فناوری اطلاعات بر وجوه مختلف یک جامعه تاثیر خواهد گذاشت آموزش و روشهای یادگیری نیز دستخوش تغییراتی خواهند شد.
آموزش چیست؟
آموزش تجربهای مبتنی بر یادگیری است که به منظور ایجاد تغییرات نسبتاً ماندگار در انسان صورت میپذیرد. آموزش میتواند موجب تغییر مهارتها، دانش، بینش و رفتار اجتماعی گشته و از روشهایی چون ارائه سخنرانی، برگزاری سمینار، شبیهسازی، دورههای آموزشی و غیره انجام پذیرد در آموزش، فراگیران با تفکر هوشمند و خلاق، باید ساختارهای فکری خود را اصلاح و در صورت ضرورت تعویض کنند. آموزش باید شامل ایجاد یک جو عدم تعادل گردد تا فراگیران بتوانند فرایندهای فکری خود را بازنگری، تعویض و اصلاح کرده و یا دوباره آن را بسازند.
نیاز به آموزش
دلایل نیاز انسان به آموزش مختلف است این دلایل میتواند شامل موارد ذیل باشد:
الف- بالقوه بودن انسان
انسان موجودی است که بالقوه به دنیا میآید. او کمال طلبی است که به دنبال کمال واقعی خویش میگردد و به جز استفاده از روشهای آموزشی نمیتواند به کمال خویش دست یابد.
ب- حقیقت طلبی انسان
انسان موجودی حقیقت طلب است که میخواهد بداند، کشف کند ودانش خود را گسترش دهد .
ج- اجتماعی بودن انسان
انسان موجودی است اجتماعی که بسیاری از نیازهای او در اجتماع بر آورده میگردد و زندگی مشترک مستلزم روابط بین افراد ومنابع مشترک است پس برای داشتن یک ارتباط خوب و یک جامعه مناسب روابط حاکم بر آن اجتماع باید شناخته و بکار گرفته شود.
از طرفی رشد و توسعه نیازمندیهای انسان و گسترش جوامع بشری موجب خلق مشاغل و مهارتهای متنوع و پیچیده شده است. چنین شرایطی بیانگر ضرورت و اهمیت آموزش انسان بعنوان رکن اصلی جوامع بشری است. بشر برای زندگی خود ضروری است تا اطلاعات مورد نیاز را در زمینههای مختلف اعم از موضوعات عمومی چون آداب و رسوم اجتماعی و قواعد حقوقی تا مهارتها و تخصصهای شغلی فرا گیرد. در واقع آموزش به عنوان شرط اساسی توسعه اقتصادی شناخته شده است. و عاملی کلیدی برای رشد فردی و سرچشمه اصلی سعادت بشری و رفاه اجتماعی به شمار میآید.
اجزای سیستم آموزشی
در هر سیستم آموزشی سه جزء اساسی وجود دارد
الف- معلم
ب- متعلم
ج- محتوا
فرآیند آموزشی نوعی تعامل بین سه جز فوق است
تعامل بین فراگیر و محتوی
این تعامل، فرایند تعامل هوشمندانه با محتواست که منتج به تغییراتی در فهم، درک، ساخت ذهنی و شناختی فراگیران میشود. تعامل فراگیر و محتوا مشکلترین نوع تعامل برای توصیف است.
تعامل بین فراگیر و معلم
تعاملی است که به وسیله بسیاری از آموزشدهندگان و آموزشگیرندگان ضروری شناخته شده است. معلم باید دانشآموز را در کاربرد دانش جدیدی که فراگرفته یاری دهد زیرا دانشآموز یا دانشجو به مقدار کافی درباره موضوعات تدریس شده آگاهی ندارد. بنابراین نمیداند آن را چگونه بکار گیرد.
تعامل بین دانشجو و سایر دانشجویان
نوع سوم تعامل، تعامل بین دانشجو و سایر دانشجویان است (در حضور یا در غیاب معلم). این نوع تعامل یک بعد جدید در آموزش از راه دور بوده که به دیدگاه ”دانشآموز محوری“ در یادگیری اشاره دارد.
انواع آموزش از نظر زمانی و مکانی :
فرایند آموزشی می تواند به سه صورت ذیل اجرا شود:
آموزش حضوری یا سنتی
آموزش نیمه حضوری
آموزش از راه دور Distance Learning
آموزش از راه دور و ویژگیهای آن :
آموزش از راه دور واژهای است که با استفاده از آن یک رشته فعالیتهای آموزشی و برنامههای ویژه توصیف میشود. نظام آموزش از راه دور دارای ابعاد متفاوتی است. از جمله ویژگیهای آن جدایی معلم و شاگرد به طور فیزیکی از یکدیگر است. ولی با بهکارگیری فنّاوری اطلاعات، سعی شده است که این شکاف و جدایی به نوعی پر شود. در این نوع از آموزش، خودآموزی (فراگیرمداری) اصل است و در تهیه خودآموزها از ابزار و وسایل دیگر آموزشی و کمک آموزشی، مانند رادیو، تلویزیون، ویدیو، ماهواره، کامپیوتر و اینترنت استفاده میشود
ویژگیهای آموزش از راه دور
برخی از ویژگیهای آموزش از راه عبارتند از:
جدایی یاددهنده و یادگیرنده (معلم و شاگرد) از یکدیگر هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی
استفاده از فنّاوری در آموزش با استفاده از وسایل جدید و رسانه های آموزشی مختلف
 یادگیری متفاوت با شکل سنتی در کلاس (صرف نظر از ساعات رفع اشکال جمعی)
 مشارکت معلم در شکل نوین فرایند یادگیری یاددهی به عنوان عامل اصلی
 فردی و خصوصی شدن یادگیری بدین معنا که در این نظام یادگیرنده تعیین کننده زمان، مکان و آهنگ یادگیری متناسب با استعدادها و علایق و به طور کلی تواناییها و ویژگیهای فردی خود است
انواع آموزش از نظر نوع فعالیت :
فرآیند آموزشی از حیث نوع فعالیت به سه دسته ذیل تقسیم میشوند:
معلم پایه یا استاد محوری(Emit)
متعلم پایه یا دانشجو محوری (Elicite )
ترکیبی
در روش اول معلم اطلاعات را به صورت اختیاری و به شیوههای مختلف در اختیار متعلم میگذارد. اما در دومی معلم هیچ کاری انجام نمیدهد جز اینکه محتوا را در معرض دید متعلم قرار میدهد و متعلم مفاهیم و اطلاعات را بیرون میکشد همان کاری که کودکان درسنین ابتدایی زندگی انجام میدهند.البته این شیوه در تمام زندگی انسان وجود دارد و اگر چنین شیوهای وجود نداشت، هیچ اختراع و اکتشافی عملاً انجام نمیشد.
جدیدترین نظریه یادگیری زمینهساز آموزش متعلم پایه میباشد. این نظریه مبتنی بر این باور است که دانش یادگیرنده بیش از آنکه نماینده واقعیتهای خارجی باشد منسوب به زمینههای ذهنی خود اوست. طرفداران این نظریه یادگیری را جدا از فرایند آن نمیدانند و بیش از هر چیز بر لزوم مسئولیتپذیری و تفکر یادگیرنده تأکید دارند. آنها آموزشی را مؤثر می دانند که از طریق خودفرمانی، هدفگذاری، مسألهیابی، خودآموزی و بالاخره جویندگی، استدلال و اندیشه یادگیرنده حاصل شود.
در نظامهای آموزشی مبتنی بر روش متعلم پایه، عملاً فعالیت و پویایی به عهده یادگیرنده است. اوست که اهداف را تشخیص میدهد، منابع یادگیری را میجوید، با استاد درس و محیط یادگیری کنش تعاملی برقرار میکند و به جای پذیرش طوطیوار واقعیتها، دانش مورد نیاز خود را میسازد. خلاصه آنکه خیلی زود به مهارتهای فراشناختی ضروری، از جمله پذیرش موفقیت یا شکست و استفاده از بازخوردهای دریافتی برای اصلاح روشهای مطالعه خود دست مییابد.
بر اساس نتایج تحقیقات ، دانشجویانی که مستقلاندیش هستند و به اصطلاح از کانون کنترل داخلی برخوردارند، در روند یادگیری پایدارتر، خودجوشتر و در نتیجه موفقترند. در مقابل، دانشجویان وابستهاندیش که موفقیت و شکست خود را به سرنوشت، قسمت، معلم یا هر عامل خارجی دیگری نسبت میدهند بیشتر از دیگران با افت و ترک تحصیل روبرو میشوند
تفاوت روش اول ودوم تنها در حجم و عمق مفاهیم منتقل شده است. در شیوه اول مقدار مفاهیم منتقل شده بیشتر است اما در شیوه دوم عمق مفاهیم و ماندگاری آنها بیشتر خواهد بود.
تاثیر فناوری اطلاعات برآموزش
یادگیری الکترونیکی E-Learning :
آموزش الکترونیکی، یا آموزش مجازی نتیجه بکارگیری فناوری اطلاعات در فرایند آموزش است که منجر به یادگیری الکترونیکی خواهد شد.
آموزش الکترونیکی، آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات است که گستره وسیعی از کاربردها، از جمله آموزش مبتنی بر وب، آموزش مبتنی بر کامپیوتر و کلاسهای مجازی را در بر میگیرد.
به لحاظ کاربردی سیستمهای آموزش الکترونیکی را در قالب عناوینی همچون
- آموزش مبتنی بر وب Web-Based Training ( WBT )
- سیستمهای الکترونیکی پشتیبانی از عملکردElectronic Performance Support Systems( EPSS )
- کلاس مجازی ناهمزمان Asynchronous Virtual Classroom ( AVC)
- کلاس مجازی همزمان Synchronous Virtual Classroom ( SVC )
یاد می کنند.
آموزش مبتنی بر وب
وب محیطی مبتنی بر مشتری/ کارگزار است که برای ارتباط از پروتکل HTTP استفاده میکند آموزش مبتنی بر وب، آموزشی است که با استفاده از این پروتکل و در چنین محیطی انجام میپذیرد.
سیستمهای الکترونیکی پشتیبان از عملکرد
هنگام کار با سیستمهای مختلف برای کاربران مشکلاتی پیش میآید. به منظور رفع این مشکلات میتوان از سیستمهای الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد که به نوعی کاربر را آموزش میدهند استفاده کرد.
این قبیل سیستمها دسترسی به اطلاعات جامع در لحظه نیاز را برای کاربران فراهم میکنند. اطلاعاتی که این سیستمها در اختیار کاربر قرار میدهند شامل اطلاعاتی است که به نحوی بر بهبود کیفیت کار نیروی انسانی اثر میگذارد، به همین دلیل بیشتر در محیطهای کاری و مؤسسات به منظور ارتقاء کارآیی پرسنل به کار میروند.
تفاوت مهم این گونه سیستمها با سیستمهای مبتنی بر وب در آنست که این روش آموزش را به اندازه دلخواه و در لحظه نیاز ارایه میدهد
کلاس مجازی ناهمزمان
کلاس مجازی ناهمزمان کلاسی در اینترنت است که معلم و فراگیر را بهطور ناهمزمان و با استفاده از فناوریهای مختلف شبکه و اینترنت، دور هم جمع میکند. به این صورت که آنها همگی از یک فضای آموزشی به صورت اشتراکی استفاده نموده ولی هر یک در زمان مورد نظر خود به این فضای آموزشی مراجعه میکنند و از آنچه تا این لحظه در کلاس رخ داده است، اطلاع حاصل مینمایند. دانشآموزان میتوانند پرسش و پاسخ، یادداشتهای معلم، گزارش کار سایرین و اطلاعات مفید دیگر را ببیند و متقابلاً سؤال یا نکات مورد نظر خود را مطرح نماید.