دانلود مقاله موقعیت استان خراسان شمالی در کشور

استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و کهن زمین شناسی ، اقلیم متنوع و جاذب ، موقعیت ویژه جغرافیایی ، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات بشری ، بستر فعالیتهای بشری ، بستر فعالیتهای معیشتی ، بازرگانی و نظامی عمده بوده است ، به دلیل همین موقعیت خاص ، کهن ترین ، معروفترین و طو لانی ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی (( جاده تاریخی ابریشم )) از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می سازد تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز ، با ارتفاعات قابل توجهی نظیر بینالود، هزار مسجد ، کپه داغ ، قهستان وزمینه ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جذب اقوام وطوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است .، سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم ، برنج، بادام ، سیب ، انگور، پسته ، خرما ،و...

است مناطقی از آن استعداد پرورش انواع مختلف حیوانات اهلی و وحشی نظیر پلنگ ، گرگ ، شتر .

اسب ، آهو ، گوسفند .

بز و … داراست .

قدیمی ترین آثار حیات انسانی در ایران ، شامل تعدادی ادوات و دست افزارهای سنگی .

با قدمت تخمینی 800 هزار سال قبل ، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم ، از بستر رودخانه کشف رود مشهد بدست آمده است .

در حالی که قدیمی ترین مکانهای استقرار انسان ، حداکثر با قدمت 100 هزار سال در نواحی دیگر ایران نظیر آذربایجان ، لرستان و … شناسایی شده اند .

دومین مکان از نظر قدمت ، پناهگاه سنگی (غار) ((خونیک)) در نزدیکی بیرجند است که متعلق به دوره پارینه سنگی میانه با قدمتی بین 50تا60 هزار سال می باشد .

از آن پس آثار و شواهد زندگی بیشماری از دوران نوسنگی تا آغاز دوران تاریخی در جلگه مشهد ، دره اترک علیا (قوچان) ، جلگه درگز ، بجنورد ، تربت حیدریه ، بیرجند و… شناسایی شده اند این شواهد و آثار به اقوام و ساکنان اولیه و بومیئ خراسان مربوط می شود که بنا به عقیده برخی محققان به عنوان اقوام (( آسیایی ))شهرت یافته اند و سراسر آسیای غربی از مدیترانه تا ترکستان و دره سند را فرامی گیرد.

ولی در حقیقت مهمترین مقطع تاریخ خراسان در سرآغاز دوران تاریخی ایران با ورود اقوام ((آریایی)) به فلات ایران پیوند می خورد .

در این واقعه که در اغاز هزاره اول ق.م اتفاق افتاد ، آریایی ها تازه وارداز طریق خراسان به سمت نجد ایران پیش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان که از توصیفات (( اوستا )) برمی آید ، در خراسان و سیستان مستقر شدند و شاید به همین دلیل است که عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع (( اوستا)) و (( شاهنامه فردوسی )) ذکر شده است در مشرق ایران و در واقع در خراسان بزرگ رخ می دهد .

بسیاری از محققان ، زادگاه ((زردشت)) را مشرق ایران و بوژه حدود خراسان می دانند .

برخی از داستانها و افسانه های محلی و از جمله داستان کاشتن سرو کاشمر در خراسان به یاد بود پذیرش آیین نو زردشت توسط ((ویشتاسپ)) نیز مؤید این نظر است .

دیاکونوف نیز محل پیدایش زبان اوستایی را در آسیای میانه ، مشرق ایران ، افغانستان و خراسان کنونی می داند .

جغرافیای طبیعی خراسان: موقعیت استان وسیع خراسان در شمال شرقی کشور بین 55 درجه و 17 دقیقه تا 61 درجه و 15 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 24 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض جغرافیایی نیمکره شمالی قرار گرفته و از شمال و شمال شرق به جمهوری ترکمنستان با مرز مشترک حدود 751 کیلومتر، از شرق به جمهوری اسلامی افغانستان با مرز مشترک حدود 619 کیلومتر ، از غرب به استانهای گلستان ، سمنان و اصفهان و از جنوب به استانهای سیستنان و بلوچستان ، کرمان و یزد محدود است.

طول استان به خط مستقیم 750 کیلومتر و عرض متوسط آن حدود 420 کیلومتر است.

خراسان بیش از 19% از خاک کشور رادر بر گرفته و مساحتی معادل 303513 یلومتر مربع دارد .

پستی و بلندی ها: استان پهناور خراسان به سبب وسعت زیاد ، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگیهای خاصی است .بلندترین نقطه آن قله بینالود ، 3211متر و کم ارتفاع ترین نقطه آن در شمال سرخس ، 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .

کوههای خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت مشرق است که به صورت قوسهای موازی از شاه کوه آغاز شده و در جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی تا ارتفاعات هندوکش افغانستان امتداد می یابد.

در میان این رشته کوههای موازی ، دره ها و دشتهای وسیعی وجود دارد که گاه پهنای آن به حدود 200 کیلومتر می رسد .

امتداد این رشته کوهها در برخی نواحی با برخورد به دره یا جلگه گسسته می شود .

آنچه در این منطقه حائز اهمیت است ، وجود دشتهای حاصلخیز و آبادی چون : بجنورد ، شیروان ، قوچان ، چناران و مشهد است که در پهنه دشت سر سبزی بین دو رشته ارتفاعات موازی کپه داغ و هزار مسجد در شمال و آلاداغ و بینالود در جنوب به وجود آمده اند .

آب و هوا: گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوههای مرتفع و مناطق کویری ، دور از دریا و وزش بادهای مختلف موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است.

در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایش خراسان ، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال ، مرکز و جنوب تقسیم می شود.

شمال خراسان بطور کلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد کوهستانی است .این منطقه حاصلخیز ترین و متراکمترین بخش استان از نظر جمعیت ، فعالیتهای اقتصادی وامکانات زیر بنایی است .

که شامل شهرستانهای بجنورد ، قوچان ، شیروان ، مشهد، درگز ، چناران و سرخس می شود.

مساحت این منطقه حدود پنجاه و هشت هزار کیلومتر مربع است که5/18% وسعت کل استان را تشکیل می دهد .

بیشتر جمعیت و امکانات اقتصادی و زیر بنایی این منطقه در اطراف مشهد و در محور مشهد –قوچان قرار دارد.

منطقه مرکزی استان شامل شهرستانها ی سبزوار ، اسفراین ، نیشابور ، تربت حیدریه ، کاشمر،تربت جام،تایباد و خواف است .

و مساحتی در حدود 85هزارکیلومتر مربع دارد که2/27 % استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب وهوایی جزو مناطق خشک ونیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .

جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

بررسی وضعیت بارندگی استان نشانگر این است که در بیش از 90% استان توزیع مکانی و زمانی بارشها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست ، میزان ریزشهای جوی به صورت باران و برف در 15%مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی )آن نسبتا زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گلستان ، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتردر سال می رسد .

میانگین بارندگی سالانه این ناحیه یبن 300 تا400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی ، شرقی و مرکزی که بیش از 85% مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی در این مناطق تقریبا معادل 150 میلیمتر است .

تنوع آب و هوایی استان عبارت است از: -آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب -آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز -آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق ، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب -آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب وجنوب غرب تقسیمات کشوری: در سال 800ه.ق نام خراسان بر تمام ایالات اسلامی در شرق کویر لوت تا هندوکوش به استثنای سیستان و بلوچستان و قهستان در جنوب اطلاق می گردیده است .

پس از جنگ هرات در سال 1249 ه.ش خراسان به دو قسمت تجزیه شد و قسمتی که در غرب رود خانه هریرود واقع بود جزو ایران و شرق آن ضمیمه افغانستان گردید .

در سال 1324ه.ق (1285ه.ش)ایران به چهار ایالت بزرگ تقسیم شد که عبارت بودند از آذربایجان ،کرمان و بلوچستان ، فارس و بنادر و خراسان و سیستان .

ار آن زمان تا سال 1316 ه.ش که اولین قانون تقسیمات کشوری در مجلس شورای ملی تصویب گردیده بود که بر هر ایالت یک والی و در هر ولایت یک حاکم حکومت می کرده است در سال 1316 بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب مجلس شورای ملی ، کشور به 10 استان و 49شهرستان تقسیم گردیدکه هر شهرستان شامل چند بخش و هر بخش شامل چند دهستان می گردید .خراسان نیز به 7شهرستان بجنورد ، بیرجند، سبزوار، قوچان، گناباد ، مشهد و تربت حیدریه تقسیم شد .

در سال 1329شهرستانهای درگز .

نیشابور ، فردوس و کاشمر نیز تشکیل شد .و شهرستانهای استان به 11 شهرستان ارتقاء یافت .

درسال 1335 شهرستان درگز ضمیمه قوچان گردید و دو شهرستان تربت جام و طبس به وجود آمدند .

در سال 1339 مجددا درگز به شهرستان تبدیل شد .

و شهرستانهای شیروان و اسفراین نیز ایجاد شدند .

در سال 1354 بخش باخرز تربت جام به مرکزیت شهر تایباد از بخش به شهرستان تبدیل شد .

در سال 1359 نام آن به تایباد تغییر یافت .

همچنین در سال 1359 بخش قائنات شهرستان بیرجند به شهرستان قائنات تبدیل شد و تا سال 1362 خراسان شامل 17 شهرستان و 53 بخش و 211دهستان بوده است .

پس از تصویب قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری در مجلس شورای اسلامی به تاریخ 15/4/1362 و آیین نامه اجرایی آن در تاریخ 22/7/1363 مراحل اجرایی آن شروع و ابتداتامرحله اول آن یعنی کارشناسی و بررسی و پیشنهاد دهستانها آغاز گردید و در آبان ماه 1364 با حضور کلیه کارشناسان تقسیمات کشوری مراکز استانهای کشور در مشهد مقدس ، عملیات دهگردشی ، معاینه محلی ، کارشناسی و جمع بندی و پیشنهاد دهستانهای شهرستان مشهد به عنوان نمونه در کل کشور انجام پذیرفت و دهستانهای دیگر شهرستانها نیز پس ازآن مورد بررسی و کارشناسی و پیشنهاد قرار گرفت و به تدریج مورد تصویب هیات محترم دولت واقع شد به طور که تا پایان سال 1365خراسان دارای 213 دهستان گردید .

با پایان یافتن مرحله اجرا ی مرحله اول این قانون ، تشکیل شهرستانهای نهبندان ، سرخس و خواف در تاریخ 14/5/1368 و چناران در 14/1/69 همزمان با بخشهای شوسف ، مرز داران ، سنگان ، و گلبهار به تصویب رسید .

ایجاد بخشهای ابخرز در شهرستان تایباد ، سربیشه در بیرجند ، سرحد در شیروان ، جوین ورودآب و خوشاب دزر سبزوار ، میان جلگه در نیشابور ، زیر کوه در قائنات ، فاروج در قوچان و جلگه زاوه در تربت حیدریه نیز به تدریج به تصویب رسید و در پی آن تابعیت دهستانهای استان در شهرستانهای استان به 21و تعدادبخشها به 67رسید .

ایجاد شهرستان فریمان نیز در سال 1372 همراه با بخش قلندر آباد مورد تصویب واقع شد و بخشهای زوزن همراه دهستان کیبرو بستان در شهرستان خواف و نیم بلوک در قائنات ، بخش نصر آباد همراهدهستان کاریزان در تربت جام ، بخش گرمخان بادهستان گرمخان در شهرستان بجنورد ، بخش رخ با دهستان رقیچه در تربت حیدریه ، کاخک در گناباد و بخش رضئیه و دهستان کنه بیست در شهرستان مشهد ، بتدریج تصویب و ابلاغ شد.

در تاریخ 21/3/1374 ایجاد شهرستان بردسکن همراه با بخش انابد و دهستان درونه آن مورد تصویب قرار گرفت .

ایجاد شهرستان جاجرم نیز در تاریخ 4/2/76 به تصویب رسید .

در حال حاضر استان خراسان شامل 24 شهرستان ، 60 شهر ، 77بخش ، 225دهستان ، 4555روستا (آبادیهای دارای بیش از 20 خانوار جمعیت ) 21113مزرعه و 4200مکان است در حال حاضر استان خراسان شامل 24 شهرستان ، 60 شهر ، 77بخش ، 225دهستان ، 4555روستا (آبادیهای دارای بیش از 20 خانوار جمعیت ) 21113مزرعه و 4200مکان است نقشه شهر بجنورد : بجنورد در یک نگـاه: شهرستان بجنورد از نقاط کوهستانی استان خراسان شمالی به شمار می رود.

رشته کوه آلاداغ و کوه سالوک درجنوب آن قرار گرفته است.

در شمال این شهرستان رشته کوهی می سی نو در منطقه گیفان مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل می دهد شهرستان بجنورد سرزمینی آباد و بارور با ویژگیهای منحصربه فرد است.

دشتهای حاصلخیز، مراتع سرسبز، جنگلهای پراکنده سرو کوهی (ارس )، گل و گیاهان زینتی و دارویی، چشمه ساران فراوان جاری بر دره ها و هنه دشتها آب و هوای متنوع و لطیف و دل انگیز، این منطقه را همواره مورد توجه اقئام مختلف جهت سکونت قرار داده است.

تمدن های کهن بر گستره خاک آن را از مشخصه این سرزمین پهناور و تاریخی است.

بجنورد یعنی شهر گردشگاههای زیبا و ییلاق استان خراسان شمالی شهرستان بجنورد از شمال با جمهوری ترکمنستان حدود 197 کیلومتر مرز مشترک دارد.

که از نظر ژئوپلتیکی و ژنواستراتژیکی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

از شرق به شیروان، از غرب به مانه و سملقان و از جنوب به اسفراین و جاجرم محدود می گردد.

وسعت آن 6404 کیلومتر مربع و جمعیت آن در سال 83 حدود 000/328 نفر بوده است آب و هوای شهرستان معتدل و نیمه معتدل مرطوب می باشد.

میزان متوسط بارندگی 280 میلیمتر است.

مهمترین رودخانه این شهرستان اترک می باشد که بخش عمده ای از آن شهرستان بجنورد را مشروب می سازد، و نهر های پر آبی مانند ( باباامان، چناران، مهنان و فیروزه، بازخانه، بدرانلو، شیرین چای یا شیرین دره ) وارد رود اترک شده و بر اهمیت آن می افزاید ، سرانجام به دریای خزر می ریزد بجنورد با دارابودن حوزه علمیه _ دانشگاههای دولتی و آزاد، مرکز عالی تربیت معلم قطب فرهنگی و آموزشی استان خراسان شمالی محسوب می گردد.

پیشینه تاریخی بجنـورد: در فرهنگ معین نام این شهر معادل "بیژن‌گرد"="بوزنجرد آورده شده‌است.

(جلد ششم صفحه ۲۴۳) گِرد از ریشه کردن و به معنی ساختن است بیژن‌گرد به معنی «ساخته بیژ»» و «آبادشده به دست بیژن» است بجنورد سابقه تاریخی و مدنیت طولانی داشته و پیدایش شهر به دوره پارتیان باز میگردد در زمان اشکانیان به نام بزهان یا بیزهان میگفتند.

نام قدیم بجنورد چرمگان یا چهار مغان یا چرمغان بوده که در حمله مغولان ویران شده است.

شهر کنونی بجنورد در سال 1100 هجری قمری به دست تولی خان (دولیخان دوم ) بنا گردیده است.

بجنورد در اصل بیژن یورد به معنی ساخته شده به وسیله بیژن بوده است و در تواریخ جرد ثبت گردیده است.

بر اثر تحریف آوایی به بیجن یورت یا بیجن یورد تبدیل شده.

سرانجام به شکل بجنورد تغییر کرده است یورت یا یورد به معنای چراگاه ایلات و عشایر و محل مسکن و منزل بوده و بیژن یورد یا بزن یورد به عبارتی محل و مسکن ما می باشد نتایج بررسی و پهنه بندی محوطه‌های با ستانی نشان داده‌است نقاط باستانی شناسایی شده متعلق به دوران میان سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش میلاد نقش مهمی را در شکل گیری زیست گاههای اولیه در حاشیه رودخانه اترک ایفا نموده‌اند.

بجنورد در دوران ماد و هخامنشی بخشی از ساتراپی پارت قلمداد شده واز دوره اشکانی در این ناحیه ۸ زیستگاه در بخش راز و جرگلان ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در مانه و سملقان شناسائی شده‌اند.

وجود بنای سنگی موسوم به اسپاخو از آثار دوره ساسانی، نیز نقش و اهمیت شمال خراسان را در این دوران روشن می‌نماید.

علاوه برآن منطقه بجنورد در صدر اسلام در ارتباط فرهنگی ـ اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تأثیر گرفته‌است.

در آن دوران قسمت‌های عمده‌ای از منطقه آباد و مسکونی بوده‌است.

مؤلف تاریخ سیستان ناحیه بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نساء معرفی نموده‌است و در سالهای آغازین قرن دوم هجری این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان به شمار می‌آمد.

ابن ابی اصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آورده‌است که ((ابن سینا دربار علی ابن مامون را در خوارزم ترک گفت و به طوس، شوقان و سملقان و جاجرم و بالاخره به جرجان رفت)).

مولف نامعلوم حدود العالم از نخستین کسانی است که از چرمغان نام می‌برد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیه نساء بر شمرده‌است.

ظاهراً چرمغان شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن بوجود آمده‌است.

امروزه حدود و گستره این شهرک در حاشیه شهر بجنورد مبین پیشینه کهن و رونق آن در قرون اولیه اسلامی است.

به استناد متون تاریخی در سده‌های پنجم تا هشتم هجری بخش وسیعی از ناحیه بجنورد مسکونی و آباد بوده‌است.

در آغاز دوران مغول و تیموری منطقه بجنورد نیز مورد مورد آسیبها و خسارات فراوانی واقع شد اقوام مختلف: کرد کرمانچ _ ترک _ ترکمن _ فارس و تات، بلوچ و عرب این منطقه در نهایت صلح و صفا خونگرمی و مهمان نوازی، همراه با برخورداری از رابطه حسنه زندگی ادامه می دهند.

مهمترین محصولات کشاورزی شهرستان بجنورد: گندم و جو، پنبه، برنج، دانه های روغنی، حبوبات، سیب زمینی و پیاز و انواع صیفی جات می باشد.

که به دیگر نقاط میهن اسلامی صادر می گردد.

محصولات باغی مانند : انواع انگور، کلاه داری یا رازقی، کشمشی، عسگری و...، سیب و گلابی، گیلاس، آلبالو، خشکبار، (گردو، بادام ، انجیر،) علاوه بر مصرف محلی به دیگر نقاط ایران و حتی جهان صادر می شود.

دامپروری : به صورت سنتی و نوین رواج کامل دارد، که تامین کننده عمده گوشت قرمز در سطح کشور است.

پرورش طیور و ماهی نیز معمول است صنایع و معادن بجنورد: معادن مختلف مانند سنگ مارن، ماسه ریخته گری، سنگ قرمز و گچ بنتونیت در منطقه بهره بردای می شود شهرستان بجنورد از پیشرفته ترین و بزرگترین مراکز صنعتی استان است : صنایع پتروشیمی، کارخانه کریستال ملامین و پلاستیک، آرد، آجر، سفال، قالی و قالیچه بافی، روغنکشی، سیم و کابل از اهمیت زیادی برخوردار است در آینده ای نه چندان دور با ایجاد صنایع جدید قطب صنعتی کشور خواهد شد.

سوغاتی های بجنورد: آبنبات بجنوردی (شکر، پنیر ) انواع گل و گیاهان داروئی – فرآورده های لبنی ، جاجیم و گلیم و کیسه حمام قالی و قالیچه کردی و ترکمنی – پشتی وقالیچه های ابریشمی نفیس ترکمنی قابل صادرات و چارق و عسل و...

جاذبه های گردشگری شهرستان بجنورد: بقعه امامزاده سلطان عباس – ارتفاعات سرسبز کشانک – پارک زیبای باباامان – بش قار داش – آینه خانه مفخم – امامزاده گلزار کشانک – دره های باصفا و مفرح _ (نرگسلو، مهنان، بازخانه، نوده و چناران، ) دامنه ها و کوه پایه های آلاداغ و سالوک، روستای توریستی اسفیدان، چشمه پیغو، چشمه گریوان آبشار حمید، آب معدنی گرم ایوب پیغمبر که برای آب درمانی (ترموترابی ) و امراض پوستی بسیار مناسب است تپه ماهورهای: بدرانلو، اسدلی، مهنان برای برگزاری بازیهای زمستانی و ده ها اماکن طبیعی و گردشگاهی که جاذبه توریستی زیادی دارند.

افتخار دیگری که بر برگ زرین توانمندیهای این شهرستان همیشه سرسبز و زیبا رقم خورده انتخاب بجنورد به عنوان مرکز استان خراسان شمالی است، به یاری خداوند متعال، پس از ارائه لایحه دولت آقای خاتمی با مصوبه نمایندگان محترم دوره ششم مجلس شورای اسلامی و تایید نهایی شورای نگهبان دربهار 1383 رسما استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد تاسیس یافت 19 مرداد 1383 روز تاریخی و به یاد ماندنی برای امت اسلامی و شهید پرور خطه زر خیز خراسان شمالی، روز ورود اولین استاندار به بجنورد مرکز استان خراسان شمالی، امید است به یاری حق تعالی به برکت خون شهداء در سایه تلاش و کوشش بارقه امید پیشرفت همه جانبه در دلها منور گردد.

استان خراسان شامل شهرستانهای بجنورد، اسفراین، شیروان، فاروج، جاجرم، مانه و سملقان به مرکزیت آشخانه می باشد هر یک از شهرستانهای فوق داری پیشینه تاریخی کهن فرهنگی غنی می باشند که از مراکز گردشگری و زیارتی مهمی برخوردار هستند.

مرکز عمده دانشگاهی و فرهنگی پیشرفته در این شهرستانها تاسیس یافته و شخصیتهای علمی، دینی، سیاسی و علمای اجتماعی و دانشمندان فرهیختگان از این خطه ظهور نموده اند- به علت داشتن چشم اندازهای متنوع طبیعی شهرستانهای این استان و جاذبه های توریستی واکوتوریستی فراوان از پتانسیل بالایی برخوردارند و همین توانمندی های گردشگری و منابع توریستی بسیار غنی اهمیت ویژه ای به این مناطق بخشیده است.

به عنوان نمونه به بعضی از این مکانهای توریستی اشاره می نماییم دره زیبای درکش، آبشار بیار، کلیسا، آتشکده، اسپاخو در مانه و سملقان، آینه خانه مفخم، آب معدنی ایوب پیغمبر برای ترموتراپی، روستای اسفیدان در بجنورد روستای گلیان، و دره باصفای زورام در شیروان، قلعه جلال الدین و سرچشمه شوقان در جاجرم، خرابه های شهر بلقیس، پارک ملی ساریگل و سالوک در اسفراین، با استقرار از صنایع عظیم و کارخانجات بزرگ و کوچک در این شهرستانها، نوید دهنده شکوفایی اقتصادی پیشرفته می باشد.

پیشینه تاریخی ساختمان اردشیر خان: در زمان حکومت قاجاریه در ایران حاکم شهر بجنورد شخصی به نام سردار مفخم بوده است که حاکمی مقتدر در زمان خویش بوده است .

این شخص علاقه زیادی به ساختن ساختمانهای مجلل و بزرگ داشته است و به همین دلیل معماران و بناهای چیره دستی را در زمان خود از اصفهان به بجنورد می آورد و و از تجربه و هنر آنها در زمینه ساختمان سازی استفاده می نماید از جمله ساختمانهایی که در این زمان و توسط این معماران ساخته شده است ساختمان خود سردار مفخم به نام امارت مفخم خان و آئینه خانه سردار مفخم می باشد .

بعد از سردار مفخم پسر او اردشیر خان حاکم بجنورد شد و او نیز توجه خاصی به ساختمانهای بزرگ و مجلل داشت به همین خاطر در آن زمان یعنی در سال 1307 هجری شمسی به همان معماران اصفهانی دستور ساخت ساختمانی را دادکه به ساختمان اردشیر خان معروف گشت .

معماراین ساختمان شخصی به نام مصطفی اصفهانی بود که پسر همان معمار ساختمانهای امارت مفخم و آئینه خانه بود.

معماری این ساختمان به دلیل قرار گرفتن در زمان اواخر قاجاریه برگرفته از همان معماری قاجار یعنی تلفیقی از معماری ایرانی و غربی است .

در ابتدا کاربری این ساختمان مسکونی تشریفاتی بود و اردشیر خان بخشی از مسائل حکومتی خود را در این ساختمان قرار داده بود.

بعد از گذشت چند سال و با وارد شدن ایران به سیستم زندگی غربی و همچنین نظام تازه تاسیس بانکی در ایران اولین بانک شهر بجنورد احداث گردید که بانک ملی ایران نام داشت و چون در آن زمان ساختمانی وجود نداشت که هم از نظر محل قرارگیری و هم از نظر وصعت و فضا کاربری بانک راداشته باشد از این رو اردشیر خان تصمیم به اهداء ساختمان خود به بانک می گیرد و در سال 1310 هجری شمسی ساختمان در تملک بانک قرار می گیرد.و از آن زمان تا اکنون در تملکک بانک ملی ایران می باشد.

شناخت بنای اردشیر خان(خانه بانک ملی) وضعیت قرارگیری قدیمی بنا خیابان امیریه در گذشته از باغ سردار مفخم آغاز می شده و در انتهای خیابان فردوسی کنونی به پایان می رسیده ،اطراف این خیابا یا بهتر است بگوییم بولوار باغها و ساختمانهای عمدتا مسکونی شادلوها قرار داشته است .حتی نام خیابا ن هم دلیلی است بر این مدعااست .

از بناهای موجود در این راسته خیابان می توان به خانه مسکونی اردشیر خان و خانه خانلرخان قراچورلو ،اسفندیار خان شادلو و بسیاری از خانه های دیگر اشاره کرد که بسیاری از آنها هنوز پا برجاست و کاربری مختلفی دارد .

این بولوار را از لحاظ کاربرد و عملکرد و شکال و شمایل می توان مشابه چهار باغ اصفهان دانست.

در مورد قدمت این بولوار قدیمی ترین اثر مکتوب سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار است که در آن به این بولوار اشاره شده و اقامتگاه شاه هنگام اقامت کوتاه مدت در بجنورد در همین خیابان و انتهای خیابان فردوسی بوده است بنای ساختمان اردشیر خان در میان باغی در حاشیه همین خیابان قرار داشته است و ورودی اصلی باغ از همین خیابان بوده است .

باغ ورودی دیگری نیز داشته که درست در مقابل ورودی اصلی بوده است و بنای مذکو در آکس همین دو ورودی قرار گرفته است .

موقعیت قرارگیری کنونی بنا: بنای ساختمان اردشیر خان هم اکنون در خیابان رضا امامی یا همان امیریه قرار دارد مو قعیت سایت بنا در قسمت غربی خیابان قرار دارد و به تازگی کوچه ای در جنوب ساختمان باز شده است در ضلع شرقی بنا ساختمان شعبه بانک ملی قرار گرفته است که دید مناسب از خیابان را از بین برده است در ضلع شمالی نیز تا قسمتی ادامه ساختمان شعبه قرار دارد در قسمت غربی با مسقف کردن بخشی از حیاط توسط ایرانیت کاربری پارکینگ ایجاد گشته است .

و آنسو تر ساختمانهای بخش انتظامات بانک قرار دارد به طور کلی می توان گفت بنا بین ساختمانهای تازه سساز که هیچ تناسبی با آن ندارند قرار گرفته و تنها جهت دید آن ضلع جنوبی است .

دسترسی از بیرون به داخل حیاط به وسیله دو ورودی که هر دو در قسمت جنوبی آن هستند انجام می شود .متضاد بودن بنا با تمام ساختمان نوساز آطراف آن را به صورت المان درآورده و خود نمایی می کند در شب نیز با توجه به نورپردازی بسیار زیبا شکوه چند برابر می یابد .

موقعیت بنا در شهر موقعیت بنا در محله ویژگی های معماری بنـا: بنای ساختمان ادرشیر خان بنایی کاملاً برونگر است که مطابق با شرایط اقلیمی مناطق سرد و مشخصاً شهر بجنورد است.

این ساختمان در زمان ساخت در میان باغی باشکوه بوده است و از منظرها و چشم اندازهای بسیار زیبایی نیز برخوردار بود.

به دلیل روابط تجاری پر رونق تجارت بجنورد با روسیه و آمدن بازرگانان روس به منطقه و با توجه به مرکزیتی که بجنورد در آن سال ها از نظر حکومتی داشته، لزوم وجود بنایی جهت ملاقات میهمانان و برگزاری مجالس و جشن هایی در خود؟؟

شأن خان احساس می شود.

در نگاه اول به نظر می رسد که آینه خانه و عمارت مفخم نیز چنین نیازی را مرتفع می کرده اما از طرفی با توجه به ویژگی هایی که خیابان امیریه در گذشته داشته و حتی نام خیابان می توان متوجه اهمیت بناهای موجود در حاشیه این خیابان گشت.

همچنین با در نظر گرفتن این امر که اردشیر خان شادلو قبل از ساخت بنای حاضر خانه ای در خیابان امیریه شمالی برای سکونت داشته (که هنوز پابرجاست) و با توجه به فرم مجلل و سالن بزرگ آن می توان با احتمال خیلی بالا و تقریباً با یقین گفت که منظور از ساختن این ساختمان برای مجالس، میهمانان و جشن های خان بود هاست.

وجود دو قسمت سالن و اتاق هایی که کاملاً اندرونی و مسکونی دارند نیز می توانند توجیح کننده ای ادعا باشند که این محل جهت ملاقات ها و شاید اقامت میهمانان مخصوص خان بوده است.

مردمان آن روزگار نزدیک شدن به غرب را به نوعی نشان دهنده شرقی بودن می دانستند.

این تفکر را می توان پایه و اساس برخی فرم های موجود در بنا دانست که از آن جمله می توان به شکل خاص شیروانی که رونوشتی کامل از انواع روسی است، سرستون های شبیه به سرستون های دوره کلاسیک که در روسیه بسیار طرفدار داشته به صورتی که بیشتر آثار آن زمان روسیه بر پایه تفکرات کلاسیک بوده و تاق های نیم دایره ای بالای درها و تاق های بدون تیزه؟؟

پنجره ها را نام برد.

در تمام ساختمان های ساخته شده در آن دوره در دوره پهلوی اول میهمان خانه شکل خاصی داشته به این صورت که اتاقی بود.

معمولاً بزرگتر از اتاق های دیگر، با پنجره های بسیار زیاد با بیرون زدگی محسوسی نسبت به بقیه اتاق ها، که این بیرون زدگی معمولاً تا به ایران بوده است و در ورودی یکی به صورت مستقل و از ایوان و دیگری (بعضاً این در را درون خانه و بسیار نزدیک به در ورودی قرار مید اده اند که دلیل آن می تواند مسائل اقلیمی باشد) ورودی از داخل خانه داشته.

اتاق بزرگ ضلع شمال شرقی تمام این ویژگی ها را دارا است و حتی تفاوت فرم پنجره های آن با دیگر پنجره های بنا کاربری این اتاق را به سمت میهمان خانه سوق می دهد.

اما قسمت پشت این اتاق به نظر می رسد در گذشته جدا بوده و بعداً به آن اضافه شده است.

دلیل این مدعا شکل پنجره آن و ورودی مستقلی که داشته می باشد.

اما در این مورد اطلاعات بیشتری کسب نشد و صرفاً به عنوان یک نظریه است.

سیرکولاسیون با تمام پیروی از فرم های غربی نحوه سیرکولاسیون خانه هنوز کاملاً ایوانی باقی مانده است از سه جهت و از سه ورودی کاملاً مجزا می توان وارد شد.

ایوان شرقی حتماً ورودی اصلی بنا بوده است چون هم در اصلی باغ قرار داشته (با توجه به قرار داشتن باغ بین دو خیابان امیریه و ژاله و داشتن دو ورودی جدا از این دو خیابان) و میهمان خانه که در سلسله مراتب خانه های ایرانی معمولاً اولین فضایی است که پس از ورود به خانه با آن درگیر می شویم، در آن قرار دارد و از طرف دیگر در بزرگ و کاملاً متفاوت موجود در بخش غربی ایوان نیز صحه بر این ادعا می گذارد.

این ورودی به دو شاخه تقسیم می شود.

یکی در اصلی میهمانخانه یا همان سالن است و دیگری دری بزرگ و زیبا از چوب ا قوس نیم دایره که مختص این دوره است که به سمت قسمت داخلی می رود.

اما مسئله بسیار جالب این است که پس از در ورودی دری دیگر به سمت میهمان خانه باز می شود و بعد از آن در دیگری وجود دارد که به سمت قسمت های داخلی تر می رود و از دید مستقیم به داخل، پس از ورود جلوگیری می کند.

این امر تفکر جدا کردن بخش درونی و بخش های دیگر که بیشتر در رفت و آمد غیراهل خانه بوده به زیبایی به نمایش می گذارد.

این بینش به همراه تغییر فرمی که در پلان ساختمان وجود دارد، تئوری جدا بودن اتاق پشتی سالن از آن را نیز تقویت می کند و در این صورت می توان گفت که این اتاق حتی با سالن ارتباط هم نداشته و متعلق به اندرونی ساختمان بوده.

پس از گذر از در روبروی در اصلی ورودی به بنا وارد راهرویی می شویم که از سویی به هال کوچک سمت جنوب، از طرفی به اتاق های شمالی و شمال شرق می رود و از سویی دیگر در ته راهرو و دقیقاً در روبروی در ورودی شرقی بخشی قرار داشته که حالتی از آبدرخانه یا آشپزخانه داشته است.

این امر طبق اظهارات شخصی که می گفت آثاری از کاشی دراین قسمت وجود داشته، البته کاربری کنونی این قسمت نیز آبدارخانه است که دوباره کاشی شده است.