دانلود مقاله خدمات اجتماعی

مقدمه خدمات اجتماعی به نظر می رسد واژه جدیدی باشد ولی در اصل از زمان خلقت انسان وجود داشته است فطرت انسان از اغاز خلقت او ، محرک و انگیزه وی در همکاری با دیگران در امور اجتماعی بوده سات یعنی بشر ، درجهت بقاء خود و در پیروی از سرشت خویش عامل به تعاون و همکاری های اجتماعی بوده است .

در ایران نیز خدمات اجتماعی مورد توجه بوده است .

از زمان نهضت مشروطیت ، سازمان دهی و تدبیر در این زمینه ، به سیاستگذاری های دولت وارد شد و به تدریج شکل اجرا و سازمان یافته به خود گرفت .

برنامه های خدمات اجتماعی فی حد ذاته ، عملی است انسانی و خداپسندانه و لذا با نگرشی تو باید مورد توجه قرار گیرد .

امر خدمات اجتماعی ، یک امر همگانی است که تمام افراد بشر در انجام و توجه به آن توصیه شده اند .

با توجه به انواع سایل و مشکلات فردی و اجتماعی ، به ویژه در جامعه ای سنظیر جامعه ما با ظرایط خاص خود ، می بایست جنبه تخصصی امر کمک رسانی به انسانهای دیگر مد نظر قرار گیرد و علاوه بر حمایت از سازمانهای نوین اجتماعی که بتوانند جلوگیری نیازهای سمختلف شهروندان باشند ، افرادی با ویژگیها و خصوصیات خاص ، مهارتهای بیشتری را در اداره این قبیل مؤسسات و نیز کمک های ویژه به افراد و گروههای نیازمند جامعه را کسب نمایند .

از نخستین اعصار ، انسانها به دنبال محافظت از خود و وابستگان و تدارک محیطی بهتر و سالمتر برای زیست بوده و نیاز امنیت داشته اند .

در جامعه بشری فقری ، تهیدستی ، رنج ، نا توانی ، نابرابری و بی نظمی اجتماعی از ابتدا وجود داشته است اما این مائب و گرفتاریها فقط در شعاعی که در دسترس و چشم انداز قرار داشت افراد را متأثر مسؤول می‌کرد .

اصطلاح « خدمات اجتماعی » از ترکیب دو کلمه «خدمات» جمع «خدمت » و «اجتماعی» تشکیل شده است و معادل انگلیس آن “Social Services” است .

در فرهنگ ها معانی گوناگونی برای «خدمت» لیان شده است از آن جمله : پرستاری و تعهد و تیمار ، برای کسی کار کردن ، چاکری کردن ، کار ، مأموریت ، هدیه ، تعظیم ، عریضه ، حضور .

در اینجا به معنای «انجام برای کسی» بکار می رود .

الف- مفهوم ساده و ابتدائی خدمات اجتماعی نیاز به جستجو برای امنیت فردی گروهی همواره وجود داشته است .

مردم همواره می‌کوشید اند تا خود و خانواده شان را از پیشامد های احتمالی گرسنگی ، بیماریهای مسری و خطرهای دیگری که آنها را تهدید یا احاطه کرده بود ، حفظ کنند .

آنها در تدارک ضروریات ادامه حیات بعدی یعنی سرپناه و غذا و پوشاک نهایت تلاش خود را انجام داده‌اند.

این فرآیند نبردی مستمر بده و امروزه هنوز برای بخش بزرگی از جمعیت جهان به صورت مبارزه‌ای پایدار باقی مانده است .

روابط اجتماعی در این دوره ، ساده و محدود بوده و حمایت ها ، علائق و احساسات درون گروهی به خوبی مشهود بود .

خانواده به مفهوم گسترده ، جایگاه ویژه ای داشت و بسیاری از مسایل و مشکلات د ردرون آن حل می شد .

حمایت و احترام سالمندان یک امر بدیهی بود .

فرد نسبت به آینده خانواده‌اش زیاد نگران نبود زیرا یقیت داشت که در صورت فوت او ، فرزندانش مورد حمایت دیگران قرار خواهند گرفت .

این شبکه حمایتی متقابل به او و اعضاء خانواده‌اش ، نوعی تإمین اجتماعی اولیه را هدیه می کرد که رفع کننده نگرانی ها و اضطرابهای او بود .

به جهت سادکی زندگی و وجود روابط چهره به چهره بین اعضا جامعه و محدودیت این روابط ، فرد ازطریق گروه‌های اجتماعی ، به سهولت مورد پذیرش قرار می‌گرفت و زمینه های رضامندی و احساس آرامش و امنیت در او پدیدار می‌شد .

محدودیت توقعات متقابل اعضاء جامعه از همدیگر و همچنین رضا و تسلیم در مقابل شرایط نا مساعد زندگی ، آرامش دورنی او را قوت می بخشید .

علاوه بر نهاد خانواده افراد نیکو کار از طریق نهادهای مذهبی نظیر ، آتشکده ها ، معابد ، کلیسا و بالاخر سجد به اشکال مختلف و به صورت داوطلبانه و پراکنده ، ابعادی از خدمات اجتماعی را ارایه و حمایت از محرومان و مستمندان و نگهداریاز ایتام و در راه ماندگان و نظایر آن را عهده دار بوده اند .

چنانچه مشاهده می شود ، در جوامع سنتی ، خدمات اجتماعی ، جنبه هگانی و سازمان یافته نداشت و افراد جامعه در تبیعت از سرشت نسانی خود ، عامل به خدمات اجتماعی داوطلبانه بودند و به جهت سادگی مناسبات و محدودیت نیازها و بسیاری از علل فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی دیگر ، ضرورتی برای تدبیر سازمان یافته در این خصوص احساس نمی شد .

ب- مفهوم جدید خدمات اجتماعی با ورود ماشین به زندگی بشر ، بسیاری از اصطلاحات قدیمی ، مفاهیم ابتدائی خود را از دست دادند و همگام با دگرگونی در شیوه های زندگی اجتماعی ، متحول شدند و مفهوم جدیدی پیدا کردند .

«خدمات اجتماعی » نیز از این قاعده مستثنی نبوده ¸به عنوان یک «ترم» نوین جایگاه ویژه ای را در سیاستگذاریهای اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی به خود اختصاص داد .

در مکتب انسان ساز اسلام رسول اکرم و ائمه بزرگوار مدافع مظلومان و مستضعفین بوده اند .

مولای متقیان علی علیه السلام در این خصوص سر آمد نیکوکاران میباشد .

در زمان سحیات رسول الله و ایام خلافت علی السلام فقراء از بیت المال مستمری می گرفتند .

نشکیل جوامع شهری و ایجاد اجتماعات بزرگ ، زمینه ای در جهت بوجود آمدن شرایطی بود که به «دولتی شدن » و « نهادی شدن » برنامه های خدمات اجتماعی انجامید .

در سالهای بهد از انقلاب صنعتی ، تنها فقر و محرومیتنبود که توازن را از میان میبرد و تنش های اجتماعی را به وجود می آورد ، علت دیگر ، کوتاه شدن دسته ها از رشته های تولید کار بود که اختراعات و صنایع جدید پیش می آورد .

ابزارهای کوچک سابق ، هر دسته افرادی را مستقل و متکی به تلاش و عمل خود می ساخت و در نتیجه هرکسی احساس شخصیت و استقلال می نمود .

انقلاب صنعتی و ظهور کارگاه ها و کارخانجات بزرگ و سوء سیاستهای صاحبان صنعت تکنولوژی این استقلال را گرفت و همین ، خود زینه ساز بسیاریاز مسائل اجتماعی ، روانی – عاطفی ، اقتصادی و حتی سیاسی شد .

توجه به زمینه های مختلف خدمات اجتماعی بصورت قوانین ، مصوبات ، برنامه ها و سیاستهای اجرائی به وسیله دولتها اجتناب ناپذیر و حتی بسیار ضروری و لازم بود .

«ویلیام بوریچ» اقتصاد دان انگلیس را بعهده داشت طرحی متکی بر سه اصل (بهداشت عمومی ، اشتغال کامل ، پرداخت کمک هزینه به اولیاء کودکان) را ارائه کرد .

او متعقد بود که از راه استقرار تعاون ملی و بیمه های اجتماعی ، عدالت اجتماعی تأمین خواهد شد .

بر اساس مصوبه‌ای در بیست و ششمین اجلاسیه عمومی سازمان بین المللی کار درسال 1944 در فیلادلفیا ، تحولی در زمینه خدمات اجتماعی بوجود آمد که برخی از موارد آن چنین است : فقر برای رفاه عمومی خطراناک است .

حمایت ازمادران و کودکان تأمین غذا و مسکن و وسائل تفریحی و تربیتی برای همه معاضدت و مساعدت در راه ایجاد اشتغال کامل و ارتقاء سطح زندگی منشور سازمان ملل متحد در سال 1945 میلادی زمینه ساز تحولاتی در رابطه با خدمات اجتماعی اعلامه حقوق بشر در سال 1947 بیانگر نگاتی از جمله موراد ذیل .

هر فردی حق دارد از سطح زندگی کافی برای حفظ سلامت شخصی و خانوادگی از نظر خوارک ، مسکن ، درمان و ...

برخوردار شود .

هرکس هنگام بی کاری،بیماری، از کار افتادگی ، پیری، بیوه گی و نظایر آن حق تأمین شدن را دارد .

زنان باردار و کودکان ، حق دریافت کمک و معاونت ویژه را دارند .

همه در برابر قانون مساویند و حق دارند تبعیض از حمایت قانون برخوردار شوند .

به موجب قطعنامه 11 دسامیر 1946 مجمع عمومی سازمان ملل متحد ، برای رهائی کودکان چهارده کشور اروپایی و چین از چنگال فقر ، بیماری ، گرسنگی و بی سرپرستی س، مؤسسه ای بنام [صندوق بین المللیکمک فوری به کودکان ملل متحد » با نام مخفف «یونیسف » تشکیل داد .

بر اساس قطعنامه شماره 1386 مورخ 29 نوامبر 1959 سازمان ملل ، نیازندمندی‌های اساسی کودکان شامل هفت مرد ( نیاز کودک با نام ملیت ، محبت و حمایت مادر ، تندرستی و سلامت قبل و بعد از تولد ، غذا و مسکن مناسب ، آموزش و پرورش ، بازی و تفریح ، حمایت اجتماعی ) بود .

بطور کلی «خدمات اجتماعی» در جهان امروز دارای دو مفهوم «عام» و «خاص» است .

مفهوم «عام» خدمات اجتماعی ، گاهی به جای مفاهیم «خدمات عمومی » و یا « امور اجتماعی » به کار می رود .

«خدمات اجتماعی » به مفهوم «عام» در قانون اساسی کشورهای مختلف جایگاه خاصی دارد چنانچه در قانون اساسی ایران نیز فصل مستقلی را تحت عنوان «حقوق ملت» به خود اختصاص داده است.

بنابراین «خدمات اجتماعی» به مفهوم «عام» آن عبارت است از : ارائه هرگونه خدمت مادی و معنوی به اقشار مختلف جامعه در جهت تأمین نیازهای مشترک و عمومی آنها .

تعریفی که در زیر می آید از طرف گروه متخصصین سازمان برنامه های ملی خدمات اجتماعی سوابسته سبه اتحادیه بین المللی بیمه اجتماعی در سال 1959 پیشنهاد شده است .

«تشکیلاتی است به منظور ایجاد سازگاری متقابل فرد و محیط اجتماعی او حصول به این هدف با اتخاذ تدابیر و روشهائی میسر است که به فرد ، گروه امکان می دهد احتیاجات خود را مرتفع نموده و مسائلی که سازگاری آنها با اجتماع در حال تحول مطرح می سازد حل نماید و از طریق تعاون شرایط اقتصادی و اجتماعی را بهترنماید .

» جسمانی ، روانی ، شخصیتی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی ، علاوه بر نیازهای مشترک با همه مردم ، نیازهای ویژه‌ای دارند که ممکن است این نیازمندی کوتاه مدت ، میان و یا دائمی باشد .

در رابطه با گروه‌های خاص اجتماعی می توان اقشار زیر نام برد : ایتام و خانواده های بی سرپست ، سالمندان تنها خانواده های مستمند و کمک درآمد معلولین اجتماعی ( زنان ویژه ، معتادین ، بزهکاری ، ممتکدیان ، افراد نا سازگار و ...

) در راه ماندگان و ورشکستگان .

پناهندگان و آوارگان مصیب زدگان و آسیب از حوادث و سوانح مشخصات خدمات اجتماعی از ویژگیهای خدمات اجتماعی دولتی – عمومی بودن آن است که ساکنین شهرها و روستاها را در بر می گیرد .

ویژگیهای دیگر خدمات اجتماعی همه جانبه بودن آنست .

خدمت اجتماعی کلیه نیازمندیهای بشری را مورد توجه قرارداده و برای تأمین رفاه همگانی اقدام می کند .

ویژگی دیگر خدمات اجتماعی تداوم داشتن آن است .

تا موقعکیه رفع نیاز نشده باشد قطع نمی گردد .

توجه عمومی به خدمات اجتماعی پساز جنگ جهانی دوم بسیاریاز کشورهائیکه از نظر اقتصادی توسعه یافته بودند سعی کردند قوانین اجتماعی سجدید با توجه به کلمه جزئیات امر وضع نمایند این امر موجب رفرم اساسی شده و اکنون سهر کدام از این کشور ها دارای مجموعه قوانین اجتماعی می باشند .

این دسته ازکشور ها سعی کردند دامنه شمول خدمات حمایتی – اجتماعی را وسعت داده و به میزان سرمایه گذاری برای تأمین رفاه اجتماعی بیافزایند و روش کار را بهبود بخشند .

ساین کشورها برای توسعه دادن به جوزه عمل خدمات اجتماعی از سه راه کوشیده اند: الف- سازمانهایی که سابقا برای شهرنشینان بوجود آمد برای روستاییان نیز ایجاد گردید.

ب- خدمات اجتماعی در اختیار افرادی که از خدمات متعلق به کارگاههای صنعتی و موسسات تجاربی استفاده نمی کرده اند گذارده شده است.

ج – سابقا افرادی که نیازمند بوده و در آمد کافی نداشتند می توانستند از اینگونه خدمات استفاده کنند ولی حالا این گونه خدمات در دسترس گروههایی که درآمد بالاتری دارند نیز گذارده شده است.

منشا خدمات اجتماعی اصولا هر عمل و حرکتی که از انسان سر می زند می بایست انگیزه و هدفی را در پی داشته باشد و هیچ یک از اعمال و رفتار انسانی را نمی توان سراغ داشت که خالی از انگیزه و هدف باشد .

شدت و ضعف این انگیزه ها و اهداف است که در جزم کردن عزم و اراده اومؤثر می افتد و او را در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده یاری می رساند .

مقوله خدمات اجتماعی ، نیکی و نیکوکاری ، انفاق و احسان ، تعاون و همیاری نیز از این قاعده مستثناء نیست .

شناخت انسان بعنوان محور و اساس خدمات اجتماعی غرض ارایه مباحث انسان شناسی نیست بلکه با توجه به انسان بعنوان مبنا و زیر بنای خدمات اجتماعی ، به اختصار به نکاتی چند در این مورد اشاره می‌شود.

مراحل و یا مراتبی در شناخت انسان مطرح می شود به اختصار عبارتست از : شناخت خلقت انسان حضرت شناخت روح انسان شناخت منزلت و مقام انسان : مواردی که در بیان مقام و شأن انسان مطرح می‌شود به بیان کلی عبارتست از : خداوند بشر را خلیفه خود معرفی می کند ( برای مثال آیه 30 سوره بقره‌) خداوند او را امین خود قرار داد (برای مثال آیه 72 سوره احزاب ) خداوند به فرشتگان خود امر فرمود تا او را (انسان) سجده کنند (برایمثال آیه34 سوره بقره) طبیعت ، کائنات و تمام مودات زمین را به خاطر بشر خلق کرد (برای مثال آیه 29 سوره بقره) او را نسبت به همه‌ مخلوقات خود برتری داد ( برای مثال آیه 70 سوره بنی اسرائیل ) حقایق را برای او روشن ساخت ( برای مثال آیه 31 سوره بقره ) به او ظرفیت علمی داد ( برای مال آیات 4و5 سوره علق ) او را هدایت کرد ( برای مثال آیه 3 سوره انسان ) او را در بهترین شرایط عالی ترین زمان خلق کرد ( برای مثال آیه 3 سوره التین ) شناخت صد ارزشها در انسان شناخت اختیار و اراده انسان شناخت مسؤلیت انسان فطرت انسان بعنوان سرچشمه خدمات اجتماعی انسان علاوه بر امتیازات جسمانی و بدنی که نسبت به حیوانات دارد ویژگیهای دیگری را نیز دارا می باشد که او در زندگی بر موجودات دیگر برتری می بخشد .

از قبیل : ستکم ، تعقل ، تفکر ، امیال ، جاذبه های معنوی (فطرت) و بالاخره اراده و اختیار .در مقابل محدودیتهای برای انسان وجود دارد از جمله وراثت محیط طبیعی و جغرافیائی ، اجتماعی ، عوامل تاریخی و ...

.

فطرت در دو بعد شناخت (ادراکات ) و نیارها تحلی پیدا می کند .

مهمترین بعد شناختی آن خداشناسی است .

محرک انسان در زندگی فردی و اجتماعی ، تنها حوایج مادی نیست بلکه سرچشمه بسیاری از اعمال و رفتار وی ، علل و عوامل ما فوق طبیعیت است .

بقولی دیگر انسان داراینوعی و جدان اخلاقی ملهم از فطرت خدادادی است که نیکی و بدی را درک می کند .

عمل میک رستگار و با عمل بد ، زیان کار می شود .

بطور کلی کلی هر اقدام و عملی که مطابق و موافق با فطرت انسان باشد باعث رضایت و خشنودی او می گردد وب ر عکس .

آنچه مهم است اینکه فطرت الهی انسان تا چه حئ از عوامل تربیتی و اجتماعی ، اثر سوء یا تإثیر مثبت گرفته است .

بدیهی است که هر اندازه اثر منفی بیشتر باشد باشد به همان نسبت انسان صاحب چنین فطرتی از مسائل و مشکلات همنوعان خود کمتر برانگیخته می شود لذا عوامل تربیتی و اجتماعی می بایست در جهت شکوفا ساختن این زمینه بالقوه وارد عمل می شوند و آنرا حد اعلای فعلیتبرسانند .

اینجاست که ابناء بشر با الهام از فطرت خدادی خود خدمت بشریت قرار می گیرند و در حل مشکلات آنها برانگیخته می شوند سو تلاش در جهت خدمت به انسانها را به راحتی و آسایش خود ترجیح می دهند .

خدمات اجتماعی در ایران پایه و آئین زرتشت بر نیکوکاری و شعار پندارنیک – گفتارنیک – کردار نیک نهاده شده است .

در اوستا نیکی ونیکوکاری گمجینه خوشبختی و جاودانگی است .

اسلام نیز از نظر تأسیسات اجتماعی و امر به نیکی یکی از غنی ترین ادیان است و بطوری که ار نصوص قرآ» و احکام فقه اسلامی استنباط می شود این امور فقط خیریه و احسان و کمک نداشته است .

یلکه بسیاری از احکام در شمار وظایف دینی و اجتماعی و انجام آن بر مسلمانان فرض فرض است ز قبیل زکات ، خمس ، هبه ، فطریه ، نذر ، قرض الحسنه ، صدقه و وقف .

آیه ای در سوره «انفاق» نیکوکاری را چنین توصیف می کند : نیکوکاری بدان نیست که روی به جانب مشرق و یا مغرب کنید- چه این چیز بیاثری است – نیکوکار کسی است که از دارایی خود در راه دوستی خدا به خویشان یتیمان و فقیران و رهگذران تهیدست بدل کند .

همزمان با پیدایش صنعت ، در ایران نیز مثل سایر کشورها تشکیلات خدمات اجتماعی دولتی بوجود آمد .

سرآغاز خدمات اجتماعی به مفهوم خاص آن را در ایران ، می توان در زمان قاجاریه مورد بررسی قرار داد .

معمولاٌ امیرکبیر را بانی ایجاد بعضی خدمات اجتماعی می دانند .

تأسیس اولین بیمارستان بیست ستختوابی نظامی ، ایجاد مدرسه دارالفنون با همت و دریت امیرکبیر در اویل سال 1266 هجری ، تأسیس چاپاخانه ، سچراق برق ، تلگراف و تلفن و ...

در زمان ناصرالدین شاه مطرح شد که در نهایت با ارایه طرحی توسط نمایندگان تجار تهران به مجلس اول شورای لی به نتیجه عملی رسید .

در سال 1287 اولین قانون بلدی کشور به تصویب رسید که موجب آن نگهداری از اطفال سر راهی به عهده شهرداری ها گذشته شد و بر اساس آن به تدریج سازمان تربیتی سابق شهر تهران (وابسته به شهر داری تهران) شکل گرفت .

علاوه بر این ، مؤسسات خدماتی دولتی متعددی تشکیل گردید و به تدریج با رشد صنعت تعداد آنها افزایش یافت .

مهمترین این مؤسسات عبارت بودند از : جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران که در سال 1301 تشکیل گردید .

انجمن حمایت ساز زندانیان که در سال 1318 تشکیل گردید .

بنگاه حمایت از مادران و نوزادان که در سال 1319 تشکیل گردید .

جمعیت مبارزه با سل که در سال 1323 تشکیل گردید .

سازمان شاهناشاهی خدمات اجتماعی که در سال 1326 تشکیل گردید .

بنیاد پپهلوی که در سال 1330 تشکیل گردید .

انجمن ملی حمایت کودکان که در سال 1331 تشکیل گردید .

آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی در سال 1337 تشکیل گردید .

جمعیت حمایت جذامیان که در سال 1339 تشکیل گردید .

آموزشگاه نا بینان که در سال 1340 تشکیل گردید .

برای نخستین بار در برنامه عمرانی چهارم که از سال 1347 آغاز شد ، فصل مستقلی برای ادامات مربوطبه رفاه اجتماعی در نظر گرفته شد که زمینه تأسیس کانون پرورش فکری کودک ، خدمات مدد کاری و مشاوره در مدارس، جلب مساعدتهای خانواده ها برای قبول کودکان بی سرپرست ، سازمان ملی پیش آهنگی ایران اردوهای جوانان شرکتهای تعاونی گسترش بیمه های اجتماعی کارگران توسعه سپاه دانش سپاه بهداشت سپاه ترویج و آبادانی ایجتد آموزشگاه نوتوانی و کارگاه تهیه اعضا مصنوعی ایجاد آموزشگاه نابینایان ایجاد آموزشگاه کرو لالها و بتالخره اردوهای کار و تاسیس دارالتادیب برای نوجوانان بزهکار را فراهم می ساخت.

در برنامه عمرانی پنجم بر اساس اهداف پیش بینی شده وزارت رفاه اجتماعی به عنوان محور اصلی خدمات اجتماعی تاسیس شد که بیش از دو سال دوام نیاورد و در سال 1355 در وزارت بهداری ادغام گردید.

بعد از پیروزی انقلاب اولین تحول در مورد برنامه های خدمات اجتماعی در سال 1358 تحقق یافت که بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی کلیه سازمانهای رفاهی – اجتماعی در وزرات بهداری و بهزیستی ( معاونت بهزیستی) ادغام شدند در سال 1359 لایحه قانونی تشکیل سازمان بهزیستی کشور به تصویب شورای انقلاب رسید.

در اواخر 1359 خانه های بهزیستی روستایی شکل گرفت .

کمینه امداد بنیاد شهید بنیاد پانزده خرداد و بنیاد مهاجرین جنگ یکی بعد از دیگری و با توجه به ضرورتها و نیازهای بعد از انقلاب شکل گرفتند و طرح شهید رجایی در جهت حمایت از سالمندان بی بضاعت روستایی ابتدا به وسیله سازمان بهزیستی و سپس توسط کمینه امداد به اجرا در آمد.