رنگرزی
رنگرزی پشم با قرمزدانه
قرمز دانه حشره ای است شبیه به کفشدوزک اسم علمی آنرا (cacusse) و از دسته (hemipture) میدانند. بشر از ابتدای تاریخ با این حشره آشنایی داشته و از ماده رنگی آن استفاده می نموده است.
اقسام حشره عبارتند از :
1- کرم ورمیلو : این حشره بر روی نوعی بلوط زندگی می کند.این نوع درخت در جنوب اسپانیا ، جزایر کانادا و جزایر یونان میروید.حشره قرمز دانه روی شاخه های این درخت متراکم شده و به صورت یکپارچه در می آید. کرم این حشره بیضی و قرمز رنگ است.
2- قرمزدانه لهستانی : که در اروپا دارای شهرت و اهمیت زیادی است. محل پرورش این حشره بیشتر در اروپای شرقی و مرکزی است این حشره در ریشه گیاهی به نام سلرانتوس در زمینهای اروپای شرقی به وجود می آید. کشورهای لهستان و لیتوانی و اوکراین از تولیدکنندگان عمده این حشره هستند.
3- قرمز دانه هندی : این دسته از قرمز دانه ها از قدیمی ترین ایام تاریخ مورد استفاده قرار می گرفتند این قرمز دانه بر روی شاخه های درختی به نام انجیر هندی و عناب پرورش می یابد و سپس روی همان شاخه خشک می شود و به واسطه آنکه با شاخه در کوره های مخصوص حشره کشته می شود.رنگ آنها کدر شده و پست تر از سایر انواع قرمز دانه هاست و بیشتر در صنایع لاک سازی مصرف دارد.
4- قرمز دانه مکزیکی : این نوع قرمز دانه را ابتدا اسپانیولی ها کشف کردند. این حشره در روی درختی به نام نوپال نشوونما می یابد و اکنون بطور اهلی کشت شده و هم به طور وحشی در جنگلهای مکزیک و آمریکای جنوبی پیدا می شود.
5- برداشت قرمز دانه در گذشته دور در جنوب ایران ، اهواز ، کناره های خلیج فارس و بلوچستان مرسوم بوده است.
محصول برداری سایر انواع قرمز دانه :
وقتی که حشره ماده شروع به تخمگذاری می کند.محصول برداری قرمز دانه شروع می شود.ابتدا با کاردک های مخصوص از شاخه های درخت حشره را تراشیده و در طشت های سفید ریخته و انها را بوسیله آب خفه می کنند.
طریقه دیگر جمع آوری قرمز دانه آنست که پس از جمع آوری آنها را از روی آهن گداخته عبور می دهند در اثر این عمل گرد سفید سوخته و رنگ آن مایل به سیاه می شود که آنرا قرمز دانه سیاه می گویند.
رنگرزی پشم با قرمز دانه همراه با دندانه های مختلف
1-رنگرزی پشم با قرمز دانه و دندانه بیکرومات پتاسیم
برای قرمزدانه هر سه حالت دندانه دادن کاربرد دارد. روش دندانه بعد از رنگ برای رتگ های بسیار روشن انتخاب میشود. همچنین در رنگهای روشن از کرم دوتار تر داسید اگزالیک و اسید استیک و رنگ های سیر اسید سولفوریک به کار برده می شود.ابتدا قرمز دانه را ساییده و تبدیل به گرد نموده و بعد داخل حمام رنگ کرد.کلاف را با دندانه بیکرومات همانطور که ذکر شد دندانه داده و بلافاصله داخل حمامی که دارای مقدار متناسب رنگ و اسید است مینمایند. حرارت حمام را در مدت 45 دقیقه به جوش رسانیده و 90 دقیقه رنگرزی را در حالت جوش ادامه می دهند و سپس آنرا ابتدا با آب و سپس با محلول محلول رقیق صابون شسته ، آب کشیده و خشک می نمایند.
قرمز دانه ای که با دندانه یکرومات همراه باشد پشم را قرمز مایل به بنفش رنگ مینماید.سبزترین رنگ که از نقطه نظر قالی بافی حائز اهمیت است با 10 درصد رنگ و 3 درصد اسید اگزالیک در روی خامه پشمی که قبلا با 3 درصد بیکرومات کلسیم دندانه داده شده است به عمل می آورند که ثبات آن در برابر نور 5 تا 6 و در برابر شستشو 5 و در برابر سایش بین 4 تا 5 می باشد.
2-رنگرزی قرمز دانه با زاج سفید :
ابتدا پشم را زاج دندانه داده و از بکاربردن اسید های معدنی در دندانه دادن خودداری می نماییم.بعد حمام را با 20 تا 40 برابر وزن خامه پشم از آب و 3 درصد اسید اگزالیک تهیه نموده و درجه حرارت حمام را به 30 درجه میرسانند. گرد نرم قرمزدانه را به حمام اضافه نموده و مدتی آنرا هم زده تا حل شود. آنگاه پشمی که بخوبی آبخور شده است داخل در حمام مینمایند ، مدت 10 دقیقه آنرا گردش داده و تدریجا در مدت 45 دقیقه حرارت حمام را به جوش می رساند و سپس مدت 90 دقیقه رنگرزی را در حالت جوش ادامه میدهند ، در بیشتر حالات از اسید در حمام استفاده نمیشود ، اگر بخواهند رنگ مایل به بنفش باشد به جای اسید کمی نمک قلیایی نظیر کربنات سدیم اضافه میکنند.وجود اسید سولفوریک در حمام رنگ آنرا بسیار کدر نموده و رنگهای حاصله قرمز مایل به قهوه ای و تار می شود. ثبات این رنگ ها در برابر نور بسیار ضعیف می باشد ، رنگ بدست آمده با قرمز دانه و اسید اگزالیک بسیار شفاف و قرمز خالص است 100 درصد قرمزدانه همراه با 3 درصد اسید اگزالیک نسبت به وزن پشم دندانه داده شده با زاج سفید ، تولید یک قرمز شرابی بسیار زیبا می نمایند که در رنگرزی قالیهای گرانقیمت بکار میرود و به نام قرمز لاکی معروف میباشد.این رنگدانه در برابر نور بسیار خوب و در برابر شستشو و سایش عالی میباشد.
قرمز دانه موجودی برای رنگرزی
رنگرزی طبیعی یکی از ارکان جا نشدنی هنر ایران زمین است و در این میان رنگ قرمز جایگاهی دیگر دارد این رنگ در فرشهای ایران زمین چونان ستاره ای می درخشد و شاید میتوان گفت جایگاهی ورای رنگهای دیگر برای خود دارد.
انواع رنگ قرمز را از مواد طبیعی و گیاهی چون « روناس، قرمزدانه، توت سیاه وشاتوت ، بقم قرمز، ریشه زرشک وحشی ، گل انار، نوعی صدف دریایی وگلسنگ » می باشد به دست می آورند.
قرمزدانه
نوع ماده آن پرندارد اما نر این حشره بال دار است رنگش سرخ بوده و به مرور زمان سرخ تر می گردد قرمزدانه انواع گوناگون دارد که از جمله است « کرم مرمیلو»قرمزدانه لهستانی ،سیاه، نقره ای، قرمزدانه هندی، قرمزدانه مکزیکی.نوعی قرمز دانه در بوته ای به نام «جیدار یا کاکتوس» تولید می شود قرمزدانه را پس از جمع آوری در دستگاه مخصوص به وسیله آب یا حرارت خفه می کنند و سپس در آفتاب یا کوره خشک می نمایند رنگهای معروف قرمزدانه که برای رنگ کردن پشم به کار می رود از آن تهیه می شود قرمزدانه در الکل، اتر، بنزین، آب که مقدار کمی اسید در آن ریخته باشند حل می شود قرمزدانه را درفارسی «کرم رنگرزان» نیز می نامند این حشره پس ازآماده شدن برای بهره برداری(۷۰تا۹۰) درصد«صمغ» و (۲تا۱۰) درصد ماده رنگی دارد.قرمزدانه ا دیرباز در استانهای کرمان و خراسان به نام «لاک» یا«قرمزدانه لاکی» شناخته می شودو «لاکی» همان رنگی است که از قرمزدانه به دست می اید در قدیم این ماده رنگی از هندوستان وارد می شود اما پس از آمدن قرمزدانه مکزیکی و جزایر قناری که جنس آن بهتر است قرمزدانه هندی از رواج افتاد . قرمزدانه در هوای آزاد فاسد نمی شود و طول مدت نگهداری به قدرت رنگی آن لطمه نمی زند آب سرد مقداری از قرمزدانه را در خود حل می کند و آب گرم مواد چربی و رنگ آن را حل می نماید محلول آن پس از مدتی در اثر تأثیر اکسیژن هوا رسوبی پدیدار می کند این ماده به صورت گرد نرم، خمیر تهیه می شود.
قرمزدانه را با«بیکربنات پتاسیم، زاج سفید، قلع،مس. آهن» دانه میدهند این ماده دارای خاصیت چند رنگی جالبی است و از آن با دندانه های گوناگون رنگهای مختلف به دست می آید.چون قرمزدانه در ایران گران قیمت است لذا سودجویان در آن تقلباتی می نمایند این تقلبات شامل افزایش وزن قرمزدانه از طریق مخلوط کردن آن با شن و گچ و گرد سرب انجام می گردد تشخیص مواد خارجی و میزان آن در قرمزدانه به دو گونه میسر است :
الف- آزمایشات شیمیایی مثلاً تأثیر اسیدها که رنگ آن را زرد می کند و رسوبی نیز به جای میگذارد یا زاج سیاه و سولفات مس هر دو بر روی قرمزدانه رسوب بنفش می دهد
ب- آزمایش فیزیکی و آن حل نمودن رنگ در آب است به دفعات و دورنمون محلول قرمز تا آنجا که قرمزدانه به کلی با آب از ظرف خارج می گردد و موادتقلبی در ته ظرف باقی بماند
قرمزدانه آمونیاکیgHErmezdaanah-eaamuniyaaki
چون رنگ قرمزدانه معمولی به وسیله اسیدها به مرورزمان زرد میشود ، به منظور جلوگیری از این تغییر رنگ آن را با مواد قلیایی از جمله آمونیاک تبدیل به ماده بنفشی می نماید که اسیدها برآن تأثیر نمی گذارند.
قرمزدانه خمیرgHermezdaanah-khamir
قرمزدانه را که به صورت گردمعمولاً وجود دارد برای آنکه بهتر در آب حل شود و حمل و نقل آن ساده تر گرددد ابتدا با افزودن مقداری آب به شکل خمیر در می آورندطرز تهیه خمیر قرمزدانه بدینگونه است که:
پودرآن را در آب حل می کنند ومدتی نگهداری می نمایند تا رسوب دهد و رسوب را به صورت خمیر جمع آوری می کنند.
قرمزدانه گردghermezdaanah-ejard
نگهداری قرمزدانه به صورت گرد بسیار ساده تر از انواع دیگر آن است زیر ا خوب بسته بندی می شود و کمتر فساد می پذیرد لذا تهیه و مصرف بدین صورت این ماده رایج می باشد طرز تهیه آن چنین است که قرمزدانه را خشک کرده و می سایند تا به صورت گرد درآیدبه هنگام مصرف بهتر است ابتدا آن را خمیر کنند سپس با حل نمودن خمیر در آب به مصرف برسانند.
قرمزدانه لاکیghermsdaanah-elaaki
این مایه رنگ به صورت لاک خشک فراهم می شود.
قره قروت gharajhurut
کشک سیاه،مایه غلیظترش مزه وسیاهی که در کار رنگرزی مصرف دارد این ماده معمولاً به جای «اسید لاکتیک» مصرف می شود.