند.
جدول شماره 1 ـ مقدار DRC برای واحدهای قطعه‌سازی منتخب طی سالهای 77ـ1373 (بر مبنای قیمت سایه‌ای ارز) ماخذ: مستخرج از طرح 3ـ4.
بررسی مزیت نسبی محصولات تولیدی واحدهای قطعه‌سازی منتخب نتایج حاصل از اندازه‌گیری مزیت نسبی واحدهای منتخب براساس نرخ سایه‌ای ارز حاکی از آن است که از میان 20 محصول مورد بررسی تنها 17 محصول از مزیت نسبی برخوردار بوده‌اند که جدول شماره (2) مقایسه رتبهای این محصولات را به همراه محصولات فاقد مزیت طی سالهای 77ـ1373 نشان می‌دهد.
نتایج بررسی این جدول را می‌توان در موارد ذیل خلاصه نمود: 1 ـ تایر کشاورزی ( شرکت لاستیک دنا) در میان سایر محصولات مورد بررسی از لحاظ درجه اهمیت در رتبه اول مزیت نسبی قرار گرفته است.
با نگاهی به رتبه‌های حاصله مشخص می‌شود که این محصول طی سالهای مورد نظر از جایگاه رتبهای یکسانی برخوردار نبوده، ضمن اینکه اختلاف زیادی در رتبه‌ها مشاهده نمی‌شود، طوری که در گستره فوق در مراتب 1 تا 3 بوده است.
به عبارتی این محصول به طور نسبی موقعیت رتبهای خود را به صورت با ثباتی حفظ نموده است.
2 ـ پس از تایر کشاورزی، تایر اتوبوسی این شرکت در مرتبه دوم قرار دارد، اما نوسانات بیشتری در رتبه این محصول نسبت به تایر کشاورزی مشاهده می‌شود، طوریکه جایگاه رتبهای این محصول طی سالهای مورد بررسی از اول تا پنجم تغییر کرده است.
3 ـ تایر وانتی و باری سبک، سومین محصول تولیدی شرکت لاستیک دنا می‌باشد که در مرتبه سوم ( به لحاظ مزیت نسبی) واقع شده است.
جایگاه رتبهای این محصول حاکی از تغییرات زیاد در رتبه DRC است.
به طوریکه این محصول از رتبه یکم در سال 1374 به رتبه نهم در سال 1376 تنزل کرده است.
4 ـ سایر محصولات تولیدی شرکت لاستیک دنا مورد بررسی در این مقاله، تایر سواری و تیوب از لحاظ رتبه مزیت نسبی، وضعیت بی ثبات‌تری نسبت به دیگر محصولات این شرکت دارند؛ چرا که دامنه تغییرات رتبهای تایر سواری از 2 تا 12 و تیوب از 14 تا 7 (در جهت بهبودی) در حال تغییر بوده است.
5 ـ تایر کشاورزی و اتوبوسی از محصولات تولیدی کیان تایر در رتبه‌بندی DRC در مراتب 4 و 5 قرار دارند و تقریباً جایگاه هر دو این محصولات درارزش رتبهای یکسان بوده و از اول تا ششم در نوسان بوده‌اند.
این درحالی است که سایر محصولات تولیدی این شرکت نظیر تایر وانتی، سواری از تغییرات رتبهای بسیار زیادی برخوردار هستند.
این وضعیت نوعی بی‌ثباتی در موقعیت تولید این محصولات نسبت به سایر محصولات تولیدی این شرکت از نظر قدرت رقابتی ایجاد می‌کند.
در خصوص تیوب تولیدی این شرکت، چنانچه سال 1373 را نادیده بگیریم از سال 1374 تا 1377 وضعیت بسیار با‌ثباتی در ارزش رتبهای این محصول مشاهده می‌کنیم که حاکی از بهبود وضع جاری در مقایسه با سایر بنگاه‌های تولیدی است.
6 ـ تایر کشاورزی مجتمع صنایع لاستیک کرمان در رتبه‌بندی هزینه منابع داخلی در مقایسه با سایر محصولات مورد بررسی در مرتبه هفتم قرار گرفته است.
توانایی رقابتی این شرکت، اگرچه در مقایسه با سایر شرکتها در ابتدای سال 1373 نسبتاً پایین بوده، ولی با گذشت زمان این توانایی تقویت شده و در سال 1376، جایگاه رتبهای تولید این کالا به 4 کاهش یافته است که حاکی از افزایش توان نسبی رقابتی این محصول تولیدی است.
در مورد سایر محصولات تولیدی این شرکت نظیر تایر اتوبوسی، وانتی، سواری و تیوپ، وضعیت توان رقابتی کمی متفاوت است.
بطور مثال تایر اتوبوسی ( در مرتبه نهم) و تیوب (در مرتبه هفدهم) تولیدی این مجتمع با افزایش توان رقابتی و تایر سواری و وانتی با کاهش توان رقابتی مواجه بوده‌اند.
7 ـ موقعیت تولید فنر در شرکت فنرسازی خاور که در مرتبه چهاردهم قرار گرفته است، از یک روند با ثباتی برخوردار نبوده است.
به طور مثال در سال 1374 رتبه پانزدهم را داشته و در سال 1375 به رتبه یازدهم ارتقا یافته اما در سال 1376، مجدداً با افت در مزیت نسبی، جایگاه این محصول به چهاردهم سقوط نموده است.
علی رغم بهتر شدن جایگاه این شرکت در مقایسه با سایر شرکتهای مورد بررسی در سال 1377، مزیت نسبی تولید این محصول باکاهش مواجه بوده است.
8 ـ لنت ترمز محصول تولیدی لنت ترمز ایران در مرتبه پانزدهم ( به لحاظ رتبه‌بندی مزیت نسبی) قرار دارد.
روند رتبهای این شرکت حاکی از کاهش قدرت رقابتی در طی دوره مورد بررسی می‌باشد.
9 ـ موقعیت تولید فنر کارخانجات تولیدی زر در سالهای اول دوره مورد بررسی (75-1373) متفاوت از دو سال آخر دوره بوده است.
در سالهای ابتدائی به علت افت مزیت نسبی، رتبه آخر نصیب این شرکت شده است ولی از سال 1376 به بعد تولید فنر این بنگاه اقتصادی با ارتقا مزیت نسبی مواجه شده و باعث شد که جایگاه این شرکت دو رتبه بهبود یابد.
جدول شماره 2ـ ارزش رتبهای DRC برای واحدهای قطعه سازی منتخب طی سالهای 77-1373 (برمبنای قیمت سایه‌ای ارز) ادامه جدول 2- ماخذ:جدول شماره (24ـ5) 3ـ5 .
طبقه‌بندی واحدهای قطعه‌سازی منتخب براساس روند تغییرات DRC براساس جدول شماره (1) واحدهای قطعه‌سازی را می‌توان برمبنای روند تغییر و تحولات هزینه منابع داخلی هر یک از محصولات به سه دسته بهبود در DRC ، روند نسبتاً ثابت در DRC و سقوط در DRC دسته‌بندی نمود.
این طبقه‌بندی در جدول شماره (3) آورده شده است.
براساس اطلاعات مندرج در این جدول از مجموع 18 کالای دارای مزیت نسبی، 6 محصول در قسمت بهبود در DRC طبقه‌بندی شده و 8 محصول با سقوط در DRC مواجه بوده و 4 محصول در قسمت روند نسبتاً با ثبات در DRC دسته‌بندی می‌شوند.
به عبارتی در طی دوره مورد بررسی، 6 محصول تولیدی سه بنگاه اقتصادی با کاهش در هزینه منابع داخلی از قدرت و توان نسبی رقابتی بیشتری برخوردار شده‌اند.
این در حالی است که 8 محصول دیگر مندرج در جدول (3) با افزایش در DRC به مرور زمان از توان رقابتی و قدرت رقابت‌پذیری آنان کاسته شده است.
3ـ6.
مقایسه واحدهای تولیدی منتخب براساس نتایج جدول شماره (1) می‌توان با متوسط‌‌گیری از تعداد محصولات مورد بررسی یک شرکت در هر سال، به میانگین DRC (همه محصولات) برای شرکت مذکور دست یافت که جدول شماره (4) نتایج حاصل از این عملیات را نشان می‌دهد .
اما به منظور مقایسه در رتبه‌بندی شرکتها از دو معیار میانگین شرکتی و ضریب بی‌ثباتی (ضریب تغییرات) استفاده خواهیم کرد.
بر مبنای میانگین DRC برای هر شرکت طی سالهای 77-1373، لاستیک دنا به جهت برخورداری از حداقل میانگین DRC در بین شرکتهای مورد بررسی از بالاترین میزان رقابت‌پذیری برخوردار است.
در مرتبه دوم شرکت کیان تایر قرار دارد.
شرکتهای فنرسازی خاور، لاستیک کرمان ، لنت ترمز ایران، کارخانجات زر، کمک فنر ایندامین و ایران رادیاتور براساس معیار میانگین DRC در رتبه‌های سوم تا هشتم واقع شده‌اند.
معیار دیگری که می‌توان توسط آن روند فعالیتهای شرکتهای مورد بررسی را در مقایسه با هم ارزیابی نمود، ضریب ثبات (پایین بودن ضریب تغییرات DRC) روند DRC (و یا ضریب ثبات رقابت‌پذیری) در طی دوره مورد بررسی است.
از این نظر شرکت کیان‌تایر، دارای رتبه اول بوده و شرکتهای لاستیک کرمان، خاور ، ایندامین، لاستیک دنا، لنت ترمز ایران و ایران رادیاتور در رتبه‌های دوم تا هشتم قرارگرفته‌اند.
درمجموع می‌توان گفت، شرکتهای کیان تایر، فنرسازی خاور، لاستیک کرمان و لاستیک دنا در میان سایر شرکتهای مورد بررسی به جهت برخورداری از میزان رقابت‌پذیری و ثبات در روند رقابت پذیری از وضعیت مطلوبتری برخوردار بوده‌اند.
جدول شماره 3 ـ‌طبقه‌بندی واحدهای قطعه‌سازی منتخب براساس روند DRC (طی دوره 77ـ1373) ماخذ: نتایج تحقیق جدول شماره 4ـ رتبه‌بندی واحدهای قطعه‌سازی منتخب براساس معیار DRC ماخذ: جدول شماره (24ـ5) و نتایج تحقیق جمع‌بندی و ملاحظات با توجه به وجود شاخص‌های متنوع در ارزیابی هزینه منابع داخلی، استفاده از روش حسابداری صنعتی برای محاسبه DRC به جهت برخورداری از اطلاعات به هنگام، استفاده از قیمت‌های سایه‌ای در محاسبه هزینه‌های فرصت عوامل و ضرایب فنی واقعی تولید در این مقاله ترجیح داده شده است.
از طرف دیگر استفاده از قیمت‌های سایه‌ای و نه قیمت‌های بازاری، ابزار DRC را علاوه بر ویژگی پس‌نگر به پیش‌نگر نیز مجهز کرده و امکان تعیین مزیت نسبی بالقوه در تولیدات صنعت قطعه‌سازی را فراهم می‌سازد.
براساس معیار DRC از روش حسابداری صنعتی و استفاده از هزینه‌های بنگاه‌های اقتصادی توان رقابتی هشت واحد تولیدکننده قطعات تندمصرف خودرو که شامل 20 محصول تولیدی بود، مورد بررسی قرار گرفت.
بررسی DRC در واحدهای مذکور حاکی از آن است که قریب به اتفاق واحدها از مزیت نسبی ( مقدار کمتر از یک) برخوردار بوده‌اند.
به عبارتی این واحدها با توجه به ارزیابی هزینه منابع داخلی از توان نسبی رقابتی بالایی بهره می‌بردند.
اما روند مزیت نسبی طی سالهای77- 1373در بنگاه‌های فوق بیانگر آن است که 50 درصد واحدها در حال از دست دادن توان رقابتی خود هستند.
به عبارتی در بین 20 محصول مورد بررسی تنها دو محصول رادیاتور و کمک فنر در طی در گستره زمانی 77-1373 با عدم مزیت نسبی مواجه بوده و 8 محصول نیز در حال از دست دادن مزیت نسبی می‌باشند و سایر محصولات از مزیت نسبی و توان نسبتاً رقابتی برخوردار بوده‌اند.
رتبه‌بندی محصولات مورد بررسی حاکی از آن است که تایر کشاورزی، اتوبوسی و وانتی شرکت لاستیک دنا در رتبه اول تا سوم بوده و فنر (زر) و رادیاتور (ایران رادیاتور) در رتبه‌های آخر واقع شده‌اند.
رتبه‌بندی شرکتها براساس میانگین DRC محصولات هر شرکت نشان می‌دهد که لاستیک دنا،کیان تایر و فنر سازی خاور از موقعیت مطلوبتری نسبت به سایر شرکتها برخوردار بوده و در این رتبه‌بندی شرکت ایندامین و ایران رادیاتور در پایین‌ترین رتبه قرار گرفته‌اند.
با توجه به اینکه هزینه منابع داخلی یکی از ابزارهای مهم تعیین سمت و سوی و میزان حمایت از واحدها است، می‌توان واحدهایی را که از DRC بالایی برخوردارند را مشخص نموده و براساس یک برنامه زمانبندی شده تا رسیدن به مرز مطلوب، از طرف دولت مورد حمایت قرار گیرند.
براین اساس به نظر می‌رسد شرکتهای ایران رادیاتور، کمک فنر ایندامین، کارخانجات زر به بیشترین حمایت نیازمندند.
در ضمن سایر شرکتهای مورد بررسی همچنانکه از روند DRC آنها مشخص است، در حال از دست دادن مزیت نسبی خود هستند.
در صورتی که به مسایل و مشکلات این واحدها ( که نمونه‌هایی از صنعت قطعه‌سازی کشور هستند) توجهی صورت نگیرد، در آینده‌ای نزدیک ما شاهد کاهش رقابت پذیری محصولات درحد بسیار پایین و یا حتی از بین رفتن این صنایع خواهیم بود.
از طرف دیگر به جهت نقش حائز اهمیت مزیتهای نسبی در طراحی سیاست‌های توسعه صنعتی، توصیه می‌شود با توجه به وضعیت واحدهای قطعه سازی (وجود مزیت نسبی تولید در اکثریت بنگاه‌های مورد بررسی)، در طراحی استراتژی توسعه صنعت خودرو، توجه ویژه‌ای به بخش قطعه‌سازی کشور صورت گیرد.
منابع بهکیش، محمد مهدی، هزینه منابع داخلی: شاخصی برای اندازه‌گیری مزیتهای اقتصادی و کاربرد آن در ایران، مجله برنامه و بودجه، شماره 36 ، سال 1378.
توکلی، اکبر، اندازه‌گیری مزیتهای نسبی بالقوه فعالیتهای صنعتی در ایران از روش DRC، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ، سال 1379.
توکلی، اکبر و اله مراد سیف، معیار هزینه منابع داخلی و کاربرد آن در صنایع منتخب کشور، مجله پژوهشهای بازرگانی ، شماره 16، پاییز 1379.
رحیم‌زاده، حسن، بررسی مزیت نسبی صنایع کارخانه‌ای ایران براساس هزینه منابع داخلی مزیت نسبی آشکار شده: مطالعه موردی گروه صنعتی ماشین آلات و تجهیزات ، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی، سال 1377.
Lai, D., (1972) Adjustment for Distribution in Porject Analysis, Economic Stuff Working Paper, No.
128, March., pp.
101-1109 Tizhoosh Taban, M.
H, PHO, (1987) Protection and the cost Protection,.
Leane, Edward, 1984, Sources of International Comparative Advantage , pp.
84-86 Perkins, F.
C, Export Performance & Enterprise Reform in China, Coastal Provinces, Econ, Devel & Cult.
Change, pp.
501-539 نام شرکتنام محصولسالسالسالسالسالضریب تغییراتنرخ رشد (درصد)نام شرکتنام محصول13731374137513761377ضریب تغییراتنرخ رشد (درصد)کیان تایرتایر سواری191/0236/0291/0339/0550/04/433/30کیان تایرتایر وانتی155/0200/0248/0283/0241/08/217/11کیان تایرتایر اتوبوسی244/0184/0179/0179/0199/09/139/4-کیان تایرتایرکشاورزی203/0153/0147/0163/0206/01/164/0کیان تایرتیوب119/1310/1993/0697/0517/03/345/17-لاستیک دناتایر سواریـــ096/0168/0384/0213/08/564/30لاستیک دناتایر وانتیـــ076/0137/0338/0166/06/627/29لاستیک دناتایر اتوبوسیـــ100/0116/0245/0110/09/472/3لاستیک دناتایر کشاورزیـــ098/0110/0184/0125/05/294/8لاستیک دناتیوبـــ330/0432/0249/0293/09/239/3-لاستیک کرمان (بارز)تایر سواریـــ312/0397/0417/0430/06/133/11لاستیک کرمان (بارز)تایر وانتیـــ252/0330/0346/0354/06/149/11لاستیک کرمان (بارز)تایر اتوبوسیـــ374/0293/0249/0234/09/214/14-لاستیک کرمان (بارز)تایر کشاورزیـــ314/0214/0222/0228/01/191/10-لاستیک کرمان (بارز)تیوبـــ574/1466/1964/0686/08/351/24-فنرسازی خاورفنرـــ487/0298/0469/0508/09/214/1کارخانجات زرفنر899/0709/1279/2167/1815/08/444/2-ایران رادیاتوررادیاتورـــ691/1044/2786/3822/48/477/41لنت ترمز ایرانلنت350/0458/0770/0729/0796/07/328/22شرکت ایندامینکمک فنرـ501/1731/1039/1868/17/235/7 ردیفنوع کالابنگاه تولیدیارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایردیفنوع کالابنگاه تولیدی137313741375137613771تایر کشاورزیلاستیک دناـــ31322تایر اتوبوسیلاستیک دناـــ42513تایر وانتیلاستیک دناـــ13934تایر کشاورزیکیان تایر354155تایر اتوبوسیکیان تایر466246تایر سواریلاستیک دناـــ251267تایر کشاورزیلاستیک کرمانـــ117478تایروانتیکیان تایر178899تایر اتوبوسیلاستیک کرمانـــ13106810تیوبلاستیک دناـــ121471011تایر وانتیلاستیک کرمانـــ912111112تایر سواریکیان تایر2891015 ردیفنوع کالابنگاه تولیدیارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایارزش رتبه‌ایردیفنوع کالابنگاه تولیدی1373137413751376137713تایر سواریلاستیک کرمانـــ1013131214فنرفنر سازی خاورـــ1511141315لنتلنت ترمز ایران51415161716تیوبکیان تایر71616151417تیوبلاستیک کرمانـــ1817171618کمک فنرشرکت ایندامینـــ1718181919فنرکارخانجات زر62020191820رادیاتورایران رادیاتورـــ19192020 بهبود درDRCبهبود درDRCروند نسبتاً با ثبات درDRCروند نسبتاً با ثبات درDRCسقوط درDRCسقوط درDRCنام محصولواحد تولیدینام محصولواحد تولیدینام محصولواحد تولیدیتایر اتوبوسیکیان تایرتایر کشاورزیکیان تایرتایر سواریکیان تایرتیوبکیان تایرفنرفنرسازی خاورتایر وانتیکیان تایرتیوبلاستیک دناتایر اتوبوسیلاستیک دناتایر سواریلاستیک دناتایر اتوبوسیلاستیک کرمانفنرکارخانجات زرتایر وانتیلاستیک دناتایر کشاورزیلاستیک کرمانتایرکشاورزیلاستیک کرمانتیوبلاستیک کرمانتایر سواریلاستیک کرمانتایر وانتیلاستیک کرمانلنتلنت ترمز ایران واحد تولیدیسالسالسالسالسالمیانگین DRC 77-1373انحراف میعار DRC 77-1373ضریب تغییراترتبه ثباتواحد تولیدی13731374137513761377میانگین DRC 77-1373انحراف میعار DRC 77-1373ضریب تغییراترتبه ثباتلاستیک دناـــ140/0193/0280/0181/0199/0059/06/295کیان تایر382/0417/0372/0332/0343/0369/0034/01/91فنرسازی خاورـــ487/0298/0469/0508/0441/0096/09/213لاستیک کرمانـــ565/0540/0440/0386/0483/0084/04/172لنت ترمز ایران350/0458/0770/0729/0796/0621/0203/07/326کارخانجات زر899/0709/1279/2167/1815/0374/1615/08/447شرکت ایندامینـــ501/1731/1039/1868/1535/1364/07/234ایران رادیاتورـــ691/1044/2786/3822/4086/3476/18/478