دانلود مقاله مطالعه تطبیقی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌ های کشور های منتخب

تحقیق و توسعه مهمترین واحد تفکر در هر نظامی، به ویژه در نظام سلامت یک جامعه، که با مهمترین عنصر وجودی انسان‌ها یعنی جان آنها سروکار دارد، محسوب می‌شود.

امروزه نظام تحقیق و توسعه در قلب فعالیت‌های علمی جای دارد، به طوری که کشورهای صنعتی سهم قابل توجهی از درآمد و نیروی کار خود را به فعالیت‌های تحقیق پایه و کاربردی و توسعه فن‌آوری اختصاص می‌دهند.

این درحالی است که در حال حاضر در بخش بهداشت ودرمان فعالیت‌های پراکنده و غیرمنسجمی در زمینه تحقیق و توسعه صورت می گیرد که با نیازهای واقعی این گونه فعالیت‌ها در مراکز تخصصی و پراهمیتی نظیر بیمارستان که ضامن سلامت و رفاه اجتماعی کشور است سازگاری ندارد.

در این بررسی تطبیقی- توصیفی ضمن مطالعه مبانی نظری، سوابق موجود و ادبیات مرتبط، وضعیت نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های چند کشور شامل آمریکا (نمونه نظام بهداشت و درمان خصوصی)، انگلیس (نمونه نظام بهداشت و درمان ملی)، هندوستان (نمونه نظام بهداشت و درمان مختلط)، و نیز ایران با کمک نظریه سیستم‌ها و با ابزارهای گردآوری داده‌ها شامل بررسی پایگاه‌های اینترنتی بیمارستان‌ها، پرسشنامه و مصاحبه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و با بهره‌گیری از روش کارت امتیازی متوازن (BSC) [1] مقایسه ‌شد.

متغیرهای اصلی در مطالعه تطبیقی عبارت بودند از: دروندادها، منابع، ساختار سازمانی، فرایندها، ارتباطات، عملکرد، و بروندادها.

سپس با استفاده از یافته‌های حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای و مطالعه میدانی، الگویی با استفاده از مفاهیم مطرح شده در روش تحلیل و طراحی ساخت‌یافته سیستم‌ها (SSADM) [2] طراحی شد و با کمک تکنیک دلفی مورد آزمون قرار گرفت و نهایی گردید.

براساس یافته‌های پژوهش، وجود یک نظام منسجم با عنوان نظام تحقیق و توسعه بیمارستانی در بیمارستان‌های کشور ضرورت داردکه ابعاد و کارکرد این نظام براساس نوع، اندازه و ویژگی‌های ساختاری بیمارستان مورد نظر متفاوت خواهد بود.

یافته های پژوهش مشخص ساخت که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از جمله آمریکا و انگلیس، اصول اولیه و پایه‌های نظام تحقیق وتوسعه به طور منسجم شکل گرفته است و در موارد زیادی این نظام‌، علاوه بر انجام بررسی‌های مختلف و نظام‌مندسازی فعالیت‌های جاری مرتبط به تحقیق و توسعه، خلق، توسعه و نوآوری در زمینه‌های بالینی، دارویی درمانی و تحقیق در خدمات بهداشتی درمانی را نیزدر درون خود ایجاد کرده است.

نتیجه این بررسی حاکی از وضعیت نامطلوب فعالیت‌های تحقیقاتی در بیمارستان‌های ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته مورد بررسی بود که در قالب متغیرهای پژوهش به تفصیل مورد مطالعه قرار گرفت.

در این راستا الگویی مطلوب برای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران طراحی شد که با استفاده از روش دلفی توسط متخصصان منتخب ایرانی مورد تصدیق قرار گرفت.

الگوی کلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران دارای هفت جزء اصلی دروندادها، منابع، ساختار سازمانی، فرایندها، ارتباطات، عملکرد و بروندادها است، که در قسمت بعد، محتوای هر یک از اجزای نظام خود در قالب یک الگوی جداگانه، با ذکر عوامل تشکیل‌دهنده هر جزء، تشریح شده است.

در این الگو استقرار نظام تحقیق و توسعه با دروندادها، منابع، فرایندها، ارتباطات و بروندادهای مشخص و تعریف شده پیشنهاد شده است.

ساختار سازمانی این نظام شامل سه جزء اصلی کمیته هماهنگی تحقیق و توسعه، مراکز تحقیق و توسعه پزشکی، و مدیریت تحقیق و توسعه (برای مجتمع‌های بیمارستانی) و دفتر تحقیق و توسعه (برای بیمارستان‌های کوچک و متوسط) در نظر گرفته شده است.

همچنین برای ارزیابی عملکرد این نظام، چهارچوب الگوی کارت امتیازی متوازن پیشنهاد شده است.

واژگان کلیدی تحقیق و توسعه/ تحقیق و توسعه در بخش سلامت/ تحقیق و توسعه بیمارستانی مقدمه در سه دهه گذشته کاربرد علوم مدیریت در علوم پزشکی به حدی بوده است که هم اکنون حتی تصور جدایی این دو موضوع اساسی علم امکان پذیر نیست.

هم اکنون متخصصان و دانش پژوهان بسیاری با تکیه بر دانش تخصصی و تجربیات مفید چه در زمینه علوم پزشکی و چه در زمینه مدیریتی با تکیه بر اصول یاد شده مهمترین تصمیم‌های کشوری و بین المللی در مقوله بهداشت و درمان را اخذ می‌کنند.

این متخصصان علاوه بر آشنایی با علوم تخصصی در حوزه فعالیت بهداشت و درمان از آخرین رخدادهای علم نوین مدیریت آگاهی می‌یابند و اصول مدیریت نوین را در جهت تعالی سازمان و کشور متبوع خود به کار می بندند.

زمینه دخالت علوم مدیریت، سازمان و صنایع در عرصه بهداشت و درمان بسیار متنوع و گسترده است که در این میان مقوله تحقیق و توسعه در بهداشت و درمان و مهمترین نهاد آن، یعنی بیمارستان، جایگاه خاصی دارد.

سازمان‌ها نیاز به دسترسی به دانش قابل اتکا در ارتباط با اهداف و فعالیت‌های خود دارند.

بیمارستان‌ها نیز از این موضوع مستثنی نیستند، سازمان‌های پیچیده‌ای که استراتژی‌های مختلفی را برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی اجرا می‌کنند.

این استراتژی‌ها بستگی به عوامل مختلفی نظیر مهارت حرفه‌ای، تکنیک‌ها و فن‌آوری‌های پیشرفته، وضعیت جامعه و وضعیت سازمان‌های دیگر دارد.

آنها در محیطی فعالیت می‌کنند که سلامت و طول عمر در حال بهبود و افزایش است، انتظارات ذی نفعان[3] فزاینده می‌باشد و توسعه دانش و مفاهیم علمی بسیار سریع انجام می‌شود.

نقش تحقیق و توسعه در این محیط عبارت از در اختیار گذاشتن دانش لازم برای کمک به ارتقاء سلامتی و ارائه اثربخش مراقبت‌های بهداشتی درمانی می باشد.

بیان مسئله نظام بهداشت و درمان یکی از با اهمیت‌ترین و در عین حال استراتژیک‌‌ترین تشکیلات در کشورها به حساب می‌آید.

وظیفه این نهاد تامین، حفظ و ارتقاء سلامتی افراد در سطح جامعه است.

به دلیل همین پیچیدگی و اهمیت، مسائل و مشکلات بسیاری نیز رویاروی این بخش بوده است که بالا رفتن هزینه‌‌های درمان فقط یکی از این موارد می باشد.

مسئله وقتی پیچیده‌تر می‌شود که بالا رفتن هزینه‌های واقعی بخش بهداشت و سایر مسائل و مشکلات این سیستم به ویژه بیمارستان‌ها با بی‌برنامگی و اتلاف سرمایه‌ها همراه باشد که در این صورت نه برای مردم قابل تحمل بوده و نه برای دولت‌ها تامین آن مؤثر است.

در بین سازمان‌های مختلف ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی درمانی در نظام بهداشت و درمان یک کشور می‌توان گفت بیمارستان مهمترین واحد مراقبت‌های بهداشتی درمانی است که تولید آن اعاده سلامت، ارتقاء بهداشت، پیشگیری از ابتلا به بیماریها، درمان و خدمات توانبخشی است و از طرفی به علت پیدایش و کاربرد تجهیزات و تکنولوژی پیشرفته و استفاده از تخصص‌های گوناگون این تولید بسیار گران تمام می شود.

در اینجاست که لزوم بررسی وضعیت موجود، شناسایی و رفع مشکلات، برنامه‌ریزی برای آینده بخش درمان، ایجاد نظام ها و سازوکارهای مناسب و بهبود مستمر و توسعه همه‌جانبه بیش از هر زمان دیگر ضرورت خود را نشان می دهد.

در این میان تحقیق و توسعه (تحقیق با هدف بکارگیری و اجرای نتایج حاصل از یافته‌ها) به عنوان مهمترین واحد تفکر در هر سیستمی که ارائه‌دهنده راه‌حل‌هایی برای مشکلات افراد، سازمان‌ها و به طورکلی انجام پژوهش برای توسعه سیستم در همه ابعاد آن می‌باشد، از گذشته همواره مورد توجه و عنایت خاص قرار داشته است.

با شروع قرن جدید انقلابی در زمینه تحقیقات بهداشت و درمان به وقوع پیوسته است.

در همین راستا، رشد سریع و روزافزون علم و تکنولوژی، بالاخص شاخه علوم پزشکی پیوسته به اهمیت بیمارستان افزوده است به طوری که در پنجاه سال اخیر شاهد انفجاری در عرصه تکنولوژی پزشکی بوده‌ایم (ویلسن[4]، 1997، ص 57).

امروزه نظام تحقیق و توسعه در قلب فعالیت‌های علمی جای دارد، به طوری که کشورهای صنعتی سهم قابل توجهی از درآمد و نیروی کار خود را از طریق مؤسسات غیرانتفاعی واحدهای تولیدی تجاری، به فعالیت‌های رسمی تحقیق پایه و کاربردی و توسعه فن آوری اختصاص می‌دهند.

حائز اهمیت است که سهم زیادی از مواد، محصولات، فرآیندها و سیستم‌های جدید و پیشرفته نتیجه فعالیت‌های تحقیق و توسعه بوده و این فرآورده‌ها، منبع نهایی پیشرفت اقتصادی به شمار می‌آیند (توفیق، 1379، صص 22-21).

درباره جایگاه تحقیق و توسعه در بخش بهداشت و درمان و بیمارستان نیز باید گفت که طیف خدمات واحدهای تحقیق و توسعه علاوه بر خدمات قابل ارائه برای بهداشت، درمان و رفاه اجتماعی، شامل خدمات توانبخشی نیز می‌گردد.

در این زمینه می‌توان به نمونه‌های عملی موفقی در کشورهای مختلف از جمله امریکا و انگلیس اشاره کرد.

همچنین تحقیق و توسعه در بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها نیز جایگاه خاص خود را دارد و درحقیقت، در مجموعه‌های بزرگتر تحقیق و توسعه در سطح منطقه‌ای و ملی ادغام می‌شود.

از جمله خدمات این نظام می‌توان از مواردی نظیر پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های مختلف تخصصی و سازمانی- مدیریتی، سنجش نیازها و طراحی و توسعه خدمات جدید، برنامه‌های ارزیابی و پایش مراقبت‌ها، خدمات اطلاعاتی، اطلاع‌رسانی و آماری، آموزش، اقدام‌های نوآورانه، برقراری ارتباط با خدمت‌گیرندگان، و پشتیبانی از خدمات مناسب و کیفی نام برد، که قطعاً نتایج این فعالیت‌ها بر روی شاخص‌های کلیدی سازمانی همچون بیمارستان مانند رضایت بیمار، بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها تاثیری انکارناپذیر می‌گذارد.

با توجه به این اهمیت و ضرورت ایجاد و گسترش نظام تحقیق و توسعه و استقرار آن در بخش بهداشت و درمان کشور، علی الخصوص در بیمارستان‌ها، در جهت شناسایی و رفع مشکلات مجود و با هدف توسعه همه‌جانبه، و فقدان الگویی مناسب در این زمینه به دلیل عدم انجام هیچگونه پژوهشی در این مورد، لزوم انجام مطالعه‌ای جامع در این باره بیش از پیش ضرورت می یابد.

اهداف پژوهش 1- هدف آرمانی ایجاد و گسترش نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشور تا سطح کشورهای پیشرفته 2- هدف کلی (الف) مقایسه نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب (ب) ارائه الگو برای ایران 3- اهداف ویژه 1- شناسایی دروندادهای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: ·شناسایی دروندادهای اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب ·دسته‌بندی دروندادهای اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب ·شناسایی روش‌های کسب دروندادهای اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی منابع نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: شناسایی منابع مالی مورد استفاده نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی نحوه تامین منابع مالی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی ویژگی‌های اصلی نیروی انسانی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی انواع تجهیزات و تسهیلات اصلی مورد استفاده نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی انواع تامین کنندگان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب تعیین انواع خدمات اصلی ارائه شده توسط تامین‌کنندگان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی ساختار سازمانی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: تهیه نمودار سازمانی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی پست‌های سازمانی اصلی موجود نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی شرح کلی مسئولیت‌های هریک از پست‌های سازمانی اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی فرایندهای کلیدی کلان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: شناسایی فرایندهای کلیدی کلان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب ترسیم مراحل اصلی فرایندهای کلیدی کلان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی ارتباطات اصلی درونی و بیرونی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: شناسایی ارتباطات اصلی درونی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی ارتباطات اصلی بیرونی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب مقایسه عملکرد نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: تعریف محورهای اصلی عملکرد براساس الگوی کارت امتیازی متوازن (BSC) نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب تعریف شاخص‌های منتخب عملکرد در هر محور نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب مقایسه محورها و شاخص‌های عملکرد نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب براساس شاخص‌های تعیین شده شناسایی بروندادهای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب، شامل: شناسایی انواع محصولات و خدمات اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی انواع پروژه‌های انجام شده نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی زمینه‌های اصلی تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب شناسایی نتایج اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشورهای منتخب طراحی الگویی برای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران، شامل: طراحی الگوی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران با استفاده از مفاهیم مطرح شده در روش تحلیل و طراحی ساخت‌یافته سیستم‌ها (SSADM) ·بررسی و آزمون الگوی طراحی شده براساس روش دلفی تحلیل یافته‌های حاصل از روش دلفی و ارائه الگوی نهایی پیشنهادی برای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌ های ایران روش پژوهش این پژوهش از نوع تطبیقی- توصیفی و کاربردی است که به صورت مقطعی در سال‌های 82-1380 انجام گرفت، به این صورت که وضعیت نظام تحقیق و توسعه بیمارستان‌ها به منظور انجام یک مطالعه تطبیقی در کشورهای منتخب با ابزارهای گردآوری داده‌ها شامل بررسی پایگاه‌های اینترنتی بیمارستان‌ها، پرسشنامه و مصاحبه، در جهت تدوین یک الگو برای ایران مورد بررسی قرار گرفت.

چهارچوب بررسی اجزای نظام تحقیق و توسعه در قالب مفاهیم مطرح شده در نظریه عمومی سیستم‌ها (شامل هفت متغیر اصلی که در دامنه پژوهش ذکر شده است) در علم مدیریت می‌باشد.

سپس عملکرد این نظام براساس الگوی کارت امتیازی متوازن (BSC) که یکی از روش‌های شناخته شده برای ارزیابی عملکرد از دیدگاه مدیریتی است، مورد سنجش قرار گرفت.

با تحلیل یافته‌های حاصل از مطالعات نسبت به طراحی الگوی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشور اقدام شد.

آنگاه الگوی بدست ‌آمده با کمک تکنیک دلفی مورد آزمون قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات، الگوی نهایی پیشنهادی تدوین گردید.

جامعه پژوهش عبارت است از نظام تحقیق و توسعه در سه کشوری که در بیمارستان‌های آنها این نظام به شکل تکامل یافته وجود دارد و هر یک از آنها نمونه‌‌ای از انواع نظام‌های بهداشتی درمانی موجود در جهان هستند: آمریکا (نمونه نظام بهداشت و درمان خصوصی)، انگلیس (نمونه نظام بهداشت و درمان ملی)، هندوستان (نمونه نظام بهداشت و درمان مختلط)، و نیز ایران که الگوی مورد نظر برای مورد اخیر تدوین گردید.

به دلیل محدودیت امکانات و عدم امکان بررسی نظام تحقیق و توسعه در تمام بیمارستان‌ های کشورهای منتخب، پس از تماس اولیه با سازمان‌های مرتبط با امور بیمارستانی در کشورهای خارجی، دو بیمارستان‌ واجد شرایط (که حتی‌الامکان از نظر مالکیت و نوع تخصص متنوع باشند) از هر منطقه جغرافیایی- بهداشتی (با پوشش 50 درصد کشور)، براساس وجود پایگاه اطلاع‌رسانی بیمارستان‌ها بر روی شبکه اینترنت، به صورت اولیه انتخاب شدند.

سپس براساس میزان اطلاعات موجود درباره بیمارستان‌ها و نظام تحقیق وتوسعه آنها بر روی شبکه اطلاع‌رسانی اینترنت، نسبت به تعیین قطعی تعداد نمونه‌ها (8 بیمارستان از هندوستان، 16 بیمارستان از انگلیس، 10 بیمارستان از ایالات متحده) اقدام شد.

درباره ایران، با توجه به عدم تاثیر محل جغرافیایی بیمارستان بر روی موضوع بررسی (وضعیت نظام تحقیق و توسعه)، و واجد شرایط بودن مناسب نمونه‌های استان و به ویژه شهر تهران (که با بررسی مشخص شد با توجه به تازگی این مفهوم در حیطه بیمارستانی کشور، این استان در این زمینه پیشرو می‌باشد و به نحو مناسب امکان بررسی و دسترسی به داده‌های مورد نظر در بیمارستان‌های آن وجود دارد)، همچنین در نظر گرفتن امکانات پژوهش، نسبت به انتخاب نه (9) بیمارستان با سه نوع مالکیت (سه بیمارستان از هر یک از انواع دولتی، تامین اجتماعی و خصوصی)، با توجه به اینکه مشخص شد مالکیت تاثیر مستقیمی بر وضعیت نظام تحقیق و توسعه و اجزای آن دارد، اقدام شد، ضمن اینکه سعی شد حتی‌الامکان بیمارستان‌های انتخاب شده دارای تنوع تخصص و تفاوت در اندازه باشند، و از طرف دیگر، فعالیت‌های مشخصی را در زمینه تحقیق و توسعه انجام می‌دهند.

ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله اول، گزارش‌ها، مجلات، کتب و مجلات موجود و در مرحله دوم، بررسی پایگاه‌های اینترنتی، پرسشنامه و مصاحبه بود.

برای تحلیل اطلاعات از جداول تطبیقی و آمار توصیفی استفاده گردید.

خلاصه یافته‌ها در این قسمت وضعیت هر یک از متغیرهای اصلی نظام تحقیق و توسعه به صورت مقایسه‌ای در چهار کشور ارائه می‌شود.

جدول (1) وضعیت کلی نظام تحقیق و توسعه را براساس متغیرهای تعریف شده در کشورهای منتخب به صورت مقایسه‌ای نشان می‌دهد.

جدول (1): مقایسه وضعیت متغیرهای اصلی نظام تحقیق و توسعه بیمارستانی در کشورهای منتخب ادامه جدول ارائه الگو (الف) الگوی اجزای نظام تحقیق و توسعه در نظام بهداشت و درمان وجود ساختار و نظامی منسجم و یکپارچه برای تحقیق و توسعه در نظام بهداشت و درمان یکی از عوامل لازم برای موفقیت در بخش سلامت یک کشور محسوب می‌شود.

از طرف دیگر، همان طور که قبلاً ذکر شد، مسئولیت افراد و سازمان‌ها در نظام سلامتی، جستجوی شواهد برای سیاست‌ها و اقدام‌های خویش می‌باشد.

هدف از اولویت‌ها و نیازهای نظام بهداشت و درمان در زمینه تحقیق و توسعه، تقویت مبنای دانشی برای اخذ تصمیم‌های مناسب در زمینه سلامتی و مراقبت، از طریق حمایت از تحقیق و توسعه‌ای است که مرتبط با اولویت‌های ملی نظام سلامتی و پاسخگوی نیازهای کسانی است که از خدمات این نظام استفاده می‌کنند، کارکنان آن و سیاست‌گذاران، و در دسترس قرار دادن شواهد تحقیقاتی برای افرادی است که به آن نیاز دارند.

موضوعی که در شکل (1) به آن اشاره شده است.

حاصل موارد ارائه شده را می‌توان در قالب یک الگوی تصویری به شرح شکل (2) نشان داد که بیانگر شمای کلی از تحقیق و توسعه در بخش بهداشت و درمان کشور می‌تواند باشد.

این الگو با تعریف اهداف کلان تحقیق و توسعه شروع شده و با مشخص کردن استراتژی تحقیق وتوسعه، انجام برنامه‌ریزی با توجه به اولویت‌ها و اصول مورد نظر ادامه می‌یابد سازماندهی تحقیقات و اجرای اجزای چهارگانه نظام تحقیق و توسعه به صورت غیر متمرکز در سطح منطقه‌ای و محلی شکل خواهد گرفت.

(ب) الگوی کلان مفهومی نظام تحقیق و توسعه در بخش بهداشت و درمان کشور الگوی کلان مفهومی نظام تحقیق و توسعه در بخش بهداشت و درمان کشور به صورت ارائه شده در شکل (3) قابل نمایش است.

همان طور که در شکل ملاحظه می‌شود ابن الگو با کسب دروندادهایی شامل دموگرافی.

الگوی بیماری‌ها و نوآوری آغاز شده و در ادامه با مشخص کردن اولویت‌های بخش بهداشت و درمان کشور تعیین چهارچوب‌ها، تعیین خلاها و پرسش‌های تحقیق، به تدوین ضوابط لازم برای تحقیقات می پردازد.

سپس با جلب مشارکت افراد و واحدهای بهداتشی درمانی برای انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه، زمینه لازم برای انتشار و بکاگیری یافته‌ها را به شیوه‌های مناسب و ونوین نظیر کتابخانه‌های الکترونیکی و مراکز ارزیابی و بهسازی فراهم می‌کند.

این چرخه در ادامه بهبودهای حاصل را عملاً به کار گرفته و در نتیجه با تحقق توسعه خدمات و کل نظام سلامتی، بهبود سلامت جامعه مخقق می‌شود.

(پ) الگوی کلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران الگوی کلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران شامل هفت جزء به هم پیوسته و در عین حال مجزا به صورت شکل (4) است.

هر یک از اجزای مذکور خود دارای عناصر مشخص و خاصی است که هر یک از آنها در قالب یک الگوی جداگانه تشریح می‌شوند.

در این مقاله به منظور خلاصه کردن بحث، صرفاً الگوهای تصویری این اجزا در ادامه ارائه شده است.

مممم (ت) الگوی دروندادهای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران (ث) الگوی منابع نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران (ج) الگوی ساختار سازمانی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران (چ) الگوی فرایندهای کلیدی کلان نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران (ح) الگوی ارتباطات اصلی نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران (خ) الگوی عملکرد نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران شکل (12): ابعاد اصلی عملکرد نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران- نهایی جدول (2): محورهای شاخص‌های منتخب عملکرد نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران- نهایی (د) الگوی بروندادهای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران پیشنهادها الف- پیشنهادها درباره نتایج حاصل از پژوهش در مقطع فعلی بازنگری نظام تحقیقات موجود در بیمارستان‌ها و بخش بهداشت و درمان کشور بسیار حائز اهمیت است.

در حقیقت می توان گفت که بدون انجام این کار و آگاهی کامل از نقاط قوت و زمینه‌های بهبود هر جزء آن، تهیه طرح‌های استراتژیک تحقیق و توسعه، تعریف اهداف کلان مرتبط و نیز اهداف هر مؤسسه بهداشتی درمانی در زمینه تحقیق و توسعه، انجام هر گونه اقدام بهبود و برنامه‌های تحول در تحقیق و توسعه با موانع بسیار روبرو خواهد شد.

اصلاح و بهبود وضعیت موجود مدیریت منابع مرتبط با تحقیقات، یکی از اولین گام‌ها برای شکل‌گیری نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران است.

تاکید پژوهشگر بر روی این مقوله عمدتاً ناشی از مصرف و هدایت بهینه منابع در این بخش و جلوگیری از هدر رفتن امکانات مخلف تدارک دیده شده است..

پیشنهاد می‌شود ضمن مستندسازی روش‌ها و فعالیت‌های موجود تحقیقات بیمارستانی، بهبود آنها مدنظر قرار گیرد.

به منظور بهبود فرآیندهای تحقیق و توسعه می‌توان از روش‌های نظیر اجرای استانداردهایی همانند استاندارد بین‌المللی ISO 9001:2000، استقرار نظام مدیریت فرایندها، مقایسه تطبیقی با بیمارستان‌ها و سازمان‌های پیشرو، و ...

استفاده کرد.

ایجاد ساختارهای مناسب برای تحقیق و توسعه در بیمارستان نظیر واحد مدیریت تحقیق و توسعه و یا دفتر تحقیق و توسعه که در الگوی پژوهش حاضر ارائه شد، با چالش‌هایی در بیمارستان همراه خواهد بود.

بدون تردید استفاده از امکانات و ساختارهای موجود، تکیه بر ساختارهای نیمه رسمی نظیر تشکیل کمیته تحقیق و توسعه و ...، نقش بسزایی در توفیق استقرار کامل الگوی پیشنهادی خواهد داشت.

برقرای ارتباط مناسب با ذی‌نفعان نظام تحقیق و توسعه از جمله توده‌های مردم، بیماران و سیاست‌گذاران از یک طرف، و صنایع و شرکت‌های مرتبط با بخش بهداشت و درمان از طرف دیگر، یکی از راه‌کارهای موفقیت بهره‌گیری از نظام تحقیق و توسعه محسوب می‌شود.

بنابراین پیشنهاد می‌شود با فراهم آوردن زمینه‌های برقراری این ارتباط به طور همه جانبه، نظیر ایجاد دفاتر ارتباط با صنایع و شرکت‌ها در سطح بیمارستان‌ها، دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی، برگزاری همایش‌های مشترک، استقرار نظام تحقیقات مصرف‌کنندگان، و ...، امکان در نظر گرفتن نیازهای همه ذی‌نفعان نظام تحقیق و توسعه به نحو مناسب فراهم شود.

پژوهشگر پیشنهاد می‌کند ارزیابی وضع موجود با استفاده از الگوهای مناسب ارزیابی عملکرد نظام تحقیق و توسعه از جمله الگوی معرفی شده در این پژوهش، الگوی کارت امتیازی متوازن و مدل‌های ارزیابی تعالی صورت گیرد.

نتایج این ارزیابی می‌تواند منجر به شروع حلقه بهبود نظام تحقیقات موجود به منظور ایجاد و گسترش نظام تحقیق و توسعه شود.

ارائه آموزش‌های مناسب و بسترسازی‌های لازم از نظر فرهنگی برای استقرار نظام تحقیق و توسعه در بخش سلامت کشور و بیمارستان‌ها از اهمیت ویژه‌ای ‌برخوردار است.

بنابراین پژوهشگر پیشنهاد می‌کند همزمان با مراحل اولیه استقرار الگو، برگزاری همایش‌ها و دوره‌های آموزشی در بیمارستان‌های پایلوت و سازمان‌های مرتبط آغاز شود.

از جمله سرفصل‌های آموزشی پیشنهادی می‌توان به دوره‌های آموزشی نظیر اصول و مفاهیم تحقیق و توسعه، مدیریت تحقیق و توسعه در بیمارستان، مدیریت پروژه‌های تحقیق و توسعه، ارزیابی عملکرد در تحقیق و توسعه، مدیریت فرایندها در تحقیق و توسعه، مدیریت کیفیت در تحقیق و توسعه و ...

اشاره کرد.

پژوهشگر پیشنهاد می‌کند بیمارستان‌های کشور در مراحل مختلف استقرار الگو از مشاوران آگاه و متخصص بهره گیرند.

مشاوره در زمینه تهیه طرح‌های استراتژیک تحقیق و توسعه، مشاوره در زمینه تعریف زمینه‌ها، ساختار سازمانی، فرایندها، مدیریت عملکرد و خدمات تحقیق و توسعه در بیمارستان‌ها، از جمله مواردی است که در مقاطع مختلف استقرار الگو ضروری خواهد بود.

بدون تردید اجرای زمینه‌های یاد شده در رابطه با تحقیق و توسعه در کشور بدون پشتوانه‌های قانونی،‌ برنامه‌ای ‌و نظارتی تحقق نمی‌یابد.

اگرچه در پژوهش حاضر تاکید بر نظام داخلی بیمارستان برای اجرای امور تحقیق و توسعه مشهود بوده است ولی به نظر می‌رسد که برای استقرار الگوی پیشنهادی لازم است تا شرایط و بسترهای لازم در نظام‌های برنامه‌ریزی و اجرایی در بدنه دولتی بهداشت و درمان نیز آغاز گردد..

در این خصوص می‌توان شرایط و بسترهای لازم را به دو گروه بسترهای قابل تحقق در کوتاه‌مدت (نظیر موارد اجرایی) و بلند مدت (نظیر موارد بنیادین و استراتژیک) تقسیم کرد و با مرحله‌بندی به سمت نقطه مطلوب حرکت نمود.

پیشنهاد می‌شود با توجه به اینکه اصولاً چنین نظام جامعی برای تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های ایران موجود نیست، در گام نخست و در چهارچوب یک طرح آزمایشی و در عین حال با توجه به نیازها، اولویت‌ها و بسترهای موجود، استقرار این نظام برای بیمارستان‌های داوطلب با اولویت بیمارستان‌های آموزشی دولتی در نظر گرفته شود.

نتایج حاصل از اجرای چنین طرحی می‌تواند پس از ارزیابی مجدد الگوی پیشنهادی به سایر بیمارستان‌ها تعمیم یابد.

با توجه به الگوی پیشنهادی و به ویژه ساختار و جایگاه تعیین شده برای نظام تحقیق و توسعه در بیمارستان‌ها، به نظر می‌رسد مدیر بیمارستان مسئولیت خطیری در این زمینه بر عهده گیرد که ممکن است تحول را در چهارچوب روش کنونی اداره امور بیمارستان‌ها بیش از پیش اجتناب‌ناپذیر سازد.

لذا در راستای استقرار این نظام و سایر نظام‌های نوین مدیریتی در بیمارستان‌ها، تجدید نظر کلی در نحوه مدیریت این مراکز و بهره‌گیری از مدیران متخصص، آگاه و توانمند و افزایش مهارت‌های آنها توصیه می‌شود.

در ارتباط با جایگاه مراکز تحقیقاتی پزشکی موجود با توجه به الگوی ارائه شده برای بیمارستان‌ها، پیشنهاد می‌شود با ارزیابی وضعیت مراکز موجود، نسبت به گروه‌بندی آنها در قالب سه رده زیر اقدام شود: مراکز ملی تحقیق و توسعه: برحسب تخصص‌های مختلف بهداشتی درمانی مورد نیاز کشور شکل گرفته و گستره فعالیت آن در سطح ملی خواهد بود.

این مراکز زیر نظر مرکز ملی تحقیقات علوم پزشکی کشور قرار می‌گیرند.

مراکز منطقه‌ای تحقیق و توسعه: برحسب تخصص‌های مختلف بهداشتی درمانی مورد نیاز هر یک از مناطق کشور شکل گرفته و گستره فعالیت آن در سطح منطقه و استان خواهد بود.

این مراکز زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی (حوزه معاونت پژوهشی) قرار می‌گیرند.

مراکز تحقیق و توسعه بیمارستانی: برحسب تخصص‌های مختلف بهداشتی درمانی مورد نیاز هر یک از بیمارستان‌های کشور شکل گرفته و گستره فعالیت آن در سطح جمعیت تحت پوشش خواهد بود.

این مراکز زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی (حوزه معاونت درمان و دارو) قرار می‌گیرند.

پژوهشگر معتقد است با توجه به اهمیت تحقیق و توسعه در بخش بهداشت و درمان ایران، استادان رشته‌های مختلف مدیریتی و بیمارستانی، توجه پژوهشگران و دانشجویان را به انجام مطالعه در این زمینه جلب کنند.

بدون تردید نقش سازمان‌های مختلف برای حمایت از پژوهشگران در این مسیر بسیار حائز اهمیت است.

پژوهشگر پیشنهاد می‌نماید دروس دانشگاهی مرتبط با تحقیق و توسعه در بخش سلامتی، پس از اقتباس از کشورهای توسعه یافته و انجام بومی‌سازی برای ایران، در دانشگاه‌ها تدریس شود.

دروس مذکور می‌تواند در تمام رشته‌های مرتبط با علوم بیمارستانی و مدیریت از جمله مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، و اقتصاد سلامت در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس گردد..

پژوهشگر پیشنهاد می‌کند در تمام همایش‌های علمی مرتبط با علوم بیمارستانی و مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، موضوع تحقیق و توسعه به صورت یک سرفصل جداگانه برای مخاطبان تشریح و تبیین گردد.

پژوهشگران و سخنرانان نیز نظام تحقیق و توسعه را فراتر از تحقیقات صرف و بررسی‌های غیر دقیق بیمارستانی مورد بحث و تحلیل قرار دهند تا اهمیت تحقیق و توسعه در بیمارستان بیش از پیش از آشکار گردد.

باید اذعان کرد که فرآیندهای تشخیص، درمان و ارائه خدمات در بیمارستان بطور عمده در زمره فرآیندهای مبتنی بر نتایج حاصل از تحقیق و توسعه هستند و از این رو نباید مقولات عمیق تحقیق و توسعه بیمارستانی با محتوای علمی برجسته فنی و مدیریتی آن را با موضوع‌های بدیهی که نتایج آن قبل از انجام تحقیق مشخص است، نظیر بررسی ضرورت استفاده از MIS، حسابداری صنعتی و ...

در بیمارستان، یکسان دانست.

ب- پیشنهادها برای مطالعات بعدی براساس بررسی‌های انجام شده در مرحله تدوین چارچوب نظری، یافته‌های مطالعات تطبیقی مربوط به کشورهای منتخب و الگوی پیشنهادی، زمینه‌های زیر برای مطالعات بعدی پیشنهاد می‌شود: بررسی اثرات فعالیت‌های تحقیق و توسعه بیمارستانی بر وضعیت سلامت جامعه بازنگری ساختار و اهداف مراکز تحقیقاتی پزشکی موجود کشور در راستای طرح حاضر، بهینه‌سازی ظرفیت‌ها و دستیابی به اهداف توسعه بخش سلامت کشور مطالعه اجرای آزمایشی استقرار نظام تحقیق و توسعه بیمارستانی در چند بیمارستان کشور بررسی مهندسی مجدد فرایندهای موجود در مراکز تحقیقاتی بهداشتی درمانی و پزشکی بررسی وضعیت مدیریت منابع در بخش تحقیقات سلامتی و ارائه الگویی در جهت بهینه‌سازی بهره‌گیری از منابع تحلیل هزینه- اثربخشی برنامه‌های تحقیق و توسعه در بیمارستان‌های کشور و ارایه الگویی برای طرح‌های مذکور و مدیریت آنها بررسی نقش سازمان‌های دولتی و بخش عمومی در راهبری و تعیین استراتژی تحقیق و توسعه سلامتی در ایران و ارائه الگو بررسی نقش شرکت‌ها و صنایع بخش خصوصی در فعالیت‌های تحقیق و توسعه بهداشت و درمان در ایران و ارائه الگو طراحی مدل جامع تحقیق و توسعه در بخش سلامت کشور بررسی نیازهای آموزشی فعالیت‌های تحقیق و توسعه در بخش سلامت کشور کشورهای منتخب متغیرهای اصلیهندوستانایرانانگلیسایالات متحدهدروندادها- نامنسجم: - سه رده درونداد فکری، رده نیازمندی‌ها، رده مواد فیزیکی - مواد و نمونه‌های آزمایشگاهی (در برخی) - ضعف در درونداد فکری و روش‌های کسب آن- نامنسجم - سه رده درونداد فکری، رده نیازمندی‌ها، رده مواد فیزیکی - مواد و نمونه‌های آزمایشگاهی (در برخی) - ضعف در درونداد فکری و روش‌های کسب آن- منسجم - سه رده درونداد فکری، رده نیازمندی‌ها، رده مواد فیزیکی - مواد و نمونه‌های آزمایشگاهی (در اکثر موارد)- منسجم - سه رده درونداد فکری، رده نیازمندی‌ها، رده مواد فیزیکی - مواد و نمونه‌های آزمایشگاهی (در اکثر موارد) منابع- منابع مالی ناکافی - وابستگی مالی - کمبود منابع مالی خاص برای تحقیق و توسعه - نقش کمرنگ کمک‌ها و هدایا - ضعف ارتباط مالی با صنایع - ضعف در سمت‌ها و تخصص‌های نیروی انسانی - تجهیزات و تسهیلات نامناسب - معمولاً فاقد تامین‌کننده خاص- منابع مالی ناکافی - وابستگی مالی - فقدان منابع مالی خاص برای تحقیق و توسعه - نقش کمرنگ کمک‌ها و هدایا - ضعف شدید ارتباط مالی با صنایع - ضعف در سمت‌ها و تخصص‌های نیروی انسانی - تجهیزات و تسهیلات نامناسب - اکثراً فاقد تامین‌کننده خاص- منابع مالی کافی - خودگردانی مالی زیاد - منابع مالی خاص برای تحقیق و توسعه - نقش پررنگ کمک‌ها و هدایا - ارتباط مالی خوب با صنایع - سمت‌ها و تخصص‌های مناسب نیروی انسانی - تجهیزات و تسهیلات مناسب - اکثراً دارای تامین‌کننده خاص- منابع مالی کافی - خودگردانی مالی بسیار زیاد - منابع مالی خاص برای تحقیق و توسعه - نقش بسیار پررنگ کمک‌ها و هدایا - ارتباط مالی بسیار خوب با صنایع - سمت‌ها و تخصص‌های مناسب نیروی انسانی - تجهیزات و تسهیلات مناسب - اکثراً دارای تامین‌کننده خاصساختار سازمانی- ساختار نامناسب - ساختار رسمی/ نیمه‌رسمی - از هم گسیختگی ساختار - عمدتاً شامل مراکز تحقیقاتی - سازماندهی ناکافی در درون بیمارستان - نظارت ناکافی و نامؤثر - تشکیلات درونی نامناسب - عدم انسجام پست‌های سازمانی - عدم تعریف مسئولیت‌ها- ساختار نامناسب - ساختار عمدتاً نیمه رسمی/ غیر ‌رسمی - از هم گسیختگی ساختار - عمدتاً شامل مراکز تحقیقاتی - سازماندهی ناکافی در درون بیمارستان - نظارت ناکافی و نامؤثر - تشکیلات درونی نامناسب - عدم انسجام پست‌های سازمانی - عمدتاً عدم تعریف مسئولیت‌ها- ساختار مناسب - ساختار رسمی/ نیمه‌رسمی - یکپارچگی ساختار - شامل مراکز تحقیقاتی و واحدهای پشتیبانی - سازماندهی مناسب در درون بیمارستان - نظارت کافی و مؤثر - تشکیلات درونی مناسب - انسجام پست‌های سازمانی - تعریف مسئولیت‌ها- ساختار مناسب - ساختار رسمی/ نیمه‌رسمی - یکپارچگی ساختار - شامل مراکز تحقیقاتی، آزمایشگاه و واحدهای پشتیبانی - سازماندهی مناسب در درون بیمارستان - نظارت کافی و مؤثر - تشکیلات درونی مناسب - انسجام پست‌های سازمانی - تعریف مسئولیت‌هافرایندهای کلیدی کلان- تعریف نشده - شامل مدیریت پروژه، تامین مالی پروژه‌ها، ارائه مشاوره و خدمات رایانه - ضعف در کارایی و اثربخشی فرایندها - مراحل نامشخص- تعریف نشده - شامل ارائه و تصویب طرح، مدیریت پروژه، اعلام، بررسی و پاسخگویی به نیاز تحقیق و توسعه‌ای، اجرای دوره‌های آموزشی - ضعف در کارایی و اثربخشی فرایندها - مراحل نامستند- تعریف شده - شامل دریافت، تصویب و ثبت طرح، عقد قرارداد، مدیریت پروژه، ارائه خدمات پشتیبانی - کارایی و اثربخشی مناسب فرایندها - مراحل تعریف شده- تعریف شده - شامل دریافت، تصویب و ثبت طرح، عقد قرارداد، مدیریت پروژه، ارائه خدمات پشتیبانی - کارایی و اثربخشی مناسب فرایندها - مراحل تعریف شدهارتباطات اصلی درونی و بیرونی- نامنسجم و نامناسب - از هم گسیختگی ارتباطات - ارتباطات چندجانبه- نامنسجم و نامناسب - از هم گسیختگی ارتباطات - ارتباطات یک جانبه/عدم ارتباط با برخی نهادهای ضروری- منسجم و مناسب - یکپارچگی ارتباطات - ارتباطات همه جانبه- منسجم و مناسب - یکپارچگی ارتباطات - ارتباطات همه جانبهعملکرد- ضعیف - اولویت زمینه‌های بهبود به ترتیب: کسب و کار درونی، مالی، مشتری، نوآوری و یادگیری - ضعف در مدیریت عملکرد- ضعیف - اولویت زمینه‌های بهبود به ترتیب: کسب و کار درونی و مشتری، مالی و نوآوری و یادگیری - ضعف در مدیریت عملکرد- خوب - اولویت زمینه‌های بهبود به ترتیب: مالی، کسب و کار درونی، مشتری، نوآوری و یادگیری - مدیریت مناسب عملکرد- عالی - اولویت زمینه‌های بهبود به ترتیب: مشتری کسب و کار درونی، مالی و نوآوری و یادگیری - مدیریت مناسب عملکردبروندادها- محصولات و خدمات تعریف نشده - تاکید بر مطالب اطلاعاتی - شامل انواع پروژه‌های بنیادی (گاهی)، کاربردی، توسعه‌ای، آموزشی - زمینه‌های تحقیق و توسعه عمدتاً بالینی - نتایج محدود و ناملموس- محصولات و خدمات تعریف نشده - تاکید بر مطالب اطلاعاتی - شامل انواع پروژه‌های کاربردی، توسعه‌ای، آموزشی - زمینه‌های تحقیق و توسعه عمدتاً بالینی - نتایج محدود و ناملموس- محصولات و خدمات تعریف شده - تاکید بر کاربردی و توسعه‌ای - شامل انواع پروژه‌های بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای، آموزشی - زمینه‌های تحقیق و توسعه بالینی، علوم پایه، دارو، خدمات بهداشتی درمانی - نتایج گسترده و ملموس- محصولات و خدمات تعریف شده - تاکید بر کاربردی و توسعه‌ای - شامل انواع پروژه‌های بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای، آموزشی - زمینه‌های تحقیق و توسعه بالینی، علوم پایه، دارو، خدمات بهداشتی درمانی - نتایج گسترده و ملموس