مقدمه:
تمدن های بشر ،دردو مرکز سکونتگاهی شکل گرفته ات که عبارتند از : سکونتگاه های شهری وسکونتهای روستایی.
این دو درطول حیات بشر، پا به پای هم ودرتعامل با یکدیگر، انقلاب های متعددی را در روند تکاملی تمدن بشری ایجاد کرده اند که ازآن جمله اند: انقلاب کشاورزی ، انقلاب صنعتی و0000
حداقل منشاء انقلاب کشاورزی سکونتگاه های روستائی بوده است0
در عصر حاضر که در قرن بیست ویکم هستیم همچنان نه تنها ازارزش واهمیت سکونتگاههای روستائی هرگز کاسته نشده است بلکه شرایط جهانی فرهنگی و اجتماعی واقتصادی بگونه ای که شاید نسبت به اعصار گذشته روستاها از اهمیت بیشتری برخوردار شده اند 0 چرا که این سکونتگاهها منبع تولید بسیاری از محصولات کشاورزی ، باغی و صنایع دستی و 000 می باشند0
لذا هیچ کشوری نمی تواند از پرداختن به آنها غافل بماند0
در کشور ما نیز روستاها جایگاه خاصی دارند و تا دهد قبل اکثریت جمعیت کشور درروستاها زندگی می کرده اند 0 از طرف دیگر باید توجه داشته باشیم که بر مبنای اصول اولیه نظام جمهوری اسلامی ، ایجاد شراط مناسب زندگی برای همه مردم ایران و بخصوص مناطق محروم و روستائی از ضرورت اساسی به شمار می رود0
لذا ارزش و اهمیت توسعه روستائی در کشورمان درراستای توسعه همه جانبه و یکپارچه سرزمین ، بر همگان آشکار می باشد 0 مسلماً توسعه مفهوم جامعی است که بمراتب وسیعتر و غنی تر از مفهوم « رشد» می باشد0
توسعه بهمود بخشیدن به یک بخش ویژه در روستا نیست بلکه در برگیرنده خط مشی ها و برنامه ریزیها در زمینه اصلاح شرایط تولید ، افزایش اشتغال وتنوع بخشیدن به آن، بهبود شرایط بهداشت و آموزش همگانی، ارائه خدمات رفاهی ، بازسازی و بهسازی بافت کالبدیروستا و000 می باشد0
برای دستیابی به چنین هدفی تاکنون مدلهای مختلفی ارائه گردیده است0 یکی از این الگوها ، تهیه طرح هادی روستائی است که درسالهای اخیر در نظام برنامه ریزی توسعه روستائی کشورمان مطرح و بکارگرفته شده است0
هدف اصلی این طرح ، دستیابی به توسعه و عمران روستائی از طریق ارائه طرحهای هادی و تفضیلی جهت هدایت آتی و توسعه بافت فیزیکی روستا ها ، افزایش تولید واشتغال وبهبود شرایط زیست محیطی ونظم بخشیدن به امر ساخت و سازه ها وسازماندهی شبکه معابر روستاها ست0 دراین راستا تهیه طرح هادی روستای بزرگ ریزه با جمعیت 4500 نفر به این مشاور واگذار شده که در تهیه آن از همکاری بی دریغ اهالی خوب وشورای اسلامی متعهد روستاها ونیز کارکنان محترم بنیاد مسکن استان برخوردار شده و کمال تشکر را داریم0
فصل اول : شناخت وارزیابی وضع موجود :
معرفی اجمالی شهرستان:
1-1 – موقعیت جغرافیائی:
شهرستان تایباد در شرق استان خراسان واقع شده و از شهرستانهای مرزی استان می باشد0
این شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام ، ازجنوب و جنوبغرب به شهرستان خواف ، از شمالغرب به شهرستان تربت تربت حیدریه واز شرق به مرز بین المللی ایران – افغانستان ختم شده وگمرک معروف «دوقارون » درمحدوده مرزبین المللی این شهرستان واقع شده است0
مرکز شهرستان شهر تایباد است که مختصات جغرافیائی آن عبارتست از : 60درجه و4دقیقه تا 61 درجه و25 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 25 دقیقه تا 35 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی0
ارتفاع آن از سطح دریا 830 متر می باشد0 وسعت آن برابر با 4764کیلومتر مربع است0
فاصله آن تا شهر مشهد (مرکز استان ) 236کیلومتر است0
این شهرستان برسر راه هرات، اسلام قلعه و تربت جام واقع و با کشور افغانستان 75 کیلومتر مرزمشترک دارد0
شهرستان تایباد براساس آخرین تقسیمات سیاسی درسال 1382 دارای دو نقطه شهری ( تایباد و باخرز) و 3 بخش ( مرکزی و باخرز و میان ولایت ) بوده است0
کل این 3 بخش دارای 5 دهستان به اسامی ( پائین ولایت وکرات در بخش مرکزی )و ( باخرز وبالاولایت ) در بخش باخرز و دهستان حسینی در بخش میان ولایت می باشد0 در بخش میان ولایت استثنائاً مرزبخش و دهستان برهم منطبق می باشند، چرا که کل بخش شامل یک دهستان بنام «حسینی » می باشد0
روستای ریزه در بخش میان ولایت و در دهستان حسینی واقع شده است0
مرکز بخش مشترکاً روستای ریزه و مشهد ریزه می باشند0 مرکز دهستان روستای «حسینی » است0
2-1- ویژگیهای طبیعی (توپوگرافی و زمین شناسی ) :
بطور کلی شهرستان تایباد ازدو بخش دشت و کوهستان تشکیل شده است0
کوههای واقع دراین شهرستان جهتی شرقی – غربی داشته و ادامه سلسسله جبال البرز می باشد0
مهمترین جلگه های آن عبارتند از : جلگه شهرنووتایباد ، دشت باخزر و دشت تایباد0
دشت تایباد دارای خاک نسبتاً حاصلخیزی می باشد0 24 درصد از مساحت این شهرستان را دشتهای دانه ای و رسوبی تشکیل می دهد که نشانگر وجود پتانسیل مناسب برای کشاورزی است0
از دیگر پدیده های قابل بررسی در این منطقه گسلها وزلزله ها می باشد0
مهمترین گسل های ناحیه تربت جام ، تایباد و خواف عبارتند از :
گسل کویر بزرگ (درونه ) 2- گسل خواف 3- گسل تربت جام
بطور کلی شهر های خواف وتایباد در پهنه بندی زلزله ای درپهنه لرزه خیزی بالا و نسبتاً بالا واقع شده اند.[1]
بادها از دیگر پدیده های طبیعی ی منطقه بحساب می آیند0
بطور کلی جریان های سیبری ،غربی وشمالغربی جریان های سرد وباران آور و جریان شمالشرقی یا باد «120 روزه سیستان » و جریان های جنوبغربی ( عربستان ) به عنوان جریانات هوای گرم و خشک محسوب می شوند0
گروه اول در ایجاد بارندگی و گروه دوم در بوجود آوردن طوفان شن ، گردوغبار و حرکت ریگ های روان موثر هستند0
باد های محلی معروف و مؤثر منطقه عبارتند از:
باد نیشابور، فرح باد، باد قببله، سیاه باد یا باد کلفور، باد راست ، باد میزان و تف باد0
جهت بررسی پارامترهای آب وهوا پر از داده های ایستگاه کلیماتولوژی شهرستان تایباد استفاده شده است0
میزان بارندگی سالانه دراین شهرستان بطور متوسط سالانه 244 میلیمتر می باشد0
حداکثر بارندگی در اسفند ماه با 95 میلیمتر وسپس فروردین ماه با 52 میلیمتر می باشد0
متوسط دمای سالانه آن 15درجه سانتیگراد می باشد0 متوسط حداکثردمای سالانه 23 درجه سانتیگراد و متوسط کمترین مطلق دمای سالانه 4 درجه سانتیگراد و متوسط بیشترین مطلق دمای سالانه 33 درجه سانتیگراد بوده است0
از نظر ژئومورفولوژی شهرستان به دسته تپه ماهور، کوهستان ودشت تقسیم می شود0
وسعت دشتها بیش از کل فضای منطقه رافرمی گیرد وبا به هم پیوستن مخروطه افکن ها دردامنه ارتفاعات حاصل شده اند0 ارتفاعات مرکزی را تشکیلات آهکی وآهکهای ماسه ای تشکیل می دهند0
تپه ماهورها که حدفاصل دشت وارتفاعات این منطقه بوجود آمده اند عمده ترین عامل کاهش کیفیت آبهای زیرزمینی منطقه بحساب می آیند0
ب: لرزه خیزی وگسل های شهرستان تایباد:
بررسی گسلها و زلزله ولرزه خیزی یکی از پارامترهای اصلی بررسیهای طبیعی می باشد0
بطور کلی ( فلات ایران از لحاظ فعالیت تکتونیکی ،جوان وبه شدت فعال است0 کشور ایران روی کمربند زلزله هیمالیا – آلپ قرار گرفته وکمتر نقطه ای می توان یافت که در معرض زلزله های شدید نباشد وهمین فعالیت تکتونیکی سبب شده است تا سرزمین ایران به گونهای یکی از نا امن ترین مناطق جهان درآید0
مهمترین گسل درناحیه تربت جام ،تایبادو خواف عبارتند از:
گسل کویر بزرگ (دورونه ) : گسله ای به درازای 700کیلومتر است که ازمرز خاوری تا دشت کویر ادامه دارد و ازدیدگاه لرزه خیزی مبنا دانسته شده است 0 به نظر می رسد زمین لرزه های سالهای 1903 میلادی ( کاشمر با بزرگی (M.b 6.Z) و 1923 (تربت حیدریه با بزرگی ( M.b5.2() درارتباط با جنبش این گسله بوده است0
گسل خواف : گسله ای است به درازای 20کیلومتر که به هنگام رویداد زمین لرزه 1336 با بزرگای ( M s7.6) ایجاد شد0
گسل تربت جام : گسل تربت جام به درازای حدود 150کیلومتر با جهت جنوب شرق – شمال غربی می باشد وعامل رویداد زمین لرزه های با بزرگای ( Mb6.5) در ناحیه تربت جام گردیده است0
بطور کلی و براساس توان لرزه زائی گسل ها ، شهرستان های استان در دو پهنه به شرح زیر قرار می گیرند :
الف: پهنه با لرزه خیزی بالا و نسبتاً بالا
ب: پهنه با لرزه خیزی متوسط
که در این تقسیم بندی شهرهای خواف وتایباد در پهنه با لرزه خیزی بالا و نسبتاً بالا واقع شده اند ).[2]
ج: بادهای شهرستان تایباد:
بادها یکی دیگر از پارامترهای مهم بررسیهای طبیعی جهت برنامه ریزیهای آتی هر منطقه ای است0
(بطورکلی جریان های سیبری ، غربی وشمالغربی به عنوان جریانات سرد ومعمولاً باران آور وجریان شمالشرق یا باد 120روزه سیستان و جریان های جنوب غربی (عربستان) به عنوان جریانات هوای پرگرم و خشک به این منطقه تأ ثیر می گذارد0 گروه اول در ایجاد بارندگی و گروه دوم در بوجود آوردن طوفان هر شن، گردوغباروحرکت ریگ های روان مؤثر هستند0
علاوه برجریان های هوائی ذکرشده ، بادهای محلی که توسط مردم به اسامی مختلف معروف شده اند در ناحیه می وزند که اهم آن به شرح ذیل است:
باد نیشابور : این باد در زمستان و اوایل بهار وارد ناحیه (تربت جام ، تایباد وخواف ) می شود و ایجاد برف وباران می کند0 در حقیقت همان جریان غربی است که اکثر نقاط ایران را متأ ثرمی سازد0
فرح باد: این باد معمولاً در زمستان از سمت شمال و شمالغربی در منطقه می ود وبه دنبال جریانات غربی است که در منطقه ایجاد بارندگی کرده و موجب ذوب برفها می شود0
باد قبله : این جریان در ماه های دی، بهمن واسفند از جنوب به شمال می وزد وبسیارسرد است0
سیاه باد یا باد کلفور: این باد گاهی در زمستان از شمال به جنوب می وزد و سرمای شدیدی را نیز به همراه می آورد0