دانلود مقاله هنر اسلامی

پیشگفتار

 در جزیره العرب یا شبیه جزیره عربستان از هزاره های هفتم و ششم ق م آثار پارینه – سنگی و میانسنگی گوناگون به دست آمده است . با آنکه اقلیم سخت و خاک خشک آن سرزمین قاره مانند امکانات کاوشگری را تا کنون محدودوگاهی متوقف داشته لیکن باز در نواحی دورافتاده از هم خاک عربستان کاوشهای باستانی مهم به عمل آمده است که مراکز عمده آن عبارتند از : بخش شرقی در ناحیه شبه جزیره قطر بخش مرکزی در ناحیه خشک و شنزار ربع الخالی و وادیهای شمال آن تا خطه نجد بخش جنوبی شبه جزیره از ظفار رو به شرق ناحیه عدن و یمن در جنوب عربی و بخش شمال غربی از تیماء( در شمال مکه ) تا اردن و خلیج عقبه آثار عمده ای که از مراکز یاد شده به دست آمده مشتمل است بر : گوه (چوب شکن ) و مته ای از سنگ یشم در شمال یمن ابزارهای سنگ چخماقی در نجد تبر دستی از سنگ یشم در بخش شرقی و نیز آثار دیگری در همان ناحیه قطر و بخصوص در جزیره بحرین که نمایانگر برقراری روابط میان ساکنان آن نواحی با مردم هندوستان در عصر نوسنگی است و باز تبردستی از کناره جنوبی شبه جزیره ظفار و همچنین کنده کاریهای صخره ای متعلق به دوران نوسنگی در اردن و عمان از جانورانی چون گاو گربه وحشی مارمولک شتر مگس و بیش از همه بزکوهی به گواهی مدارک موجود از حدود 3000 ق م مردمی‌سامی‌زبان در سراسر جزیره العرب تا ناحیه جنوبی اردن امروزین می‌زیسته اند در هزاره دوم ق م دو تحول عمده در آن سرزمین به حصول پیوست که یکی اهلی شدن شتر بود و دیگری پیدایی خط الفبای عربی که تا به امروز برقرار مانده است .

چنانکه معلوم است در هزاره دوم ق م اعراب شتر را برای حمل کندر و مواد معطر از جاده بخور تا سواحل مدیترانه و بخصوص کشور مصر که مصرانه طالب کندر یمن و جنوب عربستان بود به کار می‌گرفته و گوشت و شیر و پشم آن را نیز مصرف می‌کرده اند .

دولتهای عمده ای که از دوران باستان در عربستان تشکیل یافته اند به دو دسته شمالی چون تدمر نبطیان و عسانیان و جنوبی مانند معین قتبان سبا و حضرموت تقسیم شده اند به موجب کتیبه های مکشوف و پژوهشهای دانشمندان در صد ساله اخیر یکی از قدیمی‌ترین دولتهای جنوبی معین بوده که از حدود 1300 تا600 ق م دوام و شهرت می‌داشته است و دیگر دولت قتبان و این هر دو به دست دولت سبا منقرض شدند باز بر طبق کتیبه های بسیار و عموماً بدون سنه معین که درباره دولت سبا به دست آمده است دولت سبا نام خود را از لقب یعرب ابن قحطان می‌گرفته که نیای بزرگ بسیاری از شیوخ قبایل جنوبی بوده ، و شهر سبا و سد مارب را برپا ساخته است در قرن دهم ق م این دولت با فرمانروایی ملکه سبا به اوج قدرت و توانگری رسید .

مهمترین دولتهای تشکیل یافته در شمال جزیره العرب که تا سرزمین سوریه گسترش یافته بود تدمر یا پالمیر بود که نامش در لوحه ای اکدی متعلق به سده نوزدهم ق م آمده است و دیگر دولت نبطیان که از سده هفتم ق م قدرت و اعتبار یافت و سرزمینی بزرگ از بخش جنوبی فلسطین تا کناره بحر احمر را به زیر فرمان خود در آورد .

تاریخ قوم عرب از میانه سده نهم ق م مضبوط و مشخص می‌شود و پیش از آن بسیاری مطالب در مرحله تردید و ابهام باقی می‌ماند از دولتهای پیش از اسلام عربستان نیز ذکری از ملوک لخمی‌به میان می‌آوریم که قلمروشان بخشی از شمال شرقی شبه جزیره و دوام دولتشان از اواخر سده سوم ق م تا اواخر سده ششم میلادی بود پادشاهان آخری این سلسله تابع ساسانیان بودند و دولت ساسانی به یاری آنان از گزند غارتگریها طوایف بادیه نشین عرب مصون می‌مانده است .

شک نیست که در عربستان میان قبایل بیابانگرد و مردم شهر نشین تفاوت فاحش وجود می‌داشته است و طبعاً بدویان چادر نشین عرب نمی‌توانسته اند صاحب هنر یا فرهنگی قابل ذکر بوده باشند لیکن در شرایط شهر نشینی پیشرفته ای که بخصوص در دولتهای بخش جنوب غربی شبه جزیره به وجود آمد تمدنی قومی‌و شایان توجه پا گرفت که از جهات بسیار قابل مقایسه با تمدنهای مصر و بابل و یونان و ایران بود و در طول زمان نیز تاثیراتی از هر یک آنان پذیرفت ناگفته نگذاریم که علاوه بر بیانگردان و شهر نشینان طوایفی از اعراب نیز در سراسر خاک عربستان پراکنده بودند که در واحه ها یا کنار چشمه های آب دایمی‌سکونت می‌داشتند و به مراحل پیشرفته تری از کشاورزی و دامداری و رفاه اجتماعی دست یافتند ساکنان عربستان به طور عموم گرچه تشکیل نژاد یا ملتی واحد نمی‌دادند لیکن همگی به زبان عربی با گویشهای متفاوت سخن می‌گفتند مورخان اسلامی‌به پیروی از علمای انساب عرب تمامی‌قبایل عرب را به دو دسته بزرگ یعنی جنوبی یا قبایل قحطان یمنی و شمالی یا قبایل عدنان تقسیم کرده اند .

در میان ساکنان شبه جزیره عربستان پرستش ارواح غیر آدمی‌چون ملایکه و جن و غول و همچنین پرستش اجرام آسمانی واجداد خانوادگی و اصنام معمول بود بسیاری از قبایل جانوری چون سگ خرس سوسمار سنگ پشت گاو و مانند آن را بت خاص خود قرار می‌دادند و نام آن جانور را برقبیله یا سران قبیله خود می‌نهادند ایشان صنمهای خویش را از چوب و طلا و نقه و یا از سنگ می‌ساختند گرچه به گفته برخی مورخان اسلامی‌قوم عرب در سایه رهبری حضرت ابراهیم یکتاپرست شده بودند لیکن مسلم است که پس از چندی دوباره به شرک گراییده بودند علمای ادیان معتقدند که عرب جاهلی به هنگام پرستش اجداد خود مراسمی‌پر تفصیل برپا می‌داشته و در سوگ مردگان موی سر را می‌تراشیده و بدن را مجروح می‌کرده و بر بالای گور متوفا بنایی می‌ساخته است همچنین در میان عموم اقوام عرب سامی‌نژاد نسب هر شخص اصلی عمده شمرده می‌شد و رعایت تکالیف خویشاوندی یا همخونی اهمیت به سزا می‌داشت .

شک نیست که در عربستان میان قبایل بیابانگرد و مردم شهر نشین تفاوت فاحش وجود می‌داشته است و طبعاً بدویان چادر نشین عرب نمی‌توانسته اند صاحب هنر یا فرهنگی قابل ذکر بوده باشند لیکن در شرایط شهر نشینی پیشرفته ای که بخصوص در دولتهای بخش جنوب غربی شبه جزیره به وجود آمد تمدنی قومی‌و شایان توجه پا گرفت که از جهات بسیار قابل مقایسه با تمدنهای مصر و بابل و یونان و ایران بود و در طول زمان نیز تاثیراتی از هر یک آنان پذیرفت ناگفته نگذاریم که علاوه بر بیانگردان و شهر نشینان طوایفی از اعراب نیز در سراسر خاک عربستان پراکنده بودند که در واحه ها یا کنار چشمه های آب دایمی‌سکونت می‌داشتند و به مراحل پیشرفته تری از کشاورزی و دامداری و رفاه اجتماعی دست یافتند ساکنان عربستان به طور عموم گرچه تشکیل نژاد یا ملتی واحد نمی‌دادند لیکن همگی به زبان عربی با گویشهای متفاوت سخن می‌گفتند مورخان اسلامی‌به پیروی از علمای انساب عرب تمامی‌قبایل عرب را به دو دسته بزرگ یعنی جنوبی یا قبایل قحطان یمنی و شمالی یا قبایل عدنان تقسیم کرده اند .

در میان ساکنان شبه جزیره عربستان پرستش ارواح غیر آدمی‌چون ملایکه و جن و غول و همچنین پرستش اجرام آسمانی واجداد خانوادگی و اصنام معمول بود بسیاری از قبایل جانوری چون سگ خرس سوسمار سنگ پشت گاو و مانند آن را بت خاص خود قرار می‌دادند و نام آن جانور را برقبیله یا سران قبیله خود می‌نهادند ایشان صنمهای خویش را از چوب و طلا و نقه و یا از سنگ می‌ساختند گرچه به گفته برخی مورخان اسلامی‌قوم عرب در سایه رهبری حضرت ابراهیم یکتاپرست شده بودند لیکن مسلم است که پس از چندی دوباره به شرک گراییده بودند علمای ادیان معتقدند که عرب جاهلی به هنگام پرستش اجداد خود مراسمی‌پر تفصیل برپا می‌داشته و در سوگ مردگان موی سر را می‌تراشیده و بدن را مجروح می‌کرده و بر بالای گور متوفا بنایی می‌ساخته است همچنین در میان عموم اقوام عرب سامی‌ نژاد نسب هر شخص اصلی عمده شمرده می‌شد و رعایت تکالیف خویشاوندی یا همخونی اهمیت به سزا می‌داشت .