سومین آبادی در این راه دور و دراز خرانق است که در اصطلاح محلی به آن خرونق و بیشتر مردم اردکان به آن خرونه می گویند.
وجه تسمیه و سال احداث آن به درستی معلوم نیست صاحب جامع مفیدی در این باره می نویسد: در افواه مذکور و مشهور است که چهار هزار سال و کسری قبل از این خورافروز نام گبری رباط خرانق و دیه را ساخته و خورنق (به ضم خ و فتح و) نام نهاده و به کثرت استعمال در زبان خاص و عام به خرانق اشتهار یافته.[1]
در فرهنگ جغرافیایی ایران جلد دهم در مورد خرانق آمده است: همان محلی است که در کتب جغرافیایی قدیم بصورت «خرانه» و به اشتباه و تحریف «خزانه» ضبط شده، اصطخری در معرفی آن گفته است از انجیره تا خرانه یک مرحله بیابان است لیکن در خرانه مردمی دویست باشند و چهارپا و کشاورزی دارند.[2]
در سفرنامه تحفه الفقرا نام خورنق را معرب خورد نگاه دانسته است که به نظر می رسد هیچکدام از وجوه تسمیه فوق الذکر درست نباشد و نام خورنق از همان خورنقی که بهرام گور در آن پرورش یافته، گرفته شده است و در افواه اهالی نیز مشهور است که بهرام گور هنگام شکار به هامان (بیابان) چشمۀ آبی را دید و آنجا را هامانه نامید و روستای هومین فعلی در نزدیکی خرانق همان هامانه ای است که بهرام گور احداث نمود.
در کتاب منوگرافی شهرستان اردکان(ص 20) در مورد خرانق آمده است: اصل کلمه خرانق، خورنق بوده و کوه خورنق نیز در نزدیکی این بخش واقع شده. قبل از اسلام مقر باشکوهی در این محل وجود داشته و مشهور است که سرداران اسکندر سه ناحیه را در این منطقه بنا کرده اند که عبارتند از: 1. خورنق 2. جندق 3. بیابانک. کلمه خورنق به مرور بصورت خرانق استعمال شده و در فرهنگ جغرافیایی ایران (جلد دهم) در مورد خرانق آمده است: قصبه مرکزی بخش، خرانق می باشد که در 68 هزار گزی شمال یزد واقع و خلاصه تاریخچه و مشخصات آن به شرح زیر است: تاریخچه خرانق قدیمی تر از شهر یزد و اسم آن در اصل خورنق بوده است و زردشتیان در آن می زیسته اند، این قصبه در جلگه قرار دارد و بیشتر منازل آن در داخل یک قلعه بزرگ قدیمی ساخته شده است تا ساکنان بتوانند در مقابل متجاوزین مقاومت و پایداری نمایند.
خرانق دارای 620 تن سکنه می باشد و مشخصات جغرافیایی آن طول، 45 درجه و 41 دقیقه خاوری از نصف النهار گرینویچ و عرض، 32 درجه و 20 دقیقه و 30 ثانیه شمالی و ارتفاع 1637 متر از سطح دریا و اختلاف ساعت آن با تهران 11 دقیقه و 48 ثانیه است؛ یعنی در وقتی که تهران ساعت 12 است، خرانق 12 و 11 دقیقه و 48 ثانیه است. آب آن از چشمه و قنات و آب و هوای آن سرد و معتدل و محصول آن غلات و دارای ادارات دولتی و از خرانق به شهرهای نائین و یزد راه ماشین رو وجود دارد.
بخش خرانق از بخشهای استان یزد و شهرستان اردکان بوده که در فاصله ۶۰ کیلومتری مرکز شهرستان و ۹۰ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. خرانق قدیمی تر از شهر یزد بوده و زرتشتیان در آن می زیسته اند. خرانق اثار تاریخی بسیاری دارد که از جمله می توان از قلعه خرانق، مسجد جامع و منار جنبان، رباط شاهزاده خرانق و مشهدگ نام برد. تصاویر زیر از کاروانسرای شاه عباسی خرانق تهیه شده است.
خرانق، یزد-ایران
آذر 1383
Kharanagh, is a small village north of Yazd in the desert of Lut in center of Iran. It has a fine castle in it. There's some families living in the village, but there's just one family left (1, 2)in the castle. Kharanagh has a water bridge for transferring water for the farms of other side of village. This Bridge was built in Sasanid era, and obviously older than Roman Water Bridges, which are very famous and attractive for today's tourists.
خرانق، روستای کوچکی در شمال شهر یزد، در کویر لوت. قلعه‌ی فوق‌العاده‌ای درمیان روستا زندگی می‌کند. هنوز چند خانواده ای در روستا زندگی می‌کنند، اما (در زمان عکس‌برداری) فقط یک خانواده(1, 2) در داخل قلعه زندگی می‌کردند. پل آب‌روی خرانق برای انتقال آب کشاورزی برای زمین‌های سوی دیگر روستا در زمان ساسانی ساخته شده. و بسیار سالخورده تر و قدیمی تر از نمونه‌های رومی آن که در تمام دنیا مشهورند و مورد توجه گردشگران
تاریخچه خرانق
وجه تسمیه: اطلاع دقیقی در این باره در دست نیست ولی گفته میشود چهار هزار سال پیش فردی به نام خور افروز این روستا را بنا نهاده است.واکر هم نامهای دیگری داشته به کثرت استعمال به خرانقتغییر یافته است.
بخش خرانق در 125 کیلومتری شمال شرقی شهر یزد و جز شهرستان اردکان محسوب می شود. خرانق بزرگ‌ترین بخش کشور است و وسعت آن به تنهایی از کل استان آذربایجان شرقی وسیع تر است. خرانق از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت ویژه می باشد، چون معدن چادر ملو و معادن اورانیم کشور در این بخش می باشد. خرانق را در تاریخ خورانق یعنی زادگاه خورشید می گفته اند. این بخش کشور جمعیتی بالغ بر 2000 نفر دارد و دارای بخشداری مستقل می باشد. در شرق جاده یزد-طبس واقع است . از لحاظ اقلیمی دارای دو اقلیم کویری و کوهستانی است و خود روستای خرانق در ناحیه کوهستانی واقع شده است و دارای ویژگی های زیر است. امروزه دارای دو بخش جدید و قدیم است که جمعیت روستا امروز در بخش جدید ساکن است.
بناهای اصلی روستای خرانق
قلعه خرانق
آب انبار
کاروانسرا
پل
مسجد و منار جنبان خرانق
حمام
معرفی
روستا ی خرانق مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان است . این روستا در 8۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده است . وجود معادن سنگ آهن چادرملو-اورانیم ساغند-
باریت-روی وگرانیت وهمچنین منطقه ی حفاظت شده ی دره انجیر با دارا بودن حیواناتی چون: کل ، بز ، میش، قوچ ، گربه وحشی ، سیاه گوش، یوز پلنگ وهوبره این منطقه را خاص ومورد توجه ساخته است .
آنچه بیش از همه روستای خرانق را ارزشمند ساخته آثار تاریخی روستا است که شامل منارجنبان،قلعه،کاروانسرا،مشهدک،باباخادم،پل آبراه،شترگلو، قریه ی شمس آباد، مسجدبیت المقدس،حمام،آسیاب،مسجد جامع،حسینیه و... می شود.
البته در اطراف روستا هم آثاری چون پیرغیچ،غار بجنه و پیر سبز چک چک (زیارتگاه زرتشتیان) وجود دارند که از جاذبه های مهم منطقه به شمار می آیند.
پپل آبراه : این پل قدیمی ترین پل انتقال آب در استان یزد می باشدو به سبک ساسانی ورومی بنا نهاده شده است. طول آن 40 متر وارتفاعش7/5 متر است.
مشهدک وباباخادم : مشهدک،قدمگاه و محل اقامت امام رضا(ع)حین سفر از مدینه تا مرو می باشد و از قداست خاصی برخوردار است. بابا خادم نیز بنا به نقلی محل دفن خادم امام رضا (ع) می باشد.
کاروانسرا : کاروانسرای آجری خرانق در دوران قاجار ساخته شده استو محل استقرارو استراحت کاروانهایی بوده که به سمت مشهد در حرکت بوده ا ند..
قلعه : قدمت قلعه و برج وباروی آن ، زمان ساسانیان یعنی 4000 سال پیش ذکر شده است ووسعت آن 1/1 هکتار می باشد. یکی از عجایب قلعه کوچه های پیچ در پیچ و هولناک آن است که برای غافلگیر کردن دزدان وراهزنان مورد استفاده قرار می گرفته که یکی از این کوچه ها به کوچه ی گرگ معروف است.
منار جنبان : در درون قلعه وکنار مسجد، منارجنبان قرار دارد و آنچه باعث شگفتی همگان می شود جنبیدن آن است که به وضوح مشاهده می شود.
بخش خرانق
بخش خرانق یکی از بخشهای شهرستان اردکان در استان یزد ایران است [۱].
تقسیمات کشوری
بخش خرانق
دهستان رباطات
دهستان زرین