دانلود مقاله اعتکاف (ائتکاف)

سخن اول یکى از سنت‏هاى حسنه و مستحبات اسلامى که پس ازپیروزى انقلاب اسلامى احیاء گردید، سنت مبارک اعتکاف است.این سنت،در طول تاریخ اسلام و ادیان آسمانى طرفداران و عاملانى داشته و در بلاد اسلامى به طور عموم و شهرهاى شیعه و مراکز حوزوى بطور خاص مورد توجه بوده است.

مساجد شهرهاى مقدس نجف و کربلا و کاظمین و سامرا و مشهد و قم و اصفهان و شیراز و بسیارى دیگر از شهرهاى شیعه،خاطره حضور پر نور نیایشگران و معتکفان‏«ایام البیض‏»ماه رجب و احیانا دهه آخر ماه رمضان را در سینه دارد.

این عبادت که قبل از پیروزى انقلاب اسلامى حالت فراگیر و عمومى نداشت،در چند ساله اخیر در میان جمع کثیرى از صالحان و نیکان و خواهران و برادران دینى از اقشار گوناگون اجتماعى به ویژه دانشجویان و طلاب،متداول گردیده است و مساجد بسیارى از شهرهاى ایران و جهان اسلام پذیراى مهمانان خدا در ایام البیض ماه پر برکت رجب است.

از آنجا که اشتغال انسان به کار و زندگى و مسؤولیت‏هاى اجتماعى،گاهى موجب غفلت مى‏شود،و توجه به کار،گاه از توجه به هدف باز مى‏دارد و سبب مى‏شود وظیفه بزرگ یاد خدا و توجه به خود سازى و مبدا و منتهاى هستى فراموش شود.

اعتکاف،آب حیات بخش در کویر غفلت‏هاست.

غفلت از«خود»و«خداى خود»،بستر مرگ ارزشهاى انسانى و نقطه سقوط از پایگاه بلند خردورزى و عشق عرفانى و عامل پیوستن به زندگى پست و حیوانى است.

اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون(اعراف/179) اعتکاف،بستر مناسب اندیشه و تفکر و خردورزى است.

اعتکاف،تلاشى است‏براى اینکه انسانهاى فرو رفته در غرقاب روزمره‏گى‏ها از فضاى پر التهاب روزانه به سوى‏«خویش‏»و«خداى خویش‏»باز گردند.

اعتکاف زمینه توبه و بازگشت است.بازگشت‏به قرآن و معنویت،بازگشت‏به دعا و استمداد از عالم غیب،بازگشت از«خودمدارى‏»به‏«خداگرایى‏»آنها که مسؤولیت‏هاى حساس‏تر و بزرگترى دارند،بیش از دیگران به اعتکاف و خودسازى نیاز دارند.

بى‏جهت نیست که شخص رسول الله صلى الله علیه و آله پس از هجرت،همه ساله دهه اول یا دوم و گاه هر دو دهه و در سالهاى آخر زندگى به طور منظم دهه سوم ماه مبارک رمضان را به‏«اعتکاف‏»مى‏پردازد و به همه دست‏اندرکاران و کارگزاران و رجال سیاسى،اجتماعى درس معنویت گرایى و ذکر و نیاش و روزه و تلاوت قرآن مى‏دهد.

اعتکاف،توقفى ناآگاهانه در مسجد نیست.صرف درنگ و مکث و«حبس خویشتن‏»در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نیست.

اعتکاف،لمیدن خوابیدن و چرت زدن و احیانا وقت گذرانى بیکاران و گردهمایى تفریحى-سیاحتى در مساجد بزرگ شهر نیست.

در اعتکاف کسانى که کار دارند و زیاد هم کار دارند،و غرق دنیاى اقتصاد و سیاست و هنر و مطبوعات و غیره هستند،باید از تولید و توزیع و طرح و برنامه‏هاى اقتصادى و سیاسى و فرهنگى و نظامى و کار و زندگى فاصله بگیرند و به همآهنگى کار و تلاش و فعالیت‏ها،با رضاى خدا و وظیفه مکتبى بیاندیشند.تنظیم فکر و اندیشه و عمل،با معیارهاى الهى را تمرین کنند.

کار براى امت و تامین حوائج نیازمندان،تشییع پیکر شهیدان و مؤمنان،عیادت بیماران و هر کارى که در آن،خود مطرح نیست و انگیزه الهى دارد،با اعتکاف سازگار است و حتى در برخى احادیث قضاى حوایج مؤمنان از اعتکاف برتر شناخته شده است.

اعتکاف،دوره کوتاه مدت خود سازى است،که حداقل سه روز طول مى‏کشد و انسان را از حاکمیت غریزه‏ها،عادت‏ها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مى‏سازد.

اعتکاف،محو خود خواهى در امواج بلند خداگرایى و خدمت‏به امت اسلامى است.

اعتکاف،برون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است.

عبادتى مستحبى و تقرب جویانه و داوطلبانه است که روزه روز سوم آن رنگ وجوب مى‏گیرد.

اعتکاف،گریز از لذت گرایى و هر گونه التذاذ جنسى و مهار حس خود محورى و برترى جوئى و بازگشت از قبله دیناگرایان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است.

خود سازى،محاسبه نفس،توبه و نیایش،نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از دیگر برکات‏«اعتکاف‏»است.

از آنجا که گرد آورى احکام و استفتائات مربوط به اعتکاف،کارى است که مؤمنان را در انجام این وظیفه الهى یارى مى‏دهد،ستاد هماهنگى اعتکاف شهر مقدس قم که از دیر باز از حافظان و مروجان این سنت‏حسنه اسلامى است.از برادر بزرگوار جناب حجه الاسلام محمد حسین فلاح‏زاده،در خواست کرد،احکام و مسائل این عبادت اسلامى را در ابعاد مختلف واجبات-محرمات،مبطلات و احیانا مکروهات و مباحات گرد آورى کنند،تا عاکفان خانه دوست فرمان الهى را بهتر بشناسند و با عمل به احکام دین،از فیض ثواب و ارزش معنوى مورد نظر از انجام اعتکاف،بهره‏مند شوند.

در پایان از همه عاکفان حضرت دوست و مؤمنان معتکف در مساجد میهن اسلامى صمیمانه مى‏خواهیم،براى زلال شدن دریاى قلبها و صاف شدن آسمان اندیشه مسلمین و تحکیم دوستى بین یاران و دوستان انقلاب اسلامى و ظهور مصلح کل حضرت بقیه الله الاعظم علیه السلام دعا کنند و عزت و عظمت فرزندان امام خمینى قدس سره را همراه با سلامت و موفقیت رهبر بزرگوار انقلاب-حضرت آیه الله العظمى خامنه‏اى و مراجع عظیم الشان جهان تشیع از خداى بزرگ تمنا کنند.

مایه سپاس است اگر نظرات اصلاحى و تکمیلى خود را به نشانى-قم،صندوق پستى 316-37185 ستاد مرکزى اعتکاف بفرستید.

و الحمد لله رب العالمین ستاد مرکزى اعتکاف قم پیشگفتار اسلام،فکر جدایى از زندگى دنیا و گوشه نشینى و کناره گیرى از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرد،اما اعتکاف را به عنوان فرصتى براى بازگشت‏به خویش و خداى خویش قرار داد،تا کسانى که از هیاهو و جنجالهاى زندگى مادى خسته مى‏شوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند،و با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر به زندگى خود ادامه دهند،و خود را براى صحنه‏هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند و همیشه با یاد خدا تلاش کنند و خود را در محضر پروردگار ببینند و از نافرمانى او بپرهیزند و به سوى سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.که با اندک تاملى در احکام و مسائل این برنامه زیباى عبادى پى به چنین حقایقى خواهیم برد.

از آنجا که پس از پیروزى انقلاب اسلامى در ایران،سنت اعتکاف حیات دیگرى یافته و جمع زیادى از مشتاقان به ویژه جوانان بدان روى آورده‏اند و چون در سابق،کمتر مورد توجه بوده، احکام آن در اکثر رساله‏هاى توضیح المسائل یافت نمى‏شود،لذا بر آن شدیم که احکام اعتکاف را به مقدارى که مورد ابتلاء و نیاز است،با استفاده از منابع معتبر فقهى و استفتاءآت جدید،مطابق با فتاواى مراجع معظم تقلید آماده کنیم،که دفتر حاضر حاصل این تلاش است.

امیدواریم راه گشاى بندگان خالص خداوند باشد و مورد قبول حضرت حق قرار بگیرد.

یاد آورى: آنچه در این نوشته به صورت مساله آورده شده بر اساس فتاواى بنیانگذار جمهورى اسلامى حضرت آیه الله العظمى امام خمینى قدس سره است که از ترجمه بحث اعتکاف کتاب‏«العروه الوثقى‏»با ملاحظه حواشى معظم له و کتاب‏«تحریر الوسیله‏»استفاده شده است.

فتاواى سایر مراجع معظم تقلید نیز با استفاده از تعلیقات آن بزرگواران بر کتاب‏«عروه ‏»و استفتاءاتى که توسط معاونت فرهنگى مسجد مقدس جمکران و ستاد مرکزى اعتکاف قم در اختیار گذاشتند،آورده شده است.

ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم قم-پائیز 78-محمد حسین فلاح زاده آشنایى با اعتکاف تعریف اعتکاف 1-اعتکاف،در لغت‏به معناى توقف در جایى است و در اصطلاح احکام،عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند،با شرایطى که خواهد آمد.

2-انسان مى‏تواند،در حال اعتکاف،بنشیند،بایستد،بخوابد،یا راه برود.

اقسام اعتکاف 3-اعتکاف بر دو قسم است،مستحب و واجب،که در اصل،یک عمل مستحبى است،ولى ممکن است‏به سببى واجب شود،که از جمله اسباب وجوب اعتکاف،این امور است: نذر،عهد یا قسم،مثلا انسان نذر کند یا با خداى خود عهد کند یا قسم بخورد که اگر در فلان کار موفق شد،یا از فلان بیمارى شفا پیدا کرد چند روز در مسجد معتکف شود.(در بحثهاى آینده خواهد آمد که حداقل مدت اعتکاف سه روز است.) شرط ضمن عقد،مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل،صاحب خانه شرط مى‏کند که مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتکف شود و مستاجر نیز این شرط را مى‏پذیرد.

اجاره،مثلا شخصى اجیر مى‏شود که با دریافت مزد-یا بدون دریافت مزد-از طرف میت در مسجد معتکف شود.(مانند نماز استیجارى) زمان اعتکاف 4-در طول سال در هر زمانى که انسان بتواند،حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگیرد صحیح است (تفصیل این مساله در بحث مدت اعتکاف و روزه اعتکاف خواهد آمد.) ولى بهترین زمان براى اعتکاف ماه مبارک رمضان و در ماه رمضان،دهه آخر آن است.

5-س:آیا اعتکاف نذرى را مى‏توان در ماه رمضان انجام داد؟

آیه الله بهجت:مانعى ندارد.

آیه الله مکارم:مانعى ندارد،مگر اینکه نیت او غیر ماه رمضان باشد.

آیه الله صافى:اگر نذر مطلق یا مقید به ماه رمضان باشد اشکال ندارد.

6-س:افضل اوقات اعتکاف چه زمانى است؟آیا ایام البیض ماه رجب فضیلت‏خاصى براى اعتکاف دارد؟

(ایام البیض سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم.) آیه الله مکارم:بهترین اوقات اعتکاف،ماه مبارک رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است.

آیه الله بهجت:افضل اوقات ماه رمضان است‏خصوصا در دهه آخر آن و ایام البیض رجب نیز تاکید شده است.

شرایط اعتکاف 7-در صحت اعتکاف،امورى شرط است که برخى از آنها مربوط به شخص معتکف و برخى مربوط به خود اعتکاف است که در اینجا به بیان آن شرایط،و احکام لازم آنها مى‏پردازیم.

شرایط معتکف: 1-عقل.(از دیوانه صحیح نیست) 2-ایمان (1) .(از غیر مؤمن صحیح نیست) 3-قصد قربت.(هر گونه ریا و خود نمایى،اعتکاف را باطل مى‏کند).

4-روزه دارى در ایام اعتکاف.

5-اجازه گرفتن از کسى که اجازه او لازم است.

شرایط اعتکاف: 1-از سه روز کمتر نباشد.(زمان) 2-در مسجد جامع باشد.(مکان) 3-ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن.

نیت اعتکاف 8-اعتکاف،همانند سایر عبادات،باید با نیت و قصد قربت‏باشد و هر گونه ریا و خود نمایى و قصد غیر الهى آن را باطل مى‏کند.

9-در نیت اعتکاف،قصد وجه شرط نیست،یعنى لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است‏یا مستحب.

10-کسى که بخواهد در نیت اعتکاف،قصد وجه کند،در اعتکاف واجب نیت وجوب و در اعتکاف مستحب،نیت استحباب مى‏کند و واجب بودن اعتکاف در روز سوم ضررى ندارد،هر چند بهتر است که از روز سوم نیت وجوب کند.

11-از آغاز تا پایان اعتکاف،باید با نیت و قصد قربت‏باشد،بنابر این اگر به همین قصد،اعتکاف را شروع کند صحیح است،همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و از اول وقت(طلوع فجر)در آنجا باشد صحیح است.

12-س:زمان نیت اعتکاف چه وقتى مى‏باشد؟و آیا اول شب مى‏شود نیت کرد؟

آیه الله تبریزى:زمان نیت اعتکاف،وقت‏شروع اعتکاف است که طلوع فجر مى‏باشد و با استمرار نیت اول شب هم مانعى ندارد.

13-س:آیا در اعتکاف نیازى به قصد نمودن عبادات دیگر هم هست؟

آیه الله صافى:احتیاط مستحب است.

آیه الله مکارم:قصد عبادت دیگرى در آن شرط نیست.

آیه الله بهجت:ظاهرا معتبر است در اعتکاف منضم شدن قصد عبادت دیگرى که خارج از اوست.

14-س:آیا تجدید نیت در روز سوم اعتکاف مستحب لازم است؟

آیه الله صافى:بهتر است که تجدید نیت وجوب نماید.

آیه الله بهجت:تجدید نیت در روز سوم لازم نیست،گر چه احوط است.

آیه الله مکارم:تجدید نیت لازم نیست.

نیابت در اعتکاف 15-انسان مى‏تواند اعتکاف را براى خود یا براى دیگرى بجاى آورد.به قسم دوم،اعتکاف نیابتى گفته مى‏شود.

16-اعتکاف به نیابت میت‏بى‏اشکال است ولى به نیابت از انسان زنده،بنابر احتیاط به قصد رجاء،اشکال ندارد (2) .پس به طور خلاصه مى‏توان در این بخش اعتکاف را اینگونه تقسیم کرد: اعتکاف:1-براى خود 2-براى دیگران: 1-به نیابت از میت 2-به نیابت از زنده یاد آورى: گر چه روزه به نیابت از انسان زنده صحیح نیست ولى روزه گرفتن در اعتکاف مانند نماز براى طواف است که به تبع عمل دیگر لازم مى‏شود و همچنانکه طواف و نماز آن به نیابت زنده‏ها صحیح است اعتکاف و روزه آن نیز صحیح است.

17-اعتکاف به نیابت از دو یا چند نفر،صحیح نیست،ولى مى‏تواند اعتکاف را به نیت‏خود بجا آورد و ثواب آن را به دیگران اهدا کند،خواه یک نفر باشد یا چند نفر،زنده یا مرده.

18-س:آیا اعتکاف را به نیابت از کسى که مرده است و یا به نیابت از کسى که زنده است مى‏توان انجام داد؟

آیه الله تبریزى:به نیابت از میت مانعى ندارد ولى به نیابت از حى[زنده]اشکال دارد.

عدول از نیت اعتکاف 19-عدول از اعتکافى به اعتکافى دیگر جایز نیست،و فرقى نیست که هر دو واجب باشد،مثلا از اعتکاف استیجارى (که براى دیگرى با دریافت مزد انجام مى‏دهد) به نذرى،یا هر دو مستحب،مثلا از اعتکاف براى خود به اعتکاف نیابتى تبرعى (داوطلبانه و بدون دریافت مزد) یا یکى واجب و دیگرى مستحب،مثلا از ابتدا به نیت اعتکاف نذرى در مسجد مانده و در روز دوم نیت را از نذر به استحباب برگرداند.

20-عدول از نیابت‏شخصى به نیابت از شخص دیگر جایز نیست،مثلا دو روز به نیابت‏«على‏»معتکف بوده و روز سوم به نیابت از«حسن‏»اعتکاف کند.

21-اگر قصد داشته که اعتکاف را براى خودش انجام دهد،پس از شروع نمى‏تواند نیت را برگرداند،و به نیابت از دیگرى به اتمام برساند،همچنانکه عکس این نیز جایز نیست.

روزه اعتکاف 22-انسان،در ایام اعتکاف باید روزه بگیرد،بنابر این،کسى که نمى‏تواند روزه بگیرد،مانند، مسافر،مریض و زن حایض یا نفساء و کسى که عمدا روزه نگیرد،اعتکافش صحیح نیست.

23-مسافر و مریض اگر معتکف شوند صحیح نیست ولى زن حایض یا نفساء نه تنها اعتکافش صحیح نیست‏بلکه به جهت توقف در مسجد گناه کار است.

24-اعتکاف در روز عید فطر و قربان یا دو روز قبل از عید به طورى که روز سوم آن عید باشد صحیح نیست.

25-لازم نیست که روزه،مخصوص به اعتکاف باشد،بلکه هر روزه‏اى باشد صحیح است،مثلا در ایام اعتکاف،روزه قضا یا نذرى یا استیجارى (3) بجا آورد.

26-اگر شخصى نذر کند که در ایام معینى معتکف شود (4) و در همان ایام روزه نذرى یا استیجارى بر عهده او باشد،مى‏تواند در همان اعتکاف،روزه نذرى یا اجاره‏اى خود را بجا آورد.

ولى اگر نذر اعتکاف بدین گونه بوده است که روزه براى اعتکاف یا به خاطر اعتکاف باشد، کفایت از روزه نذرى یا اجاره‏اى نمى‏کند (5) .

27-انسان مى‏تواند نذر کند،در سفر روزه بگیرد و به نظر برخى مراجع معظم تقلید،حتى هنگام سفر هم مى‏تواند نذر کند که روزه بگیرد و در این صورت اعتکافش صحیح است.به یک استفتاء توجه کنید: 28-س:آیا در مسافرت مى‏شود روزه در سفر را نذر کند؟

آیات عظام خامنه‏اى،سیستانى،بهجت:مى‏تواند.

آیه الله مکارم:اشکال دارد ولى اگر نذر کرد،احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.

آیه الله فاضل:خیر.

29-س:آیا هر گونه روزه،و لو استیجارى و...براى اعتکاف کافى است؟

آیه الله فاضل:خیر،بلکه روزه اعتکاف باید به نیت کسى باشد،که اعتکاف به نیت او انجام مى‏گیرد،لذا کفایت روزه استیجارى و غیره براى کسى که در نیت‏خود اعتکاف نموده محل تامل و اشکال است.

آیه الله مکارم:کفایت روزه استیجارى براى اعتکاف مشکل است.

آیه الله بهجت:کافى است.

اجازه اعتکاف 30-این افراد بدون اجازه،نمى‏توانند معتکف شوند: زن بدون اجازه شوهرش، (6) در صورتى که اعتکاف موجب از بین رفتن حق او باشد،بنابر احتیاط واجب (7) اجازه او لازم است.

فرزند بدون اجازه والدین، (8) در صورتى که اعتکاف او موجب اذیت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذیت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذیت و آزار آنها هم نباشد احتیاط مستحب (9) است اجازه بگیرد.

کسى که در استخدام دیگرى است،مانند برخى از کارگران و کارمندان،در صورتى که قرار داد اجاره به گونه‏اى است که منفعت اعتکاف را نیز در بر مى‏گیرد،یعنى اعتکاف با عمل به اجاره منافات دارد.

31-در اعتکاف،بلوغ شرط نیست،بنابر این اگر کودک ممیز معتکف شود،صحیح است.

مدت اعتکاف 32-مدت اعتکاف حداقل سه روز است و در کمتر از آن صحیح نیست ولى در زیاده حدى ندارد.ولى اگر پنج روز معتکف شود،روز ششم را نیز واجب است‏بماند،بلکه بنابر احتیاط واجب،هر گاه دو روز اضافه کرد،روز سومش هم باید بماند،پس اگر هشت روز معتکف شد،روز نهم هم واجب است.

33-این سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب (10) روز سوم است،بنابر این اگر بعد از طلوع فجر،و لو با چند دقیقه تاخیر به مسجد برسد آن روز جزو اعتکاف به حساب نمى‏آید و چنانچه قبل از مغرب روز سوم،اعتکاف را قطع کند،افزون بر آنکه کار حرامى کرده،اعتکاف نیز باطل است.

34-سه روز اعتکاف با شبهاى آن است که حداقل سه روز و دو شب در وسط است،بنابر این نمى‏تواند شبها را از مسجد خارج شود،یا نذر کند که سه روز بدون شبها در مسجد معتکف شود.

35-اگر انسان نذر کند که دو روز معتکف شود نه بیشتر از آن،اینگونه نذر باطل است (11) ولى اگر مقید نکرده که بیشتر نباشد نذر صحیح است و واجب است که روز سوم را نیز بماند.

36-س:منظور از روز در اعتکاف چیست؟

آیات عظام تبریزى،بهجت،مکارم:منظور از روز طلوع فجر است تا غروب آفتاب چنانچه در احکام نماز ذکر شده است.

37-س:اگر کسى نذر کند،سه روز منفصل اعتکاف کند آیا نذرش منعقد مى‏شود؟نذر اعتکاف کمتر از سه روز چه؟

آیه الله بهجت:منعقد نمى‏شود.

آیه الله صافى:الف:منعقد نمى‏شود ب:اگر مقید به کمتر از سه روز باشد منعقد نمى‏شود.

38-س:آیا بیشتر از سه روز مى‏توان اعتکاف کرد به طورى که آن زیاده،قسمتى از یک روز یا قسمتى از یک شب باشد.

آیه الله تبریزى:مانعى ندارد.

39-س:کسى که پنج روز در اعتکاف بوده:آیا روز ششم بر او واجب است؟

آیه الله تبریزى:واجب است.

مکان اعتکاف 40-اعتکاف تنها در مسجد صحیح است،بنابر این اگر کسى در خانه خود یا در تکیه،یا حسینیه یا در حرم معتکف شود صحیح نیست و از مساجد نیز تنها در این مساجد،اعتکاف صحیح است.

مسجد الحرام مسجد النبى صلى الله علیه و آله مسجد جامع کوفه مسجد بصره (12) و به قصد رجاء (یعنى به نیت مطلوب بودن و به امید پاداش و ثواب) مى‏توان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد.

(13) 41-در این مساله فرقى بین مردان و زنان نیست،بنابر این اگر دختران و بانوان بخواهند معتکف شوند،باید در یکى از همین مساجد باشد.

42-س:آیا اعتکاف در غیر مساجد جامع،مثل نمازخانه دانشگاه‏ها رجاءا اشکال دارد یا نه؟در صورت صحت،آیا احکام اعتکاف،از قبیل ترک محرمات جارى مى‏شود یا خیر؟

آیه الله خامنه‏اى:رجاءا اشکالى ندارد.

آیه الله بهجت:ظاهرا جایز نیست و احکام اعتکاف را ندارد.

آیه الله فاضل:اعتکاف در مسجد جامع رجاءا صحیح است و در غیر از مساجد جامع جایز نیست.

آیه الله سیستانى:مشروع نیست و احکام آن را ندارد.

آیه الله مکارم:اعتکاف باید فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است که قشرهاى مختلف شهر در آن شرکت کنند.

آیه الله تبریزى:اعتکاف باید در مسجد جامع شهر باشد و اعتکاف در غیر مساجد جامع صحیح نیست.

43-س:آیا انسان مى‏تواند نذر کند که در شهر دیگرى معتکف شود؟

آیه الله تبریزى:مانعى ندارد،باید روزه‏اش در آنجا صحیح باشد و نذر اعتکاف در شهر دیگر، نذر روزه نیست.

44-اگر در یک شهر،دو یا چند مسجد جامع وجود داشته باشد،در هر کدام که بخواهد مى‏تواند معتکف شود.

45-اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتکاف خود مشخص کند،چنین قصدى لغو است،و لازم نیست‏حتما در آنجا معتکف شود.

46-اگر معتکف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتکاف او باطل است.چون توقف او در مسجد،حرام است.

(14) 47-اگر جاى شخص دیگرى را غصب کند،یا عمدا بر فرش غصبى بنشیند،هر چند گناه کرده است ولى اعتکافش باطل نیست (15) .

48-اگر کسى از روى فراموشى یا جهل به مساله،بر فرش غصبى بنشیند،اعتکاف باطل نیست.

49-س:اگر جاى کسى را که معتکف بوده غصب کند،فرموده‏اند اعتکاف او باطل است،حال اگر جاهل بود یا عامد بود و حال پشیمان شده و جاى خود را عوض کند،اعتکاف او صحیح است‏یا خیر؟در صورت عمد آیا کفاره دارد یا خیر؟آیه الله بهجت:در فرض مذکور اعتکاف او صحیح است و در صورت بطلان کفاره ندارد.

آیه الله خامنه‏اى:اعتکاف صحیح است و کفاره هم ندارد.

آیه الله سیستانى:عمدا هم اگر باشد اعتکاف صحیح است.

آیه الله فاضل:على اى حال اعتکاف صحیح است.

آیه الله مکارم:اگر جاهل به موضوع باشد،اعتکافش صحیح است ولى اگر غصب بودن را مى‏دانسته و حکم اعتکاف را نمى‏دانسته،اعتکاف او صحیح نیست و توبه در اینجا مشکل را حل نمى‏کند.

آیه الله تبریزى:چنانچه غافل بوده اعتکافش صحیح است و اگر جاهل متردد بوده یا عامد بوده اعتکافش صحیح نیست.لکن کفاره ندارد.

50-س:اگر کسى را که زودتر از او در مسجد رفته،بیرون کند و جایش را بگیرد،اعتکافش صحیح است‏یا نه؟

آیه الله صافى گلپایگانى:بنابر احتیاط،اعتکاف او باطل مى‏شود،باید اگر اتمام اعتکاف بر او واجب شده، آن را تمام نماید و اگر اعاده آن،واجب است،پس از اتمام اعاده نماید.

آیه الله بهجت:اگر مکان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتکافش باطل است.

آیه الله مکارم:خالى از اشکال نیست.

آیه الله فاضل:بلى اعتکاف او صحیح است و بطلان آن محل منع است.

51-س:آیا گذاشتن وسائل یا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مى‏شود؟

آیه الله مکارم:هر گاه به موقع در مسجد حضور یابند بعید نیست موجب حق سبق باشد.

آیه الله بهجت:مى‏شود.

تعریف مسجد جامع 52-س:تعریف مسجد جامع چیست؟

آیه الله گلپایگانى:مسجد جامع مسجدى است که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد.

آیه الله خامنه‏اى:مسجدى که براى اجتماع زیادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى یا اهالى محله‏اى نداشته باشد؟

53-س:مسجد جامعى در شهرى ساخته شده،بعد از آن،مسجد بسیارى بزرگترى ساخته شده و آن نیز مسجد جامع معروف گشته،کدامیک از این دو مسجد،شرعا مسجد جامع مى‏باشد،و ملاک در تعیین مسجد جامع چیست،با توجه به اینکه گاهى در این مسجد نماز جمعه خوانده مى‏شود و گاهى در آن و حکم اعتکاف در این دو مسجد چیست؟

آیه الله خویى:در صدق جامع بودن مسجد شرط نیست که تنها یک مسجد باشد،پس تعدد مسجد جامع در یک شهر ضررى نمى‏زند و اعتکاف در هر دو صحیح است،اگر جامع نامیده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد.

54-جامع بودن مسجد را از این راهها مى‏توان فهمید: (16) خود انسان یقین کند.

به طورى بین مردم مشهور باشد که جامع بودن آن معلوم شود (17) .

دو نفر عادل بگویند (18) .

و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند،با حکم حاکم نیز معلوم مى‏شود (19) .

55-اگر انسان در جایى به اعتقاد اینکه مسجد جامع است معتکف شود،بعدا معلوم شود مسجد نیست(مثلا تکیه یا حسینیه است)یا مسجد جامع نیست،اعتکاف باطل است.

حدود مسجد 56-پشت‏بام و سرداب و محراب مسجد،و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مى‏آید،مگر آنکه بدانیم،جزو مسجد نیست (20) .

[در صورت شک،چنین جاهایى،حکم مسجد را دارد.] 57-به جز سه مکانى که در مساله قبل گفته شد،جایى را که انسان نداند جزو مسجد است‏یا از متعلقات آن،(مثل حیاط مسجد)حکم مسجد را ندارد (21) و اعتکاف در آنجا صحیح نیست.

58-س:مسجدى که علاوه بر شبستان،داراى حیاط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مى‏خوانند،آیا احکام مسجد بر آنها جارى است‏یا نه،و در صورتى که قصد بانى معلوم نباشد،ساختن مستراح و امثال آن در یک طرف آن صحن چه صورت دارد،دلیل و قرینه بر عدم مسجدیت لازم است‏یا نه؟

آیه الله گلپایگانى:با شک در آنکه صحن را جزء مسجد قرار داده،اگر اماره‏اى (علامت، نشانه‏اى) بر مسجد بودن نباشد،محکوم به مسجدیت نیست،و اماره بر عدم،لازم نیست.

اعتکاف در دو مسجد 59-یک اعتکاف باید در یک مسجد باشد،پس اعتکاف در دو مسجد که بخشى از وقت را در یکى و بخشى از آن را در دیگرى بماند صحیح نیست،خواه آن دو مسجد،متصل (22) به هم باشند یا جداى از هم،آرى اگر به گونه‏اى وصل به یکدیگر باشد،که یک مسجد شمرده شود، صحیح است.

60-اگر در مسجد معتکف شود ولى مانعى از ادامه ماندن در آن مسجد پیش آید،اعتکاف باطل است (23) و چنانچه آن اعتکاف،واجب باشد،باید در مسجدى دیگر و اگر مانع بر طرف شد،در همان مسجد،بار دیگر معتکف شود،یا قضا کند.

61-اعتکافى را که به سبب پیش آمدن مانع به هم خورده است،نمى‏توان پس از آنکه مانع بر طرف شد،ادامه دهد.چه در آن مسجد یا مسجد دیگر، (24) بنابر این اگر پس از یک روز اعتکاف در مسجد،مانع پیش آمد،نمى‏تواند به مسجد دیگرى برود و بقیه ایام را در آن مسجد بماند،یا بعد از آنکه مانع بر طرف شد،برگردد و بقیه را در همان مسجد بماند.

خروج از مسجد 62-در موارد ذیل معتکف مى‏تواند از مسجد خارج شود: براى گواهى دادن در دادگاه.

براى تشییع جنازه، (25) در صورتى که میت‏یک نحو وابستگى به معتکف داشته باشد به طورى که شرکت در تشییع جنازه او از ضرورتهاى عرفى او به حساب آید.

و براى انجام سایر کارهاى ضرورى عرفى یا شرعى،خواه واجب باشد یا مستحب،مربوط به امور دنیوى باشد یا اخروى ولى مصلحتى در آن نهفته باشد (26) .

63-و در این موارد،بر معتکف واجب است از مسجد خارج شود: براى انجام غسل جنابت.

براى پرداخت طلب دیگران،در صورتى که نتواند در مسجد آن را بپردازد.

براى انجام کار واجب دیگرى که لازم باشد از مسجد خارج شود.

64-کسى که خارج شدن از مسجد بر او واجب شده باشد ولى تخلف کند و خارج نشود،هر چند گناه کرده است ولى اعتکاف باطل نیست،مگر کسى که با حال جنابت در مسجد توقف کند.

65-اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شد،این امور را باید مراعات کند: بیش از مقدار ضرورت و نیاز بیرون مسجد نماند.

در صورت امکان زیر سایه ننشیند (27) .

بلکه مطلقا ننشیند،مگر در حال ضرورت.

بنابر این احتیاط واجب نزدیکترین راه را انتخاب کند (28) .

66-اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و به قدرى طول بکشد که صورت اعتکاف بر هم بخورد،اعتکاف باطل است.

67-اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود،اعتکافش باطل نیست (29) .

68-س:اگر کسى از روى فراموشى محل اعتکاف را ترک کند،اعتکافش چه حکمى دارد؟

آیه الله تبریزى:ظاهر این است که اعتکافش باطل مى‏شود.

69-س:در چه مواردى خروج از مسجد مبطل اعتکاف است؟و در چه مواردى مبطل نیست؟

آیه الله صافى:اگر عمدا و اختیارا بدون ضرورت عقلى یا شرعى یا عادى خارج شود،اعتکاف باطل مى‏شود و اگر براى امورى که ذکر شد بیرون رود یا او را اکراه بر بیرون رفتن نمایند باطل نمى‏شود،ولى اگر نسیانا از راه فراموشى بیرون رفت اگر اتمام آن واجب شده باشد،تمام کند و اگر اعاده واجب باشد اعاده نماید.

آیه الله بهجت:خروج از مسجد با عمد و اختیار مبطل است.

آیه الله مکارم:عمدا و اختیارا نباید از مسجد خارج شود ولى در مواردى که ضرورت شرعى یا عرفى داشته باشد مانعى ندارد،مانند بیرون رفتن براى قضاى حاجت و غسل جنابت و مانند آن یا امثال تشییع جنازه نزدیکانى که اگر در آن شرکت نکند امر شایسته‏اى نیست.

70-س:در مواردى که مى‏توان از مسجد خارج شد آیا مى‏توان نشست‏یا در سایه رفت‏یا در جماعت‏حاضر شد؟آیه الله صافى:جواز بیرون رفتن براى جماعت مورد اشکال است.

71-س:خارج شدن معتکف از مسجد در موارد ذیل چه حکمى دارد؟الف:براى وضو و غسل مستحبى و مسواک زدن.

ب:جهت تلفن زدن به خانواده در موارد غیر ضرورى و امور متعارف.

ج:جهت دیدار با خانواده در بیرون و در حیاط.

آیه الله خامنه‏اى:الف-جایز است اما زیاد معطل نشود.

ب-در موارد ضرورى اشکالى ندارد و در موارد غیر ضرورى اگر امور مستحبى را در بر بگیرد و طول هم نکشد اشکالى ندارد.

ج-در بعضى موارد اشکالى ندارد،مثل رسیدگى امور خانواده و دیدن فرزندان که عدم دیدار باعث مفسده و اشکالاتى مى‏شود.

آیه الله بهجت:ضابطه کلى در موارد جواز خروج نیست،هر کارى که خروج براى آن عقلا یا شرعا یا عادتا لازم است از امور واجبه باشد یا راجحه چه متعلق به امور دنیا باشد یا امور آخرت ولى باید اقرب طرق را مراعات نماید و اقتصار کند بر مقدار حاجت و ضرورت،البته خروج هم به قدرى طول نکشد که محو صورت اعتکاف شود.

آیه الله سیستانى:به احتیاط واجب جایز نیست،مگر در مورد حاجت ضرورى باشد.

آیه الله تبریزى:خارج شدن معتکف از مسجد در موارد مذکور جایز نیست.

آیه الله فاضل:مانعى ندارد،ولى تلاش کنند این امور با سرعت انجام شده و هر چه سریعتر به مسجد بر گردند.آیه الله مکارم:الف-براى وضو و غسل مستحبى اشکالى ندارد و براى مسواک که مقدمه آن باشد نیز اشکالى ندارد.

ب-اشکال ندارد.

ج-اشکال دارد.

محرمات اعتکاف 72-آنچه بر معتکف حرام است‏به طور اجمال بدین شرح است: استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو خرید و فروش مجادله استفاده شهوانى از جنس مخالف استمناء (یعنى انسان با خود کارى کند که از او منى بیرون آید.) توضیح محرمات اعتکاف 73-بوئیدن عطریات (30) و گیاهان خوشبو براى کسى که از آن لذت مى‏برد در حال اعتکاف حرام است،پس براى کسى که حس بویایى ندارد اشکال ندارد.

74-در حال اعتکاف،خرید و فروش و بنابر احتیاط واجب،هر نوع داد و ستدى،مانند اجاره و مضاربه حرام است.

75-هر چند داد و ستد در حال اعتکاف حرام است،ولى باطل کننده اعتکاف نیست.

76-اشتغال به امور دنیوى،مانند خیاطى،نساجى نقاشى،مطالعه و امثال آن اشکال ندارد.

77-در حال اعتکاف مجادله در امور دنیوى و دینى در صورتى که به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضیلت و برترى باشد حرام است،اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طریق باطل باشد نه تنها حرام نیست،بلکه از افضل طاعات و عبادات است.

78-هر گونه استفاده شهوانى از جنس مخالف،نظیر لمس،بوسه (31) و آمیزش حرام است و فرقى در این مساله بین زن و مرد نمى‏باشد.

79-در حال اعتکاف نگاه از روى شهوت به همسر خود اشکال ندارد،هر چند احتیاط مستحب ترک آن است.

80-استمناء نیز بنابر احتیاط واجب از محرمات اعتکاف شمرده شده است،هر چند از راه حلال آن،مانند بازى با همسر باشد.گر چه استمناء حرام در هر حال حرام و از گناهان بزرگ است ولى در حال اعتکاف گناهى بزرگتر است.

81-معتکف باید روزها را روزه‏دار باشد و از هر کارى که روزه را باطل مى‏کند،پرهیز کند و هر آنچه روزه را باطل مى‏کند،اعتکاف را نیز باطل مى‏کند.

82-اگر معتکف جماع کند اعتکافش باطل است ولى اگر یکى دیگر از محرمات را مرتکب شود، (32) احکام مفصلى دارد که در بحث‏«قضا و کفاره اعتکاف‏»خواهد آمد.

83-بر معتکف واجب نیست از کارهایى که بر محرم حرام است،مثل پوشیدن لباس دوخته و کندن مو از بدن و نگاه در آینه پرهیز کند،هر چند احتیاط مستحب (33) است.

84-بجز مبطلات روزه،سایر محرمات،اختصاص به روز نداد،بلکه در شب نیز باید از آنها پرهیز کند.

85-س:عطر و گلاب زدن یا بو کردن عطر و گلاب اعتکاف را باطل مى‏کند یا خیر؟

آیه الله تبریزى:استعمال عطر و گلاب چنانچه مستلزم بو کردن آن باشد،هر چند بر معتکف حرام است لاکن بطلان اعتکاف از جهت آن محل اشکال است و اگر معتکف در روز سوم این کار را کرده باید اعتکافش را تمام کند.

آیه الله سیستانى:بو کردن آنها اعتکاف را باطل مى‏کند.

آیه الله بهجت:اگر با تلذذ باشد بنابر احتیاط باطل مى‏شود و احتیاط واجب در صورت وجوب اعتکاف [آن است که]آن را تمام کند و سپس قضا نماید.

86-س:آیا در صورت نیاز مى‏تواند خرید و فروش نماید؟آیا توکیل یا نقل به غیر بیع لازم است (یعنى به شخص دیگرى وکالت دهد تا از طرف او خرید و فروش کند یا به غیر خرید و فروش،مثلا با قرض یا بخشش نقل و انتقال کنند.)؟

آیه الله مکارم:در صورت عدم امکان توکیل یا نقل به غیر بیع اشکالى ندارد.

آیه الله بهجت:در صورت اضطرار براى حاجت‏خودش مانعى ندارد.

87-س:ارتکاب سهوى محرمات اعتکاف چه حکمى دارد؟

آیه الله فاضل لنکرانى:ارتکاب سهوى سائر محرمات غیر از جماع ضرورى به اعتکاف نمى‏زند.

آیه الله بهجت:ارتکاب سهوى،حرام و مبطل نیست.

قطع اعتکاف 88-براى شناخت‏حکم قطع اعتکاف باید اقسام آن را شناخت.

اقسام اعتکاف: واجب معین: پس از شروع قطع آن جایز نیست.

واجب موسع :پس از تکمیل دو روز، قطع آن جایز نیست.

مستحب: پس از تکمیل دو روز، قطع آن جایز نیست.