دوپینگ چیست؟
وقتی سروم عادی و تماشاگران به ورزشگاه استادیوم ورزشی میایند تا بیشترین احساسات و تشویقهای خود را نثار قهرمانان کنند هرگز از عمق و اندازه رقابت سنگین که در میدان ورزشی جریان دارد آگاه نیستند آنچه که در صحنه رقابت ورزشی میگذرد و هیچ چیزی کمتر از یک جنگ واقعی و تمام عیار ندارد. وقتی که چند سانتیمتر ، چند کیلو ، چند گرم و چند ثانیه اختلاف میتواند یکی را قهرمان و دیگری را مغلوب کند، اینجاست که معلوم میشود چرا شعار «پیروزی به هر قیمت» هدف ورزشکاران قرار میگیرد و مصرف انواع داروهای زیانبخش و مهلک رواج مییابد این موضوع بدیهی است که هر ورزشکاری الزاماً قهرمان نیست ولی چون امروزه فقط قهرمان را تحویل میگیرند. و برای آنها ارزش قائل میشوند و نه بازندگان را، لذا به هر قیمتی که شده سعی در قهرمان شدن دارند و قیمتی که وزشکاران به شوق قهرمان شدن می پردازند بسیار گران است و چه بسا جان خود را نیز در این راه از دست میدهند.
تعریف دوپینگ: طبق تعریف کمیته بین المللی ، دوپینگ عبارت است از تجویز یا استعمال هر نوع ماده خارجی و یا هرگونه ماده فیزیولوژیک خود بدن با مقادیر غیر طبیعی یا راههای غیر معمول توسط ورزشکار مسابه دهنده با هدف انحصاری افزایش کاذب کارایی و تواناییهای خویش در مسابقه.
تقسیم بندی و انواع دوپینگ
الف- دوپینگ خون:
در وقایع ورزشی یا فعالیتهای شدیدی که بیش از یک دقیقه به طول میانجامد روش غالب تولید انرژی ، مکانیسم هوازی است. این بدان معنی میباشد که کارایی متناسب با میزان اکسیژنی است که به عضلات فعال رسیده و مصرف میشود. زمانیکه عضلات کاملاً ورزیده باشند. عوامل تعیین کننده در حداکثر برداشت اکسیژن عبارتست از : برون ده قلبی و قابلیت حمل اکسیژن خون می باشد.
ظرفیت حمل اکسیژن خون بر اساس محتوای هموگلوبین تعیین میگردد. که به اتصال اکسیژن در گلبولهای قرمز کمک میکند. میزان هموگلوبین بدن بیش از غلظت نسبی آن با حداکثر برداشت اکسیژن مرتبط است زمانیکه سطح هموگلوبین افت مینماید کارایی ورزش کاهش مییابد.
این مطلب نیز بخوبی برای دستاندرکاران ورزش مشخص شده که تقویت خونی (Blood boosting) میتواند کارآیی استفاده را افزایش دهد . همچنین راههای مصنوعی برای افزایش ظرفیت حمل اکسیژن در خون ورزشکاران پیشنهاد شده است این روشها عبارت است عملیات مرسوم به دوپینگ خون و نیز تمرین در ارتفاعات میباشد.
روش انجام دوپینگ خون:
بطور کلی روش دوپینگ خون بدین ترتیب است که چند روز قبل از مسابقه، ورزشکار به ارتفاع بلندتری بوده میشود و به علت بلندی و کاهش فشار اکسیژن خون شریانی مادهای به نام اریتروپوپتین آزاد میشود این ماده که در حقیقت نوعی هورمون است در فرد بالغ توسط کلیهها ساخته میشود و با تأثیر روی مغز انسان تولید گلبولهای قرمز را افزایش میدهد. و بدین ترتیب تولید گلبولهای قرمز که عمل انتقال اکسیژن را به عهده دارند زیاد میشود تا اینکه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن مختل نگردد. در این حال که تعداد گلبولهای قرمز زیاد شده است. از ورزشکار حدود یک لیتر خون میگیرند و آنرا غلیظ و منجمد مینمایند و برای روز مبادا نگه میدارند و درست پیش از مسابقه همین خون دوباره به بدن ورزشکار تزریق میشود و در نتیجه این عمل، ظرفیت اکسیژن گیری خون تا 20 درصد افزایش مییابد و به علت افزایش اکسیژن رسانی شخص دیرتر خسته میشود. بنابراین دوپینگ خونی ذخیره اکسیژه بدن را زیاد میکند و در نتیجه کار دوندگان مسافتهای طولانی و دوچرخه سواران را آسان میکند.
دوپینگ خون را با هیچ ازمایشی نمیتوان اثبات نمود زیرا هیچگونه ماده خارجی یا متابولیکی و نمونههای مدرن آزمایش یافت نمیشود ولی در روشهای جدید از طریق اندازهگیری سطح هورمون اریترپویتین میتوان دوپینگ خون را تشخیص داد.
خطرات و عوارض دوپینگ خون:
تجویز حجم بالای گلبول قرمز سبب افزایش غلظت سلولی و در نتیجه افزایش ویسکوزیته خون میگردد افزایش ویسکوزیته خون موجب کاهش برون ده قلبی ، کاهش جریان خون و تقلیل اکسیژن محیطی میشود که همه این موارد سبب کاهش ظرفیت هوازی میگردند. قلب انسان برای پمپاژ غلظت بالایی از هماتوکریت طراحی نشده است و افزایش بیش از حد ممکن است مشکلات متعددی را ایجاد کند.
عفونت سپس از انتقال خون منجمله HIV ، هپاتیت C ، CMW و مالاریا از جمله عوامل فوق است
امکان دارد در اثر افزایش غلظت خون و افزایش چسبندگی خون باعث میشود. خون در رگها لخته شود به خصوص در سیاهرگهای پا که در این صورت این لختهی خون توسط سیاهرگ به قلب و از آنجا به ریه بوده میشود که این حالت را آمبولی ریه میگویند.
ب- دوپینگ سودا:
سودا نام تجاری جوش شیرین است. مصرف بیکربنات سدیم یا جوش شیرین موجب قلیایی شدن خون میشود و قلیایی شدن خون باعث میشود که اسید لاکشیک دیرتر تشکیل گردد و همن امر موجب میشود که ورزشکار دیرتر خسته شود در تمرینات شدید ورزشی میزان اسیدلاکشیک عضلات افزایش یافته و سیستم انرژی عضله را از کار میاندازد و در نتیجه این امر ضعف و ناتوانی در عضلات و در کل ایجاد خستگی میکند. مقدار جوششیرین که ورزشکار باید بخورد تا خون وی قلیایی میشود ایجاد عوارض شدیدی مانند دل پیچه و اسهال شدید میکند. بنابراین خوردن جوششیرین بدین منظور عملی نیست. به روش تغذیهای نیز میتوان خون را قلیایی کرده و تشکیل اسید کوکتیک را به تأخیر انداخت بسیاری متخصصین طب ورزش عقیده دارند که اکثر مواد غذایی قلیایی کننده کارآیی ورزش را بالا میبرد.
اکثرا توافق دارند که بهتر است 20 درصد انرژی ورزشکار از غذاهای اسیدی کننده و 80 درصد دیگر از غذاهای قلیایی کننده تامین شود.
ج- دوپینگ از طریق دارو:
رده دارو های غیر مجاز در پنج گروه قرار میدهند:
A : محرک ها
B : دارو های مخدر
C : عوامل آنابولیک
D : دیورتیک
E: هومفلهای پلیتیدی
A: محرک ها:
اولین گروه از داروهای ممنوعه داروهای محرکاند و تاکنون متجاوز 40 نوع داروی محرک در ورزش ممنوع اعلام شده است که تعدادی از آنها عبارتند از:
1- آمفتامین (Amphetamin)
آمفتامین قویترین داروی محرک اعصاب است این دارو در اواخر سال 1920 تهیه و در سال 1936 وارد دنیای طب گردید آمفتامین از گونه داروهایی است که به شدت مورد استعمال ورزشکاران رشتههای مختلف بویژه دومیدانی، دوچرخهسواری و فوتبال میشود.
مکانیسم اثر:
تئوریهای گوناگونی برای شرح اثرات مرکزی و محیطی آمفتامینها ارائه شده است که به شرح ذیل میباشد:
1- افزایش آزاد سازی دوپامین، نورآدرنالین یا سروتونین از پایانههای عصبی مربوطه (احتمالاً مهمترین مکانیسم است.)
2- جدا کردن کاغذ کولامین های متصل
3- مهار فعالیت آنزیمی مونوآمین اکسیداز
4- تداخل در بازجذب مجدد کاته کولامین
5- تولید نوروگرانستیدهای کاذب
اثرات آمفتامین:
1- قلبی و عروقی: افزایش فشار خون سیستولی و دیاستولی ، کاهش تعداد ضربان قلب ، با دوزهای درمان بروندهی قلب بیشتر نمیشود.
2- اثرات روانی: افزایش هوشیاری و انگیختگی ، کاهش زمان عکس العمل ، کاهش حس خستگی ، بالارفتن خلق ، افزایش اعتماد به نفس و تمرکز همراه با سرخوشی، افزایش فعالیت حرکتی و پرحرفی.
تحقیقات روی ورزشکاران نشان میدهد که مدت و قدرت اجرایی عمل را قبل از خستگی طولانی میکند یعنی تجمل ورزشکار را بالا برده و به او امکان میدهد که ساعات بیشتری را به تمرین و ورزش بپردازد بدون اینکه احساس خستگی نماید و به همین دلیل توسط ورزشکاران مصرف میشود و در نهایت خستگی عارض میگردد . کسی که آمفتامین را با مقادیر بالا مصرف میکند، اگر آن را قطع کند دچار افسردگی شدید خواهد شد.
3- مهار اشتهاء : آمفتامین به طور شایع در درمان چاقی به کار میرود اگرچه هنوز این امر سوال بوده و برای شک و تردید دارد ولی کاهش وزن در افراد چاق تحت درمان با آمفتامین عمداً به علت کاهش دریافت مواد غذایی و تا حدودی به علت افزایش متابولیسم بدن میباشد.
4- اثرات گوارشی: آمفتامین باعث تهوع، اسهال، بیاشتهایی، خشکی دهان و احساس نمره فلز در دهان شده و همانند سایر داروهای آنتی کلنیرژیک سرعت تخلیهی مواد غذایی را از معده به روده کاهش میدهد