دانلود مقاله موزه

«موزه داری» فصل اول: شناخت کلی تاریخچه موزه در جهان و ایران وانواع موزه ها تعریف و تاریخچه پیدایش موزه الف) تعریف موزه ریشه واژه موزه از لغت یونانی «موزین» (Mousein) به معنای مقر زندگی موزه (Mouse) الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان اقتباس شده است.

و در زبان انگلیسی تلفظ میوزه یم (Museum) و در زبان فرانسه موزه (MUSEE) را به خود گرفته است.

در حوالی دهه 1290 ه.ق.

تلفظ فرانسه «موزه» به زبان فارسی نیز راه یافت.

پیشینه آن باز می گردد به سفر های ناصر الدین شاه قاجار به اروپا ودیدن موزه های آن دیار و تصمیم او به ایجاد مشابه آن دارگ سلطنتی تهران وانتخاب نام «موزه» برای آن.

اکنون هزاران مؤسسه با نام موزه در سراسر جهان ومتجاوز از صد موزه در ایران عهده دار اشاعه فرهنگ جوامع مختلف می باشند.

ایکوم شورای بین المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی، علمی وتربیتی سازمان ملل متحد یونسکو در بند 3 و 14 اساسنامه خود که جامعترین تعریف موزه است، چنین می گوید: « موزه مؤسسه است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن بر روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند.هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او گرد آوری، حفظ و بهره وری معنوی وایجاد ارتباط بین این آثار، بویژه به نمایش گذاران آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است».

ب) تاریخچه موزه در جهان مجموعه سازی برای انسان امری فطری است و ذوق و سلیقه در گرد آوری آن بی شک همواره همراه او بوده است.

در دوران نویسندگی، انسان مجموعه ایی از صدف، گوش ماهی، سنگریزه و استخوان جانوران را گرد آوری و از آن برای تزیینات استفاده می نمود.

درمراحل بعدی تمدن، این مجموعه ها بیانگر شیوه های اعتقادی و آیینی اقوام مختلف گردید.مجموعه تزئینی و تجملی ای که خصوصاً در قبرستانهای تمدنهای باستان بین النهرین و فلات ایران یافت شد اعتقاد به زندگی پس از مرگ را نشان داد.

در عهد باستان اشیاء گرانبها ونفیس که کاملاً جنبه نذری داشت برای بر آوردن نیازها در درون زیارتگاهها و معابد گرد آوری می شد.

در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، که مصر پایگاه فرهنگ و هنر یونان گردید، بطلمیوس اول[1] از سرداران اسکندر مقدونی (321-283 ق.م ) به اعتلای فرهنگ و هنر یونان همت گماشت.

بطلمیوس در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را با نام «موزه»- مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه،رصد خانه و باغ گیاهان و جانوران تأسیس کرد، ولی پس از بطلمیوس این فکر دنبال نشد.

و از این «موزه» فقط اشاره هایی در کتابها باقی مانده است.

افراد عادی یونان هر چند که خود اشیاء هنری گرانقیمت را جمع آوری نمی کردند، موقعیت دیدن آنها را داشتند؛ زیرا در پرستشگاههای یونان اشیاء نفیسی به جهت ارزش معنوی آنها گرد آوری می شد و مردمی که برای نیایش به این اماکن می رفتند از دیدن آنها بهره‌مند می شدند.

گر چه نباید بر روایت ایلیاد،[2]حماسه معروف یونان، در یونان باستان نجبا واشراف مجموعه های خصوصی می کردند.

استفاده از آثار هنری در روم باستان: سرداران رومی نخبه غنایمی را که طی جنگها به دست می آورند، در شهر روم در پارکها و حمامها و سایر اماکن عمومی به نمایش می گذارند و عامه مردم می توانستند از آنها دیدن کنند.

در قرن وسطی (500 تا 1450 ق.م) در غرب وشرق به علت فقدان نظام مالی و بانکی صحیح، ثروتمند بودن با مالکیت اشیاء گران قیمت وممتاز مترادف بود؛ زیرا ثروتمندان وصاحبان سرمایه ها با خرید و گرد آوری آثار هنری ونایاب نقدینه های خود را از خطرهای متعدد نجات می دادند.و مجموعه ها فقط درموقعیتهای استثنایی به تماشا گذاشته می شد.

در دوره رنسانس ( از قرن 14 تا 16 م) به سبب دگرگونیهای اساسی و تحولات فکری که در جوامع اروپایی پدید آمد، صاحبان مجموعه ها دیگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمایه مالی نگاه نمی کردند، بلکه به ارزش هنری و فرهنگی آنها نیز پی بردند و بدین جهت مجموعه ها از مخفیگاهها در آمده،به درون تالار نمایش منتقل شدند.

آنان با فزونی یافتن تعداد اشیاء مجموعه ها، از کارشناسان و افرادی که اطلاعاتی در زمینه های مختلف فرهنگی داشتند دعوت می کردند تا اشیاء را مطالعه کنند و مقالاتی درباره آنها بنویسند.

برای نمایش آثار هنری حجیم خود مانند: مجسمه و تابلوهای بزرگ نقاشی، اتاقهایی نورگیر با طول زیاد و عرض کم ساختند و آن را گالری نامیدند.

برخی از مجموعه داران نیز با الهام از «موزه» گالریهای خود را «موزه» نامیدند.

از آن پس واژه موزه در دوره رنسانس درباره مجموعه های هنری متداول گشت.

ج)نهادینه شدن موزه ها: گشوده شدن مجموعه های خصوص به روی مردم ( سده 17و 18 م) رنسانس و سپس انقلاب صنعتی در انگلستان و اروپا غربی ( 1750-1850 میلادی).

افکار جدید و تأثیرات اساسی ای در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در غرب پدید آورد که در پی آن لزوم بهره مندی کلیه افراد جامعه از تمامی امتیازات ومزایای اجتماعی احساس شد.لذا در ایام مجموعه های خصوصی با نام «موزه» در اختیار عموم افراد جامعه قرار گرفت.

در سال 1683 میلادی.

موزه آشمولین Ashmolean نخستین موزه ملی بر مبنای یک مجموعه خصوصی در شهر آکسفورد انگلستان گشایش یافت.

در سال 1750 میلادی.

در کاخ لوکزامبورگ در شهر پاریس بخشی از مجموعه سلطنتی در معرض بازدید مردم قرار گرفت.

و در نخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنری لوور Louvve افتتاح گردید.

با گسترش موزه ها در سده های نوزدهم و بیستم میلادی لزوم به کار گرفتن کارکنان بیشتر و آموزش آنان در نقاط مختلف جهان فعالیت خود را آغاز نمودند.

فعالیت موزه ها در زمینه های مختلف هنری، فرهنگی و آموزشی بیشتر و پر بارتر گردید.

استقبال از موزه ها به حدی رسید که آنها فعالیتهای خود را در مسیر خواستهای مردم برنامه ریزی می کردند و موزه های تخصصی مانند شیشه، منسوجات و قالی، ابزار موسیقی، زندگی نویسندگان و هنرمندان و........

نیز وارد میدان فعالیت شدند.

پس از جنگ جهانی دوم ( 1939-1945 م.) تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی در اروپای غربی چهره موزه ها را بکلی دگرگون کرد.

موزه ها با اشراف کامل به نقش آموزشی خود در عصر ارتباطات در صدد ارائه خدمات آموزشی بیشتر واشاعه فرهنگ در محدوده گسترده تر بر آمدند و برنامه های جدیدی را طراحی کردند.

این برنامه ها «کاربردی نمودن «موزه ها» applicationof museums نام گرفته است و موزه داران خود به سوی مخاطبان موزه ها وپیش می روند.

وسایل ارتباط جمعی از قبیل روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما و ویدیو از ابزار های مهم این کارند.

نمایشگاههای موقت وسیار، بازیدهای دسته جمعی و سخنرانیها با استفاده از امکانات سمعی و بصری همراه بوده ، در حد عالی علوم رایانه ای و اطلاع رسانی ابزارهای لازم را در اختیار موزه داران قرار می دهد.

فصل دوم: تاریخچه موزه در ایران نهادینه شدن موزه در ایران: 1-موزه همایونی: نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصر الدین شاه قاجار درکاخ گلستان آغاز می گردد ( 1291-1293 ه.ش).

ناصر الدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمانهای سمت شمال کاخ را، جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه وسایر ملحقات را بسازند.

اعتماد السطنه در توصیف موزه چنین می نویسد: «موزه به اصلاح اهالی فرهنگ، عبارت است از مکان و محلی که مخزن آثار قدیم و اشیاء بدیعه ونفایس ومستظرفات دنیاست واز هر تحفه و یادگاری در آن مخزن و موضوع است اهل علم و اطلاع کسب فایدتی و کشف سری می نمایند و از احوال واوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معمول آن ایام و عادات وطوایف با خبر می گردند و می توان گفت که موزه مقیاس شعور ومیزان عقول و درجه افهام اصناف و مرآت ادراک سلاسل است.[3] به هر تقدیر، موزه کاخ گلستان یا غنا و تنوع آثار، کتابخانه و اسناد و مدارک کاخ، یکی از مهم ترین موزه های کشورمان و یکی از معتبرترین موزه های جهان است.در زمان ناصر الدین شاه به علت سرقتی که در آنجا انجام گرفت.

جواهرات سلطنتی که ابتدا و ویترینها بود به مخزنهایی در زیر زمین و سپس به موزه جواهرت در بانک مرکزی منتقل گردید.

2- موزه ملی: در سال 1298 ه.ش.

وزارت معارف و صنایع مستظرفه موزه ملی ایران را-تأسیس کرد.

این موزه گویا در آغاز در یکی از اتاقهای مدرسه دارلفنون قرار داشته و بانی آن مرتضی قلیخان ممتاز المک بوده است.

پس از مدتی این مجموعه از دارالنفون به ساختمان مسعودیه منتقل گردید و سپس با تأسیس موزه ایران باستان مجموعه آن شامل 280 قلم شیء به موزه تازه تأسیس شده انتقال یافت.

(تصویر 2و 3) 3-موزه دانشکده افسری: در سال 1302 ه.ش به منظور آموزش اسلحله شناسی و- تاریخچه سلاح به دانشجویان دانشکده افسری تهران، موزه ای در این دانشکده تشکیل شد.

هسته و پاره ای از سلاحهای اهدایی سران کشورهای مختلف به شاهان قاجار نیز در این موزه در معرض نمایش قرار داشت.

پس از شکوفایی انقلاب اسلامی، این موزه به مجموعه سعد آباد منتقل گردید.

بخصوص یادبودهایی از دفاع مقدس درآن منظور شد و نام آن به موزه نظامی تغییر یافت.

4-موزه هنر و صنایع: در سال 1309 ه.ش شادروان حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع قدیم را تأسیس نمود.

این مجموعه در حال حاضر در عمارت نگارستان قرار دارد و به نام موزه هنرهای ملی خوانده می شود و آثار هنرمندان معاصر در زمینه هنرهای سنتی در معرض نمایش قرار دارد.

پس از تأسیس موزه ملی ایران این موزه نیز در پوشش آن قرار گرفت.

5-موزه مردم شناسی تهران: موزه مردم شناسی تهران در سال 1312 ه.ش.

تأسیس شد.

این موزه نیز از ابواب جمعی اداره عتیقات وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه بود که در آغاز دایره استان شناسی نامیده می شد، سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم شناسی تغییر نام داد و در خیابان بوعلی در ساختمان مناسبی با مجموعه ای از اشیاء که از مساجد وتکایا گرد آوری شده بود و با هدایای مردم کار خود را آغاز کرد.

این موزه در سال 1347 ه.ش به کاخ ابیض در محوطه کاخ گلستان انتقال یافت و زیر پوشش اداره کل موزه ها قرار گرفت.

ب) موزه های بقاع متبرکه: گروه معتبر و غنی موزه های بقاع متبر که از سال 1314 ه.ش با گشایش موزه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس آغاز به کار کرد.

کمی پس از آن موزه آستان حضرت معصومه(س) نیز در قم افتتاح گردید.

مجموعه هر موزه بر مبنای موقوفات ونذورات است و مهم ترین آنها نسخه های دستنویس قرآن مجید است که تاریخ برخی از آنها به سده های سوم و چهارم هجری باز می گردد.

همچنین کتابهای خطی نادر، قالی، آثار هنری ظروف طلا و نقره، شمعدان، سکه و............

که به عنوان هنرهای تزیینی ارائه شده است.

موزه آستان قدس اکنون در طی گسترش خود به سه بخش مجزای موزه قرآن کتابخانه و موزه تقسیم شده است.( تصویر 4) موزه های دیگر زیر پوشش آستان قدس رضوی عبارتند از: کاخ موزه ملک آباد در مشهد مقدس و موزه مرقوفه حاج حسین آقا ملک در تهران.

موزه شاهچراغ در آرامگاه حضرت احمد بن موسی (س) نیز در سال 1344 هجری شمسی برای بازدید عموم افتتاح گردید.

ج) تأسیس موزه ایران باستان: این موزه نخستین موزه علمی ایران است، که خود مولود قانون جدید عتیقات مصوب 1309 هـ.ش است (تصویر 5).

مظفرالدین شاه قاجار طی قانونی در سال 1900 م.

برابر با-1278 هـ.ش اجازه کاوشهای علمی باستان شناختی را در نقاط باستانی کشور به مدت شصت سال دولت فرانسه واگذار کرد.

ولی این قانون سی سال بعد لغو شد ومجلس شورای ملی وقت در سال 1309 هـ.ش قانون جدیدی را تصویب کرد که بر اساس آن آثار کشف شده در طی کاوشهای فضای فیزیکی موزه ایران باستان: آندره گدار Ander gidar مهندس معمار فرانسوی، که از سال 1308 هـ.ش در استخدام دولت ایران بود مأمور تهیه طرح ساختمانی موزه نوبنیاد گردید.

کارهای ساختمانی درسال 1312 هـ.ش با معماری حاج عباسقلی معمار باشی آغاز شد و در سال 1315 هـ.ش به پایان رسید.ساختمان موزه ایران باستان از نخستین بناهایی بود که مختص موزه در ایران ساخته شد.

طرح ساختمانی:مسافت کل زیر بناهای موزه 2744 متر مربع است، و با مصالح ساختمانی و به شیوه سنتی زمان اجرا شده است.

نور ساختمان: به طور طبیعی و با نیروی الکتریسیته تأمین شده است.

بخش پژوهشی: که در عین حال دفاتر اداری و محل کار موزه داران را نیز شامل می شود از بخش شمالی ساختمان قرار دارد و دارای چهار طبقه بوده، مجهز به مخزنهای مناسب نگهداری اشیاء حتی کشورهای مخصوص نگهداری و تنظیم نمونه های پژوهشی، میز کار، میز مطالعه و.........است (تصویر 7).

فصل سوم: دانش موزه داری تعریف و پیشینه: تمامی کارهایی که منجر به تأسیس وراه اندازی یک موزه می گردد به طور کلی موزه داری نام دارد.

دانش موزه داری در عمل دارای دو بخش است که در واقع مکمل یکدیگرند؛ یکی گرد آوری و –نگهداری مجموعه و دیگری بهره برداری از آن، پیشینه دانش موزه داری به معنای امروزی آن به دو قرن پیش باز می گردد.

مجموعه داری اغلب با قصد ومفهوم کاملاً مشخصی انجام می گرفت، ولی بی شک اقدام گاسپر.

الف.

نایکل Gasperf.Neikel نقطه عطف مطالعات وطبقه بندی مجموعه هاست.

نامبرده بازرگان ثروتمند ساکن شهرها مبورگ بود که به مشاورین پژوهشگر وبا ذوق خود مأموریت داده بود قابلترین وکارآمد ترین اشیاء زندگی طبیعی، علمی وهنری زمان را گرد آوری کنند و آنها را با بهترین شیوه ها طبقه بندی کرده برای نگهداری آنها با روشهای علمی اقدام نمایند.

حاصل این پژوهش به صورت یک جزوه مبانی تا دستور المعل برای استفاده مجموعه داران در سال 1727 م.

منتشر گردید.

جزوه را «میوزه بوگرافیا» muuseogra phia است واژه های است لاتین مرکب از دو بخش «موزه» و « گرافیا» به معنای نگارش، نام نهادند، تلفظ این واژه در زبان فرانسه «موزه اوگرافی» است.

مرحله دوم کار مطالعه وتدوین آثار را دانشمندی به نام گینو Guinot و اعضای دایره المعارف فرانسه انجام دادند.

بخشی از آن از طریق مطالعه مجموعه انجام گرفت و به دنبال آن کتابهای چندی درباره طبقه بندی و تنظیم گروه گسترده ای انجام گرفت.

در پایان جنگ جهانی دوم در اکثر کشورهای اروپایی از واژه «موزه اوگرافی » برای بیان امور کلی مربوط به موزه استفاده می شد، ولی در کشورهای انگلیس زبان واژه «موزه اولوژی» museolgie(museology) را به معنای شناخت موزه به کار می بردند.

دانش موزه داری: دانش موزه داری را می توان به صورت عمومی ویا تخصصی نام برد.

موزه داری به صورت عمومی را می توان بدین گونه تعریف کرد: شورای بین المللی موزه ها بعد از جنگ جهانی اول، ضرورت تأسیس سازمان موزه ها را بر بنیاد همکاری- بین المللی احساس کرد و در سال 1926 م.

«دفتر بین الملل موزه» به یاری جامعه ملل به وجود آمد.و سپس در سال 1947 م.

این دفتر تغییر نام داد.

«شورای بین المللی موزه ها» International councilof museums(Icom) ایکوم نام گرفت و تحت سرپرستی «یونسکو» درآمد و توانست موزه داری فعالیت موزه داران را تحت ضوابطی سازمان داده، در سطح گسترش دهد.

ایکوم غیر دولتی و غیر انتفاعی ونمایانگر نقش موزه ها و حرفه موزه داری است.

این شورا در محدوده وظایف خود روابط نزدیکی از نظر همکاری و مشاور با یونسکو، سازمانهای ملی، منطقه ای وبین المللی دولتی وغیر دولتی در خصوص موزه ها و همچنین مقامات مسئول موزه وکارشناسان سایر سازمانها دارد.

هدفهای اصلی ایکوم: اهداف اصلی ایکوم را می توان چنین خلاصه کرد: 1) حمایت از موزه ها و سازمان موزه ها، تأسیس، تصویب و حمایت از حرفه موزه داری 2) برقراری همکاری و کمک متقابل بین موزه ها و اعضای حرفه موزه داری در کشورهای مختلف 3) تأکید بر اهمیت نقش موزه ها و حرفه موزه داری هر جامعه به منظور گسترش سطح شناخت و ارتقای میزان درک بیشتر مردم از فرهنگ خود.

کمیته های بین المللی وابسته به ایکوم: به دلیل تنوع موزه ها و گستردگی آثار فرهنگی و زمینه های مطالعاتی و تحقیقاتی در موزه ها کمیته هایی وابسته به ایکوم، کوشش در زمینه های تفکیک شده ای را عهده دار شدند و با توجه به گسترش روز افزون حیطه عمل موزه ها در جوامع بشری تعداد این کمیته ها افزونتر و وظایف و فعالیتهای هر یک تخصصی تر گردید.

در حال حاضر حدود 22 کمیته بین المللی تحت نظارت و مدیریت ایکوم فعالیت دارند که اسامی آنها به شرح زیر است: 1-کمیته بین المللی باستان شناسی و تاریخ (ICMAH) 2- کمیته بین المللی معماری و فتون موزه آرایی (ICAMT) 3- کمیته بین المللی هنرهای زیبا (ICFA) 4- کمیته بین المللی هنرهای کاربردی (ICAA) 5- کمیته بین المللی حفاظت آثار موزه ای؛ 6- کمیته بین المللی لباس؛ 7- کمیته بین المللی اسناد و مدارک (CIDOC) 8- کمیته بین المللی هنرهای مدرن (CIMAM) 9- کمیته بین المللی آموزش و فعالیتهای فرهنگی (CECA) 10- کمیته بین المللی مبادله نمایشگاهای بین المللی موزه ای؛ 11-کمیته بین المللی مصر شناسی (CIPEG) 12- کمیته بین المللی مردم نگاری و مردم شناسی (ICME) 13-کمیته بین المللی تربیت پرسنل؛ 14- کمیته بین المللی کار افزارهای موسیقی (CIMCIM) 15- کمیته بین المللی ادبیات (ICLM) 16- کمیته بین المللی موزه های منطقه ای (ICR) 17- کمیته بین المللی موزه شناسی(ICOFOM) 18- کمیته بین المللی روابط عمومی(MRR) 19- کمیته بین المللی علوم و فنون(CIMUSET) 20- کمیته بین المللی تاریخ طبیعی (CIMUSET) 21- کمیته بین المللی حفاظت و ایمنی موزه ها(ICMS) 22- کمیته بین المللی شیشه کمیته های بین المللی ایکوم در واقع گروههای تخصصی ایکوم هستند که از مشارکت اعضای متخصص کشورهای مختلف تشکیل می شوند وبرابر آیین نامه ای مصوب در طول یک سال کاری ایکوم مطالعاتی را انجام می دهند و گزارش عملکرد هر برنامه ای را به کمیته اجرایی ایکوم تقدیم می دارند.

علاوه بر شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) سازمانها و انجمنهای بین المللی دیگری نیز به صورت مستقل یا وابسته به یونسکو در خصوص مسائل فرهنگی- موزه ای در سطح جهانی فعالیت دارند که در زیر به اسامی آنها اشاره می شود: الف) انجمن بین المللی سلاحها و تاریخ نظامی (LAMAM)؛ ب) انجمن بین المللی هنرهای نمایشی(SIBMAS)؛ ‍ج)کننفدراسیون بین المللی موزه های باستان شناسی(ICAM)؛ د)کنگره بین المللی موزه های دریا نوردی(ICMM)؛ هـ) انجمن بین المللی موزه های کشاورزی؛ و) انجمن بین المللی موزه های حمل ونقل ؛ طبقه بندی موزه ها: هزاران موزه در سراسر جهان آثار و اشیایی را نگهداری وتعبیر وتفسیر می کنند که همه ی آنها آثار نشان دهنده محیط زیست طبیعی انسان ومیراث فرهنگی است.

به طور کلی موزه ها را در سه گروه می توان قرار داد.

الف) تاریخ ب) هنر ج) علوم فصل چهارم: ساختار و عملکرد موزه موزه در ساده ترین شکل خود ساختمانی است که مجموعه ای از آثار طبیعی و یا بازمانده های انسانی را به منظور بازدید و مطالعه در خود جای داده است.

این آثار ممکن است از ژرفای زمین و دریا آمده باشد ویا قطعه ای سرستون سنگی یک بنای باستانی و یا فسیل جانوران منقرض هزاره های گذشته یا تخم پرندگان کمیاب باشد.

موزه علاوه بر نگهداری اشیاء هویت آنها را شناسایی می کند و این سرآغاز شناخت یکی شیء و برقراری ارتباط با آن است.

این ارتباط سبب می شود که افکار بازدید کننده از محیط مألوف خود به دور دست سفر کند.

در موزه ممکن است مجموعه ای از مفرغهای لرستان و قالیهای صفوی وبالاخره اینکه ساخته دست انسان یا طبیعی باشد، همانند قطعه زیرا انداز عشایری ویا سفالینه ای از سه هزار سال پیش و یا گیاهان معطر کوهپایه های زاگرس: زیر سقف موزه آثاری جای دارد.

که در اصل در زمان و مکان پراکنده بوده اند.

موزه مجموعه را چنان در معرض تماشا قرار می دهد که بازدید کننده علاوه بر تفرج خاطره به سوی بهره گیری علمی نیز هدایت شود؛ زیرا نحوه ارائه آثار و اشیاء چنانچه سنجیده باشد بازید کننده احساس شادمانی کرده، آثار را مورد توجه بیشتر قرار می دهد و درباره آن به تفکر پرداخته، علاقه مند به بازدید مجدد آن می شود.

یکی از مهمترین کارهای موزه به نمایش گذاشتن داستان انسان گذشته در برابر چشمان انسان معاصر است.

فضای فیزیکی موزه: موزه خواه در یک بنای تاریخی تأسیس گردد یا آنکه یک بنای موجود برای موزه در نظر گرفته و تغییراتی در آن داده شود.

یا آنکه ساختمان جدیدی مخصوص موزه بنا گردد، راهکار اصلی «عملکرد» موزه است که «شکل و طرح» آن را معین می کند که به عوامل زیر بستگی دارد: 1-محل و ساختمان موزه 2-تالار های نمایشی 3-تالار ورودی 4-نورد در تالارهای نمایشی 5-دیوار و کفپوش تالارها - مراکز چینی موزه: 1- تالارهای نمایشگاه موقت وسخنرانی: تالار ها امروزه از الزامات موزه های جدید می باشد و دارای امکانات رفاهی نیز می باشد.

2-کتابخانه و مراکز اسناد: کتابخانه و مرکز اسناد از بخشهای الزامی موزه است.

3- انبار و مخزن: در تمامی موزه ایجاد مخزن و انبار کاملاً خشک و عاری از رطوبت ونور کافی نیز به آن تبابد وبه بهتر نحوه نیز تهویه گسترده ضروری است.

4-کارگاه: در موزه ها وجود یک کارگاه مجهز به وسایل بخار، مکانیکی وبرقی برای تعمیرات لازم و ضروری می باشد.

5-آزمایشگاه: جهت ترمیم وحفاظت آثار بر حسب احتیاجات موزه ضروری می باشد.

6-چایخانه و کافه تریا: جهت رفع خستگی و تجدید قوای بازدید کننده ارائه می گردد.

- بخش امور اداری، فنی، خدماتی و تأسیساتی 1- بخش اداری: فضایی که به واحدهای امور اداری در موزه اختصاص داده می شود و باید از سایر قسمتها مجزا باشد.

2- تجهیزات فنی و تأسیسات موزه: توسط گروه مهندسان متخصص انجام می گیرد ولی نکاتی وجود دارد که موزه داران باید به آن آشنا باشند و درصورت نیاز با مهندسان همفکری ویا حتی آنان را راهنمایی نمایید.

-عملکرد موزه: الف) نقش و عملکرد اجتماعی موزه ب) ساختار علمی و مجموعه موزه بخش الف را می توان به 3 قسمت تقسیم کرد: خدمات اجتماعی موزه: موزه در درجه اول در خدمت جامعه خود است، این جامعه می تواند جامعه جهانی باشد، مانند بازدیدکنندگان موزه های واقع در شهرهای بزرگ، پایتختهای فرهنگی و مراکز جهانگردی یا جامعه ای بزرگ چون شهروندان یک کشور.

1-می توان از موزه ارمیتاژ در شهر پطرو گراد، موزه لوور در شهر پاریس، برتیش میوزیم یا موزه برتیاینا در شهر لندن و موزه متروپولتین در شهر نیویورک را نام برد.

فصل پنجم: شناخت میراث و ارزشهای فرهنگی: بازدید کننده موزه در آغاز یک دیدگاه عینی از جهان را به شیوه « سه بعدی» در برابر چشم خود می بیند سپس می یابد تا یک روحیه انتقادی در شناخت ارزشهای ملی خود و سایر ملل را در ذهن خود پرورش دهد.

شناخت مخاطبان موزه: نخستین اقدام در راه تشکیل یک موزه شناخت جامعه و یا به عبارت دیگر مشخص کردن مخاطبان موزه است.باید نیازهای فرهنگی مخاطبان را در اولویت اول «به طور کلی» شناسایی کرد و در الویت دوم «قشرهای مختلف مخاطبان» را به دقت بررسی نمود.

ب) ساختار علمی و مجموعه موزه: موزه ها در حال حاضر دچار محدودیت مکان برای نگهداری آثار و کارکنان ورزیده در امر موزه داری می باشند.در موزه هایی که در مرحله آغاز تشکیل می باشند ناگزیر به انتخاب دقیق مجموعه خود هستند و موزه های سابقه نیز برای طرح گسترش آینده خود ناگزیر به رعایت اصول علمی وبرنامه ریزی دقیق در گزنیش آن می باشند.

گرد آوری و غنی سازی مجموعه: گرد آوری آثار براساس طرح جامع وپیش بینی امکانات موزه انجام می گیرد.

موزه می تواند آثار را به طور مستقیم یا غیر مستقیم از طریق یک یا چند رابطه به دست آورد.

الف) گرد آوری مجموعه مجموعه به صورت مستقیم: این روش تشکیل هیأهیتهای علمی برای کارهای میدانی است که در مورد موزه های انسان شناسی و زیر مجموعه های آن چون مردم شناسی باستان شناسی و موزه های علوم طبیعی با تمامی زیر مجموعه های آنم الزا مات است.

ب) گرد آوری مجموعه به صورت غیر مستقمیم: در این روش آثار از طریق یک یا دو رابطه تهیه می شود وشامل آثاری است که از مجموعه های خصوصی به صورت هدیه، میراث، موقوفه ویا از طریق خرید وارد موزه شود.این روش بهترین وشاید تنها شیوه تهیه آثار هنرهای زیبا می باشد.

ج) مدیریت وراهبردی مجموعه: راهبری یا مدیریت مجموعه به کلیه کارهایی گفته می شود- که موزه داران پس از تحویل گرفتن شیء باید درباره آن انجام دهند.

این مرحله در واقع آغاز- کار موزه داری و کار روزمره آن است وطی آن شیء برای مرحله نمایش و- پژوهش آماده می گردد.

مراحل مختلف آن از این قرار است: 1) ثبت آثار؛ 2) مرمت وحفاظت آثار؛ 3) ارائه ونمایش آثار.

-مؤثرترین و مفید ترین روش تنظیم وبایگانی اشیاء و اموال موزه به طور مختصر به شرح ذیل می باشد.

1- مجموعه اهدایی 2- مجموعه انتقالی از یک موزه قدیمی 3- مجموعه به دست آمده از یک هیأت اکتشافی ویا جز آن 4- کلاسورهای استاندارد سانتیمتر 5- تهیه پرونده برای فهرست کتابشناسی، آرشیو وبایگانی عکاسی 6- ارجاعات ایکونوگرافی 7-گزارشهای آسیب شناسی درباره شیء ویا اشیاء و ترمیم؛ اصلاح و آزمایشهایی که بر روی اشیاء انجام گرفته است.

چنانچه سیاهه ویا فهرست اموال موزه به روش برگه ویا کارت باشد تهیه اندکس (راهنما) کار آسانی است، فقط کافی است از هر کارت چند نسخه به تعداد سرفصلهای مورد نیاز تهیه شود.

تا در بخش جمعداری و در قیمت کارهای علمی موزه از آن استفاده شود.

ولی چنانچه سیاهه اموال موزه به شیوه دفتر ویا برگه های مجزا باشد ناگزیر باید به تهیه اندکس اقدام کرد و کارتها را مانند برگردان کتابخانه بایگانی نمود.

مثلاً برای یک نسخه کلام الله مجید در مجموعه موزه اسلامی تهران با مشخصات به خط کوفی از سده چهارم هجری، بر روی پوست آهو،انتقالی از آستانه اردبیل شماره ثبت موزه 43971/34/1332 ( شماره موزه 42892/ شماره مجموعه 34/ سال ورود به موزه 1332) حداقل می توان چندین کارت صادر نمود: کارت اول: شماره ثبت موزه، عنوان مجموعه نسخ قرآنهای خطی کوفی.

کارت دوم: شماره ثبت موزه، عنوان نام کاتب منسوب به علی ابن ابیطالب کارت سوم: شماره ثبت موزه، مجموعه اردبیل، شماره مجموعه اندازه کارتها را می توان کوچکترین اندازه بین المللی انتخاب کرد( میلیمتر).

کارتهایی که به روش مکانیکی و الکترونیکی دسته بندی و استفاده می شوند باید با ماشین تایپ شوند.

و یا موزه هایی که مجهز به سیستم رایانه ای باشند این اندکس را می توانند در سیستم خود جای دهند.

فصل ششم: مرمت وحفاظت آثار: اشیایی که به موزه وارد شوند، اغلب در شرایط مساعد نمی باشند و نیاز به مرمت و حفاظت دارند؛ بنابراین شیء جدید پس از آنکه مراحل ثبت در دفتر اموال را طی کرد باید تحت معاینه و آزمایش قرار گیرد.

در مرحله اول، پس از معاینه، اگر شیء دارای حشرات موذی ویا کپک باشد باید به آزمایشگاه و کارگاههای مربوط برای مبارزه و دفع آنها سپرده شود.

به طور کلی مواد غیر آلی نسبت به آثار آلی مقاومتر می باشند ونیاز به حفاظت چندانی ندارد،ولی به هر حال هر اثر چه آلی و چه غیر آلی باید تحت مراقبت قرار گیرد تا در معرض آسیب وفساد نباشد.

نصب تابلو اشیاء در موزه: در ورودی هر تالار باید یک تابلو بزرگ نصب کرد و تمامی اطلاعات را درباره مجموعه در معرض نمایش در آن تالار درج نمود.

این تابلو باید با خط درشت نوشته شود، به نحوی که از فاصله کمی دور و هنگامی که چند بازدید کننده در برابر آن قرار دارند به آسانی قابل خواندن باشد.

می توان از روشهای دیگر مانند حکاکی بر روی ورقهای فلزی نیز استفاده کرد.

دفترچه راهنمای هر تالار نیز وسیله دیگری است که خصوصاً موزه های بزرگ می تواننداطلاعات دقیق تر را از طریق آن به بازدید کننده ارائه کنند.

تعداد صفحات به محتوای مجموعه بستگی دارد واغلب بین 4تا 6 صفحه می باشد.

الف) طرحهای ساده و کوچک در داخل ویترین همراه با برچسب ب) نقشه های بزرگ دیواری که جنبه تزیینی نیز می باشد.

برنامه های برون موزه ای: یکی از برنامه های آموزش برون موزه ای همکاری با مدرسه هاست.

به نمایش گذاران چند عکس واسلاید ویا فیلم ویدئو در کامل نمودن جاذبه موزه ها مؤثر می باشد.

برنامه های درون موزه ای: در موزه ها چنانچه مصلحت باشد می توان قسمتی از فضای مخزنها یا حتی فضای نمایشگاهی را به امر آموزشی اختصاص داد و در آن اتاقها به کار های علمی پرداخت و یا برای انجام سخنرانی وگردهمایی از آنها استفاده نمود.

از این اتاقها می توان همچنین برای جلسات مباحثه و گرد آوری کودکان نیز استفاده کرد.

انتخاب زمان مناسب برای اجرای برنامه های آموزشی: تعداد افراد و زمان بازدید از طرف مراکز آموزشی و مدارس باید به بخش آموزشی و یا روابط عمومی موزه اعلام شود تا مطابق با آن اقدام شود.

در مورد بازدیدهای دسته جمعی مدرسه ها نکات ذیل را باید مد نظر داشت.

تعداد دانش آموزان بیش از حد لزوم نباشد.

تعداد مدرسه هایی که در یک زمان از موزه بازدید می کنند با امکانات موزه از نظر مکان و آموزشگران متناسب باشد.

مدت اقامت در موزه طولانی نباشد ودر هر جلسه بیش از دو موزه بازدید نشود.

زیرا نگاه کردن به اشیاء در حالت ایستاده خسته کننده است و تمایل دانش آموز را به دیدار مجدد از موزه از میان می برد.

آموزش خوب در موزه برای شناخت موفقیت بازدید از موزه است.

تعیین چگونگی اجرای برنامه های آموزشی: موزه داران به عنوان رابط میان بازدید کننده و اشیاء در هر رده و گرایش در این امر سهیم می باشند.

اطلاعاتی را که راهنمای موزه در اختیار بازدید کننده قرار می دهد نباید بیش از اندازه باشد.

باید بازدید کنندگان را به آرامی هدایت کند و بد ون پا فشاری شدید آنان را متوجه آثار خاص بسازد، سپس خود به آرامی در حاشیه قرار گرفته، یا از صحنه دور شود.

این نکات بستگی به موقعیتهای پیش آمده دارد.

وسایل کمک آموزشی در موزه ها: الف) وسایل سمعی و بصری ب) سخنرانی همراه با نمایش اسلاید ج) نقشه راهنمای سمعی و بصری د) سیستم همراه هـ) برنامه های کارگاهی وانتشاراتی ی) تهیه دفترچه راهنما برای بازدیدکنندگان و چاپ بلیط های مصور و تفنی منابع و مآخذ اساسنامه شورای بین المللی موزه ها؛ ایکوم، اداره کل موزه ها، 1353 بنیاد گسترش موزه در ایران؛ وزارت فرهنگ وهنر، تهران: 1355 مجله میراث فرهنگی کابلی، میری عابدین؛ «اشیاء بازیافته ».

شماره های 2-5 مجله موزه ها شماره 12 «اقتباس از کتاب موزه داری نوشین دخت نفیسی تهران 1382 سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) سازمان میراث فرهنگی کشور