تاریخچه عکاسی
پیدایش عکاسی به اتاق تاریک بر می‌گردد. در حقیقت اتاق تاریک منجر به پیدایش عکاسی ودوربین عکاسی شد. اتاق تاریک عبارت است از اتاقی بی هیچ پنجره. هیچ نوری به آن راه ندارد مگر از طریق روزنه‌ای که بر یکی از دیوارهای اتاق تعبیه شده. تصاویر یا چشم‌اندازهای روبروی روزنه به صورت وارونه بر دیوار روبرویش بازتاب می‌یافت. بعضاً نگارگران از تصاویر بازتاب یافته به عنوان الگوی نقاشی‌شان استفاده میکردند.
بعدها این اتاق تاریک در ابعاد کوچکتر تبدیل شد به دوربین عکاسی. یعنی در برابر روزنه‌ای که وجود داشت ماده حساس به نور قرار می‌دادند تا تصاویر بازتافته ثبت و ضبط شود. در روند تکاملی دوربین، از عدسی ولنز در جایی که روزنه قرار داشت استفاده شد. مواد حساس به نور به فیلم‌های عکاسی امروزین تبدیل شدند که در انواع سیاه و سفید و رنگی (نگاتیو) واسلاید (پوزتیو) موجود است. نگاتیوها طی فرآیند دیگری در آزمایشگاه (لابراتوار) به عکس تبدیل می‌شوند. این روند ادامه یافت تا با پیدایش دوربین دیجیتال ازحسگری های حساس به نور به جای فیلم استفاده شد و دوربین‌های دیجیتال گسترش چشمگیری یافت اما فیلم‌های عکاسی هنوز جایگاه خود را دارند.
سالها قبل از اینکه عکاسی اختراع شود اساس کار دوربین عکاسی وجود داشت. یک دانشمند مسلمان به نام ابن هیثم در قرن پنجم هجری / یازدم میلادی وسیله ای را به نام جعبه تاریک در مشاهده کسوف استفاده کرده بود.اتاقک تاریک، عبارت بود از جعبه یا اتاقکی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه ای ریز، وجود داشت. عبور نور از این روزنه باعث میشد که تصویری نسبتا واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل آن تشکیل شود.
این وسیله، طی جنگهای صلیبی به اروپا راه یافت. لئوناردو داوینچی نقاش و نابغه قرن شانزدهم، در یادداشتهای خود خواص اتاقک تاریک را شرح داده است. هم چنین وی آن را کامرا آبسکورا (Camera Obscure) و روزنه ریز آن را نیز پین هول (Pine Hole) نامید.
این وسیله به شدت مورد توجه نقاشان قرار گرفت و تمامی نقاشان بخصوص نقاشان ایتالیایی قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره ها و ملاحضه دورنمایی صحیح استفاده می کردند، به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار می دادند و تصویر شکل گرفته را ترسیم می کردند.
این تصاویر بسیار واقعی و از پرسپکتیو صحیحی برخوردار بود.
در حدود سال ۱۵۰۵ میلادی نیز ژرم کاردان (Jerome Cardan) ریاضی دان ایتالیایی یک عدسی محدب بر روزنه اتاقک تاریک نصب کرد، این کار باعث شد تا تصویر وضوح بیشتری پیدا کند.
اما سیاه شدن املاح نقره در اثر تابش نور به وسیله شیمیدان آلمانی ، شولتز(Schulze) وبه طور اتفاقی کشف شد.
ماجرا از این قرار بود که روزی وقتی شولتز وارد آزمایشگاه شد، متوجه شد برگ درختی بر روی کاغذی که به نیترات نقره و آهک آغشته بود افتاده، بعد از اینکه برگ را از روی کاغذ برداشت متوجه شد که قسمتی که برگ روی آن بوده مثل سایر بخش های کاغذ سیاه نشده است.
این پدیده باعث آغاز فعالیتهای جدیدی برای شناسایی مواد حساس به نور شد.
و اینکه در سال ۱۸۱۹ سرجان هرشل(Sir John Fedric William Herschel) انگلیسی محلول ثبوت را کشف کرد. ماده ای که هرشل به عنوان ماده ثابت کننده تصویر معرفی کرد هیپوسولفیت دوسود نام داشت. کار مهم دیگری که هرشل انجام داد به کاربردن الفاظ منفی (Negative) و مثبت (Positive) درمورد تصاویر بود.
تا اینکه سرانجام بین سالهای ۱۸۲۲ و ۱۸۲۶ یک مخترع فرانسوی به نام نیسفور نی یپس (Joseph Nicephore Niepce) توانست اولین عکس دنیا را ثبت کند.
وی این عکس را در املاک شخصی خود واقغ در دهکده ای به نام سن لودووارن در چند کیلومتری شالن سورسن تهیه کرد.
نی یپس در واقع برای اولین بار مواد حساس را در اتاقک تاریک به کار برد. عکسی که وی تهیه کرد حدود ۸ ساعت بوسیله خورشید نور دیده بود. وی این روش را هلیوگرافی (Heliography) یا ترسیم بوسیله خورشید نامید.
نی یپس در سال ۱۸۲۹ با یک فرانسوی دیگر به نام لویی ژاک مانده داگر (Louis Jacques Monde Daguerre) آشنا شد. او نقاش مرفه و صاحب گالری در پاریس بود و ضمنا تجربه های با ارزشی نیز در زمینه عدسیها و جعبه تاریک داشت.
پس از مرگ نی ئپس ، داگر کار وی را ادامه داد و او پس از چند سال روشی را ابداع کرد که آن را (داگرئوتیپ) نامید.
سالها بعد کلمه فتوگرافی که بوسیله سرجان هرشل و از ترکیب دو کلمه یونانی فتوس (Photo) به معنی نور و گرافوس (graphos) به معنای رسم کردن ابداع شده بود جای آن را گرفت.
در آن زمان عکاسی برای مردم سحر و جادو تلقی می شد تا جایی که تصاویر به دست آمده را آینه حافظه دار نامیده بودند.
در سال 1838 شیمیدان انگلیسی به نام ویلیام هنری فوکس تالبوت (William Henry Fox Talbot) با تهیه تصویر نگاتیو در ابعاد کوچکتر ، بزرگسازی تصویر و به دست آوردن تصویر پوزتیو یا مثبت دو مرحله اصلی را در ظهور عکس تکمیل کرد.
قبل از این عکاسان مجبور بودند سطح حساس را به اندازه شی مورد نظر بسازند. ( فرض کنید اگر قرار بود از یک فیل عکس بگیرند چه دوربینی با چه اندازه ای می خواستند!!)
در آن زمان برای گرفتن عکس مدت و هزینه زیادی صرف میشد .لابراتوارها سیار بودند و حمل و نقل شیشه ها (که عکس ها روی آنها ظهور میشد) بسیار سخت بود.
از طرفی سوژه باید در طول زمان گرفته شدن عکس بدون حرکت میماند! که برای سوژه های جاندار مثل انسان از آپولو (وسیله ای برای شکنجه انسان) استفاده میکردند. با اختراع امولسیون تر یا کلودیون این زمان به ۲-۳ ثانیه تقلیل یافت. بعدها با اختراع امولسیون ژلاتین دار یا امولسیون خشک توسط ریچارد مادوکس (Richard Maddox) این زمان به ۱/۲۵ ثانیه کاهش پیدا کرد.
و اما اشخاص زیادی برای ارتقاء عکاسی تلاش کردند که یکی از معروفترین این افراد جرج ایستمن (George Eastman) بود که تلاش کرد تا عکاسی را در اختیار همگان قرار دهد وی هم چنین بنیانگذار موسسه کداک است.
افراد مهم در توسعه عکاسی
ابن هیثم - رساله فی صوره الکسوف
یوهان هاینریش شولتسه - اثبات حساس بودن املاح نقره به نور
نی یپس
داگر،لویی مانده - داگروتایپ
تالبوت ، هنری فاکس - کشف شیوه نگاتیو پزتیو ؛ نگاتیوهای کاغذی
عکاسی در ایران
3 سال پس از پیدایش عکاسی این هنر-صنعت در زمان قاجار به ایران وارد شد. ناصر الدین شاه به این فن علاقه فراوانی داشت و خود نیز عکاسی می‌کرد. آلبوم خانه کاخ گلستان تعداد بسیاری از عکسهای بسیار قدیمی ایران را در خود دارد
عکاسان پیش کسوت ایران
مسیو ژول ریشار
شاهزاده ملک قاسم میرزا
مسیو کارلیان
ناصرالدین
آقا رضا خان اقبال السلطنه
ژوزف پاپازیان
آنتوان سوریوگین
نخستین عکاس ایرانی
عکاسی که در میانه ی سال های قرن نوزدهم اختراع شد؛ به سرعت دوران کودکی را پشت سر گذاشت و جاذبه ی سحر انگیز آن روشی شد برای بازنمایی و کشف دنیای پیرامون و ناشناخته ای که دیدار آن خواهندگان بسیاری داشت. پدیده ی نوظهور و حیرت انگیز، خیلی زود حضور خود را در دوردست ترین نقاط عالم گسترش داد و به فاصله ی بسیار کوتاهی در حدود سه سال، پای عکاسی به کشور ایران باز شد.
پس از طی دوران نخستین و پر زحمت عکاسی به روش داگرئو تیپ، از سالهای 1858م/1272ق. به بعد، سالهای رواج جدی و آغاز شکوفایی عکاسی در ایران است. نخستین مرد عکاس ایرانی را برخی پژوهشگران تاریخ عکاسی شاهزاده ملک قاسم میرزا دانسته‌اند که به روش داگروتیپ بر روی صفحه نقره عکاسی می‌‌کرده است.ناصرالدین شاه قاجار را نیز به سبب علاقه بسیار او به این فن، از آغاز گران ایرانی عکاسی برشمرده اند.وی عکاسی را از عکاسی فرانسوی به نام "فرانسیس کارلهیان " که به همراه فرخ خان امین الملک برای اموزش و ترویج عکاسی به ایران آورده شد،آموخت. اعتماد السلطنه در کتاب خاطراتش بارها به عکاسی توسط شاه اشاره کرده است. در آلبوم خانه کاخ گلستان نیز عکسهای بسیاری موجود است که عکسبرداری آنها توسط ناصرالدین شاه انجام گرفته است. آقا رضا عکاس باشی، حسن علی عکاس، آقایوسف عکاس،ایر جلیل الدوله قاجار، ممیرزا احمد صنیع السلطنه، ابوالقاسم ابن محمد تقی نوری، میرزا ابراهیم خان عکاس باشی، آنتوان خان سوریوگین و عبدالله قاجار، از دیگر عکاسان پُرکار و نامدار دوران قاجار به شمار می‌‌آیند که نمونه آثار آنان در میان مجموعه‌های باقیمانده از دوران قاجار و نزد اشخاص، به فراوانی دیده میشود.*
گروهی دیگرنخستین مرد عکاس ایرانی را ناصرالدین شاه دانسته‌اند که به قصد عکس گرفتن از زنان حرمسرا, مادرش ,مهد علیا،عکاسی را از شخصی فرانسوی به نام "موسیو کارلیان " که به همراه امین الملک برای گرفتن عکس شاه به ایرانآمده بود، آموخت. اعتماد السلطنه در جایی در کتابخاطراتش می‌‌نویسد:"شاه چند روزی است که عکاسی می‌‌فرمایند".کتابهای معتبر تارخی، پدر عکاسی ایران را عبدالله قاجار می‌‌دانند. این مرد اولین عکاس مخصوص ناصرالدین شاه بود و عکسهای بسیاری به امضای او موجوداست.
ناصرالدین شاه، (1895-1830م/1313-1246ق) چهارمین پادشاه از سلسله قاجار، که شیفته هنرها بود، در واقع، عکاس و مروّج اصلی عکاسی در ایران نیز بشمار می آید. در پرتو توجه و اشتیاق وی به عکاسی و کوشش های نخستین عکاسان ایرانی بود که بسیاری از کاربردهای سودمند این پدیده مدرن قرن نوزدهم، در ایران شناخته و به کار گرفته شد. در سال های نخستِ رواج عکاسی در ایران، حمایت های ناصرالدین شاه از عکاسی، تاثیر قابل توجهی در رشد و گسترش این فن و هنر در ایران داشته است. این موضوع، وقتی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم در پرتو این حمایت ها، سرچشمه های برخی جنبه های کاربردی در عکاسی ایران و جهان نمودار شده است.
ناصرالدین شاه از خیل مشتاقانی بود که آرزوی به تصویر درآوردن جهان در قابی کوچک را در عکاسی امکان پذیر دیده بود.، از این رو سخت شیفته عکاسی شد. نخستین آموزگار او در عکاسی فرانسیس کارلهیان فرانسوی بوده است. شروع فعالیت های مربوط به عکاسی وی بر پایه آلبومهای موجود، از سالهای 1275( ه ق/ 1858م) است. نخستین عکس های او بیشتر از چهره خود، زنان حرمسرا، غلام بچگان درباری و برخی ساختمانهای کاخ های سلطنتی است. در این عکس ها؛ شاه، اغلب به صورت ایستاده یا نشسته بر صندلی تصویر خود را بر صفحه عکاسی ثبت کرده است. در عکس های زنان، حالت های بسیار خصوصی و گاه گستاخ نیز به چشم می خورد. بخش زیادی از این عکس ها نمایانگر پیگیری او در کار عکسبرداری در طول سالیان دراز سلطنتش است.اغلب این عکس ها بر خود، زیرنویس هایی به خط خود وی دارا هستند. برخی از این زیر نویس ها، بر نکات جالبی در سیر عکاسی وی و همچنین تاریخ عکاسی ایران اشاره دارند. یکی از این زیر نویس ها اشاره ای بر کناره گیری چندین ساله وی از عکاس دارد:
"مدت هفت سال می شود که عکس اندازی را موقوف کرده بودیم تا اینکه در سنه 302 تخاقوی ئیل عکس انداختن را در شهرستانک فی شهر ذی القعده شروع کرده، این عکس ها را انداختیم که انشاء الله تعالی بعد از این هم بیندازیم..." ( آلبوم خانه کاخ گلستان آلبوم شماره 210)
ناصرالدین شاه، تا آخرین سال عمر خویش به عکاسی اشتغال داشته و کار او جدا از عکس های بسیار زیادی که توسط خود یا به فرمان او تهیه شده است، به عنوان یک حامی و پایه گذار برخی جنبه های گوناگون عکاسی در ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.