دانلود مقاله هنر در ایران ( استان گلستان )

مقدمه [1] توجه به صنایع دستی در کشورهای مشرق زمین در ابتدا تحت تاثیر عوامل اجتماعی و با هدف بالا بردن سطح اشتغال در جامعه و ایجاد درآمد برای گروه هایی از مردم بود ، ولی با سرعت آثار مستقیم آن در جهت احیای سنت های ،‌فرهنگ بومی و کمک به شکل گرفتن هویت ملی مطرح شد .

همزمانی این نهضت با دستیابی کشورهای در بند استعمار به استقلال سیاسی پس از جنگ دوم ، گویای این واقعیت است .

حرکت بنیادین مهاتما گاندی در احیای نساجی سنتی هند موجب شد تا امروزه رشته های مختلف پارچه بافی دستی در این کشور ضمن نگاهداشت ارزش ها وسنت های گذشته ، به عنوان دومین منبع درآمد جمعیت بزرگ روستایی هند( پس از کشاورزی) به حساب آید .

توسعه ی ارتباطات بین المللی و رویارویی کشورها در کنفرانس ها ، سمینارها ، نمایشگاه ها و ارائه ی تحقیقات و دستاوردهای عملی در این زمینه موجب شده کشورهای توسعه یافته نیز که پس از انقلاب صنعتی اروپا پیوند خود را بااین بخش از حیات فرهنگی قطع کرده بودند ،‌ دوباره صنایع دستی را به عنوان بستری مناسب برای بروز خلاقیت و نوآوری به ویژه در زمینه ی طراحی و به صورت هنر کاربردی در برنامه ریزی های خود مطرح کنند .

البته به علت گذشت حدود دو قرن و بروز تغییراتی بس شگرف در ساختار اجتماعی و فرهنگی کشورهای صنعتی ، احیای صنایع دستی و سنتی به شکل گذشته در این کشورها تقریباً غیر ممکن است[2] و صنایع دستی در غرب تنها در محدوده ی تعدادی آتلیه یا کارگاه جدید و مجهز به ابزار و وسایل پیشرفته که توسط عده ای هنرمند متخصص اداره می شود[3] ، تجلی پیدا می کند .

به این ترتیب امروزه صنایع دستی می تواند به عنوان میراث مشترک بشری در سطح بین المللی عاملی موثر برای نزدیکی و همکاری تلقی شود و تجربیاتی که هر یک از کشورها در زمینه های خاص به آن دست یافته اند ، پشتوانه ی این همکاری و درک متقابل خواهد بود .

آشنایی با راه کارها و سیاست های تشویقی و حمایتی و به منظور اعتلای جایگاه صنایع دستی در جامعه با توجه به بافت فرهنگی ،‌اجتماعی و اقتصادی هر کشور ، از مباحث سودمند و آموزنده در سلسله تحقیقات مربوط به صنایع دستی در سطح بین المللی است .

امروزه ، محورهای عمده ی بحث پیرامون صنایع دستی در کشورهای مختلف عبارتند از : 1- صنایع دستی و برنامه ریزی آموزشی 2- صنایع دستی و فرهنگ ملی و توجه به قومیت های موجود در هر کشور 3- صنایع دستی به عنوان یکی از جاذبه های عمده ی جهانگردی و صنعت گردشگری 4- صنایع دستی و کمک به تامین عدالت اجتماعی از طریق ایجاد اشتغال مولد و درآمد اضافی 5- صنایع دستی و کمک به تامین بخشی از درآمد ارزی کشور باتوجه به آنچه گفته شد و نیز این که افزون بر کشورهای جهان سوم ، صنایع دستی در سایر ممالک نیز مورد توجه قرار گرفته و این هنر-صنعت به عنوان یکی از اهرم های توسعه در برخی از کشورهای مطرح صنایع دستی قلمداد شده ، مجموعه ی حاضر با نیت آشنایی هرچند بیش تر ایرانیان دست اندرکار و علاقمندان به صنایع دستی فراهم آمده که امید است با همه کاستی ها مورد استفاده قرار گیرد و گامی در جهت تحقیقات پربارتر آینده باشد .

معرفی استان : استان گلستان بین 57 و53 تا 22و56 طول شرقی و 30و36 تا8و38 عرض جغرافیایی نیمکره شمالی درقسمت شمالی کشور در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است .

با استان مازندران و دریای خزر از غرب، استان خراسان در شر ق استان سمنان درجنوب و کشور ترکمنستان در شمال هم مرز است .

وسعت آن بالغ بر 20438 کیلومتر مربع 3/1 درصد از مساحت کشور می باشد .

بر اساس آخرین تقسیمات اداری و سیاسی این استان دارای 11 شهرستان ، 22 شهر ، 21 بخش ، 50 دهستان ، 9940 آبادی مسکونی و 75 آبادی غیر مسکونی است .

استان گلستان در سال 1380 دارای 1.591.849 نفر جمعیت بوده است.

به روایت تاریخ دین اسلام در اوایل قرن دوم هجری جایگزین دین مزدیسا در طبرستان شده است ؛ ساکنین این منطقه اکثرا شیعه مذهب بوده ودر ناحیه ترکمن نشین گنبد و گرگان که در مجاورت با نواحی ترکمن نشین آسیای مدیترانه قراردارند اکثرا دارای مذهب تسنن می باشند .

[4] پیشینه تاریخی صنایع دستی گلستان : [5] استان گلستان با تمدنی دیرینه و داشتن موقعیت جغرافیایی استثنایی ، سهل الوصول بودن مواد اولیه ، وجود اقوام مختلف با فرهنگهای متفاوت ؛هنرمندان و اندیشمندان برجسته از دیربازنقش مهمی در شکوفایی فرهنگ و هنر ایفا نموده و مهد انواع گوناگون هنرهای دستی می باشد .

از ویژگیهای بارز صنایع دستی این سرزمین حفظ طرحهای اصیل با محوریت سنتهای محلی ؛ ملهم از طبیعت و همخوان با آن می باشد.

از صنایع دستی منطقه شیشه و سفال ، قالی ترکمن ، ابریشم بافی ، زیور آلات ترکمن ، مسگری و نمد مالی و..

را می توان نام برد .

تعریف صنایع دستی : [6] صنایع دستی به مجموعه ای از هنر ، صنعت ها اطلاق می شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی وانجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود که در هر واحد آن ذوقی هنر و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای است .

خصیصه های صنایع دستی ایران :[7] صنایع دستی ایران به عنوان هنر کاربردی که تولیدات آن بطور عمده کاربردهای مشخصی در زندگی روزمره داردخصوصیات زیر را دارا می باشد .

قسمت قابل ملاحظه ای از صنایع دستی ایران را زیراندازهای سنتی (قالی ، انواع گلیم ، گبه ، پلاس ؛ زیور و نمد ) تشکیل می دهد .

بخش عمده ای از صنایع دستی ایران در مناطق روستایی وعشایری تولید می شود .

ویژگی ها : [8] با توجه به تعاریف بالا می توان ویژگیهای زیر رابرای محصولات دست ساخته قائل شد : 1- انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست ، ابزار و وسایل دستی ؛ برای تولید هر یک از فراورده های دستی مراحل متعددی طی می شود ؛ ولی انجام کلیه ی این مراحل به وسیله ی دست و ابزار و وسایل دستی الزامی نبوده ، چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی که در تعریف ذکر شده از صنایع دستی محسوب می شود .

2- حضور موثر وخلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مختلف در مرحله ی ساخت این گونه فرآورده ها 3-تامین قسمت عمده ی مواد اولیه ی مصرفی از منابع داخلی 4-داشتن بار فرهنگی ( استفاده از طرح های اصیل بومی و سنتی ) 5-عدم همانندی و تشابه فرآورده های تولیدی با یکدیگر 6-عدم نیاز ، سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشته های صنعتی 7-عدم نیاز به کارشناسی و متخصص خارجی 8-دارا بودن ارزش افزوده ی زیاد در مقایسه با صنایع دیگر 9-قابلیت ایجاد وتوسعه در مناطق مختلف ( شهر ؛ روستا و حتی در جوامع عشایری ) 10-قابلیت انتقال تجربیات و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و یا طبق روش استاد وشاگردی .

روایت داستانی به نقل از کتاب :(سیری در صنایع دستی ایران تالیف : جی کلاگ...) به روایت داستان عامیانه ا ی که در میان نمدمالان سمنان ومازندران مشهور است ؛ پسر حضرت سلیمان ؛ چوپانی بود که می خوا ست از پشم گوسفندش برای بافتن پارچه استفاده کند پس از آن که چندین بار در این آرزو ناکام شد دست از کوشش بر داشت ؛و از روی ناامیدی پشم را مشت کوبید و اشک اندوه بر آن ریخت اشک ها به درون الیاف پشم راه یافت و آنها را به هم چسباند آنگاه پسر حضرت سلیمان دریافت که از خیساندن و مالیدن پشم ؛پارچه ای برایش ساخته شده است بدینسان نخستین نمد ‹‹آفریده ›› شد و یاد پسر حضرت سلیمان تااین زمان به عنوان ‹‹ رب النوع ››نمد مالان شمال ایران زنده مانده است .این افسانه درباره (آفرینش )نمد گواه آن است که نمد مالی کهن ترین شیوه شناخته شده در بافت است ونمد شاید کهن ترین شکل کفپوش دستباف است.

تاریخچه نمد درآسیا کشف نمد وکاربرد آن طی هزاران سال پیش ازهرچیزگویای آن است که نمد برای جلوگیری از سرما، رطوبت وبه ویژه دربرابر بادهای مداوم استپ ها ی آسیای مرکزی بوده است.

صرف نظراز چربی طبیعی پشم، بواسطه بوی آن حیوانات مضر دورنگه داشته می شدند.

نمد برای جابجایی یورت ها آنگونه که مارکو پولو گزارش می دهد، ضروری بود و وجود چربی درپشم آب درنمد غیر قابل نفوذ بود.

نمد غیراز ارزش کاربردی آن برای خانه، لباس و برای مسایل روزمره، تا حد احترام و تجلیل آن گران ارز بوده است.

نمد دردوران کهن برای هنگام صرف غذا، خوش آمدگویی، خداحافظی و هنگام جشن وسرور بکار برده می شد.

دردوران کهن در آسیای مرکزی دراوج انتخاب خان بزرگ حکمرانان و اشراف نمد سفید رنگ را آماده می کردند.

نمد هدیه ای آسمانی به حساب می آمد.

نمد خوب و نرم ازپشم گوسفند و شتر تهیه می شده است.

نمد سفت و زبر برای پوشش چادر ، زیرانداز زین اسب، کف پوش کفش ها و امثال آن ، یا برای گرم نگه داشتن اسب ، از ادغام پشم گوسفندو پشم های بلند نوعی گاو و اسب و پشم بُز و حتی از رشته الیاف گیاهی و از الیاف پوسته درختان درست می شده.

‍‍ در سده های پیشین، دورانی که هیچ ماشینی برای تولید نمد وجود نداشت، نمد تنها توسط پارچه های گرم وکار یدی تدارک دیده می شد.

در منطقه آسیای مرکزی دربخش ترکستان شرقی نژادهای متنوع گوسفند وجود داشته اند.

ازکرک و موی شانه شده این گوسفندان نمد های گران بها تولید می شد.

برخی براین عقیده اند که تکنیک نمدسازی ازطریق مغولستان به چین آورده شده است.

دختری که شاهزاده ای چینی بوده و در مغولستان ازدواج می کند، در نامه ای به خانواده خود می نویسد: « من به کشوری غریب و بیگانه فروخته شدم، یک چادر خانه من است، با دیوارهایی از نمد.» نمد امروزه نیز درشمال چین بطور وسیع متداول است.

در یونان نمد در حدود چهار تا پنج سده پیش از میلاد بمثابه جنس نو ظهور و جدید توصیف می شود که از مردمان آسیایی یاد گرفته شده است.

در یونان قدیم درمیان ماهیگیران و افزارمندان کلاه هایی که ازجنس نمد ساخته شده بودند،موردپسند بوده است.

نمد به یونانی« Pilos »گفته می شد.

سپس رومی ها تکنیک تولید نمد را از یونانیان گرفتند.

سربازان رومی کلاه های نمدین برسر می کردندکه بمثابه نماد آزادی تلقی می شد.

وقتی برده ای آزاد می شد، سرِ وی را تراشیده و سپس اجازه داشتند که کلاه نمدین بر سر وی گذارند.

ازاین دوران به بعد است که نمد در اروپا نیز پا به عرصه وجود می گذارد.

در قرون وسطی کارآموزان شمال اروپا به آلمان برای آموختن صنعت کلاه دوزی می آمده اند.

کلاه دوزان آلمانی همچنین جوراب هایی از جنس نمد تولید می کرده اند.

در کاوش هایی در کشور سوئد، همراه با شنل و کلاه های نمدین، همچنین کف پوش هایی ازجنس نمد برای کفش یافت شد.

درنروژ نیز جوراب های نمدین با کف پوش های چرمی برای کفش تولید می شده است.

در قرن هیجده، با تکامل و رشد صنعت و خریده شدن لباس های گرم و گرم شدن خانه ها ، نمد تقریبا به فراموشی سپرده شد.

طی جنگ دوم جهانی نمد درروستا ها رنسانس عمومی را تجربه کرد.

بطورکلی می توان گفت که تولید نمد نخست به آسیا وسپس به اروپا منحصرشد.

منابعی وجود ندارند که نشان دهنده تولید نمد توسط انسان هایی که در آفریقا و آمریکا می زیسته اند، انجام گرفته باشد.

می توان گفت که تقریبا فقط چوپانان چادرنشین در امرتولید نمد به لحاظ پایه اقتصادی معین آن فعال بودند، درصورتیکه کشاورزان هندی، یونانی،چینی و رومی تولید نمد برای آنان تنها بمثابه حرفه ای جانبی به حساب می آمد.

در آسیای مرکزی با آنکه تولید نمد به نیروی بدنی نیاز داشت، اما اکثرا توسط زنان درست می شد.

واژه یورت که به معنی چادر، سرزمین، میهن و زادگاه است، واژه ای است ترکی و بیش از دوهزار سال قدمت دارد.

منابع چینی برای نخستین بار شش سده پس ازمیلاد درباره یورت چادرنشینان گزارش می دهند.

نمد در زمستان های سرد روی چادرهای ترکی ( یورت، آلاچیق) به صورت سه یا چهارلا افکنده می شد تا سرما وارد چادر نگردد.

نمد، چادرنشینان آسیای مرکزی را ازگرما، سرما، رطوبت و باد حفظ می کرد.

با تولید نمد نخستین شرایطِ تاریخیِ تولید لباس های گرم ومحافظ به وجودآمد، بدون اینکه حیوان یا جانوری به خاطر پوست خود شکار یا کشته شود.

نمد که ازیک سو نماد کار و هنر دست انسان ، به واسطه پشم حیوانات تولید می شد، ازسوی دیگر بیانگر رابطه اصولی و پایه ای بین انسان و طبیعت بود.

برای تولید آن تکنیک خاصی لازم نبود.

با کار دست، صرف نیروی بدنی، درهم پیچیدن الیاف پشم ومالیدن یا غلتاندن آن، این نخستین پوشاک گرم وکف پوش انسان ساخته می شد.

...

( کهن ترین شیوه وروش فراهم سازی زیرانداز که تاکنون شناخته شده نمدمالی است .) ...

دراینکه نمد برای نخستین بار درکجا درست شده هیچگونه اطلاعی در دست نیست ؛ جزاینکه ازدوره نوسنگی مردمی که باپشم سروکار داشته اند ؛ نمد را می شناختند .

اسناد ومدارک چینی 2300 پیش از میلاد درباره پادری ؛زره وسپر نمدی خبر میدهد .

درگورهای عصر مفرغ ؛ درآلمان نمدهایی پیدا شده که تاریخ آن به 1400 پیش از میلاد می رسد .

نویسندگان کلاسیک ؛ از همر به این طرف ؛ درباره نمد سخن گفته اند و آن را بطور عمده به ایران نسبت داده اند .

در گور سکاهای سده پنجم پیش از میلادمسیح که در قسمتهای مستور از برف ویخ روسیه مرکزی پیدا شده اشیاء نمدی زیادی چون پرده ؛ قالی ؛ عرقچین ؛ جل اسب و پتو به دست آمده است .

قبایل ترک که از این نواحی مهاجرت کرده اند و چادرنشینهای ایرانی نیز تا به امروز استادان مسلم هنر نمد سازی هستند.

نه تنها کپنک نمدی با کلاه وآستین یکپارچه درست می کنند ؛ بلکه در تزیین وآرایش نمد با نقشه هایی که از پشم رنگ شده در دور نمد به کار می برند استادهستند .

روشی که این چادر نشینان به کار می بردند ساده بوده وتا امروز هم پایدار بوده است .

قدیمی ترین نمد موجود در گنجینه سلطنتی (شو سو یین) در‹‹نارا›› واقع در ژاپن متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است ؛ این نمد ها را از راه دادوستد یا به عنوان پیش کش به ژاپن می آوردند .شیوه نمد مالی و تهیه نمد از زمانهای گذشته تا کنون تغییری نکرده است و در نقاط مختلف تقریبا یکسان می باشد اما موادی که به پشم می افزایند گونا گون است مثلا در مازندران آب خالص ؛ در با ختران و فارس آب و صابون بدین منظور مصرف می شود .

در نواحی دشت گر گان تا بابل و آمل ورامسر و کلار دشت نمد مالی انجام می گردد .

ایلات ترکمن نیز نمد را جهت پوشش سقف و اسکلت چوبی کلبه و یورت خود می مالند و نوعی نمد مرغوب نیز با نقشهای گوناگون جهت زیر انداز ومفروش نمودن کف کلبه فراهم می سا زند .

نمد مالی در نواحی اصفهان بروجن ؛ بختیاری نیز رایج بوده است .

در با ختران در شهرهای قصرشیرین ؛ سر پل ذهاب ؛ اسلام آباد غرب و کرند نمد مالی متداول است .

نمد مالی دراستان گلستان: یکی دیگر از رشته های صنایع دستی رایج در استان گلستان، نمد مالی است که بیشتر برای استفاده شخصی تولید می شود و برخلاف سایر مناطق ایران که نمد مالی کاری مردانه است، در استان گلستان و بخصوص در بین ترکمانان نمد مالی و تولید محصولات نمدی به وسیله زنان انجام می شود.

نقش نمدها خطوط منحنی دارد و به نام های "چشم شتری"، قوچ، عقرب زرد و تیرانا خوانده می شود.

نمد خوب را از پشم بهاره گوسفند تهیه می کنند وزنان هنرمند نقش شاخ قوچ را برروی آن می اندازند.

نمدوفایده آن: ماهیت ماده ای که در نمد مالی به کار می رود یعنی پشم و خاصیت الیاف آن یعنی قابلیت در هم تنیده شدن آن در اثر رطوبت و فشار و در دسترس بودن این ماده که همیشه در گوسفندان اهلی شده موجود است.

سبب شده است که نمد مالی از ابتدائی ترین شیوه های نساجی باشد که انسان به آن دست یافته است.

نمد در آسیای میانه به وجود آمد و در کشور چین از اواخر قرن 4 قبل از میلاد مورد شناسایی واقع شد.

نمونه هایی نیز از نمد که به صورت جل اسب کف پوش و آویزه دیواری است.

از دره «پا زیر یک» مربوط به عهد ایران هخامنشی به دست آمده است.

در ایران، دامداران به خصوص ایلات و عشایر که معیشت آنها مبتنی بر دامداری و لازمه این دامداری کوچ های بلند است.

از پشم که یکی از فرآورده های مهم و اصلی دامی است و در قالب نمد برای ساختن انواع کف پوش ها و تن پوش ها و حتی پوشش سقف بعضی از مساکن متحرک عشایری مثل آلاچیق ترکمن و شاهسون استفاده می کنند و مزایای فراوانی برای نمد قائل هستند از جمله: - رطوبت را از خود عبور نمی دهد.

- عایق گرما و سرما است.

- از استحکام قابل توجهی برخوردار و عمر آن زیاد است.

- تا حد قابل استفاده ای انعطاف پذیر است.

- ابزار کار برای ساختن آن ساده، محدود و ارزان است.

- مواد اولیه آن ارزان و در دسترس است.

- نمد مالان مزد ارزانی برای ساختن آن می گیرند که در مجموع نمد ارزان تمام می شود.

- از پشم به صورت خام استفاده می شود و احتیاج به صرف نیرو و فعالیت اضافی ندارد.

- زیر اندازها و پوشاک ها و سایر وسایل که از نمد تهیه می شود نرم است و تن آزار نیست.

- زمان برای ساختن آن کوتاه است و معمولاً یک نمد زیر انداز به هر قطع و اندازه که باشد.

یک روزه تمام می شود و سه چهار روز نیز برای خشک شدن آن کافی است.

- هر شئی نمدی طی دوره استفاده و مراحل استهلاک می تواند با کمی کار روی آن (برش و دور دوزی) تبدیل به شئی قابل مصرف دیگری شود.

یعنی اینکه یک قطعه نمد تا آخرین مرحله استهلاک کاربردهای گوناگون می تواند داشته باشد.

- خاصیت ایمنی قابل توجهی دارد.

نیش گزندگان و چنگ و دندان درندگان به آن کارگر نیست.

حتی می گویند نمد را شمشیر نمی برد و گلوله از آن نمی گذرد.

- شیوه کار ساده و فراگیری آن آسان است.

این شیوه از دیر باز تاکنون تغییر زیادی نکرده است.

- همه این مزایا سبب شده است که نمد جای خاصی را در درجه اول در زندگی روزمره گروه های کوچ نشین و در درجه دوم در زندگی روستاها داشته باشد در این اواخر نمد با رنگها و نقش ها و اشکال خاص در زندگی شهری جا باز کرده است.

موادوابزاراولیه: 1_پشم ماده اصلی و اساسی نمد مالی پشم است.

همان پشمی که از زمان تمدن های نئولیتک در قست ایران به دلیل آشنا بودن آنها با تربیت گوسفند شناخته شده بود.

پشم نمد می بایست از اولین چین بره تهیه شود که یک سال تمام نشده باشد این پشم بهاره است.

پشم بهاره به دلیل لطافت و نازکی و بلندی الیاف آن، خوب همدیگر را می گیرد و به خوبی در اثر مالش و فشار در هم تنیده می شود.

پشم های چین دوم به بعد دارای این خاصیت نیست.

خوب حلاجی نمی شود، الیاف این نوع پشم ها همدیگر را نمی گیرند و از هم جدا می شوند.

برای تهیه پشم، ابتدا گوسفند را با دقت تمام می شویند و سپس با قیچی پشم چینی می چینند.

بیشترین پشمی که در نمد مالی به کار می رود پشم سفیداست.

از پشم سیاه فقط برای نقش انداختن روی نمد استفاده می کنند و میزان استفاده از آن برای هر قطعه نمد بسیار محدود و بسته به اندازه نمد و پر نقش و کم نقش بودن آن است.

2- کمان حلاجی کمان حلاجی در نمد مالی از ابزار اولیه به شمار می رود چرا که قبل از هر چیزی در نمد مالی می بایست پشم حلاجی شود.

کمان حلاجی از سه قسمت تشکیل سده است چوب بلندی معمولاً برای محکمی از چوب چنار استفاده می کنند این کار چند خاصیت ابتدا سبک ومحکم است و دست را خسته نمی کند.

این همان دسته کمان است قسمت انتهای آن که پهن و چهار گوش است و از آنجائیکه سطح آن بزرگ و ضخامت آن کم است و ضربه های زیادی را باید متحمل شود از گردو می سازند که گاهی قسمت پهن کمان را سوراخ می اندازند که سبکتر باشد و قسمت دیگر زه کمان است که از روده تابیده شده گوسفند استفاده می کنند که از ابتدا تا انتهای کمان کشیده می شود که با چوب های کوچک آن را مهار می کنند.

هر ضربه ای که به آن می خورد ارتعاشات و نوسانات زیادی در آن به وجود می آید و در اثر برخورد با پشم آن را می لرزاند و با شتاب به سوی دیگر پرتاب می کنند و سبب گستن الیاف پشم از یکدیگر می شود.

در قسمت میانی دسته کمان دسته ای به اندازه دست به صورت نیم دایره نصب شده است که جنس آن از طناب است و برای اینکه در موقع کار تیزی طناب مچ دست را نیازارد دور آن را پارچه پیچیده اند که سطح اتکاء بیشتری داشته باشد و فشار وارد شده روی پشت دست پخش شود و هم حالت انعطاف پذیری پارچه از شدت ضربه ها بکاهد این طناب با دو چوب کوتاه به دسته کمان مهار شده است دست چپ از درون این نیم دایره می گذرد و دسته کمان را مشت می کند و قسمت پارچه طناب روی پشت دست در قسمت مچ قرار می گیرد و به صورت یک اهرم کمان مستقیم نگاه می دارد.

به نحوی که در اثر ضربه هایی که به زه می خورد دسته کمان در مشت نمی چرخد.

در حد فاصل بین زه و دف یک قطعه چرم تیماچی نصب شده است که مانع اصطکاک زه با چوب دف می شود این قطعه چرم دو کار انجام می دهد: 1- از سائیده شدن و پاره شدن زه جلوگیری می کند.

2- ندای خاص زه کمان را سبب می شود.

که رفع خستگی از حلاج می کند و به حرکات او حالت آهنگین و ضربه ای می دهد و حرکات او را منظم می کند.

بعضی از حلاجان برای اینکه در موقع حلاجی راحت باشند یک قطعه چوب یا هر چیز دیگری به ارتفاع دو تا سه سانتی متر زیر پای خود می گذارند به این ترتیب بدن کمی متمایل به جلو می شود و خط فرضی که از مرکز ثقل بدن می گذرد درست به مرکز سطح ثقل می رسد و بدن کاملاً در حالت تعادل است و خستگی به وجود نمی آید.

اخیراً حلاجان ترجیح می دهند که از زحمت حلاجی که کاری طاقت فرسا است رها شوند و پشم مورد مصرف خود را برای حلاجی کردن به کارخانه‌ها بدهند.

بعضی نیز یک ماشین حلاجی خریداری کرده و به صورت گروهی از آن استفاده می نمایند.

به هر حال وجود ماشین حلاجی چه بزرگ و چه کوچک سبب شده است که آرام آرام کمان حلاجی و زه ها و مشته ها به کناری گذاشته شوند.

در کارگاهها اصولاً این اندازه به صورت یدک در مغازه ها موجود است.

ماشین های حلاجی 3- مشته ابزاری است که توسط خراطان تراشیده می شود.

وزن آن کمی از یک کیلو بیشتر است دسته آن در دست راست جای می گیرد و در موقع کار با آن فقط مفصل آرنج فعالیت می کند و مفصل مچ حرکت خفیفی دارد بین ساعد و بازو تقریباً بی حرکت است و استخوان ساعد و بازو تشکیل یک زاویه قائمه را می دهد.

هنگامی که ضربه ای با مشته روی زه می زنند بر جستگی لبه مشته باز، درگیر می شود و آن را به پیش می کشد چون رها شد دچار ارتعاش می شود و در این حالت ارتعاش وقتی با پشم درگیر شد آن را لرزانده و الیاف آن را از هم باز می کند و حالت ارتجاعی زه، پشم را به جلو پرتاب می نمایدو مشته ها در اثر کار زیاد فرسوده می شوند و زه لبه آن در اثر سائیدگی جا باز می کند و موجب پاره شدن خود زه می شود.

4- قالب یک تخته حصیر است که معمولاً طول و عرض آن کمی بزرگتر از طول و عرض نمد می باشد و گاهی طول ان بسیار زیاد می باشد که چندین نمد روی ان پیاده می کنند و در زیر حصیر نیز تکه ای نمد می اندازند تا هنگام پا زدن قالب حصیر شکسته نشود.

5- پنجه ابزاری است که از شاخه های نازک درخت تهیه می شود.

این شاخه ها در یک ردیف در یک سوی جمع شده و تشکیل یک رشته بلند را می دهد.

طرف دیگر آن مثل پنجه دست از هم باز است و برای اینکه این شاخه ها باز بماند و به هم نزدیک شود.

در موقع ساخت روی آن به فاصله های معین سوراخ می نمایند و شاخه را از میان سوراخ های آن می گذرانند.

6- پاتیای صابون ظرفی که در آن آب و صابون درست می کنند.

این آب را با دست یا با یک پارچه روی پشم ها می گسترانند آب صابون باعث چسبندگی بهتر پشم ها به هم می شوند.

7- قیچی یک قیچی آهنی است و برای بریدن نوارهای اطراف نقش نمد به کار می رود.

8- چاقو چخماق عبارت است از یک چاقو و یک قطعه فولاد آب دیده که به وسیله یک بند چرمی بلند به هم متصل هستند.

جنس چاقو از فولاد کم آب تر و جنس چخماق از فولادی کاملا آب دیده است که وقتی یغه چاقو را به چخماق می مالند لبه آن تیز می شود.

از این ابزار برای بریدن جلوی بالاپوش استفاده می شود.

9-ریسمان یک رشته طناب بلند که معمولاً یا از موی بز یا از پنبه می باشد و برای پیچیدن به دور قالب گونی است که لوله شده و به صورت استوانه در آمده است.

انواع نمدهای تولید شده مورد مصرف مختلفی دارد، از قبیل نمد زیر پایی، نمدی که دور آلاچیق می پیچند و نمد چوغا که چوپانان به خود می پیچند.

چوغا مصاحبه با علیرضا کوثری بزرگترین تولید کننده نمد در سطح استان گلستان علیرضاکوثری فرزندحسین متولد 1338متولد شاهرود ساکن علی آباد کتول .

از سن 15 سالگی درکارگاه نزددایی خود این حرفه راآموختم و به آن مشغول شدم و درحال حاضر 48 سال دارم و حدود 10 سالی است که کارگاه های نمد مالی به علت کسادی کار وحمایت نشدن از طرف دولت تعطیل شده است و با این حال اگر سفارش داشته باشم و نمد را تولید می کنم.

از زمانهای قدیم به دلیل نبودن فرش های ماشینی و دست باف و انواع کف پوش ها نمد استفاده فراوانی داشت مردمان قدیم اکثرا به شغل دامپروری و دامداری مشغول بودند و تولید پشم انبوه و نیاز به وسایل و ابزار چندانی نداشت و چون یک روزه ساخته می شد دیگر اینکه به قیمت مناسب و ارزان می توانستند نمد تهیه کنند در اکثر منازل استفاده می شد .

ولی در حال حاضر به خاطر زندگی ماشینی و دستگاههای فرش بافی و ..

دیگر کسی به این حرفه روی نمی آورد زیرا کار کردن درکارگاه های نمد مالی کاری بسیاردشوار است .

پشم گوسفند به فراوانی سابق نیست و قیمت آن نیزافزایش یافته است .

با اینکه نمد بسیار سخت تهیه می شود ولی بسیار ارزان است و برای تولید کننده صرف نمی کند به این علت نمدتولید نمی شود .

در قدیم سازمان جهاد سازندگی پشم و رنگ را به قیمت مناسب و خیلی ارزان در دسترس روستائیان قرار می داد و نمدهای تولید شده را خریداری می کند و آنان نیز به این حرفه و صنعت نمدمالی می پرداختند ولی در حال حاضر دولت هیچگونه حمایتی از روستاییان نمی کند .

آنان پشم و دیگر مواد اولیه برای تولید نمد را باید با قیمت خیلی زیاد تهیه کنند و در عوض نمد تولید شده را نمی توانند به قیمت مناسب به فروش برسانند و مجبورند زیر قیمت تمام شده بفروشند و این باعث می شود که د یگر روستاییان به این حرفه روی نیاورند .

موارد استفاده از نمد : به عنوان زیر انداز ،کف پوش و کلاه نمدی ،چوغا ، عرق چین اسب و...ازنمد استفاده می شود .

مراقبت از نمد بسیار سخت است زیرا رطوبت باعث خراب شدن نمد و بو گرفتن نمد و همچنین حشراتی مانند بید آن را از بین می برد .

درگذشته پشم مرغوب از ترکمنستان وارد می شد و نمد تولید شده از آن پشم با کیفیت عالی تری تهیه می شد ونمد تولید شده را به کشورهای اروپایی خصوصا به کشورهای آلمان و فرانسه صادر می شد ودر حال حاضر پشم وارد شده به کشور در تولیدات و صنایع دیگر از قبیل پارچه بافی و فرش بافی مصرف می شود و برای تولید نمد بکار نمی رود .

طرزتهیه نمددرروستای قلعه قافه واقع درشهرستان مینودشت ابتداپشم گوسفند را چیده و رنگ سفید آن را از رنگهای سیاه جداکرده و پشم ها را ریسیده و به هم تابانده و آن را به صورت فیتیله درآورده و پس از آن نخ ها را به طور جداگانه در محلول رنگ ریخته و به این صورت که رنگ ها را در دیگ روی اجاقی گذاشته و به اندازه مورد نیاز آب و از رنگ مورد نظررا ریخته تاکاملا جوش آمده پس از جوش آمدن نخ ها را در آن ریخته و می گذاریم تا چند دقیقه ای کاملا بجوشد .

پس از آن نخ ها را از آب کشیده وروی بند آویزان کرده تا کاملا خشک گردد و پس از آن نخ ها را به صورت کلاف در آورده و نمد مالی آغاز می شود.

ابتدا قالب نمد را د رکف کارگاه پهن کرده و نمد مال آماده نقش پردازی می گردد .

استاد کار نمدمال مانندیک نقاش که ازذهن خود کمک می گیرد و کار را با رنگهای روی نمد که قبلا به شکل فیتیله یا پود ضخیم دراوره و آغاز می کند نقش ها بطور ذهنی از گنجینه نقوش سنتی که به یاد سپرده است تهیه می شود و هر محلی به ویژگیهای نقوش خود ممتاز است .

نه به الگویی مراجعه می شود و نه وسیله ای برای اندازه گیری بکار می رود فیتیله پشمی رنگی مورد نظر را در حاشیه نقش بکار می گیرد و معمولا در یک مستطیل دراز با آن طراحی می کنند .

این طرح را ممکن است با 2 یا 3 رنگ انجام دهند .

سپس نقش از حاشیه به سوی متن پیش می رود .حاشیه ها ممکن است به صورت مارپیچ ، لوزی و هفت و هشت باشد و یاحتی مثلث باشد .

بعد از اینکه طرح نقشها کامل شد نوبت به پر کردن نقشها می رسد .

وقتی که نقش بندی پایان گرفت پشم حلاجی شده را به قطر سه سانتی متر روی طرح انبوه می کنند .

پشم حلاجی شده زمینه را شانه می کنند .

اکنون تهیه نقش به پایان رسیده و مرحله ریختن پشم آغاز می شود .

عمل شانه کردن باعث می شودکه پشم هموار شود .

ضخامت پشم به زانو رسیده و بعد از آن نوبت به خیساندن پشم با آب و صابون می رسد که سرتاسر نمد را با محلول آب وصابون خیس کرده بعد از آن قالب را که پشمها و نقشها روی آن پهن شده را در کرباس پیچانده و آن را با طناب می بندند .

آنگاه کار نمد مال آغاز می شود .

به این طریق که بستگی به عرض نمد دارد که حدود 20-15 نفر هستند که این زنان به دو دسته روبروی هم نشسته و نمد را در وسط قرار داده و بازدن مشت و غلتاندن آن به طرف جلو حرکت داده و همین کار را زنانی که در مقابل قرار دارند انجام می دهند .

و حدود یک تا دو ساعتی این کار را انجام می دهند و پس از آن نمد را از قالب جدا کرده و پهن کرده و گوشه های آن را به داخل لا زده به اصطلاح گوشه گیری می کنند .

سپس مجددا آن را لوله کرده و با طناب بسته با مشت دوباره به آن می کوبند و می غلتانند .

پس از یک ساعت کار باز می شود و در این حالت نقش کاملا در جسم آن جای گرفته و شبیه با فرش دستبافی به نظر می رسد .

استادکاران دو سوی نمد را گرفته و به طرف خود می کشند تا ناراستی های آن صاف شود و به این عمل در اصطلاح کش دادن می گویند .

محلول آب و صابون را مجددا روی آن ریخته و آن را پیچانده و مجددا با مشت به آن می کوبند و می غلتانند که به آن مرحله پایانی می گویند و پس از آن نمد را بستگی به موقعیت و وضعیت هوا حدود 2 یا 3 روز آن را در آفتاب پهن کرده تا خشک شود و پس از ان نمد را می شویند و دوباره خشک می کنند .