دانلود مقاله ساختار مدیریت و نظام آموزش و پرورش در مدرسه سعادت بوشهر

خلاصه نوشتار: معارف پروری و روشنفکری، همراه با فراورده ها و محصولات فرهنگی در بوشهر و در دوران گذشته و کنونی، پیشینه ای بس طولانی دارد.

به قدمت تمدّن و تاریخ روزگارانش، از عصر عیلامیان تا قرون جدید و از دوران معاصر تاکنون.

در دوران معاصر، مدرسه سعادت بوشهر به طرز جدید در سال 1317 ه .

ق.

(مطابق با 1278 ه .

ش.

و 1896 میلادی) در محلّ کنونی آن که هنوز به همان نام پابرجاست، در 108 سال پیش پایه گذاری شد.

مدرسه سعادت که شکل تحوّل یافته مدرسه احمدیه در بوشهر می باشد توسّط احمدخان دریابیگی، حاکم بلندآوازه بوشهر و بنادر خلیج فارس - که خود دانش آموخته رشته فنون مهندسی از دارالفنون - تهران بود، بنیان گذاری شد.

نام مدرسه از نام خانوادگی نخستین معلّم و مدیر این مدرسه که سعادت بود اخذ و بر آن مدرسه اطلاق گردید.

مدرسه سعادت بوشهر که در زمان سلطنت مظفّرالدّین شاه قاجار افتتاح گردیده، نخستین مدرسه غیرانتفاعی کشور بوده که با خودیاری مردم، زیر نظر انجمن معارف و وکلای منتخب مدرسه اداره می شده و دولت وقت، هیچ گونه هزینه ای از بابت اداره آن نداشته است.

این مدرسه از پاره ای جهات از نظر ساختمانی، آموزشی، اداری و مالی، روش تعلیم و تربیت، وسایل و ابزار و عناصر دیگر در آن زمان، منحصر به فرد و دارای ویژگی های خاصّ خود بوده است.

تحصیل کردگان این مدرسه، بعدها از جمله روشنفکران و بزرگان علم و ادب، بازرگانی و تجارت، حرفت و صنعت، لیاقت و هنر، عمران و آبادی و مدیریت های گوناگون اداری و علمی و آموزشی در منطقه بوده اند و در سطح کشور و خارج از آن صاحب مقامات عدیده ای گردیده اند.

غالب دانش آموختگانش در یک صد سال پیش، برای تکمیل تحصیلاتشان راهی ممالک مترقّی غرب شدند و پس از فراغت از تحصیل و برگشت به وطن، در رده های بالای مشاغل مملکتی به ارائه خدمات پرداختند.

ساختار مدیریت و نظام آموزش و پرورش در مدرسه سعادت بوشهر (ازجمله نخستین مدارس کشور) دکتر سیّد احمد حسینی کازرونی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - بوشهر 1- پیشینه مکتب داری و بنیان نخستین مدرسه در بندر بوشهر آنچه که از سوابق معارف پروری در بوشهر دوران قاجار برمی آید، مکتب خانه احمدیه، نخستین شکل تحوّل یافته مدرسه ای است که ضمن نگهداری از بچّه های بی بضاعت و پرورش آنها، قرآن کریم و سایر دروس مخصوص مکتب خانه را به آنان آموزش می دادند.

شیخ احمد نامی، بانی این مکتب بوده و شیخ مرتضی، معلّمی این مکتب شبانه روزی را بر عهده داشته و این وضع تا سال 1317 ه .

ق (108 سال پیش) بدین گونه ادامه یافته است.

در سال 1317 ه .ق.

احمدخان دریابیگی، حکمران بندر بوشهر و بنادر خلیج فارس که خود از تحصیل کردگان دارالفنون تهران بود با عنایت به نشر علوم، درصدد تاسیس مدرسه ای به شیوه ای جدید در بندر بوشهر برآمده و جهت تحقّق این امر از انجمن معارف تهران درخو است اعزام یک نفر مدیر دانشمند و آشنا به فنون آموزش و پرورش جدید را می نماید.

انجمن معارف به دستور وزیر علوم وقت، شادروان محمّدحسین سعادت که گویا نیاکانش از حومه بوشهر یا به عقیده دیگر از اهالی کازرون بوده و در آن هنگام، معلّمی ادبیّات مدرسه افتتاحیه تهران را برعهده داشته است با اصرار و ابرام طیّ حکمی به مدیری و معلّمی در بوشهر منصوب می نماید.

وی پس از عزیمت از تهران به شیراز می رود و برادر خود، آقا شیخ عبدالکریم سعادت که در آستانه مبارکه سیّد علاءالدّین حسین (یکی از زیارتگاه های معتبر شیراز) به تحصیل علوم و ادبیّات اشتغال داشته، همراه خود به بوشهر می آورد (ذی حجّه سال 1317 ه ق.) دریابیگی بنیان مدرسه موردنظر را از تغییراتی در همین مکتب خانه آغاز می کند و از هرگونه حمایت مادّی و معنوی نسبت بدان دریغ نمی ورزد.

خانه حاج محمّد حسین آل صفر در محلّه شنبدی (نزدیک حسینیه کازرونی) که تحت اجاره این مرکز فرهنگی قرار داشت، نسبتاً بزرگ و دارای ده اتاق بوده و تعداد بیست کودک بی سرپرست و تنگ دست از اهالی دشتی و تنگستان در دو اتاق مفروش به زیلو و گلیم تحت سرپرستی میرزاحسین فاضل اهرمی (متخلّص به معتقد) و معلّمی میرزا آقا دلّال شیرازی قرار گرفته بودند.

شادروان باقر بهبهانی (منشی تجارتخانه ملک التّجار بوشهری) هم در اداره مکتب خانه با آنان همکاری نزدیک داشته است.

هزینه های مکتب خانه از مال الاجاره و هزینه نگهداری دانش آموزان گرفته تا حقوق معلّمان و مخارج متفرّقه دیگر به تمامی از کیسه پرفتوت دریابیگی پرداخت می گردید.

تا آن زمان با وجودی که دو ماه از آغاز مدیریت جدید مدرسه گذشته بود ولی یک نفر از مردم بوشهر برای فرستادن فرزندانشان به مدرسه رغبتی نشان نداده بودند.

با ورود برادران سعادت، تغییراتی در برنامه های جاری مدرسه حاصل گردید.

در آغاز، آنها همان بیست نفر دانش آموز را از جهت سن و سال و معلومات جزئی به طریق امروز به چند درجه تقسیم کردند و سه کلاس ابتدایی (مقدماتی) و اول و دوم را برای آنان ترتیب دادند.

کلاس ها را به میز و نیمکت و صندلی و تخته سیاه تجهیز کرده و بنیاد کار خود را با کتاب های جدید و درس های تازه شروع کردند.

کتاب های جدید ابتدایی در بردارنده الفبا و کلمات آسان و جمله های روان، مقداری حساب، اندرزها و حکایت های شیرین ویژه کودکان بود.

همچنین از کتاب مختصر انوار سهیلی و کتاب « مختصر جغرافیا » جهت آموزش کودکان استفاده می کردند.

نخستین نمونه تقسیم بندی کلاس ها و معلّمین آنها در اواخر سال 1317 ه ق.

با توجه به مواد درسی به شرح زیر بوده است: شیخ محمّد حسین سعات، معلّم کلاس اول و مدیر مدرسه.

شیخ عبدالکریم سعادت، معلّم ریاضی و ناظم مدرسه.

میرزا حسین اهرمی معلّم فارسی کلاس ها.

میرزا علی دشتی معلّم ابتدایی (مقدّماتی) محمّد باقر بهبهانی دفتردار مدرسه.

تأسیس مدرسه به سبک جدید در بندر بوشهر به عوامل متعدّدی بستگی داشت.

از جمله اسباب تاسیس، نیاز مبرم جامعه این بندر مهمّ ایران به طبقه تحصیل کرده و با سواد برای رفع نیازمندی های تجاری و اداری بوده است.

بازرگانان به دلیل تجارت با بنادر آسیایی، اروپایی، آفریقایی و عربی، نیاز شدید به کارمندان، منشیان زبان دان و حسابداران تحصیل کرده داشتند و بسیاری از بازرگانان برای رونق کارشان، برخی از بستگان و کارمندان خود را برای یاد گرفتن زبان های خارجی از جمله انگلیسی به هند و انگلیس می فرستادند.

مردم بوشهر پس از خبردار شدن از ورود برادران سعادت و با سابقه آشنایی نسبت به تقوا و دیانت خانوادگی آنها در مورد فرستادن کودکان خود بدین مدرسه بر یکدیگر سبقت گرفتند.

شش ماه پس از شروع کار مدرسه، مسؤولان مدرسه، علما و اعیان و بازرگانان و مأموران کشوری و لشکری شهر را جهت نظارت بر امتحانات به مدرسه دعوت نمودند، آنان با مشاهده حسن جریانات و میزان معلومات دانش آموزان در دروس فارسی، عربی، دینی، حساب، جغرافیا و سایر علوم دیگر در شگفت آمده و با اعطای کمک های مالی، وسایل تشویق اولیای مدرسه را فراهم ساخته و مراتب تحسین خود را در مجلس علم و معرفت ابراز نمودند.

پس از پایان مراسم امتحان و مجلس جشن، واثق الملک، کارپرداز بنادر و جزایر خلیج فارس و بحر عمان، پس از ایراد نطقی غرّا به نیابت مردم شهر، بر دست شیخ محمّد حسین سعادت بوسه می زند و بدین گونه از مقام والای معلّمان مدرسه قدرشناسی می نماید.

سرانجام مردم فرهنگ دوست بوشهر را برای فرستادن همه فرزندان شهر به مدرسه بیش از پیش تشویق می نماید.

شور و شوق ها به نتیجه می رسد و تعداد شاگردان مدرسه در طول کم تر از یکسال از بیست نفر به 350 دانش آموز بالغ می گردد.

دیگر، منزل حاج محمّد حسین صفر گنجایش خیل دانش آموزان تشنه علم و معرفت بوشهری را دارا نبود.

اولیای مدرسه به حاکم فرهنگ پرور وقت یعنی شادروان دریابیگی متوسّل شدند تا در صدد ساختمان مدرسه ای بزرگ که با شرافت معرفت شهر دانش پرور بوشهر دمساز باشد برآیدو دل های تشنه علم و دانش را سیراب نماید.

در یک قرن پیش که بوشهر مروارید صدف خلیج فارس محسوب می شد، محدوده داخلی شهر از دروازه فعلی تا ساحل شمالی دریا بیشتر نبود.

محلّات معروف درونی شهر، شامل محلّه های کوتی، شنبدی، دهدشتی و بهبهانی بود.

معابر و کوچه ها و ساختمان های سنّتی شهر، جلوه ای دیگر داشت با بافت خاصّ تجاری و بازرگانی.

دکاکین و بازارهای مسقّف و مرتّب، قسمت داخلی شهر را در برمی گرفت.

همچون شهرهای قدیم ایران، شب هنگام دروازه های شهر بسته می شد و کاروانیان در پشت دروازه های شهر در انتظار تخلیه بارها یا بارگیری کالا، شب را به صبح می رسانیدند.

انبار بازرگانان مملو از کالا های تجاری بود.

تنها بندر مهمّ و پل ارتباط دریایی ایران با بنادر مهمّ اروپا و آسیا و آفریقا به حساب می آمد.

چشم و چراغ میهن اسلامی ایران بود.

با سپیده سحری، همهمه و غوغای کارگران و جاشوان دریا و غرّش هواپیماها و سوت کشتی ها مردم را از خواب شبانگاهی بیدار می کرد.

دوران بیداری بندر بود و خوشبختی مردم شهر.

عمران و آبادی در هر گوشه شهر نمایان بود.

در سال 1318 ه .

به توصیه احمدخان دریابیگی، قطعه زمینی به مساحت دو هکتار از زمین های ملک التّجار که در اختیار حاج معین التّجار بوشهری قرار گرفته بود و در آن زمان، خارج از دروازه شهر قرار داشت برای بنای ساختمان مدرسه اختصاص یافت.

اساس مدرسه سعادت مظفّری بوشهر در همان سال در جنوب شهر و در محلّ فعلی مشتمل بر شش کلاس بزرگ و چند اتاق مورد لزوم و یک سالن و چهار ایوان سراسری با دریافت حواله تلگرافی مظفّرالدّین شاه به مبلغ یک هزار تومان و اعانه دویست تومانی امیر تومان دریابیگی و حدود سیصد تومان کمک بازرگانان و سایر فرهنگ دوستان داخلی و خارجی به طور باشکوه و با نواختن موزیک در میان شور و نشاط مردم شهر بنیان گذاری شد.

از اواخر سال 1319 قمری (بیش از یکصد سال پیش) خانه شهری محلّ مدرسه تخلیه و به صاحب آن تحویل داده شد و معلّمان و دانش آموزان به ساختمان نیمه تمام خارج از حصار شهر منتقل گردیدند.

دو ساعت مانده به غروب روز 29 ماه ذی حجّه همان سال با نواختن سرود ملّی توسّط دسته های موزیک دریایی و زمینی، مدرسه پربرکت سعادت درمیان جماعت بزرگ مدعوّین، وسیله حاکم شهر یعنی احمدخان دریابیگی گشایش یافت.

فرصت الدّوله شیرازی، مادّه تاریخ تاسیس این مدرسه را طیّ سه بیت به نیکویی سروده است.

روز ورود به محلّ جدید را روز تاسیس مدرسه سعادت در بوشهر قرار دادند (29 ذی حجّه 1219 هـ .

ق.) و روزنامه مظفّری بوشهر در شماره دوم خود، شرح این مجلس ضیافت را به تفصیل آورده است.

ساختمان مدرسه سعادت به دلیل عدم تمکّن مالی، بیش از پنج سال به طول انجامید و در سال 1325 هـ .

که احمدخان دریابیگی برای بار دوم به فرمان محمّدعلی شاه، حکمران بنادر شد و به بوشهر آمد برای اتمام ساختمان از طرف خود و همراهی دیگران، کمک های شایانی نمود.

مدرسه سعادت، یک بار به طور جدّی در زمان نظام السّلطنه، سالار رضا قلی خان مافی (جانشین احمدخان دریابیگی) تهدید به تعطیل شدن گردید.

نظام السّلطنه به دلیل عدم بضاعت مالی مدرسه و مطالبات معوّقه معلّمان و پاره ای بدهکاری های دیگر، دستور انحلال و فروش مدرسه را می دهد، امّا مساعی و فداکاری های مترجم مدیر گمرکات بنادر خلیج فارس و معاون او که از عدم توجّه حکمران به دلیل نقص بودجه مستحضر گردیدند، از این امر ممانعت و به یاری برخاستند و مدرسه را از تعطیلی محتوم نجات بخشیدند.

2- پایه گذاران دیرین و نگهداران راستین مدرسه سعادت بنیان گذار مکتبی که سرانجام در یکصد و چند سال پیش منجر به تأسیس مدرسه سعادت بوشهر گردید، طبق قراین موجود، احمدخان دریابیگی بود.

گویا نام آن مکتب بنا به نام دریابیگی که احمد بود، احمدیه نامیده می شد (هرچند که برخی معتقدند مؤسّس این مکتب خانه، شخصی به نام شیخ احمد بوده است.) آن مکتب به صورت شبانه روزی اداره و کلیه مخارج آن توسّط احمدخان دریابیگی، حاکم بنادر و جزایر خلیج فارس تأمین و پرداخت می گردید.

افرادی که در سالیان دیرین در تأسیس و جاودانگی این مکتب و مدرسه، غیرت و حمیّت به خرج داده و از خاموشی چراغ دانش در این شهر عالم پرور، با کیاست و هوشیاری جلوگیری نموده می توان به شرح زیر از آنان ذکر خیر نمود: در بُعد پایه گذاری و تحوّل و تأمین هزینه های تربیتی و آموزشی و نظم و نسق اصول کار غیر از دریابیگی که در حقیقت بزرگ ترین مسبّب خیر در امر تأسیس مدرسه بوده اند، می توان از واثق الملک، کارپرداز بنادر و جزایر خلیج فارس به جهت فراهم نمودن وسایل تشویق اولیای مدرسه و سخنرانی های پرشور برای ترغیب مردم به امر تعلیم و تربیت به شیوه نوین و تقدیر مداوم از اولیای مدرسه.

دیگر، عبدالحمید خان متن السّلطنه، وطن دوست معارف خواه، مترجم مسیو سمیم بلژیکی (مدیر گمرکات بنادر خلیج فارس) و میرزا یانس (معارف خواه ارمنی)، معاون رئیس گمرک به خاطر انتظام بودجه برای بقای مدرسه و پیشنهاد و تصویب خیریه مدرسه (از محلّ واردات اجناس به گمرک به قرار عدلی یک شاهی و صادرات اجناس، عدلی نیم شاهی).

(لازم به ذکر است که با عملی شدن این پیشنهاد، مدرسه سعادت از اضمحلال و تعطیلی حتمی نجات یافت).

وکلای منتخب مدرسه هم، نقش به سزایی در تمشیت امور و پایداری مدرسه و جمع آوری اعانه و سرپرستی و تبادل افکار برای تثبیت کارها و مشاورت در مدیریت داشته اند.

جماعت این وکلا که در طول 14 سال برای پیشرفت امور مدرسه، تلاش و سعی بلیغ روا داشته اند عبارت بودند از: حاج عبدالرّسول رئیس التّجار، سیّد عبدالرضا طبیب، حاج سید محمّد رضا کازرونی، حاج میرزا غلامحسین کازرونی، حاج یحیی باباحاجی، سروش الملک (رئیس پست خانه وقت در بوشهر) و میرزا یانس ارمنی.

در جهت ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، پس از بذل مساعی و سرپرستی میرزا آقا دلّال شیرازی که عضو هیأت اوّلیه اداره کنندگان مکتب تربیتی احمدیه بود باید از 26 تن هیات دیرین اوّلیه مدیران، ناظمان، دفترداران و معلّمان شریف و ارجمندان معارف پرور که از آغاز فعالیت مدرسه، با کرامت تمام مشغول انجام وظیفه بوده اند به شرح زیر به خوبی یاد کرد: 1- آقا میرزا علی معلّم پایه ابتدایی(مقدّماتی) به مدت 20 سال (در مکتب احمدیه و در مدرسه) 2- آقا شیخ محمّد حسین سعات معلّم عربی و مدیر مدرسه 16 سال (از آغاز تأسیس مدرسه) 3- آقا محمّد باقر بهبهانی دفتردار، ناظم، مدیر 16 سال (از دفترداری در مکتب احمدیه) 4- آقا میرزا لطف الله کازرونی معلّم فارسی 16 سال 5- آقا میرزا علی اکبر سراری اهرمی معلّم مشق خط 16 سال 6- آقا سیّد محمود سعادت معلّم فارسی 16 سال 7- حاج شیخ عبدالکریم سعادت معلّم عربی، فارسی، ریاضی، جغرافی، دفترداری و نظامت 13 سال 8- آقا محمود دوانی معلّم دروس ...

به مدّت 12 سال 9- سیّد احمد سعادت معلّم دروس ...

8 سال 10- میرزا حاجی آقاکازرونی(خسرو مؤدّب) معلّم فارسی 6 سال 11- آقا عبدالمجید معلّم فارسی و مدیر 6 سال 12- آقا محمّد کریم نوّاب معلّم ریاضی 4 سال 13- آقا شیخ عبدالعلی آل عصفور معلّم فارسی 4 سال 14- آقا میرزا علی دشتی معارف معلّم فارسی و مدیر چندسال (شروع کار در مکتب احمدیه) 15- آقا میرزا حسین معتقد اهرمی معلّم فارسی و شرعیات 2 سال (شروع کار در مکتب احمدیه) 16- آقا شیخ محمّد علی،امام جمعه وجماعت معلّم فارسی و عربی و شرعیّات 2 سال 17- محمّد علی منشی معلّم انگلیسی 2 سال 18- آقا میرزا محمّد معلّم انگلیسی 2 سال 19- شیخ عبدالحسین آل مذکور معلّم انگلیسی 2 سال 20- آقا سیّد غلامحسین معلّم انگلیسی 2 سال 21- میرزا محمود پیشداد معلّم انگلیسی و مدیر 2 سال 22- آقا سیّد محمّد طاهر دشتی معلّم فارسی 1 سال 23- اسدالله میرزا معلّم انگلیسی و ریاضی 6 ماه (با دریافت ماهیانه یکصد تومان) 24- سیّد فخرالدّین سراری معلّم انگلیسی و مدیر 6 ماه 25- آقا سیّد محمّد علی معلّم ریاضی ؟

26- آقا محمّد کریم آل شریف معلّم ریاضی ؟

با عنایت به جدول هیأت تعلیم و تربیت مدرسه، نکات زیر حاصل می گردد: 1- در طول این مدّت، شش نفر در سمت مدیریت مدرسه انجام وظیفه نموده اند که بیشترین مدّت مدیریت مربوط به آقا شیخ محمّد حسین سعادت (16 سال) و بقیّه به تناسب خدمت مربوط است به محمّد باقر بهبهانی (16 سال که چند سال آن در سمت دفترداری و نظامت بوده است)، آقا عبدالمجید 6 سال، میرزا علی دشتی معارف چند سال، میرزا محمود پیشداد 2 سال و سیّد فخرالدّین سراری 6 ماه.

2- یک نفر (آقا محمّد باقر بهبهانی) در مدت 16 سال به ترتیب، سمت های دفترداری، نظامت و مدیریت را بر عهده داشته است (همین شخص، قبلاً منشی تجارتخانه ملک التّجار بوده و پس از فراغت خدمت از مدرسه سعادت بوشهر، مدیر مدارس اهواز و مسجد سلیمان شد).

3- آن گونه که مشهود است جز آقا محمّد باقر بهبهانی بقیه اعضاء که در کار هیأت مدیره داخلی مدرسه بوده اند علاوه بر سمت خود به تدریس درس هم می پرداخته اند.

و از بابت آن، چیزی دریافت نمی کرده اند.

4- برخی از معلّمین، یک درس آموزش می داده اند و بعضی چندین درس.

5- برخی از مدیران علاوه بر تدریس، امور دفترداری را نیز خود برعهده داشته اند، همین امر در مورد برخی از ناظمان مدرسه هم صادق است.

6- خدمات افراد فوق الذّکر از 6 ماه تا 20 سال در نوسان بوده است.

7- در میان آنان، کسانی بوده اند که مشاغلی غیر از معلّمی داشته اند، نظیر امام جمعه و جماعت، مترجم بانک خارجی، منشی تجارتخانه و ...

8- برای تدریس بعضی از دروس، نظیر زبان خارجه (انگلیسی و فرانسه) در مدرسه از مجتهدان معارف پرور زمان کسب تکلیف می شده است.

این مجتهدان عبارت بودند: 1- آخوند ملّامحمّد کاظم خراسانی 2- حاج میرزا حسین 3- حاج میرزا خلیل 4- آقا سیّد محمّد کاظم یزدی 5- آقا شیخ عبدالله مازندرانی.

همه این بزرگواران تدریس درس زبان خارجه را در مدرسه بلامانع دانستند.

9- معلّمان این مدرسه، بیشتر اهل بوشهر، دشتی، اهرم، کازرون، بهبهان، دوان، بحرین و ...

بوده اند.

10- بیشتر این معلّمان به ترتیب در گروه ادبیّات فارسی (10 نفر)، زبان انگلیسی (7 نفر)، ریاضی (5 نفر)، عربی (3 نفر)، شرعیّات (2 نفر)، مشق خط (1 نفر)، جغرافی (1 نفر)، پایه ابتدایی (1 نفر) به تدریس اشتغال داشته اند.

11- از میان جماعت 26 نفره، چهار نفر با شهرت (سعادت) در این مدرسه به کار اشتغال داشته اند.

3- مباحثی پیرامون معلّمان مدرسه 1- معلّمین در طول سال به غیر از تعطیلات رسمی، مرخّصی نداشتند و طول غیبت آنان در سال مجموعاً از یک هفته تجاوز نمی کرد.

2- مدّت غیبت معلّمین دقیقاً کنترل می شد.

آن گونه که در دفاتر موجود است غیبت ها بدین گونه در جلو نام معلّمین غایب قید گردیده است: 10 دقیقه، 11 دقیقه، 15 دقیقه، 16 دقیقه، 20 دقیقه، 25 دقیقه، 28 دقیقه، 31 دقیقه، تمام روز.

3- از قراین پیداست که در آغاز کار مدرسه، ماهانه در حدود 150 تومان صرف پرداخت حقوق معلّمان و خرید لوازم مدرسه و نوشت افزار عمومی شاگردان مدرسه می شده است.

4- بالاترین حقوقی که به معلّمان پرداخت گردیده متعلّق به شاهزاده اسدالله میرزا، معلّم ریاضی و زبان فرانسه و انگلیسی بود که به امر دریابیگی از تهران به بوشهر جهت تدریس دروس فوق الذّکر فراخوانده شد و با حقوق ماهیانه یکصد تومان به استخدام مدرسه سعادت بوشهر در آمده بود.

5- کادر اوّلیه مدرسه در سال 1325 قمری (100 سال پیش) 13 نفر و یک نفر هم مسؤول آب شرب مدرسه بوده است.

6- حقوق معلّمان از 90 ریال تا 300 ریال و بعدها از 100 ریال تا 450 ریال در نوسان بوده است.

7- حقوق ماهیانه دفتردار مدرسه 50 ریال، جاروکش 80 ریال و خادم مدرسه 120 ریال بوده است.

8- کادر مدرسه در سال 1340 قمری با احتساب سه خدمتکار به 20 نفر بالغ گردیده بود.

9- آن گونه که از دفاتر دیرین مدرسه برمی آید جلو نام معلّمان اگر سیّد نبوده اند، آقا، آقامیرزا و در صورت معمّم بودن، آقا شیخ می افزودند.

در یک مورد هم، کلمه میرزا پس از نام شخص ذکر کرده اند، اسدالله میرزا.

10- معلّم دروس ابتدایی به ابتدایی مشهور بوده: مانند میرزا علی ابتدایی.

و معلّم درس ریاضی به ریاضی (سیّد محمّد علی ریاضی)، نقّاشی به نقّاش (آقا علی نقّاش و معلّم مشق به مشّاق (میرزا علی اکبر مشّاق).

11- گاهی اوقات، برخی از معلّمین از حقوق ماهانه بی نصیب می ماندند از جمله برادران سعادت (مدیر و ناظم) و آقا محمّد باقر بهبهانی (دفتردار مدرسه) در زمان حکومت نظام السّلطنه که مدرسه شدیداً دچار بحران و مضیقه مالی گردیده و این بزرگواران برای ابقای مدرسه، حدود چند ماه از دریافت حقوق صرف نظر کردند.

12- برخی از این معلّمان پس از فراغت از کار در مدرسه سعادت، صاحب مقاماتی گردیدند، مثلاً شیخ محمّد حسین سعادت که از طرف مردم لارستان در دوره چهارم به نمایندگی مجلس شورای اسلامی انتخاب و روانه مجلس شد.

یا حاج عبدالکریم سعادت که بنا به درخواست هیأت علمیّه نجف اشرف روانه عراق شد و ضمن داشتن مدیریت و تدریس ریاضی در مدرسه علوی نجف اشرف، سرپرستی مدرسه حسینی کربلا و مدرسه اخوّت کاظمین را نیز بر عهده داشت (سال 1329 هـ .

ق.) 13- نخستنی مدیر مدرسه سعادت، اوّلین رئیس فرهنگ بنادر جنوب گردید.

آقا شیخ محمّد حسین سعادت، به مدّت دو سال در این سمت انجام وظیفه می نمود.

14- گاهی اوقات جناح بندی ها و مخالفت ها توسّط برخی از معلّمین، منجر به استعفای مدیر مدرسه می شد.

بدین گونه بود که آقا شیخ محمّد تقی فیلسوف که از طرف هیات مدیره مدرسه به سرپرستی و مدیریت و معلّمی مدرسه منصوب شده بود پس از مدتی مقاومت مجبور به استعفا گردید (1340 هـ .

ق.) 15- برخی از همین معلّمان، عهده دار مدیریت یا مؤسّس مدارسی در بعضی شهرها ا زجمله در خرّم شهر (خسرو مؤدب، مدیر مدرسه خزعلیه) و اهواز آقا محمّد باقر بهبهانی (مدیر) و مسجد سلیمان و بحرین گردیدند و بعدها عدّه ای دیگر کار معملی را در مدارس دیگر ادامه دادند نظیر محمّد حسین سعادت که قبل از نمایندگی مجلس در مدرسه رحمت و شفاعیه شیراز به معلّمی پرداخت و پس از پایان نمایندگی و ریاست فرهنگ بنادر تا پایان عمر در دبستان شاپور شیراز به معلّمی اشتغال داشت.

16- معمولاً حقوق معلّم انگلیسی بیش از سایر معلّمان بوده مثلاً میرزاعبدالمحمّد، معلّم انگلیسی در سال 1343 هـ .

ماهانه 450 ریال دریافت می داشته در حالی که حداکثر حقوق در آن زمان (حتّی مدیر مدرسه) مبلغ 300 ریال بوده است.

البتّه بیشترین حقوق مدیریت را فیلسوف دریافت می داشته (مبلغ 900 ریال در سال 1340 هـ .

ق.) 17- برخی معلّمان به صورت خق التّدریسی به انجام وظیفه می پرداخته اند، نظیر آقامیرزا یوسف در برابر دو ساعت تدریس روزانه، مبلغ 60 ریا ل ماهانه دریافت می کرده است.

18- اغلب معلّمان از قلّت حقوق ، مانند امروز گله مند بودند.

19- معلّمان در صورت تائید وکلای مدرسه و داشتن بودجه از وام اعطایی بهره مند می شدند.

20- نمونه ای از جدول پرداخت حقوق معلّمین مربوط به ماه رجب سال 1335 هـ .

(90 سال پیش) که از دفاتر قدیمی مدرسه استخراج گردیده، به شرح زیر به اطّلاع می رساند: محل امضاء 1- جناب آقا میرزا علی دشتی 350 قران 2- جناب آقا میرزا ابوالقاسم 325 قران 3- جناب آقا میرزا علی اکبر مشّاق 200 قران 4- جناب آقا میرزا علی خراسانی 200 قران 5- جناب آقا میرزا محمود دشتی 200 قران 6- جناب آقا سیّد محمّد علی 200 قران 7- جناب آقا سیّد فرج الله 130 قران 8- جناب آقا سیّد حیدر 100 قران 9- جناب آقا میرزا محمّد کاظم 75 قران 10- دفتردار 50 قران 11- علی خادم 60 قران 12- عباس خادم 50 قران جمع 2060 ریال همگی افراد در برابر نام خود امضاء نموده اند.

نکته قابل توجه اینکه، افزایش دستمزدها از بدو تأسیس مدرسه تا 15 سال بعد در جداول حقوق پرداختی مشهود نیست.

مگر اینکه افزایش سنواتی در کار باشد.

21- در فروردین ماه 1312 شمسی، حقوق معلّمان براساس سابقه کار و تدریس در کلاس ها تعیین می گردید.

جدول زیر نمایانگر این قضیه است: حقوق ماهانه 1- آقای شفیق شهریاری معلّم درجه (کلاس) هشتم 620 ریال 2- آقای کاویانی معلّم درجه (کلاس) هفتم 300 ریال 3- آقای گلزار معلّم درجه (کلاس) پنجم 150 ریال 4- آقای حق شناس معلّم درجه (کلاس) چهارم 120 ریال 5- آقای مهاجری معلّم درجه (کلاس) اول 120 ریال 6- محاسب و دفتر دار 180 ریال با دیدی دقیق در جداول 30 ساله حقوق معلّمین مدرسه (از سال 1278 تا 1312 شمسی) ، مشاهده می شود که نرخ اقلام حقوق نه تنها برای برخی رو به تزاید نرفته بلکه رقم معکوس هم داشته است (مقایسه کنید حقوق پرداختی به اسدالله میرزا در ابتدای کار مدرسه که ماهانه مبلغ 1000 قران به مشارالیه پرداخت می گردید با حقوق سی سال بعد دیگران.) تنها حقوق دفتردار مدرسه است که به دلیل محاسب بودن و احیاناً افزایش دانش آموزان به مبلغ 180 ریال بالغ گردیده است.

22- با بررسی دفاتر قدیمی مدرسه، چنین برمی آید که بعضی ها جهت استخدام در مدرسه مدّتی به طور رایگان به گونه آزمایشی خدمت می نموده و پس از آن در صورت تصویب وکلا و انجمن مدرسه به استخدام مدرسه در می آمده اند.

(در این مورد می توان از آقا میرزا محمّد خلیل نام برد که طبق صورت مجلس چهل و چهارم به تاریخ چهارم جمادی الاولی سال 1329 هـ .

به سمت معاونت مدرسه پذیرفته می شود.) 23- آن طور که مشهود است کسوری در پرداخت ها وجود نداشته است.

(مثلاً کسر مالیات یا بازنشستگی و غیره) و بدین جهت در صورت عدم انجام کار، حق و حقوقی برای کسی وجود نداشت.

4- سخنی پیرامون مدرسه سعادت و دانش آموزان آن.

«چهارشنبه کنم فکری، پنجشنبه کنم شادی، جمعه می کنم بازی، ای شنبه ناراضی، پاها فلک اندازی، چوپ های آلبالو، پاهای خون آلو(د).» این جملات را (شمس الدّین رشدیه در کتاب سوانحج عمر) به عنوان زبان حال کودکان گریز پای مکتب ها یاد نموده، هرچند که در سالیان دیرین، در اغلب مکتب ها و دبستان ها این امر جاری بوده و بچّه ها را از مدرسه بیزار می کرده است.

تا آنجا که سوابق نشان می دهد این گونه روش تربیتی در مدرسه سعادت بوشهر به دلیل اشراف وکلای مدرسه و نظارت مستقیم آنان بر اجرای امور، کمتر روی داده یا به طور کلی در برهه ای از زمان برای برخی، این گونه اعمال اصلاً وجود نداشته است.

آنچه که از سوابق مدرسه و دانش آموزان قدیم آن بر می آید، می توان ویژگی های آن را به شرح زیر نمایان ساخت: 1- مدرسه در طول 12 ماه سال غیر از تعطیلات رسمی کشوری مفتوح بوده است.

2- برنامه درسی روزانه در شش ساعت (چهار ساعت در صبح و دو ساعت در بعدازظهر) تمام تنظیم و پس از هر 60 دقیقه تدریس، 30 دقیقه استراحت داده می شد.

3- در آغاز فعّالیت مدرسه به دلیل مسقّف نبودن کلاس ها و به علّت عدم بضاعت مالی و نداشتن بودجه، بچّه ها در راهروهای مدرسه که با سنگ و گچ ساخته شده و با زیلو و حصیر مفروش بود، درس می خواندند.

4- در یکصدو پنج سال پیش (1319 هـ .

ق) تعداد شاگردان مدرسه به 450 نفر بالغ گردید، حدود 250 نفر آنان به طور رایگان درس می خواندند و از امکانات گوناگون که به وسیله تجّار مستقر در بوشهر (به ویژه شادروان حاج سیّد محمّدرضا کازرونی) فراهم می گردید بهره مند می شدند.

این نکته را باید یادآور شد که مدرسه سعادت در طول تاریخ تأسیس خود به دلایل گوناگون از جمله ضعف بودجه، عدم کمک مالی به موقع، حوادث غیر مترقّبه، درماندگی اغلب اولیای دانش آموزانی و از همه مهمتر آن که بیش از نیمی از دانش آموزان به دلیل فقر مالی از پرداخت شهریه معاف بودند و یا بعضی اوقات سوء مدیریت ها که به جای جاذبه، دافعه را تشدید می کرد، سبب می شد که نوسانات شدیدی در برخی از سالیان دیرین از جهت جذب دانش آموز در مدرسه به وجود آید.

مثلاً طبق آمار دفاتر دیرین موجود، در سال 1300 شمسی (82 سال گذشته) تعداد شاگردان از 450 نفر (سال 1278 شمسی) مربوط به یکصد و پنج سال پیش به 308 نفر (در 23 سال بعد) کاهش می یابد.

در زیر آمار دانش آموزان مشغول به تحصیل در کلاس ها به تفکیک آورده می شود.

1- جمع دانش آموزان ابتدایی 81 نفر 2- جمع دانش آموزان کلاس اوّل 82 نفر 3- جمع دانش آموزان کلاس دوم 49 نفر 4- جمع دانش آموزان کلاس سوم 50 نفر 5- جمع دانش آموزان کلاس چهارم 24 نفر 6- جمع دانش آموزان کلاس پنجم 11 نفر 7- جمع دانش آموزان کلاس ششم 11 نفر جمع 308 نفر (مربوط به سال 1300 شمسی) با نگاهی به تعداد دانش آموزان کلاس ها، به خوبی مشخّص می شود که در کلاس های درجات پایین، با تراکم دانش آموز و در کلاس های بالاتر با کاهش دانش آموز روبرو می شویم و این می رساند که سختی دروس و عدم تمکّن مالی، عدّه زیادی از دانش آموزان را روانه بازار کار می کرده است.

5- همه معلّمین و محصلین مدرسه بدون استثنا یا معمّم یا مکلّا و ملبّس به قبا بوده اند (در تصویری که از معلّمین و دانش آموزان اولیه مدرسه سعادت مربوط به سال 1318 هـ .

حدود یکصد و پنج سال پیش باقی مانده است، تمامی معلّمان ملبّس به قبا و عبا و عمامه و بیش از 90% دانش آموزان هم ملبس به قبا و عمامه و بقیه با قبا و کلاه مشاهده می شوند.) 6- شرایط سنّی برای معلّمان جهت تدریس و برای دانش آموزان جهت آموزش در این مدرسه در سال های دیرین وجود نداشته است.

معمولاً سنّ دانش آموزان از هفت تا 19 سالگی در نوسان بوده و با تحقیق در این امر دیده شده که دانش آموزی 13 ساله در کلاس اوّل ثبت نام نموده، در حالی که به دانش آموز 13 ساله دیگری بر می خوریم که در کلاس هفتم درس می خوانده است.

7- ظاهراً کلاس های هفتم و هشتم در سال 1304 شمسی و کلاس نهم در سال 1313 شمسی در مدرسه گشایش یافته است.

8- به خاطر حرمت ماه مبارک رمضان و براساس صورت مجلس وکلای مدرسه (جلسه هفتم، منعقده در شعبان 1332 هـ .

ق.) مدرسه تا ظهر باز بوده است.

9- انجام کلّیه امور مدرسه در شورایی که مرکّب از پنج نفر از وکلای مدرسه تشکیل می گردید از طرف هیات مدیره مدرسه مطرح و پس از بحث و تبادل نظر تصمیم مقتضی اتّخاذ می گردید.

اغلب این مجالس در منازل تجّار شهر یا وکلای مدرسه در بعدازظهر چهارشنبه ها برگزار می شده است.

شورای وکلا بالاترین مرجع تصمیم گیری در تمامی موارد بوده است.