برای حفظ و حراست ساختمان های آموزشی و امنیت دانش آمزان در مقابل سیل به کارگیری تمهیداتی در انتخاب مکان می تواند موثر واقع گردد. این تمهیدات شامل احتراز از ساخت فضاهای آموزشی در مناطق پست و سیل گیر و حفظ حریم سیل ها و رود خانه های فصلی و دائمی خواهد بود.
* نکات کلی برای ایمنی در مدارس:
نرده های حیاط طوری انتخاب شوند که امکان بالا رفتن یا خرید اجناس از میان آنها برای کودکان میسر نباشد.
از بکارگیری مصالح صاف و صیقلی در کف پرهیز شود.
از بکارگیری درهای شیشه ای پرهیز گردد، مگر شیشه های ایمنی.
پنجره ها باید به داخل باز شوند تا به سادگی قابل تمیز کردن باشند.
نصب حفاظ برای پنجره ها در طبقات لازم است. در طبقه همکف این حفاظ باید طوری طراحی شود که در واقع اضطراری امکان فرار از پنجره میسر باشد.
اتاق کمکهای اولیه در نزدیکی دفتر مدرسه و یا اتاق مربی بهداشت پیش بینی شود به طوری که از نور طبیعی ، تهویه و فضای کافی برای تجهیزات کمکهای اولیه برخوردار باشد.
کلیدهای برق باید روی دیوار خارجی توالت ها نصب شود. توالتها، بهتر است به طرف بیرون باز شوند.
مبلمان مدارس باید عاری از هر گونه خوردگی و یا لبه های تیز فلزی باشد.1
خصوصیات فیزیکی مدرسه:
* تراکم دانش آموزان:
تحقیقات نشان می دهند ، تراکم زیاد جمعیت به عنوان عامل فیزیکی، رفتارهای تهاجمی را افزایش می دهد و در صورت استمرار، موجب بروز واکنش های بیمار گونه و نابهنجاری می شود. تراکم فیزیکی نیز در انسان حساس ازدحام بر می انگیزد. نظر به اینکه دانش آموز به اندازه سطح کلاس مشخص می کنند. احساس ازدحام از میزان تراکم تأثیر پذیرد ولی پدیده ای است ذهنی و از عوامل روانشناختی از یکسو و محیطی – فرهنگی از سوی دیگر متأثر می شود.
آستانه تحریک پذیری افراد از نظر احساس ازدحام تحت تأثیر تجارب پیشین آنان قرار می گیرد. به عنوان مثال معلمینی که به تدریس در کلاسهای پر جمعیت عادت کرده اند، در یک کلاس سی نفره احساس ازدحام می کنند.
نوع فعالیتی که قرار است در فضای واحد انجام شود نیز عاملی بس موثر در بروز احساس ازدحام می باشد. به عنوان مثال هرگاه در یک کلاس پر جمعیت (با تراکم بالا) دانش آموزان با رفتار انفعالی، فقط به سخنان معلم گوش کنند، ازدحام محسوب نمی شود. مگر اینکه موضوع درس (کاردستی) باشد و یا یک روش تدریس ویژه دانش آموزان را به فعالیت و تحرک بیشتر وادار نماید. به طور خلاصه احساس ازدحام هنگامی به انسان دست می دهد که علاوه بر عوامل دیگر، تراکم جمعیت مخل آسایش شده، موانعی در مقابل جریان طبیعی فعالیتها ایجاد کند.
* تاثیر اندازه مدرسه:
به نظر می رسد که مدرسه بزرگ نفوذ دارد. ابعاد خارجی بزرگ آن، راههای طولانی و اتاقهای زیاد آن و گروههای بزرگ دانش آموزان آن ، همگی اشاره بر قدرت و خوبی آن دارند. مدرسه کوچک فاقد این اطمینان است. ساختمان متوسط آن ، راهروی کوتاه و اتاقهای کم و دانش آموزان معدود آن به صورت گروههای کوچک می باشند و این یک حسی از محیط سطحی و نه چندان تحصیلی را به ما منتقل می کند. اما اینها تنها یک نظریه گول زننده است.
کاملترین اطلاعات در مورد تاثیر اندازه مدرسه بر نوجوان و تحقیقات انجام شده توسط یک روانشناس به نام راجر بایگل و همکارانش بدست آمده است.
مدارس بزرگ بیش از مدارس کوچک مسائل متنوع را ارائه می کنند. اما تنوع موضوعات ارائه شده در آنها هنگامی که اندازه مدرسه افزایش بیشتری دارد به مقدار کمی افزایش پیدا می کند. در حالیکه یک مدرسه با 2000 دانش آموز ممکن است دارای 50 موضوع کلاسی متفاوت باشد. یک مدرسه با 4000 دانش آموز ممکن است فقط شامل 60 موضوع باشد. به هر حال شاید جالب توجه ترین یافته ها، توجه به مشارکت در فعالیتهای غیر کلاسی است. ممکن است توقع داشته باشیم که مدارس بزرگ علاوه بر فراهم کردن فعالیتهای متنوع تر ، فعالیتهای فوق برنامه گوناگونی را نیز به دانش آموزانشان ارائه دهند که البته همین طور نیز هست. اما از آنجا که مدارس بزرگ دانش آموزان زیادی دارند، مشارکت در فعالیتهای مختلف در مدارس بزرگ نصف مدارس کوچکتر است. مدرسه کوچک به دانش آموزان اجازه کار نزدیک با دیگران می دهد و حس اهمیت و مورد نیاز بودن را به آنها القا می کند.
گزارشی نشان داده ات که در یک مدرسه کوچک دیر یا زود اغلب دانش آموزان این شانس را می یابند که در یک تیم ورزشی یا تشکیلات دانش آموزی مشارکت کنند. اندازه مدرسه مخصوصاً بر مشارکت دانش آموزانی که موقعیت خوبی ندارند، اثر دارد. در مدارس بزرگ دانش آموزان حاشیه ای به ندرت در فعالیتهای مدرسه سهیم می شوند ولی در مدارس کوچک این دانش آموزان حس درگییری و تعهد یکسانی به دانش آموزان موفق از نظر درسی دارند.
کارشنماسان اکنون در مورد این مساله که اندازه ایدال آل یک مدرسه برای نوجوانان بین 500 تا 1000 دانش آموز است، اتفاق نظر دارند.
* رنگ فضاها:
رنگ به عنوان عنصر تفکیک ناپذیر معماری تاثیر بر روحیه و رفتار کاربران فضاها و ساختمانها دارد و حالات روانی و عاطفی آنها را شدیداً تحت تاثیر قرار می دهد.
انسان پدیده های اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده می کند و نسبت به آنها واکنش نشان می دهد. رنگه هر یک حاوی پیامی خاص به بینندگان می باشند که این موضوع از قدیم الایام مورد بررسی و تحقیق دانشمندان و روانشناسان بوده است. در مدارس، رنگ فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط نسبی و روحی کودان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است. زیرا این امر می تواند باعث شادابی و نشاط، آموزشی روانی و تحرک و تلاش دانش آموزان شود و فرایند یادگیری را افزایش دهد. همچنانکه می تواند زمینه کسالت، خمودگی ، بی تحرکی، عصبانیت ، اضطراب و افسردگی آنانرا فراهم آورد.
برای رنگ آمیزی دیوارهای داخلی کلاسها ، رنگهای گرم و آرام مناسبند نظیر کرم بژ. تناسب این رنگها ناشی از وجود رنگ زرد در آن است که همواره مظهر روشنایی و علم بوده است. همچنین تراکم رنگ سفید در داخل آن باعث تعادل فضا می شود.
پیش فضاها، راهروها و راه پله ها به ویژه در سالهای اولیه تحصیل، همواره مواجه با شور و شعف و هیجان دانش آموزان هستند. معمولاً در زنگهای استراحت یا موقع تعطیل مدرسه، دانش آموزان با هیجان زیاد کلاسها را ترک می کنند. همچنین پس از استراحت در زنگ تفریح از فضاهای شاد و پر شیطنت حیاط مدرسه به کلاس بر می گردند و این فضاها حائل میان حیاط و کلاس هستند. بنابر این اگر رنگ این فضاها ، رنگهای سرد و آرام باشند. در کنترل هیجانات روحی تاثیر به سزایی دارند و علاوه بر آرامش محیط، از تصادفات احتمالی دانش آموزان می کاهند.
رنگ آمیزی درهای ورودی کلاسها و دفتر مدارس باید همیشه تیره تر از زمینه رنگی دیوارهای راهرو باشد. این تیرگی توجه و احترام دانش آموزان را بر می انگیزد و درعین حال هشداری است که تفاوت میان فضای کلاس درس و حیاط را به او گوشزد می کند.
درسالنها، فضاهای ورزشی و اماکن صرف غذا باید از هماهنگی رنگهای گرم استفاده شود. در سرویسهای بهداشتی به لحاظ ویژگی محیط آموزشی و فقدان استانداردهای بهداشتی در عموم این فضاها، استفاده از رنگ سفید مناسبتر است. وجود این رنگ و لطمه پذیری آن در اثر کمترین آلودگی، حداقل هشداری است که مسئولین نظافت فضای آموزشی را مجبور به کنترل و نظافت مستمر خواهد کرد.
در آزمایشهها، سطوح دیوارها، رنگهای گرم و روشن دارد، اما سطح میزهای آزمایشگاهها حتی المقدور سفید است. سفید بودن میز در صورت آلودگی سطح میز به مواد شیمیایی رنگی ، اسیدها و بازها، دانش آموز و مربی را به طور موثرتری خبر خواهد کرد. در اتاق بهداشت باید از رنگهای سرد و روشن استفاده کرد. در این نوع هماهنگی یک رنگ سرد (مثلاً سبز یا آبی) به عنوان رنگ اصلی انتخاب می شود و سایر رنگهای سرد با ارزشهای مختلف در کنار آن به کار برده می شود.
این نوع هماهنگی محیط را ساکت و آرام جلوه خواهد داد.
سازماندهی و ساختار کلاس:
اکنون محققان معتقدند که با اهمیت ترین عوامل موثر مدرسه مربوط به یادگیری و پیشرفت روانی در دوره بلوغ با محیط مدرسه و کلاس در ارتباط می باشد. در مدارس خوب محیط مباحثه بین معلم و دانش آموزان وجود دارد و سیستم آموزشی به یاد گیری و نه حفظ کردن تاکید دارد. جنبه های مختلف جو مدرسه اثر مهمی بر یادگیری و مفقیت نوجوانان دارد.
دانش آموزان و معلمین در کلاسهای جدید که از ترکیب مناسب مشارکت دانش آموزان و حفاظت معلم تشکیل شده است، نسبت به کلاسهای کنترل شده راضی ترند. در این کلاسها معلمین مشارکت دانش آموزان را تشویق می کنند، اما نمی گذارند که کلاس از کنترل خارج شود. کلاسهایی که به تکلیف کلاسی تحت کنترل معلم تأکید دارند، دانش آموزان دلواپس، بی علاقه و ناشاد دارند.
یکی از بدیهی ترین خصوصیات محیط آموزشی، کلاس مستطیل شکل می باشد. چرا یک کلاس دایره شکل و یا مربع شکل نباشد؟ آیا این مساله دارای اهمیت است؟ به طور کلی کلاسهای مستطیل شکل همراه با ردیفهای صندلیها و پنجره های بزرگ که به قصد فراهم آوردن تهویه، نور ، تخلیه سریع و آسانی نظارت و دیگر نیازها ساخته می شده. از اوایل قرن 19 وجود داشته است.
با وجود پیشرفتهای جدید در نور پردازی، آکوستیک و فن ساختمان هنوز اغلب مدارس جعبه های هستند که با مکعب هایی پر شده اند و مکعب ها هر یک شامل تعداد مشخص صندلی در ردیفهای مرتب می باشند. آیا در این کلاسها آنهایی که در جلو قرار گرفته اند، نسبت به پشت سریها فعالتر می باشند؟ آیا دانش آموزان اگر به معلم نزدیکتر باشند، بیشتر علاقه مند می شوند؟ بالاخره اندازه کلاس چه مقدار باید باشد؟ این مسائل برای بیش از نیم قرن مورد بحث قرار گرفته و مباحثات ادامه دارد. شواهد نشان می دهد که تجربیات تحصیلی فراهم شده در کلاسهای کوچک و بزرگ متفاوت می باشد. در کلاسهای کوچکتر آگاهی بیشتر، فعالیت گروهی بیشتر، برخورد مثبت بیشتر بین دانش آموزان و رفتارهای نامطلوب کمتری وجود دارد. به هر حال تخمین تأثیر دقیق اندازه کلاس بر پیشرفت دانش آموزان معمولاً مشکل است.
در بحث سازماندهی و ساختار کلاس یک معلم می تواند به طرق مختلف کلاس را سازماندهی کند. به عنوان مثال او می تواند دانش آموزان را در تصمیم گیری دخالت دهد. می تواند کلاس را به گروههای کوچک تقسیم کند، می تواند باعث گردد تا انش آموزان به یکدیگر کمک کنند و یا می تواند فعالیتهای کلاس را به شیوه سنتی انجام دهد.
فلسفه یک کلاس ازاد بر این اساس می باشد که کودکان با شرکت فعال و دخالت در یادگیری خودشان نسبت به دریافت بی اراده از معلم ، یادگیری بهتری خواهند داشت.
در کلاس آزاد به ندرت دانش آموزان مشغول به انجام یک فعالیت در یک زمان می باشند. بعضی از محققین میان مفقیت درسی کودکان آزاد و کلاس سنتی تفاوتی پیدا نکردند. در حالیکه عده ای بیان کرده اند که کودکان در کلاسهای سازماندهی شده بیشتر ریاضی می آموزند و بهتر می خوانند. بخشی از پاسخ این معما در این حقیقت نهفته است که بعضی از کودکان در یک کلاس سنتی سازمان یافته بهتر می باشند و بضی دریگر در یک کلاس سازمان یافته متغیر راحتتر هستند. بنابر این بسیاری از مدارس هر دو نوع کلاس سنتس و آزاد را پیشنهاد می کنند تا به مخالفین (دانش آموزان و معلمان) نمونه ای را ارائه کنند که با نیازهایشان سازگار باشد. مساله دیگر این اسن که: بعضی فرهنگها به آموزش انفرادی تاکید دارند. در حالیکه بعضی دیگر به راههای مشارکتی برای یادگیری اهمیت می دهند. آگاهی از زمینه فرهنگی دانش آموزان در طراحی سازماندهی یک کلاس موثر است. زیرا دانش آموزان هنگامی که سازمان اجتماعی با ارزشها و جهان بینی فرهنگی آنها مطابقت دارد، یادگیری بهتری دارند.
1 ضوابط طراحی ساختمان های آموزشی برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی نشریه 232 انتشارات سازمان مدیریت برنامه ریزی.