مقدمه
اعتیاد یکی از معضلات اساسی جامعه ماست و مهار و تهدید آن نیازمند توجه به وجوه گوناگون آن است. غیر از اینکه در سطح کلان از این معضل، جامعه زیان‌های انسانی و مادی بسیار می بیند، به طوری که بخشی از نیروی فعال و یا در معرض خطر فعالیت با مصرف مواد مخدر، اسیر آن میشوند و برخی برای مقابله با آن (جلوگیری از توزیع و شیوع مواد و مبارزه با قاچاقچیان و بازپروری معتادان) زمان و هزینه بسیاری صرف میکنند و در نتیجه بخشی از سرمایه ملی این گونه هدر می‌رود، در سطح خرد نیز، هم فرد معتاد و هم اعضای خانواده وی با مشکلات بسیاری مواجه میشوند، علاوه بر این که اعتیاد، معتادان را به انحراف و ناهنجاری‌های دیگر نیز سوق می‌دهد.
قطعاً برای کاهش اعتیاد در جامعه راه‌های بسیاری وجود دارد: برخورد با باندهای بزرگ قاچاق، برخورد با قاچاقچیان و توزیع کنندگان خرد، برخورد با معتادان، افزایش آگاهی مردم و ایمن‌سازی افراد و خانواده‌ها از این جمله‌اند. در این میان، با توجه به این که تظاهر اجتماعی اعتیاد، وجود فرد معتاد است، نحوه برخورد با آن اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
نحوه برخورد با معتادان را می‌توان در چهر گروه جای داد:
الف) آنان را بازپروری کرد.
ب) آنان را زندانی کرد.
ج) آنان را اعدام کرد.
د) آنان را آزاد گذاشت و به حال خود رها کرد.
این چهار طریق خود متکی بر سه پیش‌فرض است: اول آنکه معتاد، فردی بیمار و اعتیاد نوعی بیماری قابل درمان است. از این‌رو، باید معتادان را مورد بازپروری قرار داد. دوم آنکه معتاد مجرم است و اعتیاد نوعی جرم. از این جهت باید با معتادان برخوردهای تنبیهی شکل گیرد. این برخوردها به اشکال گوناگون خواهد بود، از جمله زندانی کردن و اعدام. منتها اعدام نوعی مجازات است که جامعه، بیشتر از شخص معتاد از آن تأثیر می‌پذیرد و سوم آنکه معتادان بیچارگانی هستند که دیگر اصلاح‌ناپذیرند و باید آنان را آزاد گذاشت و به حال خود رها کرد تا زمان مرگشان فرا رسد.
در رویکرد اول نظر بر این که جامعه، خود نیز مسوول اعتیاد است و باید از طریق بازپروری معتادان هزینه این مسؤولیت را بپذیرد. ولی در رویکرد دوم نظر بر این است که فرد معتاد مقصر است و خود او باید هزینه اعتیادش را بپردازد.
در پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان (1382) پرسشی با این چهار شیوه برخورد طراحی شد که در این گزارش یافته‌های آن ارائه میشود.
تعریف اختلالات مربوط به اعتیاد یا مبتنی بر کمیت، فراوانی و یا شدت رفتارهای مواد جویانه از طرف بیمار میباشد و یا اینکه اصطلاح ”مصرف غیر قانونی مواد“ مبنای تعریف اختلالات مربوط به اعتیاد قرار میگیرد.
امروزه در محافل دانشگاهی به جای اعتیاد از وابستگی به مواد (substance dependence) نام برده میشود، هر چند که در میان مردم این بیماری ”اعتیاد“ و خود بیمار به عنوان معتاد شناخته شده است.
بیمار وابسته به مواد علیرغم تجربه مشکلات متعدد ناشی از مصرف مواد قادر بر قطع مصرف آن نیست. مصرف مواد یک الگوی رفتاری ناسازگارانه و بیمار گونه است که بروز علائم رفتاری، روانی، شناختی و جسمی به اختلالهای بالینی در فرد مصرف کننده منجر میشود. این اختلالها عبارتند از:
1-ایجاد تحمل: بیمار در دفعات بعدی مصرف مواد برای رسیدن به سطح قبلی روانی و جسمانی ناشی از اثر مواد باید مقادیر بیشتری از آن را مصرف کند.
2-بروز علائم ترک: عدم مصرف مواد علائم جسمانی و روانی ترک مانند بیقراری، اضطراب، بیخوابی، درد عضلات، اسهال و استفراغ ظاهر میشود.
3-تمایل بعدی: هوس، در بیشتر بیماران پس از قطع مصرف مواد وجود دارد ولی بیمار قادر به کنترل هوس و ترک مصرف این کار نمیباشد
بیمار برای تهیه مواد، هزینه، وقت و سرمایههای دیگران و خانواده را مصرف می‌کند.4-
5-درپی استمرار مصرف مواد با تغییرات روانی و رفتاری در بیمار، مشارکت وی در فعالیتهای خانوادگی، اجتماعی، تفریحی و شغلی کاسته میشود.
6-علیرغم آگاهی بیمار از عوارض جسمانی و روانی مصرف مواد، بیمار قادر به عدم استفاده از آن نمیباشد. در تعریف علمی برای اینکه فردی را بیمار وابسته به مواد بدانیم لازم است حداقل 12 ماه الگوی مستمر مصرف مواد را داشته باشد.
موضوعات مطرح‌شده در بالا نکات آموزشی برای بیماران، خانواده آنان و همه افراد جامعه به‌ویژه جوانان است. همه باید این نکات را بدانند، و بدانند که حتی یک‌بار مصرف هم ممکن است فرد را به‌سوی این همه مشکل بکشاند.
سوء مصرف مواد (substance abuse)
در مقابل بیماران ”وابسته“ کسانی هستند که اقدام به مصرف میکنند ولی با مشخصاتی که در بالا برای بیماران وابسته به مواد ذکر شد مطابقت ندارند. در این گروه شدت مصرف به حدی نمیباشد که وابسته تلقی شوند. این گروه از بیماران بارها و به طور متناوب مواد مصرف میکنند. الگوی مصرف این دسته بر خلاف گروه بالا مقاومت ناپذیر نبوده و جنبه اجباری ندارد. اما بهرحال نتایج مصرف و مخرب مواد را در پی دارد. از این موارد می‌توان غیبت از مدرسه، محل کار، درگیری با همکاران و دوستان، عدم انجام تعهدات اجتماعی و خانوادگی، بی توجهی به فرزندان و خانواده و... را نام برد. الگوی مصرف به هر گونهای که باشد میتواند با مخاطرات فیزیکی مانند مصرف مواد هنگام رانندگی و خطرهای فراوان به دنبال آن همراه گردد. به‌خاطر داشته باشیم یک‌بار مصرف ممکن است موجب سوءمصرف یا مصرف تفریحی شود و مصرف تفریحی موجب مصرف دائم و اعتیاد شده و خطر بعدی اعتیاد مصرف تزریقی و ایدز است.
علل و عوامل مؤثر بر اعتیاد
اعتیاد یک بیماری زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی است. عوامل متعددی در سبب شناسی سوء مصرف و اعتیاد مؤثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد میشوند. عوامل مؤثر بر فرد، محیط فرد و عوامل اجتماعی، عوامل در هم بافتهای هستند که بر یکدیگر تأثیر میگذارند. آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد و نیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد
1- شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان
2- انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی، حمایتی و مشاورهای لازم برای معتادان
عوامل مخاطره آمیز
عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است.
از عوامل مخاطره آمیز فردی می‌توان به دوره نوجوانی، استعداد ارثی، صفات شخصیتی، اختلالات روانی، نگرش مثبت به مواد و موقعیتهای پر خطر اشاره نمود.
2- از بین عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی نیز می‌توان عوامل مربوط به خانواده، دوستان، مدرسه و محل سکونت را نام برد.
3- از میان عوامل مخاطره آمیز اجتماعی نیز به عواملی چون فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر، بازار مواد، مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی، کمبود فعالیتهای جایگزین، کمبود امکانات حمایتی، مشاورهای و درمانی، توسعه صنعتی، محرومیت اجتماعی اقتصادی اشاره نمود.
درمان اعتیاد
مرحله سم زدایی (detoxification)1-
نخستین گام برای بیمارانی است که وارد برنامههای درمان و توانبخشی ترک مواد مخدر میشوند. سادهترین راه برای سم زدایی درمان علامتی بیماران به صورت سرپایی با داروهای مسکن، آرام بخش و خواب آور میباشد.
2- مداخلههای غیر دارویی
با توجه به اینکه اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مزمن و عود کننده است و عوامل و شرایط زیستی و روانی اجتماعی منجر به گرایش مجدد به مصرف مواد مخدر پس از تکمیل دوره درمانی میشود ضروری است که مراکز درمان اعتیادپس از تکمیل دوره سم زدایی برای مدتی که احتمال عود اعتیاد زیاد است ارتباط مراجعان با مراکز درمانی را حفظ نمایند. مطالعات مختلف نشان داده است که میزان عود در معتادان به الکل و مواد مخدر بسیار بالا است و سه چهارم افرادی که دوره درمان را کامل نمودهاند در فاصله یکسال پس از تکمیل درمان عود مجدد داشتهاند. درمانهای غیر دارویی با هدف مداخلههایی مانند تغییر نگرشهای نادرست فرد معتاد، آموزش مهارتهای لازم برای مقابله با عوارض جسمی و روانی ترک و تحمل بهتر آنها و مداخله در محیط بیمار با درگیر نمودن خانواده در راستای درمان بیمار و ایجاد یک شبکه اجتماعی حمایت از وی و در نهایت کمک در جهت یادگیری مهارتهای شناختی و حرفهای لازم در پیدا کردن شغل مناسب و قابل قبول وی و یا انجام بهتر وظایف شغلی خود میباشد. سرانجام بازگشت به جامعه به عنوان یک فرد عادی و بهرهگیری از یک زندگی معمول با لذات واقعی آن است. بیمار و خانواده به‌خاطر داشته باشند که قادر نیستند به تنهایی این‌همه کار انجام دهند. روانپزشک، پزشکان عمومی آموزش‌دیده، روانشناسان بالینی، مشاوران، مددکاران و پرستاران متخصص در این رشته لازم است حتماً در کار درمان همراه نظارت داشته باشند.
روش های نوین ترک اعتیاد
در این مقاله ما نمی خواهیم کسی را به جرم اعتیاد محاکمه و سپس درمان کنیم .به نظر ما اعتیاد یکی از پدیده های بیمار گونه در جوامع به شمار می آید و اعتیاد نیز مانند سایر بیماری های مزمن یک نوع بیماری محسوب میشود.
همانطوری که عوامل زیادی سبب بیماری سرطان و رشد آن در بدن میشوند ، برای اعتیاد نیز عوامل مسبب وجود دارند که اگر به موقع تشخیص داده نشده ویا درمان نشوند سبب هلا کت خواهند شد.این علت ها میتوانند به خاطر مشکلات روحی روانی دوران کودکی،عوامل ژنتیکی، سابقه اعتیاد در خانواده و افراد فامیل نزدیک ، مشکلات اقتصادی، بحران های زندگی ، مناسبت و بر قراری روابط با افراد معتاد و هزاران دلیل دیگر باشند.
اعتیاد به تریاک و مشتقات آن به عنوان یک مشکل فزاینده بر زندگی اقتصادی،شخصی و سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه تاثیر میگذارند.
خواص مشتقات تریاک (هروئین ، تریاک ،شیره و..)بسیار شبیه به هم میباشند.اعتیاد به مواد مورفینی سبب تخریب احساسات افراد نسبت به خود و کاهش اعتماد به نفس واقعی در آنها میشود .نهایتا اعتیاد به مواد مخدر سبب تخریب محیط خانوادگی ،ترک شغل ،بروز افسردگی،عصبانیت ،و خشونت خواهد شد و چهارچوب قوای روانی فرد را به مخاطره میاندازد.افراد معتاد معمولا مایل به تنهایی هستند و معمولا در جمعی شرکت میکنند که مانند آنها درآن جمع نیز حضور داشته باشند.بد قولی، انجام ندادن به موقع وظایف محوله ،دیر خوابیدن و دیر بیدار شدن ، ترک شغل ، دوری از دوستان و خویشاوندان سالم از مشخصات افراد معتاد است
نظر ما درباره اعتیاد
× از نظر ما اعتیاد به عنوان یک بیماری بدنی ،روحی و روانی میباشد و هر کدام باید با روش پزشکی صحیح ودر محیطی کامنلا محترمانه و عاری از باز خواست ویاحقیر مورد شنا سا یی و
درمان قرار بگیرند.
× ما معتقدیم که فرد معتاد باید برای ترک اعتیاد کمترین درد و ناراحتی را تحمل کند.
×ما از بالاترین استانداردهای درمانی و مجرب ترین پزشکان ودارای مجوز رسمی برای درمان اعتیاد کمک می گیریم.
×ما معتقدیم که هر فردی ممکن است روزی معتاد شود.پس این موضوع را نباید مخصوص افراد و یا ایل و تبار خاصی دانست .بنا بر این باید همیشه اسرار این افراد را در محیط درمانی محفوظ نگه داشته و با احترام خاص بیماران با آنها برخورد نماییم