مقدمه
چون ما دوستداران زیبایی هستیم دلی با سادگی و ذهن را بی آنکه مردانگی از دست برود تربیت می کنیم ما پیروان مکتب یونانیم فرهنگ یونان بدان سان به دست ما رسیده از کمال مطلوب آموزش و پرورش و زندگی انسان دوستانه ای که فرهنگ مزبور پی افکنده بود سخن گفته است.
در تفکر یونانیان آنچه آدمی را از همه چیز متمایز می گرداند عقل است و عقل آدمی که استدلال کردن را آموخته باشد برترین پدیده یا کارکردی است که طبیعت آفریده است. یونانیان می گفتند نظام طبیعت و عقل زیبا ساده است و زیبایی اشیاء با شناخت ما از آن ها یکی است. بدین ترتیب زندگی زیبا و دستیابی به روح زیبا در پی پذیرفتن آن جمله معروف یونانی خودت را بشناس می آید.
در یونان انسان ادعا می کند که قدرت ویژه اش که قدرت عقل است او را در مرتبه ای بس فراتر از جانواران قرار می دهد. لیکن ذهن یونانی به طرزی خشک یا رنگ پریده عقل گرای نیست به بیان درست تر هنر یونان با فرهنگ یونان ترکیب فشرده از اضداد و گونه ای هماهنگی میان عاطفه عمیق و نظام منطقی تشکیل می دهد. روشنی و تقارن این هنر سرد نیست بلکه خیره کننده است شکل هایش می تواند دقیق و مطابق اصول ریاضی و در همان حال سرشار از زندگی باشند.
یونان در نقطه مقابل مصر با سطوح کشیده افقی دشت رسوبی میان جلگه های صحرایی و تابش ظاهراً بی تغییر آفتاب کشوری است با جغرافیا و آب هوای متغیر.
خلیج های واقع در خط ساحلی عمیقاً تو رفته و بریده بریده آن یونان را به سرزمینی نیمه خشک و نیمه دریایی تبدیل مب کند آب بخشانهای کوهستان های این کشور را به چندین واحد کوچک تقسیم می کند. آب و هوای یونان بسیار تند زمستان های سرد و تابستان های خشک و گرم تبدیل می کند. تقریباً همیشه نسیم خنک از دریا می وزد. هوای فوق العاده صاف و جو تقریباً بلورین آن را غالباً لکه های پراکنده ابراز یکدستی در می آورد. یونانیان با علاقه ای که به طبیعت داشتند کوهستان ها، جنگلها، رودها، آسمان و دریا را سکونتگاه خدایان دانسته اند. زئوس پادشاه این قلمرو خدایان را در حال فرمانروایی از فراز بلندترین قله یعنی اولمپ مجسم کرده اند. پرستش طبیعت به پرستش شخصیتها تکامل می یابد. خدایان شکل هایی انسانی به خود گرفته اند که عظمت و نجابت شان را ضعف اخلاقی انسان مبرا نیست به بیان درست تو بر خلاف خدایان مصر و بین النهرین یگانه تفاوت واقعی این خدایان با انسان ها این بود که ایشان فنا ناپذیر بودند. یونانیان خدایان خویش را به صورت انسان ها و انسان های خویش را به صورت خدایان درمی آورند. آفریدن فرد کامل کمال مطلوب یونانیان می باشد. یونانیان یا هلنی ها حاصل در هم آمیزی مردمان اژه ای و مهاجمان هندواروپایی می باشند.
نخستین مهاجمان در حدود 2000 سال پیش از میلاد وارد این منطقه شدند و پس از 1600 پیش از میلاد تمدن میسینی را در شبه جزیده یونان پی افکندند در سده هشتم پیش از میلاد کشورهای جداگانه ای یونان نخستین مسابقات دوستانه و تشریفات میان خود را برگزار کرده بودند اولمپیاد 776 پیش از میلاد یونانیان تاریخ پرست نیز همان واقعه را آغاز تاریخ خویش قرار داده اند.
آتن به طرق گوناگون مظهر و نماد فرهنگ یونانی شده است. بسیاری از ظریف ترین آفریده های تمدن یونان به دست آتنی ها یا کسانی ساخته شده است که پیوند تنگاتنگ با آتن و سنتهای آن داشتند. آتن در دوران کوتاه شکفتگی اش به دنبال جنگهای ایران و یونان یک مرکز فعال بازرگانی با جمعیتی در حدود صد هزار نفر بوده تراژدی های اشیل و سوفوکلس که در حضور تماشاگران مشتاق آتنی اجرا می شدند فرد را به صورت موجودی موظف در برابر خدایان و ظهور و سقوط تبت او را به عنوان بازتابی از ستیز میان سرنوشت کورو و نیروی نو یافته عقل مجسم می کردند عناصر ثابت در فرهنگ یونانی عبارت بودند از انسان، طبیعت، عقل و یونانیان خوبی را به معنی هماهنگی میان این سه تلقی می کردند. آنها بر شالوده این اعتقاد اولیه که برای جهانیان تازگی داشت.دستاوردهای عظیم خویش را در عرصه های هنر، شعر، ریاضیات، فلسفه، منطق، تاریخ، و علم را بنا نهادند و این میراثی است که تمدن غرب به نو به خود بر آن بنیاد نهاده شد. یونانیان با کشف انسان مسئاله ثبات و را کشف کردند و آن را فرا روی خویش یافتند انسانها می میرند ولی بشریت می ماند و یونانیان با آنکه در جهت کمال مطلوب بی زمان سیر می کردند. تغییرات را که موجب رشد و تکامل می شوند پذیرفتند. تغییر و تکامل جزو ذاتی فرهنگ یونان بودند همچنان که محافظه کاری جزو ذاتی فرهنگ مصر بود.
شیوه هندسی و دوره کهن
سفالگری بهتر از هر وسیله دیگری در هنر می تواند پاسخگوی نیاز ما باشد. دوره پیشین را با دوره تاریخی یونان پیوند می دهد پیوستگی میان دوره ها بعد و دوره کلاسیک در سده پنجم پیش از میلاد با استناد ره تزیین ظروف سفالی پیگیری کرد.
در نقاشی های گلدانی می توان تکامل شکل ها را ریشه گیری کرد. در نمونه های از پیکره های و چوب کبریتی از چاهی در غار لاسکو به دست آمده و مینوسی های چابک و چیره دست در جام های آدمی از خود پیشه سازی کرده. از جمله آمفورا کهن ترین کوزه دو دسته طرح هندسی می باشد.
نقاشی روی ظروف سفالی:
آمفورا کوزه بلند دو دسته پای شراب یا روغن به حدود سده دهم پیش از میلاد نخستین مراحل شکل گیری سبک هندسی نامیده می شود. نشان می دهد. همزمان با تکامل سبک هندسی تیره مینوسی شکل های آن دارای خطوط خمیده تدریجاً جایش را به شکل های راست خطی با نوارهای با ردیف های فشرده ظرف را اشغال می کند. پیکره انسان در گلدان دپپلون به سده هشتم پیش از میلاد تعلق داردو در گورستان دپپلون آتن ظاهر می شود. نوع دیگری از گلدان و کوزه ها یونانی که مخلوط کن نامیده می شود. از نمونه های معروف می توان گلدان فرانسوا به نام کاشفش امضای سفالگر ارگوتیموس اپوسین و هم تصویر کلیتایس اگرافسن بیش از 200 پیکره در چندین ردیف به گرد گلدان تزیین شده است.
اکسیاس دیونوس در کشتی داخل یک آبخوری- آندوکیدس نقاشی هرکول و آپولون در تلاش برای چنگ آوردن سه پایه- ائوفرونیوس هرکول آنتایوس را خفه می کند- ائوتومیدس شادی کنندگان- بروگوس نقاشی شادی کنندگان.
پیکر تراشی:
کهن ترین پیکره ها به سده نهم پیش از میلاد مربوط می شود و عبارتند از شبیه سازی های کوچکی از جانوران(اسب-گاونر- گوزن- پرنده) و پیکره های انسان از مواد گوناگون: مس- مفرغ- سرب- عاج- و گل پخته است.
از جمله آثار معروف جنگاور مفرغی به شیده هندسی آگروپولیس آتن اواخر سده هشتم ق م مرمر- کروسیوس جوان یونانی 450-515- دوشیزه یونانی از کیوس 510- جوان کریتیوسی آکروپولیس 480 ق م.
معماری هنر یونان:
در معماری یونان در دادگستریها- بانک ها- تالارها- شهر و مجالس قانون گذاری ابهت شان دیده می شود همچنین معابد اولیه ابتدا از جنس چوب و با گذشت زمان شکل آن با مصالح ماندگار تر چون سنگ آهک و مرمر تغییر کرد. معبد یونان از لحاظ نقشه شباهت ؟ با تالار بارگاه ؟ دارد. برای توصیف ساختمان های یونانی از پی به بالا از ستون-سکو- روبنا و اسپر می باشند این ترکیب سه جزء یا واحد را شیوه می گویند فرمول بندی معماری یونان شیوه دور یک متعلق به سرزمین اصلی یونان- شیوه یونیک متعلق به آسیای میانه و جزایر دریای اژه و شیوه کورنتی بعدها رواج یافت.
کتیبه در شیوه دور یک به دو بخش سه ترکیب ها و چهار گوشهای تزیینی تقسیم شد. و معابد این دوره ظاهری تناورانه و ستون ها یشان محکم بر سکویا صفحه بله دار نهاد شده است.
اما شیوه یونیک دارای سبک تشریفاتی و به مراتب تزییناتی به نظر می رسد.
نمونه معابد یونان عبارتند از الف) گنج خانه آتنی ها در دلفی ب) معبد در سیلتوس سیسیل ج) معبد آتنا الهه پیروزی د) معبد هرا در اولمپیا ه) معبد آنایا در آیگینا و) معبد آپولون در دیدوما نزدیک میتلوس
پیکر تراشی تزیینی فقط برای آرامش آن بخشهایی از معبد که هیچگونه کارکرد ساختمانی آشکار نداشتند یعنی کنیه و سنتوری استفاده می شد. نمونه اش نبرد خدایان و غولان از کتیبه شمالی گنج خانه سیخنوسیها در معبر آپولون در دلفی
سده پنجم)
دوره گذار- دوره کلاسیک- دوره هلنی
دوره گذار عصر قهرمانانه آتنی ها و تمام هلنی هایی که با هم متحد شدند در برابر حملات ایرانیان به یونان ایستادگی کردند. آثار به دست آمده از دوره گذار: جنگجوی محتضر-هرکول- مرد ارابه ران و پیکره دیسک پران می باشد.
رومیان
قدرت روم بر ایستایی حاکم شد و ملتهای اروپای غربی، مدیترانه و خاور نزدیک را مطیع خود کرد. از دجله و فرات گرفته تا مرزهای اسکاتلند. برتونها"، گلها، اسپانیاییها، آلمانیها، افریقاییها، مصریها، یونانیان، سوریان، عربها، به همین دلیل رومیان مردمانی متعلق به نژادهاف اعتقادات، زبان ها، سنتها و فرهنگ های مختلف بودند. هنر روم در عرصه عقل و تخیل فعالیت های دنیوی می درخشد. هنر معماری رومیان در سراسر دنیا حیرت انگیز ترین و پر شمارترین آثار به حساب می آید. تقویم، جشن ها، مراسم مذهبی، زبان، دین، نام گذاری علوم، مخصوصاً هنر ابداع رومیان بوده است در ملتهای غربی بخشی کوچکی از هنر روم برگرفته از هنر یونان است. بعد از عصر جمهوری و اوگوستوس، وقتی مفرغ ها و مرمرهای یونانی، دست رومیان رسید، رومیان دست به ساخت کپیه از روی هنر یونانیان زدند.
هنر رومیان که شامل شبیه سازی از چهره، معماری، نقاشی و موزائیک، پیکره تراشی و نقوش برجسته ساختمانی پیکره تراشی از چهره های فردی، که ما به توضیح برخی از آثار می پردازیم.
معماری:
توجه معماران رومی بیشتر به ساختن بناهای ضروری و عظیم و نقشه های کارآمد بوده و مثلاً معابد رومی بر خلاف معماری مذهبی تمدن یونان از نوع ابداعی یا خارق العاده ی خاصی نبوده. البته در نقشه ی این بناها عناصری از معماری یونانیان نیز به کار رفته بوده . مثلاً در معبد فورتونا ویریلیس که مربوط به اواخر قرن 2 قبل از میلاد می شد از ستون های سبک استروسکی (تمدن قبل از روم) استفاده شده و این ستون ها هیچ نقشی در نگهداری سقف معبد ندارد و جنبه ی تزیینی دارند. موضوع تزیینی معماری پرستشگاه های رومیان حلقه های گل بر روی جمجمه ی گاو که نمار بار آوری در رستاخیز بوده است که مورد علاقه ی رومیان بوده. توجه و علاقه ی روز افزون معماران روی به طرحهای مسنی بوده. ساختمان های بتونی نیاز، ستون نداشتند و معماران توسط طاق زنی بتونی این امکان را بدست آوردند که بدون استفاده از تیر درون بنا، فضاهای بزرگی را به زیر سقف ببرند که تا آن زمان هیچ معماری تصورش را هم نمی کرد. همچنین دو شهر پومپئی و هرکولانوم که در زیر خاکستر ها و گدازه های آتشفشانی مدفون شده اند از معماری غنی برخوردارند و سالم مانده اند.
نقاشی و موزاییک
نقاشی رومی ها بیشتر روی ریوار بوده رنگها گاهی سبز و خرمایی خوشرنگ بود و حاشیه ها را با سفید شیری تندی مشخص می ساختند رومیان دیوار را با چنان دقتی آماده می کردند که براق می شد. نخست گچی را که با گرد مرمر ساخته می شد چندین بار روی دیوار می کشیدند سپس آنرا با چمچه ای صاف می کوبیدند تا آنکه به قدر کافی فشرده می شد آنگاه سطح گچکاری شده را چندان صیقل می دادند که همچون مرمر صاف و براق می شد. رومیان در نقاشی چهار سبک دارند. سبک نخست ؟ مرمرین نامیده می شود. دیوار را به تابهای چند رنگ درخشانی از رنگهای یکدست متضاد که حالت طراحی داشتند تقسیم می کرد و نمونه هایش در خانه های پرنیه و جزیره دلوس یافت شده اند. سبک دوم یا سبک معماری(حدود 60 تا 20 پیش از میلاد) دیده شده فضای اتاق را چنان آراسته اند که با شبیه سازی از شکلهای معماری در یک پرسپکتیو متقاعد کننده ولی کاملاً نا متقارن است. و هدفش ایجاد تصور منظره باز و نامحدود در ذهن بیننده است.
سبک سوم یا سبک آراسته(20ق.م تا 60م) دوره استقرار امپراتوری.
سبک چهارم یا سبک پیچیده به جای پرسپکتیو از رنگ استفاده می شده که سرشار از نمای نور و هوا منظرها را دچار پرسپکتیو فضایی می کند، که مجموعه ای از سبک های فبلی است. هنرشناسان بر این اعتقادند که نقاشی روسی از هنر هلنی الهام گرفته شده
پیکره تراشی:
تحت تأثیر ستایش از فرهنگ هلنی بودن که انگیزه سیاسی داشته، پیکره ی آگوستوس نمونه ای از شیوه های و کمال مطلوبی است که شیوه ی اوگوتسوسی نامیده می شد. این پیکره از عالیترین کیفیت هنری برخوردار است و به دست یک هنرمند یونانی ساخته شده در دو پیکره نیم تنه متعلق به دوره جمهوری اگر اثر رومیان به این هنر و مهارتشان در این زمینه مشاهده می شد. رومیان نقش مهمی در تکامل هنر پیکره تراشی و چهره سازی داشتند. در آفرینش تندیس ها دو سبک به چشم می خورد پرداختن، موضوعات زنده روز (دوره جمهوری)، کمال مطلوب گرایی هلنی(در دوره امپراتوری)
پیکره ها نشان می دهد که زنان روسی چهره های نسبتاً عبوسی داشتند با این حال پیکره ها دارای ظرافت دلنشین و زیبایی لطیفی است.
معماری ایران باستان
معماری ایران ، شناسنامه معتبر مردم در این سرزمین از دورترین ازمنه قدیم است . طبیعت اقلیمی ایران در این زمینه تأثیرگذار فرهنگهائی که با فاتحین و مغلوبین به این خطه راه گشودند ، در این معماری به بارزترین اشکال خود جلوه کرده است . آداب و رسوم ، مراسم مذهبی ، روحیه ، اخلاقیات ، اندیشه و عقیده نسلها در معماری ایران انعکاس واضحی دارد . نه تنها در بناهای عظیم ، در ابنیه آثار کوچک هم این انعکاس را می توانیم دریابیم . آتشکده و دهکده های شاهی که در گذشته در سراسر این خطه جابجا روئیده بود و اینک به جا مانده است ، باری از فرهنگ معماری ایران باستان را در خویش نهفته اند .
آتشکده ها و دهکده های شاهی را در ایران باستان بر روی تپه ها بنا می کردند . در دهکده های شاهی معابد ویژه پرستش مهر و ناهید ( فرشته آب ) وجود داشت .
نخستین سلسله حکومت ایران سلسله ماد بود که بخشی از هستی خود را در بنا و آثاری که آفریده ، به وام نهاد .
سنگ شیر همدان ، دکان داود در سرپل ذهاب ، دخمه صحنه در کرمانشاه ، دخمه موسوم به طاق فرهاد در لرستان ، دخمه ده نو اسحق وند نزدیک کرمانشاه از برگزیده ترین آثار این دوره است
تأثیر معماری رومی در طرز ساختن سقف و گچ بریها مشهود است . خرابه معبد ناهید در (( کنگاور )) نیز از آثار به جا مانده این دوره است .