دانلود مقاله طرح اشیا در تمدن اسلامی -فرش

مقدمه فرش ایران بر آمده از هنر اصیل و قدمت آداب ها و رسوم های زیبای ایرانی می باشد.

فرش هایی ایرانی با نقوش و تزئینات خیالی باغ گونه خود به جان و روح انسان ، توان زندگی را هدیه می کند.

با توجه به مطالعات انجام شده توسط محققین و کارشناسان هنری، اولین فرش یافت شده به نام پازیریک به ایران و بافنده ایرانی اختصاص دارد.

پس این هنر در مملکت و سرزمین ما دارای اعتبار و اصالت خاصی می باشد.

فرش ایران در دوران های مختلف و زمان های گذشته دارای تاریخ و اتفاق هایی می باشد که اطلاع داشتن از آنها باعث می گردد تا به اصل هنر، قدمت هنر و به خدای عشق هنر برسیم.

در این مجموعه به بررسی هنری و اقتصادی فرش ایران در دوره پهلوی می پردازیم تا بیشتر بدانیم و قدردان این هنر و دستان توانمند راهی آن باشیم.

فرش ایران قالی بافی هنری است که تقریباً از اوایل تمدن بشری در میان چادرنشینان به سبب نیازی که بدان داشتند، به وجود آمد.

بی شک اولین زیراندازی که انسان نخستین در کف غارها و چادرها و مساکن خود برای مقابله با سرما و رطوبت و گرد و خاک به کار می برد، پوست شکار بوده است که به دلیل نداشتن روش دباغی صحیح، دوام کافی نداشت و خیلی زود از بین می رفت.

لذا جستجو برای یافتن و بافتن زیرانداز و کفپوش مناسب ادامه یافت تا با آشنائی به بافندگی ( با آموختن از عنکبوت و یا پرندگان ) و با استفاده از نوعی نی، حصیربافی آغاز شد..

بی دوامی حصیر، نیاز به کفپوش دیگری را الزامی ساخت تا اینکه کم کم ریسیدن پشم و بافتن آن آغاز شد و زیراندارها از حصیر به گلیم و بعدها به قالی تبدیل شد.

آسیا به عنوان مهد تمدنهای بزرگ شناخته شده است، آسیائی ها دوهزار سال قبل از اروپائیان برنز را شناختند، همه پژوهشگران بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالی بافی هم از آسیا شروع شده است.

انان بر این عقیده اند که ترکستان، ایران و قفقاز مهد اولیه این هنر بوده است.

از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده است به این نتیجه می رسیم که هنر شرقی قالی بافی مدتها قبل از میلاد مسیح شناخته شده بود و وجود داشته است.

هومر، حماسه سرای معروف قرن هفتم پیش از میلاد یونانع صحبت از " کاناپه ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود " می کند.

گزنفون، مورخع فیلسوف و سردار آتنی که در سال 401 پیش از میلاد به جنگ با ایران باسمان پرداخته، گزارش کرده " ایرانی ها عادت دارند که بر روی قالی های نرم استراحت کنند." امروزه منطقه وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبه جزیره بالکان ( رومانی) را می یابیم که هنر و صنعت قالی بافی در آنها وجود دارد.

طبق شواهد موجود، ایرانیان نخستین قومی بودند که به قالی بافی پرداختند و در این زمینه سرامد جهان شدند، معروفترین قالی های مشرق زمین به ویژه ایران، در طول تاریخ زبانزد خاص و عام بوده است.

ممتازترین قالی هایی که زینت بخش موزه های دنیا هستند اکثراٌ در ایران و توسط هنرمندان ایرانی بافته شده اند.

با این حال، باستان شناسان و مورخان اروپائی تمایلی برای اعتراف به این موضوع ندارند زیرا که قالی بافی در غرب ویا در سرزمین های مستعمره غربیان بوجود نیامده است و ذاتی کاملاٌ شرقی و بعضاٌ ایرانی دارد.

ما نیز در این جستار سعی داریم تا با ارائه آخرین نظریات و دستاوردهای علمی براساس مستندات و شواهد،تصویر روشنی از تاریخ فرشبافی ایران، بلکه جهان را ارائه نمائیم.

فرش ایران در دوران پهلوی در این دوران طرحی برای حمایت از صنعت فرش و فروش بافان نوشته می شود.

که قبل از بیان طرق حمایت صنعت فرش ذکر مطالب زیر ضروری است : 1.

صنعت فرش با توجه به جمع کثیر کارگران شاغل در این صنعت و خانوادۀ آنها و همچنین ارزی که از این راه عاید مملکت می شود بسیار حیاتی است.

2.

به طور کلی در کشورهایی که سرمایه گذاری کم است توجه به صنایع دستی و خانگی در برنامه هایاقتصادی و عمرانی و تولیدی از اهم مسائل است زیرا برنامه های عمرانی متأسفانه متوجه شهرها و بهبود وضع سکنۀ آن هستند و موجبات رکود کار و ایجاد بیکاری را دهات و شهرستان ها فراهم می کنند و صنایع دستی و خانگی را از بین می برد.

3.

مادام که برنامه های عمرانی چنین اهدافی را تعقیب می کنند بایستی صنعت فرش مورد حمایت شدید دولت قرار گیرد.

4.

در برنامه های آتی عمرانی بایستی بهبود وضع قراء و روستاها و عمران شهر و ده مورد کمال توجه قرار گیرد به قسمی که ایجاد کارهای فراوانی که در این مناطق می کند و به تدریج کارگران زاید درصنعت فرش را به کارگاههای صنعتی و تولیدی می کشاند.

5.

توجه به امر توزیع عادلانۀ ثروت از طریق بهبود وضع مادی کارگران و به خصوص ساکنین دهات و روستاها بایستی مورد توجه قرار گیرد، زیرا مادام که سطح درآمد عمومی پایین است هر قدرهم تعداد مدارس فراوان باشد اولیای اطفال به جای اعزام آنها به مدارس به فروش و معامله و وادار کردن آنها به کار پرداخته و از این راه کسر درآمد خود را جبران می کنند.

لهذا تنها پس از اجرای نظرات فوق است که می توان مسأله حمایت اطفال و جلوگیری از کار آنان را در صنعت فرش به مورد اجرا گذاشت : الف) حمایت ازصنعت فرش برای این که بتوان مشکلات فرش را برطبق برنامه و به طور اساسی حل نموده و به اضافه در پیشرفت کار و بهبود وضع آن نظارت صحیح به عمل آورد و در هر مورد راهنمایی و یا در صورت لزوم اتخاذ تصمیم سریع معمول گردد لازم است که به طور کلی امر صنعت فرش به عهدۀ یک کمیتۀ مرکزی درتهران مرکب از نمایندگان سندیکاهای کارفرمایی و کارگری فرش ، وزارت اقتصاد ، وزارت کار و خدمات اجتماعی ، سازمان برنامه ، سازمان های خیریه ، شرکت سهامی فرش ایران ، وزارت فرهنگ، ادارۀ کل هنرهای زیبا و همچنین شوراهای محلی در شهرستان ها و مراکز فرش باقی قرار گرفته و اقدامات زیر به عمل آید : 1.

اقدامات داخلی آنچه در این زمینۀ حمایت از صنعت فرش و افزایش تولید و بهبود آن در داخل مملکت بایستی به عمل آید عبارت است از : تهیۀ استانداردها: برای تهیه استانداردهای مربوط به مواد اولیه، نقشه، رنگ و بافت کمیسیون هایی تحت نظر کمیتۀ اصلی و مرکب از نمایندگان ادارۀ کل هنرهای زیبا، شرکت سهامی فرش ایران، نمایندگان سندیکای کارفرمایان قالی بافی، نمایندگان سندیکاهای کارگران قالی بافی و تعدادی از متخصصین مربوطه درهر مورد تشکیل گردد.

تهیۀ مواد: برای اینکه مواد اولیه به نحو مرغوب و نیز یکسان تهیه و در اختیار بافندگان و یا کارگاههای بافندگی فرش قرار گیرد کمیتۀ مرکزی بایستی سعی نماید که شرکت هایی از کارفرمایان این صنعت چه برای تهیۀ مواد اولیه ( پشم – نخ ) و چه برای تهیۀ رنگ های طبیعی و همچنین برای تهیۀ نقشه های اصیل تشکیل گردد تا بدین وسیله با امکانات زیادتری که از این راه فراهم می شود مشکلاتی را که صنعت فرش از لحاظ تهیۀ پشم و شستشو و رنگ آن و همچنین تهیۀ دارهای قالی و نخ و سایر موادی که لازم دارد برطرف شود.

آموزش: برای تفهیم و آموزش و نظارت صحیح در اجرای استانداردهای مواد اولیه ، رنگ ، نقشه و بافت هنرستان ها و یا کلاس هایی در هر محل برای مقاطعه کاران و استادان قالی باف تشکیل گردد.

درمدارس روستایی نیز تشکیل این کلاس ها ضروری است .

تخصیص (تخصص) اعتبار: اعتباراتی برای اعطای وام به صاحبان کارگاههای قالی بافی و نیز مقاطعه کاران و همچنین شرکت های تعاونی روستایی منظور و در صورت امکان مواد اولیه، نقشه و رنگ مورد لزوم آنها تأمین و تسهیلاتی در امر فروش، خصوصاً برای شرکت های تعاونی تولید روستایی فراهم شود.

اعطای اعتبارات مشروط به رعایت مصوبات کمیتۀ اصلی در زمینۀ مقررات مربوط به تولید و شرایط کار می باشد.

کارگاههای نمونه: شرکت سهامی فرش ایران همان طور که منظور از تشکیل آن نیز این بوده است، به جای رقابت با کارفرمایان این صنعت با ایجاد کارگاههای نمونه در هر محل قسمت اعظم مساعی خود را صرف راهنمایی کارفرمایان و کارگران قالیباف وخصوصاً روستاییان قالی باف نماید.

شک نیست که تشکیل این کارگاهها درامر پیشرفت و بهبود تولید و آموزش کارگران سهم بسزایی خواهد داشت .

سازمان های کارفرمایی قالی بافی: برای جلوگیری از رقابت های زیان بخش و همچنین تأمین وحدت مساعی و نیز تهیۀ امکانات بیشتر تشکیل سندیکا یا سازمان کارفرمایی قالی بافی کاملاً ضروری است و بدیهی است بدون تشکیل سندیکا یا سازمان مزبور هر نوع اقدامی که از طرف دستگاههای مختلف به عمل آید اثرات مورد نظر را از لحاظ حفظ و حمایت صنعت فرش نخواهد داشت .

منع صدور فرش های نامرغوب: به موازات اقدامات فوق بایستی تصمیمات شدیدی در مورد منع صدور فرش های نامرغوب که باعث تنزل بازار فرش ایران درخارج خواهد شد اتخاذ گردد و به طور کلی فرش های صادره از مملکت با اجازۀ مقامی که کمیتۀ مرکزی در تهران و یا شوراهای محلی در شهرستان ها تعیین می نمایند باشد .

تشویق قالی بافان: با معرفی هنرمندان قالیباف چه درداخل مملکت وچه در خارج با اعطای جوایز و هدایا و همچنین انتشار شرح حال و مشخصات آثارهنری آنان نه تنها موجبات دلگرمی و تشویق آنها فراهم شود بلکه بدین وسیله غیرمستقیم به ارتقای سطح مرغوبیت قالی نیزکمک شایانی بشود.

تشویق صادرات: درمورد صادرات فرش نیز بایستی از طرف دستگاههای مربوطۀ دولت کمک های تشویقی لازم به عمل آید و جوایزی نیز در نظر گرفته شود و حتی در مورد صدور فرش به کشورهایی که حفظ بازار فرش در آنها مورد لزوم است.

در صورت ضرورت مبلغی نیزدولت کمک نماید.

اقدامات خارجی ثبت نقشه: از طرف مقامات مربوطۀ دولتی بایستی نسبت به ثبت رساندن نقشه های اصیل ایرانی در مراجع بین المللی اقدام شود.

دفاتر نمایندگی: درشهرهای بزرگ اروپا و امریکا بایستی به تأسیس دفاتر نمایندگی اقدام و کارشناسانی نیز در اختیار دفاتر مزبور گذارده شوند.

دفاتر مزبور بایستی ضمن راهنمایی فروشندگان فرش تبلیغات وسیع و مؤثری را در زمینۀ معرفی فرش های ایران و بحث دربارۀ نقشه ها و رنگ ها و همچنین ایجاد اعتماد بین خریداران به عمل آورند.

قراردادهای بازرگانی: در حال حاضر با تصمیمات بازار مشترک اروپایی سال به سال بر میزان تعرفۀ گمرکی فرش در کشورهای عضو بازار مزبور افزوده می شود.

در این باره بایستی از طرف مقامات مربوطۀ دولتی اقدام عاجلی دربارۀ تقلیل تعرفۀ گمرکی و ایجاد تسهیلات لازم در مورد صادرات فرش به کشورهای دیگر به عمل آید.

ایجاد نمایشگاه: در هریک از کشورهای اروپایی و یا امریکا بایستی نمایشگاههای دائمی فرش و یا سیار تحت نظر دفاتر نمایندگی تشکیل گردد .

حمایت از کارگران فرش با اقداماتی که در زمینۀ حمایت از صنعت فرش به عمل می آید بدون تردید عواید حاصله از فرش که در حال حاضر در حدود 1 قیمت آن (پس از کسر قیمت مواد و هزینه ها ودستمزد) خواهد بود افزایش3 می یابد و امکان اجرای مقررات قانون کار و حفظ بهداشت کارگران قالی باف در کارگاههای شهری فراهم خواهد شد.

به همین لحاظ به موازات حمایت های فوق اقدامات زیر نیز در زمینۀ حمایت از کارگران فرش باف به عمل آید : الف) تأسیس سندیکاهای کارگران کارگاههای فرش بافی ب ) انعقاد قراردادهای دسته جمعی بین سندیکاهای کارگران فرش بافی و سندیکاهای کارفرمایی و یا کارفرمایان در مورد دستمزد و شرایط کار .

ج ) تأسیس شرکت های تعاونی برای کارگران قالی باف .

در صنعت قالی بافی از لحاظ تشکیل شرکت های تعاونی باید ابتدا کارگاههای مربوط به این صنعت را تقسیم بندی نمود : 1.

کارگاههای شهری که توسط سرمایه داران اداره می شود و در حدود عدۀ زیادی کارگران مشغول کارند.

کارگاههای انفرادی و یا خانوادگی داخل شهرها .

کارگاههای دهات که به صورت صنایع روستایی و فعالیت تکمیلی روستایی برای اضافه درآمد به بافت قالی اشتغال دارند .

کارگاههای مربوط به شرکت دولتی فرش .

علی الاصول در میان هر چهار دسته مسائل مختلفی را می توان مورد بررسی قرار داد : 1- تغذیۀ صحیح کارگاههای شهری از نقطه نظر نیروی کار کارگر و جلوگیری از بیماری ها و زود میری .

2- تهیۀ مواد اولیه ( پشم ، رنگ و امثالهم ) .

3- تشویق و تقویت کارگاههای دهات که برای تکمیل درآمد قلیل روستایی فعالیت می کنند.

با درنظر گرفتن مراتب فوق برای هر موضوع می توان یک شرکت تعاونی در نظرگرفت.

مثلاً با توجه به گزارشات راجع به طرز تغذیۀ کودکان وکارگران کارگاههای بزرگ باید شرکت تعاونی مصرف کارگاههای بزرگ شهری را تشویق نمود و اولیای کارگاهها را متوجه ساخت بهداشت و سلامت کارگران و ازدیاد معدل عمر کارگر باعث بهره وری بیشتر کار خواهد بود و به عکس کارگر ناسالم و بیمار که تازه پس از پختگی و آشنا شدن به فنون صنعت پس از یکی دو سال به علل امراض مختلف از کار افتاده شده و یا دستخوش مرگ خواهد شد و ضمناً همین کارگاههای بزرگ در صورتی که در منطقۀ جغرافیایی خاص متمرکز باشند برای این که از هزینۀ تولید بکاهند می توانند یک شرکت تعاونی خرید مواد اولیه و وسایل حرفه ای به وجود آورند و در صورتیکه شرکت های تأمین و تهیه مواد اولیه به وجود آید کارگاههای انفرادی شهری که در اغلب خانه های مردم هست، می تواند با استفاده از عضویت این شرکت ها از مواد اولیۀ خوب وارزان استفاده کند .

اما دربارۀ کارگاههایی که در روستاها وجود دارد دانستن مسائل زیر ضروری است : روستایی به علت محیط جغرافیایی یا بارور نبودن زمین و نیز سایرعوامل اجتماعی در کشورهایی نظیر کشور ما بسیار کم درآمد است و گذشته از درآمد کم در فصول مختلف دچار بیکاری است.

صنایع روستایی یکی از بهترین طرق اشتغال روستاییان فصول بیکاری یا کم کاری به کار می باشد و نیز یک درآمد تکمیلی است که درآمد سالانۀ وی را تقویت می کند.

صنایع فرعی روستایی در کشورها برسبیل سنت و آداب متفاوت است .

در ایران یکی از صنایع مهم روستایی صنعت قالی بافی است.

از لحاظ اقتصادی روستایی و ترقی سطح درآمد روستاییان وحفظ این صنعت بومی و ملی باید آن را از هر لحاظ تقویت نمود.

مشکلات کارگاههای روستایی به شرح زیر تجربه می شود: 1.

مواد اولیۀ به مفهوم وسیع خود ( پشم ، نخ ، حتی نقشه ).

قلت درآمد روستایی.

عدم بازار فروش مناسب.

با توسعۀ نهضت تعاونی روستایی که برطبق اساسنامه های چند منظوره بوجود آمده است می توان مواد اولیه توسط شرکت های تعاونی روستایی تهیه کرد و در دسترس روستاییان گذارد و از طرف دیگر برای تأمین زندگی روستاییان وبا تشویق آنها از طریق شرکت تعاونی می توان اعتباری برای ادامۀ کار در اختیار آنان گذارد و نیز شرکت ها و اتحادیۀ منطقه ای با تنظیم برنامۀ خاصی برای تقویت صنایع قالی بافی روستایی برای آنها بازار مناسبی پیدا نمایند و یا از لحاظ ترقی سطح درآمد روستاییان به شرکت های تعاونی و یا اتحادیه ها طبق توافقی با شرکت دولتی فرش و یا سازمان هایی نظیر آن سعی کنند محصولات صنعتی روستایی به قیمت مناسب فروش رود البته بایستی تذکر داد همان طور که همه جا مرسوم است می توان فروش صنایع فرعی روستایی را ( امثال قالی ) به شرکت های تعاونی فروش واگذار کرد ولی چون شرکت های تعاونی روستایی در ایران هنوز در مقدمۀ فعالیت هستند و آن طورکه شاید و باید از لحاظ عوامل گوناگون اجتماعی و اقتصادی توسعه نیافته اند می توانند همان طوری که گفته شد از طریق اتحادیه ها و یا رأساً خود شرکت ها محصولات روستایی را به بازارهای مطمئن عرضه داشته و حق العمل کمی دریافت دارند.

د ) تأسیس آموزشگاههای حرفه ایی برای کارگران قالیباف زیر نظر وزارت صنایع و معادن، وزارت فرهنگ، اداره کل هنرهای زیبای کشور، شرکت سهامی فرش ایران و سندیکاهای کارگری .

ه ) اعزام کارگران خردسال 7ساله به بالا به مدارس توسط وزارت فرهنگ .

و ) اقدام نسبت به تأمین دستمزد و معیشت اطفال مزبور توسط شیر وخورشید سرخ هر محل و شهرداری و جلب کمک مؤسسات بین المللی از قبیل ( یونیسف ، کاره و...) .

ز ) اعزام مددکاران اجتماعی به مراکز فرش بافی در شهرها و جمع آوری کارگران خردسال کمتر از 7 سال در مهدکودکان و تنظیم برنامه های آموزشی زیر نظر مؤسسه بنیادی پهلوی ، وزارت فرهنگ ، بنگاه های خیریه و شهرداری هر محل.

در سال 1341 وزیر کار و خدمات اجتماعی ایران در مورد صنعت فرش نظراتی دارد که در آن بیان می شود.

1- مسأله صنعت فرش از نقطه نظرهای مختلف اقتصادی و اجتماعی از دیرباز مطمح نظر بوده و در خصوص آن از گزارشات فنی دقیق گرفته تا مقالات انتقادی به تفضیل قلم فرسایی شده است و در واقع مسأله ای نیست که یا اصولاً مورد بررسی واقع نشده و یا در بوقۀ فراموشی افتاده باشد.

برعکس عدم توفیق و حتی پیشرفت درحل این مسأله مهم معلول این علت است که حل مسأله مستلزم همگامی و هماهنگی خاص بسیاری از سازمان های دولتی می باشد و متأسفانه هنوز چه در مراحل مقدماتی مطالعه و بررسی و چه در مراحل ثانوی اجرایی این همگامی و همانگی محقق و مشهود نگردیده است.

خوشبختانه مأموران و بازرسان این وزارت تا کنون گزارشا ت مفصلی دراین خصوص تهیه کرده اند که علاقه مندان را از تحقیق مجدد بی نیاز می کند و خود این گزارشات می تواند در بررسی های مقدماتی امر بی نهایت مفید واقع شود.

2- در خصوص صنعت فرش عموماً دونظریۀ مختلف ابرازمی شود: یکی دایر بر اهمیت صنعت فرش دست باف به عنوان یکی از مظاهر ذوق و استعداد و نمونه های هنر باستانی این مملکت و کالای مقبول و محبوب صادراتی به کشورهای اروپایی و امریکایی و نظر دیگر مشعر بر محکومیت این صنعت به عنوان موجب وباعث نوعی بهره برداری غیر عادلانه و حتی غیر انسانی از نیروی کار افراد بخصوص اطفال و زنان.

این هر دو نظر چنانچه متعصبانه ابراز گردد از مصلحت به دور خواهد بود .

زیرا از یک طرف کوشش در ابقای این صنعت به قیمت بیماری و رنجوری و محرومیت همه جانبۀ صدها هزار تن از ابنای این ملک که به هیچ وجه با برنامه های موسع تأمین و تعمیم عدالت اجتماعی منطبق نیست صحیح نمی باشد و به صرف این که قالی بافی هنر باستانی و صنعت مستظرفه و یکی از اقلام صادرات کشور است نباید زیر پا گذاشتن اصول انسانی و حقوق مسلم کارگری را نسبت به تعداد بی شماری از کارگران کشور موجه دانست و از طرف دیگر توجه به ماشینی شدن صنعت فرش و ابراز نفرت و بی نیازی نسبت به فرش دستباف قبل از جستجوی راه حلی برای دفع مفاسد و مضرات آن عجولانه و غیر منطقی به نظر می رسد.

3- مشکلات اساسی که در حال حاضر در صنعت فرش دستباف به چشم می خورد عبارتند از : کاهش روزافزون مرغوبیت فرش که ناشی از بکار بردن مواد اولیۀ نامرغوب، رنگ صنعتی غیر ثابت و روش نادرست بافت است که در هر مورد گزارشات دقیق بخصوص در مورد فرش کرمان در این وزارت موجود است و این امر موجب شکست فرش ایرانی یا لااقل انواع خاصی از فرش ایران در بازارهای جهان گردیده است.

مشکل دیگر شرایط غیرانسانی کار در کارگاه های فرش بافی است که علاوه بر هتک مسلم حرمت قوانین کار و بیمه های اجتماعی و مقاوله نامه های بین المللی که به تأیید دولت ایران رسیده است مظهر ستم و بی عدالتی و سودجویی است و کارگاههای فرش بافی را به علت نور کم و هوای غیر سالم و مزد غیرکافی ( متوسط 15ریال در روز) و کار دشوار و طولانی و مستمر( از بامداد تا شامگاه ) و عدم پرداخت مزد تعطیلات و رعایت بسیاری دیگر از مقررات قانون کار از قبیل مقررات کار اطفال و زنان و زنان باردار و عدم بیمۀ کارگران و بخصوص صورت « اجیری » کارگران فرش باف ( که در برخی موارد حتی در دفاتر اسناد رسمی نیز به ثبت رسیده است ) و غیره می توان زندان و مسلخ تعداد بی شماری از مردم زحمتکش این مملکت دانست که با کار دشوار و مزد کم و تغذیۀ غیر کافی وعدم دسترسی به فرهنگ و بهداشت درمعرض بی سوادی، ضعف و رنجوری و بسیاری بیماری ها ازقبیل سل، ضعف عمومی، نازایی و سخت زایی، فلج و رماتیسم می باشند.

4- آنچه ذکر آن ضرورت دارد این است که در کمال تأسف باید اذعان کرد که شرکت فرش ایران نتوانسته است نمونۀ خوبی برای کارفرمایان خصوصی کارگاههای فرش بافی باشد سهل است طبق گزارش مأموران مربوطه شرایط کار در کارگاههای شرکت فرش از بعضی کارگاههای خصوصی بدتر و نا سالم تر است و این حقیقت تلخ و یأس آور خود یکی از موانع اساسی هرگونه پیشرفت در زمینۀ بهبود شرایط کار در کارگاههای فرش بافی محسوب می شود.

زیرا دولت که مجری قوانین کار و بیمه های اجتماعی است چنانچه کارگاهش به صورت کارگاهی نمونه در آمده و با اسلوب مدرن و روشنایی کافی و دارهای صحیح و مزد عادلانه و رعایت قوانین کار و بیمه های اجتماعی بخصوص منع کار اطفال کمتر از 12 سال ، اداره می شد کارفرمایان خصوصی بالتبع تعدیل در وضع کار خود به عمل می آورند و امر مبارزه با بی عدالتی و قانون شکنی را جدی تر تلقی می نمودند .

5- در حل مشکلات فوق همان طور که در ابتدا نیز گفته شد باید مقامات و سازمان های مختلف مملکتی همکاری و همگامی خاصی داشته باشند و آغاز این همکاری باید درک یکسان و یکنواخت از این مسأله مهم و عواقب وخیم و غیرانسانی ادامۀ وضع به صورت فعلی باشد.

باید همۀ سازمانهای ذی نفع به جهاد و مبارزه با دشواری های ناشی از صنعت ملی فرش برخیزند ئ این صنعت را اولاً از راه غلط و کجی که می پیماید منعطف سازند و کارگران آنرا نیز حداقل رفاه و تأمین اجتماعی که برای سایر کارگران مملکت فراهم است برخوردار نمایند.

وزیر کار و خدمات اجتماعی طی نامه ای که به نخست وزیر ایران در آن سال می نویسد در مورد نجات فرش اینطور می نویسد که : « نجات صنعت فرش و فرش بافان » که پیوسته مورد نظر و توجه خاص بندگان اعلی حضرت همایون شاهنشاه بوده و می باشد ، باید سر فصل یکی از اقدامات جدی فوری و ضربه ای دولت قرار گیرد .

دولت شرکت فرش را از صورت یک بنگاه انتفاعی صرف به صورت مرکز هدایت فنی و اقتصادی صنعت فرش و پرچم دار اصلاحات عمیق در این رشته از صنایع ملی در آورد.

وزارتخانه های صنایع و معادن، بازرگانی، فرهنگ، کارو خدمات اجتماعی، سازمان برنامه، سازمان بیمه های اجتماعی ، بانک رفاه کارگران وسایرسازمانهای ذی نفع ومؤسسات خیریۀ باید کمیته ای به نام «کمیتۀ نجات صنعت فرش و فرش بافان» تشکیل دهند و برنامه های جامع برای رسیدن به هدف خود تنظیم نموده مقدمات اجرای آن را فراهم سازند.

باید همه به یک اندازه خو د را در این مهم دخیل بدانند و مشکل را به عنوان یک بلیۀ مملکتی و نه امر اختصاصی سازمان معینی تلقی نمایند.

تنها از این طریق است که می توان به نتایج اقدامات آینده در این زمینه امیدوار بود.

طی انجام مبادرات این نامه با آقای نخست وزیر در اواخر سال 41 آقای خسروانی رئیس وزارت کار و امور اجتماعی به عنوان رئیس کیتۀ نجات صنعت فرش و فرش بافان کشور برگزیده شدند و کار خود را شروع کردند.

در سال 1342 نظر مسئولین در سفارت کبرای شاهنشاهی در رم به این صورت می باشد که آیندۀ فرش ایران از نظر یک صنعت صادراتی باید تا وقت نگذشته مورد مطالعۀ دقیق قرار گیرد و یکی از دو تصمیم مؤثر در مورد آن اخاذ شود.

1.

یا قبول کنیم که صنعت فرش در شرایط اقتصادی امروز ایران یک منبع جالب توجه تولید ثروت برای بافندگان یا سازندگان آن در روستاها و سرمایۀ گذاران این صنعت و یک منبع تهیۀ ارز برای کشور است و باید مورد حمایت و تشویق مؤثر قرار گیرد و دولت وظیفه ای که برای توسعۀ تولید و کمک به بازاریابی آن دارد بر خلاف امروز به نحو مؤثری به عهده بگیرد.

و یا این که بگوییم چون فرش بافی با صرف وقت فراوان، بهرۀ متناسب با سایر صنایع نمی دهد بنابراین یک صنعت غیر سودآور و غیر مفید است و باید صنعت دیگری را جانشین آن کرد.

از نظر صادر کنندگان و تولید کنندگان فرش باید از بالا رفتن سطح در آمدها و افزایش قدرت خرید مردم اروپا و توجهی که به فرش ایران دارند استفاده کنیم و در تولید فرش چند نکته را مورد توجه قرار دهیم: اول این که از مصرف رنگ های ارزان قیمت بی دوام شیمیایی در فرش بافی صرف نظر کنیم راه این کار ممنوع کردن ورود این قبیل رنگ ها به کشور است و به انحصار در آوردن ورود رنگ لازم برای فرش بافی به دست شرکت فرش یا موسسه دولتی مشابهی است که رنگ مرغوب لازم را وارد کند و به قیمت تمام شده در دسترس علاقه مندان بگذارد.

دوم این که قالی را مطلوب مصرف کنندۀ اروپایی تهیه کنیم و دو نکته را مورد توجه قرار دهیم یکی طرح قالی و دوم اندازه های آن است که مامصمم به حفظ قالی های باستان خود هستیم یک روز خریداران فرش متمولین بودند که کاخ ها یا اتاق های وسیع داشتند و فرش های بیست و چهار متری می خریدند ولی امروز بیشتر در آپارتمان زندگی می کنند و فرش را برای زینت می خواهند و اگر فرش بیشتر از شش متر یا هفت متر باشد خریدار معمولی از خرید آن امتناع می کند.

سوم این که طرح های اصیل ایرانی را در فرش های گران قیمت باید حفظ کرد ولی برای فرش متوسط باب بازار اروپا باید توجه به ذوق خریدار نمود و طرح های اروپایی را وارد نقشۀ قالی کرد.

به علاوه باید همه جور فرش به بازار صادر کرد حتی فرش های گره نخورده که مورد ایراد بازرگانان ایرانی مقیم آلمان قرار گرفت.

همان طور که چینی ها می کنند.

این نوع فرش بی اندازه ارزان و برای رقابت با فرش های کارخانه ای کم قیمت اروپاست.

در این دوران طرحی برای حمایت از صنعت فرش و فروش بافان نوشته می شود.

به همین لحاظ به موازات حمایت های فوق اقدامات زیر نیز در زمینۀ حمایت از کارگران فرش باف به عمـــل آید : الف) تأسیس سندیکاهای کارگران کارگاههای فرش بافی ب ) انعقاد قراردادهای دسته جمعی بین سندیکاهای کارگران فرش بافی و سندیکاهای کارفرمایی و یا کارفرمایان در مورد دستمزد و شرایط کار .

کارگاههای دهات که به صورت صنایع روستایی و فعالیت تکمیلی روستایی برای اضافه درآمد به بافــت قالی اشتغال دارند .

مثلاً با توجــه به گزارشات راجع به طرز تغذیۀ کودکان وکارگران کارگاههای بزرگ باید شرکت تعاونی مصرف کارگاههای بزرگ شهری را تشویق نمود و اولیای کارگاهها را متوجه ساخت بهداشت و سلامت کارگران و ازدیاد معدل عمر کارگر باعث بهره وری بیشتر کار خواهد بود و به عکس کارگر ناسالم و بیمار که تازه پس از پختــــگی و آشنا شدن به فنون صنعت پس از یکی دو سال به علل امراض مختلف از کار افتاده شده و یا دستخوش مرگ خواهد شد و ضمناً همین کارگاههای بزرگ در صورتی که در منطقۀ جغرافیایی خاص متمرکز باشند بــرای این که از هزینۀ تولید بکاهند می توانند یک شرکت تعاونی خرید مواد اولیه و وسایل حرفه ای به وجود آورند و در صورتیکه شرکت های تأمین و تهیه مواد اولیه به وجود آید کارگاههای انفرادی شهری که در اغلب خانه های مردم هست، می تواند با استفاده از عضویت این شرکت ها از مواد اولیۀ خوب وارزان استفاده کند .

در ایران یکی از صنایع مهــــم روستایی صنعت قالی بافی است.

مشکلات کارگاههای روستایی به شرح زیر تجربه می شـــود: 1.

با توسعۀ نهضت تعاونی روستایی که برطبق اساسنامه های چند منظوره بوجود آمده است مـــی توان مــواد اولیه توسط شرکت های تعاونی روستایی تهیه کرد و در دسترس روستاییان گذارد و از طرف دیــگر بـــــرای تأمین زندگی روستاییان وبا تشویق آنها از طریق شرکت تعاونی می توان اعتباری برای ادامۀ کار در اختیار آنان گذارد و نیز شرکت ها و اتحادیۀ منطقه ای با تنظیم برنامۀ خاصی برای تقویت صنایع قالی بافی روستایی برای آنها بازار مناسبی پیدا نمایند و یا از لحاظ ترقی سطح درآمد روستاییان به شرکت های تعاونی و یا اتحادیه ها طبق توافقی با شرکت دولتی فرش و یا سازمان هایی نظیر آن سعی کنند محصولات صنعتی روستایی به قیمت مناسب فروش رود البته بایستی تذکر داد همان طور که همه جا مرسوم است می توان فروش صــنایع فرعی روستایی را ( امثال قالی ) به شرکت های تعاونی فروش واگذار کرد ولی چون شرکت های تعاونی روستایی در ایران هنوز در مقدمۀ فعالیت هستند و آن طورکه شاید و باید از لحاظ عوامل گوناگون اجتماعی و اقتصادی توسعه نیافته اند می توانند همان طوری که گفته شد از طریق اتحادیه ها و یا رأساً خود شــــرکت هـا محصولات روستایی را به بازارهای مطمئن عرضه داشته و حق العمل کمی دریافت دارند.

هـ ) اعزام کارگران خردسال 7ساله به بالا به مدارس توسط وزارت فرهنگ .

و ) اقدام نسبت به تأمین دستمزد و معیشت اطفال مزبور توسط شیر وخورشید سرخ هر محل و شــهرداری و جلب کمک مؤسسات بین المللی از قبیل ( یونیسف ، کاره و...) .

ز ) اعزام مددکاران اجتماعی به مراکز فرش بافی در شهرها و جمع آوری کارگران خردسال کــمتر از 7 سال در مهدکودکان و تنظیم برنامه های آموزشی زیر نظر مؤسسه بنیادی پهلوی ، وزارت فرهنگ ، بنگاه های خیریه و شهرداری هر محل.

مشکل دیگر شرایط غیرانسانی کار در کارگاه های فرش بافی است که علاوه بر هتک مسلم حرمت قوانین کار و بیمه های اجتماعی و مقاوله نامه های بین المللی که به تأیید دولت ایران رسیده است مظهر ستم و بی عدالتی و سودجویی است و کارگاههای فرش بافی را به علت نور کم و هوای غیر سالم و مزد غیرکافی ( متوسط 15ریال در روز) و کار دشوار و طولانی و مستمر( از بامداد تا شامگاه ) و عدم پرداخت مزد تعطیلات و رعایت بسیاری دیگر از مقررات قانون کار از قبیل مقررات کار اطفال و زنان و زنان باردار و عدم بیمۀ کارگران و بخصوص صورت « اجیری » کارگران فرش باف ( که در برخی موارد حتی در دفاتر اسناد رسمی نیز به ثبت رسیده است ) و غیره می توان زندان و مسلخ تعداد بی شماری از مردم زحمتکش این مـــملکت دانست که با کار دشوار و مزد کم و تغذیۀ غیر کافی وعدم دسترسی به فرهنگ و بهداشت درمعرض بی سوادی، ضعف و رنجوری و بسیاری بیماری ها ازقبیل سل، ضعف عمومی، نازایی و سخت زایی، فلج و رماتیسم می باشند.

تاریخ فرش پهلوی در هنر فرش پهلوی می توان به تجارت و صادرات فرش توجه کرد.

ولی در این دوره از لحاظ هنری تغییر زیادی در فرش ایران به وجود نیامده است.

در واقع در این دوره به هنرمندان توجه و بها داده نمی شد.

و هر کس بر طبق آداب و رسوم خانوادگی خود و آنچه که از گذشته به ارث برده بود کار می کرد و هنرش را ارائه می داد.

در این دوره نیز شاهد نامرغوب شدن فرش و از بین رفتن اعتبارات و اصالت آن به دلیل افزایش تقاضا و سفارشات فراوان و مختلف از طرف کشورهای اروپائی و بیگانگان می باشیم.

در واقع دیگر از مواد اولیه مطلوب استفاده نمی شد و تقلب در امر بافت نیز رایج شد.

پس باعث شده که در راه پیشرفت وا مانده و یا حتی عقب نشینی کنیم.

پس کشورهای رقیب به فکر افتادند تا با ایران به سر رقابت پردازند.

که استفاده از طرح های ایرانی در آثار و کارهای خود و فروش فرش های تولید شده با قیمت کمتر از ایران باعث شده که فرش ایرانی را در جهان کمرنگ کند.

در مجموعه حاضر ما با توجه به اسناد و مدارکی که بین پادشاه ایران در آن زمان ، وزرا و تمام مسئولین اداره های مختلف توانستیم مشکلات و اقدامات لازمه برای بهتر شدن اوضاع را جمع آوری کنیم.

درسال 1292 در خزانه داری کل ایران در دوران پهلوی دستور به کاربردن نقش ها درقالی به صورت های زیر بوده : نمرۀ 1- حاشیۀ قالی سه ذرعی است و شمارۀ چله آن باید 1680 ریشه باشد و بعد از بافتن حاشیه بزرگ باید تمام حاشیه های کوچک مجدداً بافته شود به این معنی که باید بدواً حاشیه کوچک و بعد حاشیه بزرگ بافته شود و پس از آن باید مجدداً حاشیه تحتانی فوق حاشیۀ کوچک و بعد حاشیۀ بزرگ بافته شود و پس از آن باید مجدداً حاشیۀ تحتانی فوق حاشیه بزرگ بافته شده و شروع به متن قالی شود.

نمرۀ 2- متن قالی سه ذرعی است که پس از بافتن نقشۀ یک به بافتن آن شروع می شود.

نمرۀ 3- حاشیه قالیچه 2 ذرعی است وشماره چلۀ آن باید 920 ریشه باشد که پس از بافتن حاشیه بزرگ حاشیه های کوچک مجدداً به طریق نمرۀ 1 بافته شده وشروع به متن قالی می شود.

نمرۀ 4- متن قالیچه دو ذرعی می باشد و باید از پای نقشه یعنی از آنجا که نمرۀ 4 دارد شروع شود و این نقشه بر خلاف نقشه های دیگر پس از بافته شدن مجدداً از پای نقشه شروع به بافتن می نمایند .

همینکه این نقشه چهار مرتبه طولاً و سه مرتبه عرضاً بافته شده قالیچه به انتها خواهد رسید.

نمرۀ 5- نقشه حاشیۀ پنج ذرعی است که به ترتیب نقشه 3 بافته می شود.

نمرۀ 6- متن قالیچه دو ذرعی است وباید پس از بافته شدن نقشه ، نمرۀ مزبور بافته شود واز اینجا که نمره 6 گذاشته شده باید بافته شود و کلیه ترتیب بافتن این نقشه مطابق نقشۀ نمره 2 خواهد بود.

براساس گزارشی که از حکومت اصفهان مورخه 19 اسد 1332 شده ، ادارۀ مالیه اصفهان به عنوان رنگ جوهر مزاحم کسبه بی بضاعت است .

رنگهای جوهر مردم را که سرمایه آنهاست میگیرند که بسوزانند به علاوه معادل قیمت آن به اسم جریمانه مطالبه می نمایند و ملاحظه رعایتی از کسبه فقیر را نمی کنند .

و نیزاداره مالیه تفنگ های مردم را به عنوان تفنگ دولتی می گیرند و معادل قیمت آن جریمه نقدی می نمایند و که این اسباب زحمت عمده برای اولیای دولت خواهد شد و همه روز اسباب کشمکش فراهم می شود زیرا در زیر دست مردم از هر سیستم تفنگ است، اگر بخواهید مالیه به اسم تفنگ دولتی هرروز مطالبه نماید دچار خیلی محظورات خواهیم شد.

سفارت اتریش تلگرافی در تاریخ 10 اکتبر 1914 به ریاست گمرکات تبریز مخابره نموده و نمونه ای از رنگ رکسین z.y خواسته است که بعد از وصول توسط مهندس شیمیست ادارۀ گمرکات آن را تحت تجزیه شیمیائی در آورده ترکیب و اهمیت آن را از روی درجه ثبات رنگ جوهری آن دوا معلوم نماییم .

ضمناً وزارت امور خارجه مبادرت می نماید که چند فقره الوان معروف به رکسین و متعلق به کارخانه ی هلندی دلفت سابقاً در تحت تجزیه شیمیائی در آمده و ادارۀ گمرکات اشعار داشت که نظر به جامع نبودن شرایط مقتضیه نمی توان ورود آنها را به خاک ایران قبول نمود آن را به ادارۀ گمرکات ارسال داشته درموضوع قبول آن قرار لازم داده شود در تاریخ 20 دلو 1912 به همین ترتیب نامه ای به سفارت هلند نوشته وآن سفارتخانه را مستحضر داشت که بالفرض جوهری در دفعه اول قبول شود اداره مختار است که در آتیه مجدداً آن جوهر را تحت امتحان و تجزیه شیمیائی در آورده معلوم نماید که کماکان دارای خواص و ترکیب اولیه یعنی در آب وآفتاب و صابون ثابت و تغییر ناپذیر است یا خیر .

در سال 1332 از سفارت آلمان اظهار شده است که دوازده ماه قبل تا به حال یکصد بسته امانت پستی محتوی یونیل و آلیزارین یلو در مشهد برای دکتر پوژن آمده و اداره گمرکات آنها را توقیف نموده و حالاین که ادخال رنگ های مزبور خارج از مقررات معموله نبوده.

در تاریخ 8 نوامبر 1914=19 ذی الحجه 1332 در جواب مرقومه مورخ پنجم عقرب به استحضارمی رساند که اداره گمرکات به موجب تصمیم مورخ 4 اکتبر ریاست ایالتی گمرکات مشهد را مطلع ساخت که ادخال مواد جوهری محتوی درصد کلی را که چند فقره نمونه آن به جهت امتحان شیمیائی به تهران ارسال شده بود به خاک ایران قبول نماید.

اداره گمرکات مختار است که تمام مواد جوهری وارده را ولو در دفعۀ اول آن جوهرها قبول شده باشند تحت تجزیه شیمیایی در آورد .

محض اینکه اطمینان حاصل شود که الوان مزبور کماکان دارای خواص مقتضیه از یک جوهر ثابت که در آب و نور و صابون رنگ آن تغییر نکند می باشد یا خیر .

در این صورت می توان گفت اقدامی که در این موضوع به عمل آمده و سفارت آلمان آن را یک رفتار خلاف قانون تلقی نموده فقط اجرای یکی از وظایف مقرره اداری بوده است .

در سال 1333 چون سابقاً از طرف دولت در منع ورود رنگهای غیر ثابت جوهری و صدور قالی هایی که به این الوان رنگ آمیزی شده محض حفظ منافع هیأت جامعه مملکت اقدامی به عمل آمده بود این اقدام باعث اعتراضات عامه تجار قالی فروش گردید .

هیأت دولت کمیسیونی مقرر داشتند که به اعتراضات تجار رسیدگی کنند.

هیأت وزرا ترتیب ذیل را در جلسۀ 19 محرم 1332 تصویب نمودند مشروط براین که مواد راجع به تهیه رنگ ثابت و تعلیم طریقه شناختن آن با مواد راجع به اخذ حقوق معافیت تواماً اجرا گردد.

پیشنهاد کمیسیون در مورد فرش ایران دراین دوره : اولاً از قالی های جوهری که قبل از تاریخ اول میزان اودئیل 1331 وارد گمرک شده وتا این تاریخ در حال توقیف هستند حق معافیت از قرار صدی 3 و از آن تاریخ به بعد از قرار صدی شش گرفته شود.

ثانیاً حقوق صدی شش که از قیمت قالی های انیلینی در موقع خروج آنها از ایران گرفته می شود و ابتدا مقرر بود که از اول برج میزان به صدی نه برسد ( محض رعایت حال تجار اخیراً قرار شد که تا اول برج جدی به همین مأ خذ باقی مانده و از آن تاریخ به بعد اضافه شود ) برای مزید مساعدت درباره صاحبان این قبیل قالی تا اول حمل توشقان ئیل تغییر نکند.

ثالثاً کلیه جرایمی که به واسطه اظهار در موضوع رنگ به قالی های توقیفی در سرحد تا آخر قوس بارس ئیل تعلق گرفته است عفو و بخشیده شود .

رابعاً فرش هایی که در سرحد توقیف هستند و در ده قسمت یک قسمت انیلین دارد یعنی مقدار رنگ جوهری غیر ثابت آنها در برابر رنگ ثابتشان مضمحل باشد.

در موقع حمل به خارجه از حقوق سابق الذکر معاف شود.

خامساً خزانه داری کل به مأمورین گمرک در هرجا دستور بدهد که از این به بعد منتها ی سرعت را در معاینۀ قالی های جوهری بکاربرند تا این که مال التجارۀ قالی فروشان در گمرکات حتی المقدورمعطل نشود .

سادساً خزانه داری کل به کیمیا گرانی که مخصوصاً برای تنظیم رنگ عمل قالی استخدام کرده است اوامر اکیده بدهد که به فوریت و بدون تأخیر به تعلیم و اشاعه استعمال رنگ های ثابت در مراکز عمده قالی بافی مبادرت نمایند.

برای تسهیل وظایف این کیمیا گران واخذ نتیجۀ مطلوبه از تجارب و تعلیمات آنها ، خزانه داری کل مجاز باشد که هرگونه اسباب و وسایلی که در خور می داند از قبیل استخدام شاگردان کلاس شیمی عالی دارالفنون و احداث مدارس کوچک کیمیاگری مجانی در مراکز عمده قالی بافی هرچه زودتر فراهم آورد.

سابعاً برای این که از ترک رنگ های جوهری فعلاً سکته ای به صنعت قالیبافی ایران نرسد خزانه داری کل به هر وسیله ای که مقتضی می داند از حالا در مراکز بزرگ قالی بافی رنگ های ثابت به قدر کفایت تهیه کرده تا موقع رفع ضرورت در دسترس قالی بافان ایرانی نگاه دارد و نیز کمیسیون لازم دانسته که در ضمن اجرای این مواد به کافۀ فرش فروشان ایرانی در همه جا رسماً اعلان شود که این واپسین مساعدت و گذشتی است که دولت درباره آنها مبذول می دارد و از این تاریخ به بعد هیچ عرض وتظلمی که منافی مساعی دولت در جلوگیری از تجارت قالی جوهری باشد قطعاً جالب توجه اولیای دولت نخواهد بود .

سال 1920 طبق گزارش مأمورین متخصص گمرکی بندر عباس که وظیفۀ آن ها تصدیق صحت رنگ های قالی می باشد قالی هایی را که از کمپانی قالی شرق در گمرک بندر عباس توقیف کرده بودند فوراً اظهار داشتند که پنجاه درصد رنگ انیلین است .

طریقۀ امتحانی که معمول می دارند از این قراراست : بارها را باز کرده و یک پارچۀ مرطوب روی قالی می مالند و به مجرد آن که فی الجمله رنگی در پارچه نمودار شده فوراً اعلام می دارند که دارای انیلین می باشد .

کتابچه ای که دولت ایران راجع به صدور قالی به ممالک خارجه اشاعت داده در قسمت هفتم تحت عبارت ملاحظات و رأی کمیسیون چنین می نگارد :« خزانه داری کل برای امتحان رنگ قالی آلت آزمایش و ابزارهای مخصوص شیمیائی وارد نموده و مابین مأمورین گمرکات تقسیم کرده و بوسیله آلات مزبور، مستخدمین مذکور با وجود عدم آشنایی به اصول ابتدایی علم شیمی با کمال سهولت و صحت وجود و عدم انیلین را در قالی می توانند تشخیص دهند.» سلطان آباد عراق مرکز تجارت قالی و کمپانی های متعدد از تجار خارجه و داخله تشکیل گردیده ، بطور تخمینی سالی دو کرور تومان قالی و قالیچه از عراق به خارجه حمل می شود کمپانی ها به واسطه داشتن سرمایه ، مصالح فرش را از پشم و نخ تهیه نموده و به تفاوت نقشه و دستورالعملی که به رعیت می دهند به قیمت خیلی نازل اجرت بافت به رعیت می پردازند و چون رعیت بی مایه و محتاج به کارکردن است نصف اجرت قراردادی را قبلاً دریافت می دارد.

برای نصف اجرت باقیمانده غالباً کمپانی ها ایراداتی نیز به کارآنها وارد کرده و بیچاره ها را از اجرت باقیماند محروم می دارند و در نتیجه تمام ماحصل دسترنج سالیانه رعایا عاید کمپانی ها است .

مثلاً فرشی که به ذرعی هفت هشت تومان تمام می کنند .

در داخله ذرعی 20 تومان و در خارجه چهل پنجاه تومان به فروش می رسانند و در حقیقت تحمیلی که از این بابت به رعیت بیچاره وارد می شود که در نتیجه سلامت بدن وعمر خود را روی این کار می گذارند، بسیار وقت آور است .

درسال 1338 از سفارت اتازونی مراسله ای به وزارت خارجه رسیده و اظهار داشته اند که وکیل موسیو تاوشانچیان ، کمپانی آمریکایی معادل شصت عدل قالی از عراق به بغداد حمل نموده که از آنجا به آمریکا ببرند.

در سرحد کرمانشاهان به ایراد اینکه در عراق عجم و صفحات همدان ناخوشی وبا سرایت کرده وعدل های مزبورآلوده است آنها را توقیف کرده و گفته اند تا تصدیقی از طرف اولیای امور در عدم سرایت ناخوشی نرسد حمل نخواهد شد و از سفارت مشارالیها حکمی تلگرافاً در این باب به مأمورین گمرک کرمانشاهان خواسته اند صادر شود که عدل های مزبور آلوده به ناخوشی نیست وحمل آنها را ممانعت ننمایند .

مواد مقرر در خصوص شهر کرمان در مورد آسایش کارگران : • بطور کلی مدت کار برای کارگران در کارخانجات قالی بافی و پارچه بافی درتمام فصول بیش از هشت ساعت نخواهد بود ، مگر برای اشخاصی که بطور مقاطعه و آزادانه کار می کنند.

• حداقل سن اطفالی که در کارخانجات مزبور مشغول کار می باشند نباید کمتر از ده سال باشد.

• ساختمان کارخانجات و یا کارگاهها باید موافق حفظ الصحه ترتیب داده شود .

• ایام جمعه و قتل واعیاد مذهبی و ملی کارخانجات تعطیل خواهد بود .

• کارخانجات مردانه و زنانه باید از یکدیگر علیحده و مجزا ترتیب داده شود.

• درموقع ظهرباید به کارگران فرصتی که حداقل آن یک ساعت ونیم خواهد بود ، داده شود که از هوای کارخانه خارج شده و استراحت نمایند .

در سال 1301 بر طبق گزار ش وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه در خصوص تقلب در فروش قالی های بافت خارج به نام قالی ایران در اغلب شهرهای سوئیس از قبیل ژنو، لوزان ، بال ، ژوریک و برن ، بعضی ازتجارتخانه های کلیمی و ارامنه تبعه عثمانی ، فرش های پست قفقازیه ، شامات ، آسیای صغیر و عثمانی را به اسم فرش ایران به فروش می رسانند.

به علاوه برای فریب مشتری ها اعلاناتی در جراید به اسم فرش ایران با قید جملۀ « واردات مستقیم از ایران » انتشار و در تابلوی مغازۀ خود ، شیر وخورشید ایران را با ذکرجملات مزبور نصب نموده اند و تجارتخانه ژینجیان مانوکیان ارمنی تبعه عثمانی (Maison Gynedjian Manaukian ) و ژموری کلیمی ( J.

Moori ) از آن قبیل می باشد چون صرف نظر از حیثیات و حفظ شئون علامات دولتیه علیه ، این مسئله سبب شده که سکته مهمی به تجارت قالی ایران وارد شده و سلب اطمینان مشتری های خارجه از قالی ایران بشود مقتضی است از طرف آن وزارتخانه به کنسولگری سوئیس مقیم تهران در این موضوع مراجعه و تقاضا شود که از طرف دولت سوئیس با اطلاع سفارت دولت علیه دربرن در شهرهای مزبور تفتیشاتی به عمل آمده کلیه تجارتخانه هایی که دارای فرش ایران نبوده و مردم را فریب می دهند تابلوهای آنها را برداشته و به جراید سوئیس ابلاغ نمایند که بدون ارائه اسناد مصدق یعنی صورتحساب هایی که از طرف گمرک های سرحدی یا مرکزی مهر و مفتش گمرک امضاء شده باشد از درج اعلانات خودداری نمایند .

این اقدامات برای حفظ حیثیت ایران و جلوگیری از این قبیل استفادات می باشد.

در سال 1302 اداره گمرکات ورود رنگ های جوهری خشک یا مایع را ممنوع اعلام کرده است ولی با وجود قدغن های اکیده و اقداماتی که در سرحدات برای جلوگیری از ورود آن به عمل می آید رنگ های فاسد آنیلین در ایران موضوع تجارت مهمی واقع گردید.

و از این بابت فوق العاده صنعت قالی طعمه دار می شود ، لذا وزارت مالیه لازم دانسته تجارت و استعمال رنگ های فاسد را که موجب نکس قیمت قالی های ایران و سلب شهرت آن در بازارهای خارجه است به شدت تعقیب و از حمل و فروش آنها جلوگیری نماید و بموجب نظامنامه قانونی اداره گمرکات آنرا در داخل ایران توقیف کند.

از سفارت آمریکا نامه ای به وزارت امور خارجه در تاریخ 25 دلو 1303 رسیده مبنی بر این که تجارتخانه های آمریکایی که در ایران تجارت قالی دارند .

از اقدامات گمرک کرمانشاهان در تشخیص رنگ جوهری وغیر جوهری قالی های خود که به آمریکا حمل می نمایند شکایت دارند و امتحانات مأمورین گمرکی را در قالیها ، از نقطه نظر بی طرفی نمی دانند و برای تسهیل کار تجارت خود تقاضا دارند یک نفر متخصص در عراق برای معاینه قالی های آنها معین شود و ضمناً می نویسند مخارج او را هم کمپانی ها تقبل می نمایند وزارت امور خارجه معتقد است برای ترویج تجارت قالی ایران که کمپانی های آمریکایی عامل بزرگی محسوب می شوند از هرگونه مساعدت قانونی مقتضی است خودداری نشود.

درسال 1302 سفارت دولت علیه مقیم واشنگتن پیشنهاد می نماید که برای جلوگیری از تقلبات و شناسانیدن مصنوعات ایران در بازارهای خارجه مخصوصاً تشخیص قالی ایران از فرش های ممالک دیگر خوب است در موقع صدور اجناس ، علامت مخصوصی که در روی آن به زبان انگلیسی « ساخت ایران » نوشته شده باشد، الصاق گردد.

چون برای معرفی مصنوعات ایران این اقدام آسان ترین راه به نظر می آید ، این وزارتخانه با پیشنهاد مزبور موافق و مقتضی می داند بوسیلۀ ادارات گمرکی اقدام شود.

خواهشمند است نظریات خودتان را اشعارو هر ترتیبی که برای اجرای این امر مفید و لازم می دانید معلوم دارید تا هرچه زودتر قرار این کار داده شود.

در سال 1303 نتیجه مطالعات و پیشنهادات کمیسیون در مورد نظریات و ملاحظاتی که در منع صدور قالی های جوهری تا به حال اظهار شده است اساس و پایه فنی نداشته و از روی اطلاع و بصیرت کامل از تجارت و صنعت قالی نبوده و خیلی جای تأسف است که یک چنین ایرادات و نظریات توانسته است که در یک مدت مدیدی باعث تولید اشکالات برای یک قلم مهم صادرات مملکت شده .

کمیسیون پس از مطالعات کافی به دلایل ذیل معتقد است که هرنوع اقدام در منع صدور قالی های جوهری موافق صرفه و صلاح اقتصادی نبوده و به حال تجار و تجارت کاملاً مضر است : 1.

قالی جوهری مانند قالی ثابت در خارجه مشتری دارد و اگر مشتری نداشت در هر سال قریب دو میلیون خارج نمی شد.

با وجود اشکالاتی که در راه ممانعت صدور قالی جوهری تولید شده ، صادرات قالی مزبور تقلیل نیافته و این خود اقوی دلیل است که با وجود تحمیل گزاف و حق معافیت و غیره باز قالی جوهری به مقادیر زیاد همه ساله به بازارهای خارجه رفته و به فروش رسیده است.

رنگ درقالی جزء مهم نیست ، چیزی که بیشتر اهمیت دارد پشم و بافت و نقش است که به هیچ وجه مورد توجه واقع نگردید در صورتی که آنها اجزای ثابت و تغییرپذیر قالی می باشند و مستوجب تقلیل و تکثیر قیمت آن می شوند و رنگ که جزء تغییر ناپذیر قالی است و مخصوصاً با اصول جاری که در کارخانجات مخصوص خارجه به کلی شسته شده و به انواع مختلف تغییر می یابد این همه موجب زحمت و خسارت تجارت قالی را از حیث ممانعت صدور ویا تحمیل حق معافیت فراهم آورده است .

صدور قالی جوهری باعث کساد بازار تجارت قالی در دنیا نمی شود زیرا که با وجود صدور میلیونها قالی به طور کلی افزوده و این عمل اقلاً بیش از ربع قرن است که دوام دارد و بر طبق احصائیه گمرکی به خوبی مشهود است که فقط منع صدور یا بر اثر تحمیل حق معافیت به تجارت قالی سکته وارد شده است.

قالی جوهری غیر ثابت اغلب توسط ایلات و عشایر و افراد بی اطلاع که ترتیب رنگرزی ایرانی را فرا نگرفته و از طریق استعمال رنگ های جوهری ثابت نیز اطلاعی ندارند و یا غالباً به مقدار کم محتاج به تهیه رنگ می باشند ، حاضر شده و نمی توان از بافت آنها جلوگیری کرد مگر آن که اقدامات جدی در احیاء و بسط رنگرزی قدیم ایران و اصلاح قالی بافی به عمل آید و تا آن وقت هر قسم جلوگیری از صدور قالی جوهری ضرری است که مستقیماً به آن اشخاص که غالباً بی بضاعت و فقیر هستند وارد می آید.

6.

بر خلاف زمان های قدیم قالی ایران حالا جزء مایحتاج مردم دنیا شده به طوری که تصور می شود تنها متاع تجملی نیست و مقتضی است به طوری که مشتری پسند و باب بازارهای دنیا باشد انواع مختلفه آن از پست و وسط و اعلاء به مقادیر زیاد و به کمترین قیمت حاضر شده و به بازارهای جهان فرستاده شود تا هر کس به فراخور وسع خود خریداری نماید .

نظر به مراتب فوق البته باید معتقد بود که هر گونه تحمیلی از قالی جوهری برداشته شده و آزادی تجارت آن از طرف دولت اعلام گردد ولی با توجه به ملاحظه ذیل کمیسیون عجالتاً از اظهار این نظریه قطعی خودداری می نماید: برای احیاء و ترویج رنگ های نباتی و طبیعی و جمع آوری و انتشار نسخه های ملی رنگرزی و همچنین به جهت انجام مقاصد دیگری که موجب بهبودی و ترقی صنعت قالی بافی خواهد شد .

حتماً لازم است که همه ساله مبلغی از طرف دولت به مصرف برسد و تصور نمی شود که این قبیل مخارج احیاء کنندۀ این صنعت را بتوان در جزو بودجۀ دولت محسوب داشت بدون این که محلی برای پرداخت آن موجود باشد.

لذا کمیسیون از نقطه نظر اینکه ضرر را از هرجا جلوگیری نمایند نفع است به امید اینکه از این به بعد واقعاً توجه موثری در توسعه و ترقی صنعت قالی بافی و احیای رنگ های قدیم ایران مبذول خواهد داشت تخفیفی برای حق معافیت در نظرگرفته است .

تدابیر مؤثر در اصلاح صنعت قالی : 1.

اعزام مأمورین متخصص رنگرزی در مراکز عمده قالیبافی و در میان طوایف و ایلات که به این صنعت اشتغال دارند برای مطالعه ترتیب رنگ آمیزی آن ها و جمع آوری اطلاعات و تنظیم نسخه های مخصوص رنگرزی با رنگ های صنعتی و نباتی که هنوز در مملکت معمول و متداول است و مورد توجه خاص متخصصین و ارباب ذوق دنیا می باشد و بالاخره اشاعه نسخه های مزبور بعد از اصلاح و تکمیل آن ها از نقطه نظر فنی و صنعتی .

تعیین جوایز مخصوص و تخصیص آن ها به صنعتگرانی که بهترین نوع قالی را از حیث پشم و بافت و رنگ تهیه می نمایند و یا آنهایی که ثابت ترین رنگ نباتی و طبیعی را برای پشم و پنبه و یا ابریشم حاضر کرده و به معرض نمایش می گذارند.

تهیه و طبع نقشه ها و اطلاعات مفید راجع به صنعت قالی در ایران و انتشار آن در بین صنعتگران و تجار علاقه مند به این موضوع .

این اقدام مخصوصاً با مخارج خیلی کم صورت پذیر خواهد بود و خدمتی بزرگ به اصلاح صنعت قالی خواهد کرد.

اقدام در دفع تحمیلات گمرکی وغیره که در ممالک خارجه به قالی ایران وارد آمده .

در سال 1304 بر اساس گزارشی از سفارت ایران در ایتالیا در بعضی از نقاط خارجه مثل آلمان و جنوب ایتالیا اشخاصی پیدا شده اند که فرش هایی از روی طرح و نقشۀ قالی های ایران تقلید و تهیه نموده و به اسم قالی ایران به فروش می رسانند به واسطه تمیز قالی ایران از قالی های دیگر گمرکات ایران در حین خروج فرش ها را در مقابل حق معینی با تمبر یا سرب مخصوص نشان کنند و هر قالی که فاقد این نشان باشد آن متاع ایران نشناسند .

نظر به اینکه به واسطه قالی های تقلبی مردم سوء ظن نسبت به هر قالی پیدا کرده اند و کمتر میل می کنند پول خودشان را به خطر بیندازند و بدین جهت در فروش قالی ایران سکته وارد شده است و آن اهمیت و اعتبار قالی ایران درخارجه رو به انحطاط خواهد گذارد.

گزارش سفارت ایران در ایتالیا در سال 1304 : ساختن قالی تقلبی به اسم قالی ایران روز به روز کامل تر و استفادۀ دیگران و نکث به قالی ایران متدرجاً بیشتر می شود.

اگر اقدامات جدی و فوری در واضح کردن قالیچه های تقلبی نشود نه فقط این تجارت مهم از ایران می رود بلکه شهرت قالی ایران هم به آخر می رسد .

زیرا قالی های تقلبی را به قیمت نازل می فروشند و مردم با وجود آنها قالی های ایرانی را که گران تر وارد می شوند مایل نمی شوند بخرند .

زیرا ظاهراً تفاوتی نمی بینند در این صورت حمل قالی ازایران صرفه نمی کند و به واسطۀ فقدان مشتری دراروپا تجارت قالی در ایران هم به زمین می خورد.

مدتی است که در آلمان قالی های تقلبی به شکل و طرح قالی های ایرانی می سازند که در ظاهر هیچ تفاوتی با قالی ایران ندارد فقط بر اشخاص قالی شناس این تفاوت معلوم می شود.

ولی باز از این مسئله خطری متوجه قالی ایران نبوده ولی حال مدتی است که در باری ( Bari ) در جنوب ایتالیا ارامنۀ آناتولی و آذربایجان که بعد از جنگ فراراً آنجا آمده توطن کرده اند و سابقاً در کارخانۀ قالی بافی کار کرده و مخصوصاً رنگ آمیزی به طرز ایران را می دانند به اسلوب ایران و به رنگ های ثابت ، با دست قالی می بافند و به قیمت نازل تر از قالی ایران می فروشند بطوریکه کمتر می توان تمیز بین آنها و قالی ایران را داد و اگر این اقدام ارامنه وسعت به هم رساند و همه جا قالی های باری را به اسم قالی ایران وبه قیمت نازل تربفروشند دیگر هیچ قسم برای تجارت قالی ایران در اروپا نخواهد ماند.

اگر به همان ترتیب که کونسول میلان تذکر داده یا هر ترتیبی دیگر که موثر باشد ، جلوگیری از این تقلب بشود و مردم تفاوت را بدهند و ملتفت شوند هر قدر هم قالی ارامنۀ باری خوب باشه کسی نمی خرد و بالاخره مجبور می شوند بساط تقلّبات را برچینند و به این ترتیب تجارت قالی ایران از خطر بزرگی که آن را تهدید می کند، ایمن می ماند.

بر اساس گزارش از سفارت ایران در رم درخصوص تعرفه گمرکی کشورهای اروپایی برای قالی ایران در تاریخ 28 مهرماه 1304 که حقوق گمرکی و عوارض مزبور اختصاص به قالی ایران ندارد و این حقوق ازنوع قالی گرفته می شود باید در موقع انقضای عهد نامه با دولت اتریش ، مجارستان و یوگسلاوی در باب گمرک قالی مذاکره شود .

تجارت قالی قبل از جنگ در ممالک سابق الذکر خیلی بیشتر رونق داشته و فعلاً از یک طرف به واسطۀ تحمیلات گمرکی و غیره، از طرف دیگر به واسطۀ بحران اقتصادی تجارت مزبور رواج قبل از جنگ را ندارد.

در پراک تجارت قالی عجالتاً رواج زیادی ندارد و جنس خیلی خوب کم است ولی تصور می کنم اگر به طریق موثری درآنجا پروپا گاند بشود شاید تجارت قالی رواج کلی پیدا کند.

زیرا اهالی چک و اسلواکی متمول هستند .

در بوداپست قبل از جنگ این تجارت خیلی رونق داشته زیرا مردم این مملکت به تجمل و اشیای نفیسه خیلی میل دارند .

فرش های موجود آن ها نیز بیشتر و بهتر ازپراک بود ولی فعلاً درآنجا نیز به ملاحظات فوق دراین تجارت نکث حاصل شده است .

این نکته را نیز برای مزید استحضار تجار اضافه می نمایم که در ممالک مزبوره ، گذشته از این که قالی های سبک وزن بیشترمرغوب است اساساً به ملاحظۀ این که گمرک از روی وزن گرفته می شود.

این قسم ارزانتر تمام می شود.

از تحقیقاتی که شده ، تصور می شود حمل قالی های متوسط به این ممالک روی هم رفته صدی هشت الی سی و پنج منفعت می دهد ولی چون بازار فروش عجالتاً رونق ندارد ممکن است اگر جنس زیاد یک مرتبه حمل شود، اسباب نکث قیمت شده و ضمناً مال استجاره به فروش نرسد.

در سال 1309 از وزارت جلیلۀ اقتصاد شرحی دایر به ارسال نمونه پشم مرقوم شده بود جواب عرض شد در حوالی سمنان پشم گوسفند قابلی نیست که پشم های مصرف قالی به دست بیاید فقط اهالی سنگسر گوسفند دارند که پشم های آن را صرف نساجی گلیم و جاجیم و برک و چوخا و غیره می نمایند.

اهالی سمنان برای بافت قالی ، پشم از نقاط مختلفه وارد می کنند .

صادرات مهم ترتیب ، ابریشم تابی با اصول علمی تدارک شده و نیز در قسمت پشم و رنگ قالی کارخانجات قالی بافی کنترل شده و از صاحبان آن التزام گرفته شود که پشم تیزآبی مصرف ننموده و رنگ جوهر داخل ننمایند.

3 آذر ماه 1304 میزان گمرک قالی ایران در پاره ای از ممالک اروپا : اتریش : گمرک قالی متعارفی پشمی برای هر یکصد کیلوگرم مبلغ 350 کورون طلای اتریش گمرک قالی نیمه ابریشمی و ابریشمی برای هر یکصد کیلوگرم مبلغ 1300 کورون طلای اتریش علاوه بر میزان گمرک فوق مبلغ 15% از قیمت جنس گمرک شده به عنوان مالیات تجملی و تجارتی اخذ می گردد.

تبصره : یک کورون طلا مطابق با یک شیلینگ 44 است .

چک و اسلواکی : گمرک قالی علی العموم برای هر یکصد کیلو گرم مبلغ 4500 کورون چک و اسلواک .

مطابق 6/ 27 لیره انگلیسی هر چند حمل قالی به چک و اسلواک قدغن نیست ولی بایستی برای ورود مال قبلاً تحصیل اجازه حمل نمود و برای صدور این اجازه مبلغ 3% از قیمت جنس به طور حق العمل اخذ گردد .

علاوه بر مبلغ فوق 13% هم به عنوان مالیات تحمیلی از میزان قیمت جنس به علاوه گمرک و مخارج حمل و نقل وبیمه وغیره هم دریافت می شود.

آلمان: میزان گمرک قالی در آلمان برای هر یکصد کیلوگرم مبلغ 10200 مارک طلا است اما حمل قالی به آلمان اساساً قدغن است مگر به اجازۀ مخصوص دولت این اجازه به تجارتخانه های آلمانی که قبل از جنگ وارد می کردند، اگر تقاضای اجازه نمایند علاوه بر مبلغ فوق یک عشر مالیات فروش دارد که در موقع فروش قالی به جزء محسوب می گردد.

آنچه معروف است از اول اکتبر 1925 میزان گمرک قالی در آلمان از 1200 مارک به 2400 مارک ترقی خواهد نمود ولی در مقابل قدغن حمل قالی در آلمان برداشته شده و حمل آن برای هر کس آزاد خواهد بود.

سوئیس: میزان گمرک قالی پشمی در سوئیس برای هر یکصد کیلو مبلغ 150 فرانک سوئیس است .

میزان گمرگ قالی ابریشمی در سوئیس برای هر یکصد کیلو مبلغ 300 فرانک سوئیس است .

حمل قالی به سوئیس کاملاً آزاد و مالیات تجملی و غیره هم ندارد.