دانلود تحقیق اخلاق در نهج البلاغه

Word 57 KB 8572 9
مشخص نشده مشخص نشده الهیات - معارف اسلامی - اندیشه اسلامی
قیمت قدیم:۱۲,۰۰۰ تومان
قیمت: ۷,۶۰۰ تومان
دانلود فایل
  • بخشی از محتوا
  • وضعیت فهرست و منابع
  • اخلاق در نهج البلاغه آیت الله مشکینى‏ سپاس خداى عظیم را که به ما وجود، عنایت کرد و نعمت عقل و خرد، مرحمت فرمود.

    سپاس او را که به ما نعمت ایمان داد.

    و درود ما به روان انبیاء بزرگ الهى، رابطین بین الله و مخلوق.

    و درود به روان پاک شهداى تاریخ، از اولین شهید تا شهداى امروز و این ساعت.

    درود به رهبر کبیر انقلاب و درود بر ملت شریف ایران.

    سخن گفتن در اطراف کتابى مانند نهج البلاغه انسانى عظیم، همانند امیر المؤمنین على (ع)، خاصه براى فردى مثل بنده، کار مشکلى است.

    لکن براى این که فتخار حضور در جلسه منتسب به آن مولا را داشته باشم، حاضر شدم.

    موضوع صحبت ما «اخلاق در نهج البلاغه» است.

    این جمله بدین معناست که بگوییم این کتاب شریف یا صاحب این کتاب راجع به «اخلاق» و «علم اخلاق» چه نظرى دارد، و آیا در این کتاب، راجع به «اخلاق» صحبتى شده است یا نه، و این کتاب توجه به علم «اخلاق» دارد یا نه و اگر این کتاب ناظر به «اخلاق» است، در چه حدودى راجع به این علم یا این موضوع سخن گفته است.

    تشخیص این معنا که این کتاب، در باره «اخلاق» چه گفته، ابتداء توقف دارد به این که معناى اخلاق را به نحو اجمال تصور کنیم، و از این تصور، تصدیق این معنا که این کتاب در باره «اخلاق» چه نظر دارد، روشن مى‏شود.

    اخلاق، جمع «خلق» است.

    روان انسان، حالات و ملکاتى دارد و اخلاق‏عبارت از «ملکات روان» است.

    تشخیص اخلاق، توقف دارد به این که سه موضوع را انسان تصور کند: «روان»، «اخلاق» و «غرض».

    «روان» انسان، عبارت است از روح انسانى.

    ابتدا باید به نحو اجمال، سخنى از روان گفته شود و سپس از مفهوم اخلاق که عارض بر «روان» است و آن گاه در این که این عوارض بر این موضوع چه نتایجى دارد.

    این سه جمله را اگر بتوانم عرضه بدارم، توجه کتاب نهج البلاغه به اخلاق، روشن خواهد شد.

    انسان، داراى روانى است.

    من و شما داراى جوهره‏اى هستیم غیر از جسم، به نام «روان» که در کتاب الهى و در اخبارى که به دست ما رسیده، در باب آن، سخن گفته شده است.

    گاهى از این جوهره، تعبیر به «روح» شده، تعبیر به «نفس» شده، تعبیر به «قلب» شده، تعبیر به «صدر» شده و تعبیر به «عقل» شده است.

    یعنى «روان» شما و روح شما پنج تا اسم دارد.

    این «روان» شما را گاهى «روح» مى‏گویند، به این تناسب که بدن شما را او زنده نگه داشته و او سبب حیات بدن شماست.

    پس او «روح» است: «لانّ الرّوح ما به الحیاه الشّیى».

    روان شما یک نام دیگرش «نفس» است.

    شما همان «روان» اید.

    حقیقت شما عبارت از «روان» شماست.

    شما آن «روان» تان هستید و آن «روان» شمایید.

    نفس عبارت از حقیقت شی‏ء است.

    حقیقت شما همان «روان» شما است.

    و وقتى که آن حقیقت پیدا شد، شما پیدا شده‏اید و تا آن حقیقت باقى است، شما باقى خواهید بود.

    فلذا روان شما گر چه ازلى نیست ولى ابدى هست، ازلى نیست، یعنى از اوّل آن وقتى که خدا هست، روان شما نیست.

    خداوند روان شما را خلق کرده است، روان شما حادث است، اما همین روان شما ابدى و همیشگى است: خُلِقْتُم لِلْبَقاء وَ لا لِلْفَناء.

    اى بشر خیال نکن که براى مرگ آفریده شده‏اى تو براى بقا و جاودانگى آفریده شده‏اى.

    این شما که همیشه هستید، آن روان شماست و الّا این بدن، این لباس چند روزه روان، این لباس را خواهید کند و از این جهان به جهان دیگر خواهید رفت.

    آن روان را «نفس» مى‏گویند، زیرا که شما آنید و آن، عین شماست.

    این روان را «قلب» نیز مى‏گویند.

    یکى از نام‏هاى روان شما قلب است، زیرا حرکت شما، سکون شما، قلب و انقلاب شما، و تمام حرکت‏هاى شما معلول آن است.

    پس اوست که مقلب است، اوست که سرتا پا حرکت است.

    نام روانتان بدین مناسبت «قلب» است.

    یکى از نام‏هاى شما و روان شما «صدر» است، زیرا در حقیقت آن است که در میان سینه شما است، در اینجا، اسم ظرف بر مظروف اطلاق شده است.

    یکى از نام‏هاى روان شما «عقل» است.

    «عقل» به معناى قوّه آمده است، ولى در اینجا به معناى مدرک است.

    یعنى وقتى شما درک مى‏کنید، مى‏فهمید، قدرت فهم دارید، کلیات را درک مى‏کند، آن روان شماست که درک مى‏کند.

    بنا بر این شما جوهره‏اى دارید به نام روان، به نام روح، به نام نفس، به نام قلب، به نام صدر و به نام عقل.

    آن جوهره اوصافى دارد.

    تا حال یک بعد از سه بعد اخلاق، عرض شد.

    اما این روان شما، بر طبق تحقیق علماى اخلاق، داراى اوصاف و حالات و ملکاتى است.

    یعنى روان شما چنان است که حالتى و صفتى به سادگى عارض آن مى‏شود و بزودى از بین مى‏رود.

    مثل این که از کسى خوشتان مى‏آید، ساعت دیگر از او بدتان مى‏آید.

    حبّ و بغض از حالات روان شماست.

    برخى از اوصاف روان شما، به نام «حالات» خوانده مى‏شود.

    اما برخى دیگر «ملکات» است، یعنى همیشه هست.

    به این زودى پیدا نمى‏شود و بزودى هم زایل نمى‏شود.

    این اوصاف پایدار را «ملکات» مى‏گویند.

    شما روحتان داراى «ملکه» یعنى عوارض دائمى است.

    این ملکات انسانى است که «اخلاق» نامیده مى‏شود.

    علما در باره این ملکات، سخنها گفته‏اند، و ملکات روانى انسان را به چندین قسم، تقسیم کرده‏اند.

    بعضى از ملکات شما «موروثى» و بعضى «اکتسابى» است.

    امام صادق مى‏فرماید: «فمنه موروثى و منه کسبى».

    این ملکات، برخى طبیعى و فطرى شماست و خداوند این خاصیت و خوى و ملکه را در روان شما قرار داده است.

    بعضى از صفات شما کسبى است، زحمت مى‏کشید، فعالیت مى‏کنید تا این صفت روانى را پیدا مى‏کنید.

    قسم دیگر از ملکات، رذائل و فضائل است.

    برخى از ملکات شما عبارت از فضائل نفس شماست، جمال روح شماست.

    زیبائى قیافه روان شما عبارت از فضائل ‏اخلاقى است.

    برخى از ملکات، رذائل است، صفت‏هاى زشت است، قیافه کریه روح است.

    بحث «اخلاق» عبارت از بحث در همین ملکات است.آیا انسان مى‏تواند اخلاق فاضله را تحصیل کند، ملکات پسندیده را پیدا کند و آیا مى‏تواند ملکات زشت را از خودش دور کند انسان کامل، انسانى است که بکوشد و در خود، ملکات فاضله را ایجاد کند.

    و آن را که بنحو طبیعى موجود است، تقویت کند.

    و انسان کامل، انسانى است که بکوشد و آن رذائل را در خود تضعیف کند و تا مى‏تواند از بین ببرد.

    وقتى که انسان کوشید و به آنجا رسید هر چه ملکه فاضله بود بدست آورد، و هر چه رذائل بود از خود دور کرد، آن جاست که یک انسان ملکوتى مى‏شود و مصداق: «خلیفه اللَّه فى الأرض» مى‏شود انسان مسجود ملائکه مى‏شود، انسان آسمانى مى‏شود، انسانى مى‏شود که در مراحل انسانیت تکامل پیدا کرده است.

    همین مکارم اخلاق است که اگر انسان بکوشد و آن را کسب کند، مصداق بیان پیامبر بزرگ (ص) مى‏شود که مى‏فرماید: «بعثت لأتمّم مکارم الاخلاق»: من براى این برانگیخته شدم و انبیاء براى این معنا به سوى بشر فرستاده شدند که روان آنها را در اخلاق، تکامل بخشند، ملکات آنها را ملکات فاضله کنند، رذائل را از وجودشان دور کنند، تا آنجا که آنان خلیفه الهى گردند.

    تصور نشود، تنها جانشین الله، جدّ اعلاى ما، حضرت آدم بود، همه ما جانشین الله مى‏توانیم باشیم، همه ما خلیفه الله مى‏توانیم بشویم.

    مگر روایت به ما نمى‏گوید: «تخلّقوا باخلاق اللّه و تأدّبوا باداب اللّه.» اى انسان تو والاتر از این هستى که در این دنیا، در این جهان پست بمانى و علاقه‏مند به دنیا گردى.

    تو باید پرواز کنى، متخلق به اخلاق الهى بشوى.

    بالجمله، بعد دوم اخلاق، عبارت از تشخیص ملکات و عبارت از «اخلاق روان» است که این ملکات را تشخیص بدهیم و آنها را کسب کنیم.

    بعد سوم «غرض» است، که در ضمن مطالب گذشته «غرض» هم روشن شد.

    وقتى انسان بتواند ملکات را تشخیص بدهد، رذائلش را دور کرده، فضایلش را به دست بیاورد و انسان کامل شود، غرض اخلاق را عملى کرده است.

    بنا بر این، اخلاق، عبارت است از این که توجه به ملکات پیدا کنیم، موضوع ملکات را درک کنیم، غرض از ملکات را درک کنیم.

    این معناى اخلاق است و نتیجه اخلاق آن است که انسان، یک «انسان کامل» شود.

    این مقدمه کوتاهى بود براى این که ابتدا ببینیم اخلاق یعنى چه و بعد از آن ببینیم این کتاب عظیم که نهج البلاغه نامیده مى‏شود، راجع به اخلاق چه نظرى دارد حال به اختصار جواب این سؤال را مى‏گوئیم: وقتى ما به خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏هاى متعدد نهج البلاغه نگاه مى‏کنیم، مى‏بینیم که این کتاب عظیم، بخش بزرگى از اخلاق را بیان کرده است.

    براى این که مدعایم را ثابت کنم جملاتى از نهج البلاغه را به حضورتان عرضه مى‏دارم.

    این کتاب، اخلاق را مى‏داند چیست و متوجه است.

    با توجه به آنچه راجع به علم اخلاق و راجع به مسائل اخلاق گفته شد، یکى از امّهات مسائل اخلاق را من عنوان کنم و ببینیم در نهج البلاغه راجع به این موضوع چه سخنى گفته شده است.

    در علم «اخلاق» این مطلب هست که انسان اگر بخواهد زحمت بکشد و ملکات فاضله‏اى را که براى روح انسانى تصور مى‏شود، تحصیل کند و ملکات رذیله را از خود دور کند، نیازمند است به این که از حظوظ و لذتهاى بدن خودش چشم پوشى کند تا روحش کمال پیدا کند.

    توضیح مطلب این است: شما اگر بخواهید یک صفت فاضله را پیدا کنید، آیت الله مشکینى‏ سپاس خداى عظیم را که به ما وجود، عنایت کرد و نعمت عقل و خرد، مرحمت فرمود.

    زیبائى قیافه روان شما عبارت از فضائل‏اخلاقى است.

    توضیح مطلب این است: شما اگر بخواهید یک صفت فاضله را پیدا کنید، صفت شجاعت پیدا کنید، صفت عدالت پیدا کنید، صفت سخاوت پیدا کنید باید مدتها نفستان را در فشار صبر و تزکیه قرار بدهید، از شهوات خوددارى کنید و از حظوظ و راحتیها و لذتها بکاهید تا یک صفت فاضله‏اى را در روحتان ایجاد کنید.

    و هم چنین باید تا مى‏توانید از هواها و لذتهاى نفسانى خود بکاهید تا یک صفت رذیله‏اى را از خود دور کنید.

    اصولا پیدا کردن هر یک از صفات فاضله، موقوف است به این که شما از هواهاى خودتان و از لذتهاى خودتان کسر کنید.

    به دست آوردن کمالات نفسانى، کمال روح و تکامل روح شما توقف دارد به این که از حظوظ بدن و از لذتهاى بدن کسر کنید.

    و هر چه از این بیشتر کسر کنید، به کمال روحتان بیشتر افزوده‏اید، و اسلام براى این امر، برنامه خاصى درست کرده است.

    على (ع) این مطلب عظیم را در دو جمله بیان فرموده است.

    آن حضرت در ضمن خطبه 183 با یک عبارت رسا و قلیل اللفظ ولى پرمحتوى، این معنا را روشن کرده و مى‏فرماید: خذوا من اجسادکم فجودوا بها على انفسکم.

    از اجسادتان بگیرید، از اجسادتان کسر کنید و به روحتان و بر نفستان منت بگذارید و آن را به کمال برسانید.

    این جمله رساى على (ع) عبارت از یک موضوع کلى علم اخلاق است: اى انسانى که مى‏خواهى تعالى پیدا کنى: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى‏ رَبِّکَ کَدْحاً و خذوُا مِنْ اجْسادِکُم: راه تعالى و تکامل روح این است.

    باید از جسد بگیرید و به روان بیفزائید.

    این، خود، یکى از مهمترین مسائل اخلاق است که على (ع) با یک جمله بیان کرده است.

    مسئله دیگر این است که گفته‏اند: اگر انسان بخواهد که روحش ترقى پیدا کند، باید به بدن سختى بدهد، به بدن فشار وارد کند.

    مثال مى‏آورند که روح و بدن انسانى مانند دو کفه ترازو هستند.

    اگر این کفه پایین بیاید، آن کفه بالا مى‏رود.

    شدت و فشار بر بدن، تکامل روح مى‏آورد.

    راحتى بر بدن تنزل روح مى‏آورد، چه انسان مذهبى باشد و چه انسان غیر مذهبى.

    شما برنامه کار مرتاضین هند را ملاحظه کنید.

    آنها به بدن ریاضت مى‏دهند تا روحشان آن چنان قوى مى‏شود که فى المثل وقتى از ایران به هند سفر کنید و در برابرشان بایستید، تا شما را دیدند شما را به نام و اسم و لقب یاد مى‏کنند و از خانه و لانه و زندگیتان خبر مى‏دهند.

    البته اسلام این نوع ریاضت‏ها را تجویز نمى‏کند.

    اسلام اعمال و ریاضتهاى خاصى را وسیله تزکیه و تکامل نفس انسان مى‏شناسد و مى‏فرماید: وَ انَّما هِىَ نَفْسى اروُضُها بِالتَّقْوى‏ این نفس من است که آن را با تقوى ریاضت مى‏دهم.

    یعنى همه ریاضتها و تحمل سختى و فشار براى تکمیل روح، در اسلام امضاء نشده است.

    بلکه آنچه امضاء شده است، ریاضتهاى خاصى است.

    انجام واجبات، ریاضت است ترک محرمات، ریاضت است یک قدم بالاتر انجام مستحبات، ریاضت است ترک مکروهات، ریاضت است.

    على (ع) مى‏فرماید: با تقوى باید بدن و نفس را ریاضت داد تا انسان، مقام کمال مطلوب را پیدا کند.

    اینها خصوصیاتى از امّهات مسائل اخلاقى است.

    على (ع)، در نهج البلاغه، از «صبر»، «رحمت»، «رجاء» و غیره صحبت کرده، و نیز از صفات «کبر»، «حسد»، «بخل»، «جرم» و غیر آن صحبت فرموده است، که اگر دقت کنیم، مى‏بینیم علماى علم اخلاق- با همه نظریاتى که ابراز کرده‏اند- به نکاتى که على (ع) در ضمن کلماتش بیان کرده متعرض نشده‏اند.

    خداوند به ما توفیق تخلّق به اخلاق الهى را عطا فرماید.

    و السلام علیکم و رحمه الله نظر مولا علی راجع به اخلاق و علم اخلاق در نهج البلاغه موضوع ما «اخلاق در نهج ‏البلاغه» است.

    این جمله بدین معناست که بگوییم این کتاب شریف یا صاحب این کتاب راجع به «اخلاق» و «علم اخلاق» چه نظری دارد، و آیا در این کتاب، راجع به «اخلاق» صحبتی شده است یا نه، و این کتاب توجه به علم «اخلاق» دارد یا نه و اگر این کتاب ناظر به «اخلاق» است، در چه حدودی راجع به این علم یا این موضوع سخن گفته است.

    تشخیص این معنا که این کتاب، درباره «اخلاق» چه گفته، ابتداء توقف دارد به این که معنای اخلاق را به نحو اجمال تصور کنیم، و از این تصور، تصدیق این معنا که این کتاب در باره‏ی «اخلاق» چه نظر دارد، روشن می‏شود.

    اخلاق، معنی «خلق» است.

    روان انسان، حالات و ملکاتی دارد و اخلاق عبارت از «ملکات روان» است.

    «روان» انسان، عبارت است از روح انسانی.

    ابتدا باید به نحو اجمال، سخنی از روان گفته شود و سپس از مفهوم اخلاق که عارض بر «روان» است و آن گاه در این که این عوارض بر این موضوع چه نتایجی ارد.

    این سه جمله را اگر بتوانم عرضه بدارم، توجه کتاب نهج‏البلاغه به اخلاق، روشن خواهد شد.

    انسان، دارای روانی است.

    من و شما دارای جوهره‏ای هستیم غیر از جسم، به نام « روان» که در کتاب الهی و در اخباری که به دست ما رسیده، در باب آن، سخن گفته شده است.

    گاهی از این جوهره، تعبیر به «روح» شده، تعبیر «به نفس» شده، تعبیر به «قلب» شده، تعبیر به «صدر» شده و تعبیر به «عقل» شده است.

    یعنی «روان» شما و روح شما پنج اسم دارد.

    این «روان» شما را گاهی «روح» می‏گویند، به این تناسب که بدن شما را او زنده نگهداشته و او سبب حیات بدن شماست.

    پس او «روح» است: «لان الروح ما به الحیاه لاشی».

    حقیقت شما عبارت از «روان» شاست.

    و وقتی که آن حقیقت پیدا شد، شما پیدا شده‏اید و تا آن حقیقت باقی است، شما باقی خواهید بود.

    فلذا روان شما گر چه ازلی نیست ولی ابدی هست، ازلی نیست، یعنی از اول آن وقتی که خدا هست، روان شما نیست.

    خداوند روان شما را خلق کرده است، روا شما حادث است، اما همین روان شما ابدی و همیشگی است: «خلقتم للبقاء و لا للقناء».

    ای بشر!

    خیال نکن که برای مرگ آفریده شده‏ای، تو برای بقا و جاودانگی آفریده شده‏ای.

    این شما که همیشه هستید، آن روان شماست والا این بدن، این لباس چند روزه‏ی روان، این لباس را خواهید کند و از این جهان به جهان دیگر خواهید رفت.

    آن روان را «نفس» می‏گویند، زیرا که شما آنید و آن، عین شماست.

    این روان را «قلب» نیز می‏گویند.

    یکی از نام‏های روان شما قلب است، زیرا حرکت شما، سکون شما، قلب و انقلاب شما، و تمام حرکت‏های شما معلول آن است.

    پس اوست که مقلب است، اوست که سر تا پا حرکت است.

    یکی از نام‏های شما و روان شما «صدر» است، زیرا در حقیقت آن است که در میان سینه‏ی شما است، در این جا، اسم ظرف بر مظروف اطلاق شده است.

    یکی از نام‏های روان شما «عقل» است.

    «عقل» به معنای قوه آمده است، ولی در این جا به معنای مدرک است.

    یعنی وقتی شما درک می‏کنید، می‏فهمید، قدرت فهم دارید، کلیات را درک می‏کند، آن روان شماست که درک می‏کند.

    بنابراین شما جوهره‏ای دارید به نام روان، به نام ورح، به نام نفس، به نام قلب، به نام صدر و به نام عقل.

    آن جوهره اوصافی دارد.

    اما این روان شما، بر طبق تحقیق علمای اخلاق، دارای اوصاف و حالات و ملکاتی است.

    یعنی روان شما چنان است که حالتی و صفتی به سادگی عارض آن می‏شود و بزودی از بین می‏رود.

    مثل این که از کسی خوشتان می‏آید، ساعت دیگر از او بدتان می‏آید.

    حب و بغض از حالات روان شماست.

    برخی از اوصاف روان شما، به نام «حالات» خوانده می‏شود.

    اما برخی دیگر «ملکات» است، یعنی همیشه هست.

    به این زودی پیدا نمی‏شود و بزودی هم زایل نمی‏شود.

    این اوصاف پایدار را «ملکات» می‏گویند.

    شما روحتان دارای «ملکه» یعنی عوارض دائمی است.

    این ملکات انسانی است که «اخلاق» نامیده می‏شود.

    علما درباره‏ی این ملکات، سخنها گفته‏اند، و ملکات روانی انسان را به چندین قسم، تقسیم کرده‏اند.

    بعضی از ملکات شما «موروثی» و بعضی «اکتسابی» است.

    امام صادق می‏فرماید: «فمنه موروثی و منه کسبی».

    این ملکات، برخی طبیعی و فطری شماست و خداوند این خاصیت و خوی و ملکه را در روان شما قرار داده است.

    بعضی از صفت کسبی است، زحمت می‏کشید، فعالیت می‏کنید تا این صفت روانی را پیدا می‏کنید.

    برخی از ملکات شما عبارت از فضائل نفس شماست، جمال روح شماست.

    زیبائی قیافه‏ی بروان شما عبارت از فضائل اخلاقی است.

    برخی از ملکات، رذائل است، صفت‏های زشت است، قیافه‏ی کریه روح است.

    بحث «اخلاق» عبارت از بحث در همین ملکات است.

    آیا انسان می‏تواند اخلاق فاضله را تحصیل کند، ملکات پسندیده را پیدا کند؟

    و آیا می‏تواند ملکات زشت را از خودش دور کند؟

    انسان کامل، انسانی است که بکوشد و در خود، ملکات فاضله را ایجاد کند.

    و آن را که بنحو طبیعی موجود است، تقویت کند.

    و انسان کامل، انسانی است که بکوشد و آن رذائل را در خود تضعیف کند و تا می‏تواند از بین ببرد.

    وقتی که انسان کوشید و به آنجا رسید هر چه ملکه‏ی فاضله بود به سدت آورد، و هر چه رذائل بود از خود دور کرد، آنجاست که یک انسان ملکوتی می‏شود و مصداق: «خلیفه الله فی الارض» می‏شود، انسان مسجود ملائکه می‏شود، انسان آسمانی می‏شود، انسانی می‏شو که در مراحل انسانیت تکامل پیدا کرده است.

    همین مکارم اخلاق است که اگر انسان بکوشد و آن را کسب کند، مصداق بیان پیامبر بزرگ (ص) می‏شود که می‏فرماید: «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»: من برای این برانگیخته شدم و انبیاء برای این معنا به سوی بشر فرستاده شدند که روان آنها را در اخلاق، تکامل بخشند، ملکات آنها را ملکات فاضله کنند، رذائل را از وجودشان دور کنند، تا آن جا که آنان خلیفه‏ی الهی گردند.

    تصور نشود، تنها جانشین الله، جد اعلای ما، حضرت آدم بود، همه‏ی ما جانشین الله می‏توانیم باشیم، همه‏ی ما خلیفه الله می‏توانیم بشویم.

    مگر روایت به ما نمی‏گوید: «تخلفوا باخلاق الله و تادبوا باداب الله.»؟

    ای انسان تو والاتر از این هستی که در این دنیا، در این جهان پست بمانی و علاقه مند به دنیا گردی.

    تو باید پرواز کنی، متخلق به اخلاق الهی بشوی.

    وقتی انسان بتواند ملکات را تشخیص بدهد، رذائلش را دور کرده، فضائلش را به دست بیاورد و انسان کامل شود، غرض اخلاق را عملی کرده است.

    بنابراین، اخلاق، عبارت است از این که توجه به ملکات پیدا کنیم، موضوع ملکات را درک کنیم، غرض از ملکات را درک کنیم.

    این معنای اخلاق است و نتیجه‏ی اخلاق آن است که انسان، یک «انسان کامل» شود.

    این مقدمه‏ی کوتاهی بود برای این که ابتدا ببینیم اخلاق یعنی چه و بعد از آن ببینیم این کتاب عظیم که نهج‏البلاغه نامیده می‏شود، راجع به اخلاق چه نظری دارد؟

    حال به اختصار جواب این سوال را می‏گوئیم: وقتی ما به خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏های متعدد نهج‏البلاغه نگاه می‏کنیم، می‏بینیم که این کتاب عظیم، بخش بزرگی از اخلاق را بیان کرده است.

    برای این که مدعایم را ثابت کنم جملاتی از نهج‏البلاغه را به حضورتان عرضه می‏دارم.

    این کتاب، اخلاق را می‏داند چیست و متوجه است.

    با توجه به آنچه راجع به علم اخلاق و راجه به مسائل اخلاق گفته شد، یکی از امهات مسائل اخلاق را من عنوان کنم و ببینیم در نهج‏البلاغه راجع به این موضوع چه سخنی گفته شده است.

    در علم «اخلاق» این مطلب هست که انسان اگر بخواهد زحمت بکشد و ملکات فاضله‏ای را که برای روح انسان تصور می‏شود، تحصیل کند و ملکات رذیله را از خود دور کند، نیازمند است به این که از حظوظ و لذتهای بدن خودش چشم پوشی کند تا روحش کمال پیدا کند.

    توضیح مطلب این است: شما اگر بخواهید یک صفت فاضله را پیدا کنید، صفت شجاعت پیدا کندی، صفت عدالت پیدا کنید، صفت سخاوت پیدا کنید، باید مدتها نفستان را در فشار صبر و تزکیه قرار بدهید، از شهوات خود داری کنید و از حظوظ و راحتیها و لذتها بکاهید تا یک صفت فاضله‏ای را در روحتان ایجاد کنید.

    و هم چنین باید تا می‏توانید از هواها و لذتهای نفسانی خود بکاهید تا یک صفت رذیله‏ای را از خود دور کنید.

    اصولا پیدا کردن هر یک از صفات فاضله، موقوف است به این که شما از هواهای خودتان و از لذتهای خودتان کسر کنید.

    به دست آوردن کمالات نفسانی، کمال روح و تکامل روح شما توقف دارد به این که از حظوظ بدن و از لذتهای بدن کسر کنید.

    و هر چه از این بیشتر کسر کنید، به کمال روحتان بیشتر افزوده‏اید، و اسلام برای این امر، برنامه خاصی درست کرده است.

    علی (ع) این مطلب عظیم را در دو جمله بیان فرموده است.

    آن حضرت در ضمن خطبه‏ی 183 با یک عبارت رسا و قلیل اللفظ ولی پر محتوی، این معنا را روشن کرده و می‏فرماید: خذوا من اجسادکم فجودا بها علی انفسکم.

    این جمله‏ی رسای علی (ع) عبارت از یک موضوع کلی علم اخلاق است: ای انسانی که می‏خواهی تعالی پیدا کنی: «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا» و «خذوا من اجسادکم»: راه تعالی و تکامل روح این است.

    باید از جسد بگرید و به روان بیفزائید.

    این، خود، یکی از مهمترین مسائل اخلاق است که علی (ع) با یک جمله بیان کرده است.

    مسئله دیگر این است که گفته‏اند: اگر انسان بخواهد که روحش ترقی پیدا کند، باید به بدن سختی بدهد، به بدن فشار وارد کند.

    مثال می‏آورند که روح و بدن انسانی مانند دو کفه‏ی ترازو هستند.

    اگر این کفه پایین بیاید، آن کفه بالا می‏رود.

    شدت و فشار بر بدن، تکامل روح می‏آورد.

    راحتی بر بدن تنزل روح می‏آورد، چه انسان مذهبی باشد و چه انسان غیر مذهبی.

    آنها به ریاضیت می‏دهند تا روحشان آن چنان قوی می‏شود که فی المثل وقتی از ایران به هند سفر کنید و در برابرشان بایستید، تا شما را دیدند شما را به نام و اسم و لقب یاد می‏کنند و از خانه و لانه و زندگیتان خبر می‏دهند.

    البته اسلام این نوع ریاضیت‏ها را تجویز نمی‏کند.

    اسلام اعمال و ریاضیتهای خاصی را وسیله‏ی تزکیه و تکامل نفس انسان می‏شناسد و می‏فرماید: و انما هی نفس اروضها بالتقوی این نفس من است که آن را با تقوی ریاضت می‏دهم.

    یعنی همه ریاضیتها و تحمل سختی و فشار برای تکمیل روح، در اسلام امضاء نشده است.

    بلکه آنچه امضاء شده است، ریاضتهای خاصی است.

    انجام واجبات، ریاضت است، ترک محرمات، ریاضت است، یک قدم بالاتر انجام مستحبات، ریاضت است، ترک مکروهات، ریاضت است.

    علی (ع) می‏فرماید: با تقوی باید بدن و نفس را ریاضت داد تا انسان، مقام کمال مطلوب را پیدا کند.

    اینها خصوصیاتی از امهات مسائل اخلاقی است.

    علی (ع)، در نهج‏البلاغه، اهز «صبر»، «رحمت»، «رجاء» و غیره صحبت کرده، و نیز از صفات «کبر»، «حسد»، «بخل»، «جرم» و غیر آن صحبت فرموده است، که اگر دقت کنیم، می‏بینیم علمای علم اخلاق- با همه‏ی نظریاتی که ابراز کرده‏اند- به نکاتی که علی (ع) در ضمن کلماتش بیان کرده متعرض نشده‏اند.

    خداوند به ما توفیق تخلق به اخلاق الهی را عطا فرماید.

  • فهرست:

    ندارد.


    منبع:

    ندارد.

مقدمه : امروزه شاهد پیشرفت چشمگیر جوامع بشری هم از لحاظ فکری و عقیدتی و هم از لحاظ علمی و عملی هستیم. اما آن چیزی که می تواند انسان را به کمال و سعادت برساند واقعاً همین است ؟ شاید در نگاه اول بگوئیم بلی و پیشرفت را با توسعه سعادت بشری هم تراز دانست امابا نگاهی ژرف تر ، مسلماً به این نکته خواهیم رسید که سعات بشری چیزی جز پیشرفت نسبی جوامع بشری است. ما در این تحقیق با نگاهی باز و ...

تربیت اولیه آن حضرت و قد علمتم موضعى من رسول الله (ص) بالقرابه القریبه و المنزله الخصیصه ،و ضعنى فى حجره و انا ولید،یضمنى الى صدره و یکنفنى فى فراشه... (نهج البلاغه خطبه قاصعه) ابوطالب پدر على علیه السلام در میان قریش بسیار بزرگ و محترم بود،او در تربیت فرزندان خود دقت وافى نموده و آنها را با تقوى و با فضیلت بار میآورد و از کودکى فنون سوارى و کشتى و تیر اندازى را برسم عرب بآنها ...

نقش نهج البلاغه در فقه اسلاميوتر از سخن خدا معرفى مى شود. 2 تنوع موضوعات نهج البلاغه اعجاب برانگيز است، معارف بلند توحيدى ارزشهاى والاى الهى، پند و اندرز و موعظه، بيان و تحليل حوادث سياسى و اجتماعى، دستور کار حکمرانان و توبيخ آنها از جمله مطالب ن

هدايت و رهبري، يکي از ارکان مديريت به شمار مي رود. چرا که از اهم کارهايي است که يک مدير بايد انجام دهد بدين معنا که از نيروها و استعدادها در جهت صحيح که همانا تعالي و رشد و تکامل انسان هاست، استفاده نمايد و در طي اين طريق؛ به مقاصد مورد نظر و مطلوب

بسمه تعالی امامت ورهبری درکلام امیرمؤمنان علی(ع) یکی از موضوعات بسیار عمیق،ارزشمند و گرانبهای نهج البلاغه موضوع امامت و مسائل مربوط به آنست. نهج البلاغه خود تبلور فرهنگ امامت و ولایت و تجلّی روح بلند علوی سلام ا... علیه است. در نهج البلاغه جلوه های گوناگون امامت و حاکمیت اسلامی بوضوح قابل مشاهده و درک است. امام (ع)چه بعنوان امام و ولی امر مسلمانان و چه در منصب ولایت الهی و ولَی ...

نکات تربيتي، اخلاقي ازنامه 31 نهج البلاغه ? يکي از راههاي تربيت فرزندان، مکتوب نمودن مواعظ است براي اينکه در تمام دوران زندگي مورد استفاده ايشان قرار بگيرد. ? مسئولتهاي اجتماعي و سياسي، ما را از وظايف مان در قبال خانواده دور نکند. اين مطلب با است

بنا بوشته مورخین ولادت على علیه السلام در روز جمعه 13 رجب در سال سى‏ام عام الفیل (1) بطرز عجیب و بیسابقه‏اى در درون کعبه یعنى خانه خدا بوقوع پیوست،محقق دانشمند حجه الاسلام نیر گوید: اى آنکه حریم کعبه کاشانه تست‏ بطحا صدف گوهر یکدانه تست‏ گر مولد تو بکعبه آمد چه عجب‏ اى نجل خلیل خانه خود خانه تست پدر آنحضرت ابو طالب فرزند عبد المطلب بن هاشم بن عبد مناف و مادرش هم فاطمه دختر اسد ...

درجه کارشناسي ارشد ادبيات دي ماه 1384 گزيده ي بحث: هرچند که شعر اصيل با بال وهم و خيال به پرواز درمي آيد ولي ابزار توانمندي است که با قدرت سحرآميزش عقلها را مي شکافد و کارگر مي افتد.« فقيه شاعر» يا« شاعر فقيه» نيز در کنار استدلاله

مقدمه در بینش اسلامی زن و مرد هر دو از یک جان و یک ماده آفریده شده است و در ذات و جوهر تفاوتی با یکدیگر ندارند.بنابراین هر دوی آنها انسان نامیده می شوند و خداوند پس از خلقت آنها،«فتبارک الله احسن الخالقین»به خود گفته است.با وجود اینکه این دو صنف تفاوتی در ذات و جوهر و توانائی رشدیابی و کمال جوئی با هم ندارند، اختلافی در میان آنها مشاهده می شود که پاره ای از آنها لازمه ی بقای نوع ...

.زمان بندي مراحل انجام تحقيق: از بعد ماه رمضان شروع کرده ام.اول به دنبال تهيه فيش رفتم و بعد کتاب پيدا کردم و بعد از ماه رمضان با مطالعه کتب تهيه شده کار خود را آغاز کزدم هدف نخست جمع آوري مطالبي در خصوص سيره سياسي حضرت بود که پس از چند ماه با توج

ثبت سفارش
تعداد
عنوان محصول