مقدمه پیدایش مفاهیمی چون محله و چگونگی زندگی جمعی مردم ریشه در رفتار اجتماعی آنها داشته که آن هم برگرفته از فرهنگ خاص آن زمان و مکان می باشد .محله در گذشته دارای مفاهیم و ارزشهای خاص سکونتی برای گروههای قومی نژادی ، مذهبی و صنفی بوده که در یک ساختار کالبدی منسجم و پیوسته ، علاوه بر خدمات دهی به ساکنین ، باعث ایجاد حس هویت و تعلق در اهالی محله و همبستگی و انسجام در کل بافت محله می کرده است .
تحولات صورت گرفته طی دهه های اخیر در شهرسازی ایران باعث ایجاد تغییر و تحولاتی در مفهوم کارکردی محلات در قسمتهای مختلف شهرها شده است .
درجه کم رنگ شدن کارکرد محله در بافتهای مختلف شهرهای ایرانی متفاوت بوده و آنچه که مسلم است تحولات اجتماعی ، فرهنگی صورت گرفته در اکثر محلات باعث تغییر محله کهن ایرانی و ظهور ساخت جدیدی از مجتمع های زیستی در شهرها شده است .
طرح مسئله در نظام کهن شهرهای ایرانی مناطق مسکونی با تفکر سیستم محله ای شکل می گرفت و محله در نخستین گام ، بنیانی بود اجتماعی که با مفاهیمی چون احساس تعلق و مشارکت همراه بود .
محله به عنوان یک بلوک ساختمانی نقش مهمی در شناسایی ، جهت یابی و شناخت شهر و خوانایی آن دارد .
در گذشته فعالیتهای اجتماعی در داخل محلات از اهمیت بالایی برخوردار بوده زیرا حرکتهای مثبت و منفی اجتماع داخل محلات تأثیر مستقیمی بر کل شهر و سیستم حکومتی وقت داشته است ، امری که فقدان آن در محلات امروز به روشنی دیده می شود به راستی خلاء وجود چنین فعالیتها و گروههای متحد اجتماعی در محلات امروز ناشی از چه مواردی است که اینگونه ساکنین را بی تفاوت و روابط اجتماعی را کم رنگ کرده است ؟
می توان اساسی ترین سؤال در خصوص محله و مفاهیم آن در کشور ما را به این صورت عنوان کرد که " بطور کلی محلات در گذشته دارای چه خصوصیات عملکردی و کارکردی ، بصری و ..
بوده اند که امروزه بعد از گذشت قرنها هنوز می توان حس هویت ، تعلق ، صمیمیت و پایداری روابط را در آنها یافت ؟
به عبارتی محلات در دوران معاصر تا چه اندازه سعی در حفظ ارزشهای حاکم بر محلات گذشته شهرهای کهن کشور مان داشته اند ؟
هدف تحقیق این پژوهش ، تلاشی است در راستای بررسی الگوها ، ارزشها و شاخصهای حاکم بر محلات در دوره های مختلف گذشته در ایران و اشاره به وضعیت محلات در دوران معاصر ، باتوجه به تغییر الگوهای زندگی ، ورود اتومبیل و همچنین تأثیر طرحها و ضوابط شهرسازی در شکل گیری فضاهای مسکونی ، اشاره به کمبودها و فقر امکانات و خدمات رفاهی در این فضاها و نیز نگاهی خواهیم داشت به روابط اجتماعی موجود در محلات شهرهای امروزی تا بتوان در آینده با توجه به موارد ونتایج حاصل شده از این تحقیق ، راهکارهایی را جهت ساماندهی و ارتقاء کیفیت محله ها ارائه دهیم .
نمودار فرایند تحقیق بطورکلی روند انجام تحقیق مطابق جدول فوق پیش رفته است : فصل دوم مبانی نظری در بخش مبانی نظری که شامل کل فصل دوم تحقیق می باشد به بررسی تعاریف ، مفاهیم و شاخصهای مربوط و موثر بر شکل گیری محلات و روابط ساکنان آنها در دورانهای گذشته و معاصر در ایران پرداخته شده است که بطور کلی موارد مطرح شده در بخش مبانی نظری را می توان طبق دسته بندی ارائه شده در ذیل معرفی کرد : شهر و جایگاه محله در آن تاریخچه محله در جهان مفهوم استخوانبندی شهر و مشخصات آن انواع بافتهای شهری بر اساس رشد و توسعه فضایی شهرهای ایران بررسی و شناخت محله : خصوصیات محلات در گذشته ( از لحاظ کالبدی ، اجتماعی ، دسترسی) ، خصوصیات محله در دوران معاصر ( از لحاظ کالبدی ، اجتماعی ، دسترسی) لازم به ذکر است که مبنای بررسی خصوصیات محلات در نمونه های انتخابی در شهر مشهد با توجه به کلیه شاخصهای مطرح شده در بخشهای کالبدی ، اجتماعی و دسترسی در دوران قدیم و دوران معاصر می باشد که در هریک از بخشها موارد زیر عنوان شده است : بررسی خصوصیات محلات در گذشته 1.
سازمان کالبدی محلات - بافت - وسعت و اندازه محله - سیمای محله - محدوده و موقعیت محله ها نسبت به یکدیگر -شکل - مرکز محله - اصول حاکم بر سازمان بصری محلات : اصل محصور کردن فضا ، اصل ایستایی و پویایی فضاهای محصور ، اصل وحدت نما ، اصل فضای متباین ، اصل مقیاس و تناسب ، اصل قلمر ، اصل سلسله مراتب 2.سازمان دسترسی: - انواع راهها - سلسله مراتب کارکردی فضایی راهها - کارکردهای اجتماعی راهها - عوامل مؤثر در نحوۀ شکل گیری راهها: شکل راهها ( ارگانیک ، مستقیم ) خصوصیات سطوح جانبی راهها ( طراحی شده ، طراحی نشده ) جنس و بافت راهها ( ساده ، متنوع و مزین ) راهها و عناصر شاخص ابعاد و تناسبات فضایی راهها پوشش معابر ( سرباز ، سرپوشیده ) 3.
سازمان اجتماعی - جمعیت و ترکیب اجتماعی محلات مسکونی - روابط اجتماعی حاکم بر محله های مسکونی : - نحوه اداره محله ها خصوصیات محله در دوران معاصر منظور از محله در دوران معاصر صرفا خصوصیات محله و اتفاقات رخ داده مربوط به آن در بافت میانی و جدید را شامل می شود .
بطور کلی در دوران معاصر و با هجوم فرهنگ و تکنولوژی غرب به کشور و پیچیده تر شدن تقسیم کار اجتماعی و قرار گرفتن اتومبیل به عنوان جزء جدایی ناپذیر از زندگی روزمره مردم و بالاخره مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها ، محله دیگر نمی توانست پیوندهای درونی و درنتیجه کارکرد خود را همچون گذشته حفظ کند .
گسسته شدن محلات و پیدایش فضاهای جدید شهری با معیارهای ، بیگانه با فرهنگ بومی در واقع تبلور فضائی تغییرات مزبور در اوضاع اقتصادی _ اجتماعی کشور است .
سازمان کالبدی محلات در دوران معاصر - بافت : عموما بصورت شطرنجی و دارای نظم و شکل هندسی مشخصی می باشند - قلمرو و حدود محلات : قلمرو بیشتر توسط شریانهای اصلی شهری تعیین می شود نه بر اساس عرف و روابط اجتماعی ساکنان - سیمای محله : از خصوصیات محله های امروزی وجود تنوع بصری و حجمی از لحاظ وجود ساختمانهایی با نماها و ارتفاعات متفاوت از 1 طبقه مسکونی تا برجهای و مجتمع های مرتفع مسکونی در سطح محلات است .
فشردگی کالبدی ، ازبین رفتن فضاهای باز و وجود خیابانهای مستقیم بدون رعایت شدن عناصر بصری خاص در آنها از دیگر خصوصیات سیمای محلات امروزیست .
- تغییر مفهوم مرکز محله و میدان محلی : در بافت شطرنجی فضای مکث و تجمع انسانها معنایی ندارد .
زیرا اولویت دادن به حرکت سواره تبدیل به یک اصل در شبکه بندی محلات شده است .
از طرفی استفاده از فضاهای باز و یا میدانچه ها به عنوان پارکینگ ، این فضاهای نیمه خصوصی را آنقدر عمومی می کند که حس مالکیت و تعلق ساکنین نسبت به خود را از بین می برد .
محله و ظهور تعاریف جدید تقسیمات شهری : تقسیمات کالبدی شهر برای توزیع مناسب خدمات در سطح شهر و دسترسی بهینه شهروندان ، استفاده می شود .
عموما بصورت : منطقه ، ناحیه ، برزن ، محله ، واحد همسایگی ، گروه واحدهای مسکونی 2.
سازمان دسترسی محلات در دوران معاصر شبکه دسترسی در دوران معاصر بیشتر تحت تاثیر تقسیمات کالبدی در نظر گرفته شده در طرحها و خیابانهای اصلی شهری و بافت شطرنجی اعمال شده می باشد .
اکثرا با ازبین رفتن مفهوم محله مواجه هستیم شیوه شبکه های شطرنجی باعث شده نه پیاده در آن ایمن باشد و نه سواره در این شیوه تمام خیابانها و کوچه ها شبیه یکدیگر هستند و تنها از عرض آنها می توان به اهمیت یا عدم اهمیت آنها پی برد .
در این شیوه تمام خیابانها و کوچه ها شبیه یکدیگر هستند و تنها از عرض آنها می توان به اهمیت یا عدم اهمیت آنها پی برد .
طولانی بودن برخی خیابانها و خارج شدن آنها از مقیاس محلی وجود تقاطع های پی در پی درون بافت محله باعث گسستگی فضایی شده .
محدود شدن پیاده رو به نوارهای باریکی که بعضا توسط درختان و باغچه اشغال شده .
3.
خصوصیات اجتماعی محلات در دوران معاصر جمعیت ساکن با گوناگونی های قومی ، اجتماعی ، اداب و رسوم و..
وتنها برحسب توانهای اقتصادی و نیاز مادی در محله ساکن می شوند.
عدم توجه به رابط اجتماعی وجود غریبه گری ها عدم تمایل به گذران اوقات فراغت در فضای محله به دلایل مختلف از جمله رسانه های ارتباط جمعی ، گرفتاریهای شغلی و..که باعث کاهش روابط ، دورشدن مردم از هم ، احساس عدم امنیت ، تنهایی و..
شده است که نوعی بی هویتی فرهنگی و اجتماعی را در محله بوجود می آورد .
فصل سوم شایان ذکر است که به جهت مقایسه عملکرد و مفهوم محله در بافتهای قدیم ، میانی و جدید شهر که باتوجه به دورانهای زمانی متفاوت شکل گرفته و بررسی معضلات مربوط به هریک باتوجه به نیازهای زندگی معاصر ، سه محله: محله سرشور از بافت قدیم ، محله تورج از بافت میانی و محله 9 اراضی قاسم آباد انتخاب شده که بطور خلاصه در ادامه به معرفی هریک و نتایج حاصل از بررسی ها ، مصاحبه ها و برداشتهای صورت گرفته از سایتهای عنوان شده ، پرداخته خواهد شد .
در این فصل به در ابتدا به معرفی شهر مشهد و جایگاه هریک از نمونه های موردی انتخابی در شهر و موقعیت هریک از محلات در بافت شهر و خصوصیات مربوط به سازمانهای مطرح شده در بخش مبانی در محلات به بحث و بررسی گذاشته شده است که موارد فوق را میتوان طبق سربخشهای زیر دسته بندی کرد : بررسی جغرافیایی شهر مشهد روند شکل گیری شهر مشهد بررسی دوره های تاریخی توسعه حصار شهر مشهد خصوصیات انواع بافتهای شهر مشهد (بافت سنتی ، بافت میانی ، بافت جدید ) معرفی موقعیت نمونه های موردی در شهر مشهد 1- معرفی محله سرشور محله سرشور یا سرسوق، یکی از محلات مسکونی در شهر مشهد است که در بافت قدیمی شهر مشهد قرار دارد .
این محله در محدوده منطقه 8شهرداری مشهد قرار دارد که در فاصله 325 کیلومتری مجموعه حرم مطهر قرار دارد .
جمعیت محله بر اساس سرشماری سال 75 برابر با 6873 نفر بوده است .
محله دارای بافتی ارگانیک بوده و وسعت آن در حدود 77 هکتار می باشد تمامی خصوصیات محله در هریک از سازمانها بصورت عکس ، نقشه و نمودار و گزارش ارائه گردیده است 2.معرفی محله تورج محله تورج ، یکی از محلات در شهر مشهد است که در بافت میانی این شهر قرار دارد .
این محله در محدوده منطقه 1 شهرداری مشهد قرار دارد .
از خیابانهای با اهمیتی که از اطراف محدوده عبور می کنند می توان به خیابان آبکو از جنوب محدوده ، بلوار قرنی از شمال محدوده ، بلوار کلاهدوز از غرب و بلوار مجد از شرق محدوده ، اشاره کرد .
محله دارای بافتی ترکیبی که دارای خصوصیات مشترک ارگانیک و شطرنجی بوده و وسعت آن در حدود 43 هکتار می باشد .
در خصوص معرفی محله در پژوهش انجام شده کلیه کاربریهای موجود در محله مشخص گردیده ، کلیه خصوصیات کالبدی _ بصری محله بصورت عکس و نقشه ارائه گردیده و عناصر شاخص مربوط به بافت محله عنوان شده است .دسترسیهای تاثیرگذار بر محله و خصوصیات مقاطع عرضی و بدنه های مجاور راهها ، سلسله مراتب کارکردی و...
توسط نقشه و دیاگرامهایی ارائه گردیده است .
درخصوص خصوصیات اجتماعی ساکنین محله پرسشنامه هایی در محله پر شد که نتایج مربوط به هریک از سوالات بصورت نمودار مشخص و مقایسه شده است .
معرفی محله 9 قاسم آباد این محله یکی از 10 محله پیشنهادی در طرح آماده سازی اراضی قاسم آباد می باشد که در شرقی ترین قسمت قاسم آباد و در نزدیکی جاده مشهد ـ قوچان قرار دارد .
عبور شریانهای اصلی و مهم موجود در قاسم آباد از مجاورت این محله از خصوصیات بارز محدوده است که در بخش دسترسی بطور کامل به آن پرداخته خواهد شد .
وسعت محدوده حدود 29 هکتار می باشد .
در خصوص معرفی محله نیز مانند دو محله دیگر کلیه کاربریهای موجود در محله مشخص گردیده ، کلیه خصوصیات کالبدی _ بصری محله بصورت عکس و نقشه ارائه گردیده و عناصر شاخص مربوط به بافت محله عنوان شده است .دسترسیهای تاثیرگذار بر محله و خصوصیات مقاطع عرضی و بدنه های مجاور راهها ، سلسله مراتب کارکردی و...
فصل چهارم در این فصل به تجزیه و تحلیل هریک از محلات پرداخته شده است و خصوصیات مربوط به هریک از سه محله که در سه بافت عنوان شده قرار دارند مشخص گردیده و مطابق جدول فوق ارائه گردیده است و در ادامه به مقایسه محلات با یکدیگر و بررسی مشکلات هریک و ارائه راهکارهای مناسب درخصوص هریک پرداخته شده است .
که در ذیل خلاصه ای از مباحث فوق ارائه می شود : نمونه ای از خصوصیات مربوط به محلات نمونه ای از مشکلات موجود در هریک از محلات و راهکارهای پیشنهادی درخصوص ساماندهی سازمانهای کالبدی و...
موجود در سه محله : نمونه مشکلات شاخص محله سرشور تعریض معابر باعث از بین رفتن قسمتی و یا تمام قطعات مسکونی در بعضی نقاط بافت شده است کمبود فضاهای پارک در خیابانهای اصلی باعث نفوذ وسایل نقلیه به درون بافت و ایجاد مزاحمت برای ساکنین کرده است.
تعریضها فقط به جهت سهولت حرکت سواره صورت گرفته و به عوارض جانبی و از بین رفتن اصل سلسله مراتب توجه نداشته .
عدم وجود نشانه های بصری اغتشاشات بصری ناشی از عدم تناسب ساخت و سازهای جدید با بافت قدیمی فرسودگی بافت و عدم رسیدگی به کیفیت بصری این بدنه ها عدم وضوح و خوانایی عناصر مهم محله ای مثل مسجد تنوع مصالح و فرم و ارتفاع در قسمتهای نوسازی شده بافت سیمای محله را دچار دوگانگی کرده است راهکارهای پیشنهادی ایجاد فضاها و محلهایی برای گذران اوقات فراغت ، نشستن و فعالیتهای مشترک میان تمام ساکنان جهت حفظ روابط اجتماعی موجود در بافت .
ایجاد حریمهایی مشخص بصورت نوارهای سبز بین فضاهای فراغتی _ اقامتی و ماطق مسکونی ، به جهت تمایز این دوفضا و ایجاد فضایی کاملا سکونتی که در اختیار ساکنین قرار گرفته و وحدت و انسجام در آن افزایش یابد .
تقویت بدنه های گذرهای اصلی ، بازسازی و نوسازی بگونه ای که با بافت کاملا همخوانی داشته باشد .
ایجاد نشانه هایی شاخص در محله به جهت افزایش خوانایی و جهت یابی در محدوده توسط افزایش کیفیت نمای مساجد ، ایجاد گلدسته و..
در آن قرار دادن ضابطه هایی به جهت همخوانی ساختمانهای جدید با قدیم .
ایجاد پارکینگهای جمعی و مشخص ، برای ساکنین واحدهایی که امکان دسترسی سواره به آنها وجود ندارد .
افزایش کیفیت بدنه های بازار سرشور و ایجاد رونق واحدهای قرار گرفته در این راسته ، بوسیله امکان قرارگیری خدمات مهم محلی در حاشیه این گذر مهم محلی .
ساماندهی و تعریض مسیرهای موجود در بافت بگونه ای صورت گیرد که افزایش سرعت را به دنبال نداشته باشد .
مشکلات شاخص محله تورج عدم وجود نشانه های محلی جهت افزایش خوانایی و کمک به جهت یابی در محله فقدان وجود فضاهای فراغتی و جمعی در محله عدم توجه به فضاهای باز موجود در محله که قابلیت مکث و تجمع ساکنین در آنها وجود دارد و همکنون تبدیل به پارکینگ و یا محلی جهت تجمع نخاله های ساختمانی و یا خانگی شده است .
وجود خیابانهای عریض در قسمتهای مختلف بافت که همخوانی با عملکرد و کاارایی آن محور نداشته و باعث افزایش سرعت سواره در بافت و کاهش امنیت پیاده می شود .
عدم وجود محصوریت در خیابانهای عریض و ایجاد گسستگی فضایی در بافت وجود تقاطعهای نزدیک به هم به تعدادزیاد در بافت راهکارهای پیشنهادی حفظ ارزشهای با اهمیت عملکردی و بصری در محله مانند راسته خیابان تورج ایجاد نشانه و شاخصهای بصری ، توسط بها دادن به مساجد ، واحدهای تجاری ، مدارس و فضاهای عمومی داخل محله استفاده از فضاهای باز و بلا استفاده در ایجاد فضاهایی پاتوق مانند جهت تجمع ساکنین و گذران فراغت توسط استقرار فعالیتهای تفریحی چون رستوران محلی یا چایخانه و..
در این فضاها اولویت دادن به حرکت پیاده و کاهش سرعت در خیابانهای با عرض زیاد توسط نصب سرعت گیر ، استفاده از کف پوشهای خاص که باعث کاهش سرعت می شوند .
تقاطع های مهم بوسیله علائم رانندگی و یا سرعت گیر و یا شاخص کردن ساختمان های اطراف ، بگونه ای برای سواره مشخص گردد تا وی فرصت تصمیم گیری و کاهش سرعت را داشته باشد .
با توجه به اینکه راسته تورج دارای قابلیتهای اجتماعی فراوانی است می توان فضاهای باز محلی ، با امکان نشستن و گذران فراغت را در قسمتهای مختلف بافت ایجاد کرده و سپس مسیری که از این فضاها به این راسته متصل می شود را توسط عناصر بصری خاص متمایز کرده تا هدایت ناظر از سمت راسته به فضاها و بالعکس صورت گیرد .
مشکلات شاخص محله 9 قاسم آباد عدم شکل گیری فضای مرکز محله مطابق طرح کیفیت نامناسب واحدهای تجاری شکل گرفته در مرکز محله و همچنین نمای نامناسب و نامفهوم مسجد محله که در این مجموعه مرکز محله قرار دارد گسستگی ایجاد شده در میان بافت و بلاخص مرکز محله توسط خیابان شریانی ( استاد یوسفی ) ، که باعث تقسیم محله به دو زیر محله شده است .
بلا استفاده ماندن فضاهای باز میان واحدهای همسایگی و کاهش امنیت در این فضاها وجود ساختمانهای بدون نما به تعداد زیاد در بافت عرض زیاد معابر و توجه زیاد به حرکت سواره در تمامی قسمتهای بافت شباهت زیاد خیابانها و گنگ و نا معلوم بودن مسیرهای اصلی و فرعی در بعضی قسمتها عدم وجود فضا سازیهای مناسب جهت ایجاد روابط اجتماعی در میان واحدهای همسایگی عدم وجود جاذبه های بصری و نشانه های نمادین در بافت محله راهکارهای پیشنهادی ایجاد حس تعلق و پایبندی به محله در ساکنین ، توسط افزایش خدمات رفاهی در محله طراحی مناسب و جذاب برای واحدهای تجاری شکل نگرفته در مرکز محله بصورتی که ارتباطی هماهنگ با فضای سبز مجاور مسجد داشته باشد .
افزایش کیفیت مصالح و بدنه مسجد محله کاهش سرعت در خیابانهای عریض بافت توسط سرعت گیر و موانع فیزیکی نصب شده بر روی آسفالت .
کاهش عرض خیابان یوسفی توسط کاشت فضای سبز بگونه ای که مرکز محله فقط در اختیار ساکنین قرار گیرد .
ساماندهی به زمینهای بایر موجود در بافت و جلوگیری از ایجاد گوشه ها و کنج های پنهان جهت وقوع ناهنجاری در بافت ایجاد پاتوقها ، خانه های فرهنگ محله ، زمینهای ورزشی کوچک محلی برای گذران اوقات فراعت جوانان و همچنین رسیدگی و توجه به پارک محلی به گونه ای که فضایی مناسب جهت بازی کودکان و نشستن بزرگسالان بوده و به افزایش روابط اجتماعی در محله کمک کند.
به عبارتی با ایجاد شرایطی که پویایی و فعالیت در بافت افزایش پیدا کند ، حس تعلق خاطر و رضایت نیز در ساکنین ارتقاء می یابد .
جمع بندی و نتیجه گیری باتوجه به مطالعات صورت گرفته در بخش مبانی و بررسی نمونه های موردی در سه محله از شهر مشهد می توان نتایج زیر را در خصوص محله های معاصر عنوان کرد : با توجه به مطالعات صورت گرفته همانطور که عنوان شد محله ها نیاز به فضاهایی جهت ایجاد فرصتی برای روابط اجتماعی ساکنین دارد که می توان با ایجاد یک مرکز اصلی در سطح محله و شبکه ای از مراکز فرعی منشعب به تمام محله ، وابستگی تمام محله را به این فضاها ایجاد کرد .
به این ترتیب ساکنین محله خود را در نظامی سهیم می یابند که توسط استخوانبندی اصلی محله ایجاد شده است و حس تعلق خاطر به یک مرکز اصلی و به دنبال آن ، محله تقویت می شود .
از آنجایی که امروزه روابط در محله ها به زیرمحله ها و حتی واحدهای همسایگی محدود شده است ، عدم وجود عنصری ارتباطی بین این زیر محله ها و واحدهای آن نظم و انسجام کلی محله ها را از بین برده و محله تبدیل به بلوکهایی تکه تکه و جدا از هم شده اند که توسط خیابانهای عریض و اصلی محصور شده .
از طرفی جدایی فضایی موجود در بین بلوکهای شهری در اینگونه محلات باعث ازبین رفتن شاخصهای فضایی مثل سلسله مراتب ، مقیاس ، قلمرو ، سادگی ، پیچیدگی و تمرکز و...
که در شهرهای کهن ایرانی جزء لاینفک محله بوده شده است .
به عبارتی می توان گفت هرج و مرج و بی نظمی فضایی موجود در محلات امروزی را در عدم وجود ساختاری مشخص در مرکز محله ها ، کوی و کوچه ، واحدهای مسکونی و همچنین در تغییر ساختار عناصر نمادین و وحدت آفرین محله ها مثل مساجد، حسینیه ها ، تکایا و بازارچه ها دانست .
تنوع زیاد شکل معماری واحدهای مسکونی و گم شدن نشانه های موجود در محله بر اغتشاش بصری محله می افزاید .
در نهایت باید گفت محلات در هریک از بافتهای شهری به گونه ای مخصوص به شرایط خود در حال از دست دادن ماهیت و هویت خود می باشند ، روابط اجتماعی در محله ها در حال کمرنگ شدن است .
محله ها در بافتهای قدیمی که به عبارتی براساس اصول حاکم بر محلات گذشته شکل گرفته اند به دلیل بی توجهی و تغییر و تحولات شتابزده در حال نابودی هستند .
محلات در بافت میانی علی رغم سعی در حفظ ارزشهای عملکردی و ساختاری محله بر اساس شاخصهای گذشته به دلیل نفوذ شبکه های دسترسی و جدایی فضایی قطعات و عدم وجود فضاهای ارتباط دهنده نیز تاحدودی در معرض تحدید است و اما محلات در بافتهای جدید و توسعه شهر ، به کلی با مفهوم گذشته خود فاصله دارند و محله برای این قسمت از شهر مفهومی ذهنی است نه عینی و این امر باعث کاهش ارتباطات عدم رضایت از سکونت و پایداری در محله گشته و عملا محله را از مکانی دائمی برای زندگی به مکانی موقتی تبدیل کرده است .
بطور کلی می توان موارد زیر را به عنوان شاخصها و نکات مهم و حیاتی که باید در طراحی و ساماندهی محلات امروزی در نظر گرفته بگونه ای که بتواند هویت از دست رفته محلات را تا حدودی جبران کند ضروری بنظر می رسد : هر محله نیاز به مرکز و کانونی دارد که هویت و استحکام محله , و همچنین حرکات تعاملی از وجود آن شکل یابد.
پس باید سعی در ایجاد و یا تقویت اینگونه فضاها در محلات باشیم .
خرد شدن محلات به زیر محلات و واحدهای همسایگی و لزوم ایجاد ارتباط بین این زیر مجموعه ها به جهت افزایش همبستگی و یکپارچگی در محلات ضروری بنظر می رسد .
به عبارتی در محلات امروزی خیابانهای عریض گذرنده از میان بافتها نقشی جدا کننده را ایفا می کنند .
عدم وجود ساختاری مشخص در محله های امروزی از دیگر عوامل کاهش دهنده مفاهیم محله است که باید راهکاری برای این زمینه در محلات ارائه گردد.
خلق نشانه ها و عناصر نمادین در محله ها نیز از مواردی است که باعث به جریان افتادن نیروهای سازمان دهنده فضا در سطح محلات می شود که می تواند سیمای ناخوانا و کسل کننده محلات امروزی را سامان بخشد .
توجه به امنیت حرکت پیاده و استفاده از راهکاری جهت کاهش سرعت سواره از مواردی است که می تواند باعث افزایش حرکت عابرین در محله شود .
ساماندهی محله ها به جهت ارتقاء کیفیت خدماتی و بصری و...
و همچنین ایجاد حس تعلق و همبستگی ساکنین برای هریک از محلات باتوجه به شرایطی که در آن قرار گرفته و پتانسیلهای آنها باید صورت گیرد .
بازسازی و یا نوسازیهای بافتهای قدیمی باید با هدف حفظ ارزشهای گذشته محله صورت گرفته شود .
طراحی محلات آینده نیز باتوجه به خصوصیات محلات موجود و خواستها ونیازهای ساکنین آینده به گونه ای طراحی شود که وابستگی محله به خارج را از بین ببرد و نوعی استقلال عملکردی به محله بخشد محلهبافت قدیم ( محله سرشور)بافت میانی ( محله تورج)بافت جدید ( محله 9 قاسم آباد )کالبدیدارای بافتی ارگانیک و پیچیده می باشد .
کیفیت ظاهری نمای ساختمانهای محدوده به علت قدمت بالای بافت به شدت پایین و نازیباست .
وجود ساخت و سازهای جدید ناموزون و بی ارتباط از لحاظ معماری باعث اغتشاش بصری در قسمتهایی از محله شده است .
تفاوت فاحش و بی قاعده موجود بین ارتفاعهای ساختمانهای نوساز و قدیمی از نکات منفی چهره کلی قسمتهای در حال تغییر بافت است .
نبود عناصر بصری جاذب و هویت ساز در محله عدم وجود نشانه ها و شاخصهایی بصری جهت افزایش خوانایی و مسیریابی در بافت .
وجود راسته بازار سرشور که علی رغم کم سو شدن خدمات در آن دارای ارزش مکانی در محله استدارای بافتی ترکیبی از بافت ارگانیک و شطرنجی است وجود یکدستی مصالح باعث افزایش وحدت فضایی بدنه ها شده است .
کاهش محصوریت در بعضی معابر به دلیل عرض زیاد معبر و ارتفاع کم ساختمانها .
وجود خیابان تورج به عنوان راسته خدمات محله ای که دارای ارزش و اهمیت بالایی برای محله می باشد .
نمای ساده و کم فروغ مسجد از ارزش بصری آن کاسته است .
وجود خدمات مناسب و کافی جهت رفع نیازهای ساکنین عدم وجود فضاهای فراغتی و اجتماعی در محلهدارای بافتی تقریبا مشخص و خوانا می باشد.
جزء اراضی از پیش آماده سازی شده بوده و شبکه بافت دارای طرحهای مشخص بر اساس تقسیمات کالبدی و الگوی واحد همسایگی می باشد .
عدم تعریف مناسب از فضاهای موجود در واحدهای همسایگی و بطور کلی نا مفهوم بودن فضاهای باز میان محله وجود زمینهای بایر بدون حریم مشخص باعث کاهش امنیت در قسمتهایی از بافت شده است عدم شکل گیری خدمات مرکز محله عدم کارایی مناسب واحدهای خدماتی شکل گرفته در محله محله سازمانبافت قدیم ( محله سرشور)بافت میانی ( محله تورج)بافت جدید ( محله 9 قاسم آباد )دسترسیتعریض معابر بصورتی نامتناسب با بافت با عث ایجاد نابه سامانی در شبکه دسترسی شده است وجود کوچه ها و بن بستهای باریک از خصوصیات بارز قسمتهای دست نخورده بافت است .
وجود مشکلات خدمات رسانی در مواقع بحران به دلیل گذرهایی که قابلیت عبور سواره را ندارند وجود ازدحام حرکت سواره و پیاده در درون بافت محله که باعث برهم خوردن آرامش محله ای شده است از بین رفتن سلسله مراتب راهها به جهت تغییرات اعمال شده بر بافت .
عدم وجود پارکینگهای کافی و فضاهای پارک حاشیه خیابانهای مجاور محله و نفوذ خودروهای پارک شده به داخل کوچه های محلی علاوه بر ایجاد اختلال در حرکت پیاده در سیمای ظاهری بافت محله نیز تاثیرات منفی گذاشته است عدم تناسب ارتفاع ساختمانها با عرض معابر در قسمتهای نوسازی شده بافتوجود سلسله مراتب فضایی مناسب راهها در قسمتهایی از بافت محله مشخص و خوانا بودن غالب مسیرها کنترل سرعت در بعضی از خیابانهای محله توسط مسدود کردن انتهای خیابان وجود خیابانهای عریض و غیر کاربردی که باعث ایجاد شکاف در کلیت بافت می شود وجود مسیرهای مستقیم و کسل کننده در شبکه های شطرنجی بافت بالا بودن سرعت در خیابانهای با عرض زیاد در داخل محله که باعث کاهش امنیت حرکت پیاده جدایی مسیر حرکت سواره و پیاده توسط کاشت گیاهان و درختان وجود خیابانهای عمود برهم که دارای ساختارهای مشابهی بوده و دارای نشانه های هدایت کننده ناظر نمی باشد وجود تقاطعهای زیاد و با فاصله نزدیک به هم باعث کاهش امنیت هم سواره و هم پیاده شده استوجود خیابانهای عریض که با کارایی بافت مجاور همخوانی ندارد .
توجه زیاد به حرکت سواره و نادیده گرفتن اولویت حرکت پیاده در محله وجود خیابانهای مستقیم و متقاطع شباهت زیاد خیابانها از لحاظ عرض و بدنه ها باعث ایجاد ابهام و سردر گمی شده است وجود ورودی هایی صرفا برای پیاده از نکات مثبت شبکه است .
وجود پیاده روها با کیفیتهای مناسب ولی باعرض کم