دانلود مقاله زعفران ( تولید و صادرات )

مقدمه:

زراعت زعفران از ویژگیهای خاص برخوردار است . نیاز اندک آن به آب، امکان بهره برداری محصول به مدت 7 سال ،سهولت در امر نگهداری محصول زعفران ، حمل و نقل آن و نیز عدم نیاز مراحل کاشت ، داشت و برداشت محصول به ماشین آلات زراعی سنگین و اشتغالزایی و بازده اقتصادی بالا از پتانسیل های زراعت زعفران محسوب می شود . افزایش مصارف صنعتی دارویی و غذایی زعفران می تواند در امر افزایش سطح زیر کشت این محصول که به طلای سرخ ایران معروف می باشد بیانجامد . افزایش قیمت زعفران توجیه اقتصادی این محصول را بدنبال دارد.                                                                                            

                                                                                       ( عظیمی . علی اکبر.1383 . مقاله زعفران)

زعفران از جنبه های مختلف غذایی ،دارویی ، زینتی و صنعتی اهمیت دارد . این محصول یک ماده غذایی مقوی است که مردم از آن به منظور خوشرنگ و خوشبو کردن انواع غذاها استفاده می کنند . زعفران محصولی است که از آن استفاده های دارویی فراوانی می شود . دلیل آن نیز وجود در صدی رو غن در زعفران است . از زعفران به عنوان ماده ای رنگزا و خوشبو کننده در صنعت داروسازی ، پنیر سازی ، شیرینی سازی و تهیه انواع شربت و بستنی استفاده می شود . در صنایع دیگر از جمله رنگ آمیزی کاغذ و ابریشم نیز از زعفران استفاده می کنند . در گذشته های دور از زعفران به عنوان مرکب برای نوشتن و نقاشی استفاده می شده است . ‌‌                                                                                                 

                                                                                                       (مجله صالحین روستا . 1383)     

نمای شماتیک گیاه زعفران

مشخصات گیاهشناسی :

 زعفران گیاهی است علفی، چند ساله ، بدون ساقه که از طریق غیر جنسی و توسط پیاز آن تکثیر می شود.تعداد گونه های زعفران بین 80 تا 100 گونه است. پیاز زعفران از نوع توپر به قطر تقریباً 3تا5 سانتیمتر و پوششی قهوه ای رنگ داردو هر پیاز زعفران شش تا نه برگ چمنی مانند و نیزه ای شکل بوجود می آورد. گل زعفران دارای سه گلبرگ و سه کاسبرگ تغییر شکل یافته و به رنگ بنفش با سه پرچم  که طول میله پرچم دو برابر بساک است  . حاوی یک تخمدان است و از قسمت تخمدان خامه باریکی خارج می شود این خامه طویل و کشیده بوده و به رنگ زرد کمرنگ است که ببه سه کلاله شفاف قرمز رنگ سه شاخه بطول 20 تا 30 میلی متر منتهی می گردد ، که پس از خشک شدن به عنوان زعفران تجارتی مورد استفاده قرار می گیرد .  زعفران خیلی مرغوب قسمت کلاله گل یعنی قسمت انتهایی خامه است و میله خامه ، زعفران درجه دو و نامرغوب را تشکیل می دهد .

                                                                                                     ( عظیمی . علی اکبر .1383. مقاله زعفران)

زیستگاه :

گیاهی است بومی هند و مدیترانه شرقی و در ایران ، اسپانیا ، هند ، فرانسه ، ایتالیا و خاور میانه کشت می شود .

قسمتهای مورد استفاده گیاه :

کلاله و خامه

ترکیبات شیمیایی :

زعفران حاوی یک اسانس مرکب از ترپنها ، الکلهای ترپنیث و استر ها ، گلیکوزید های تلخ (شامل کروسین ) ، کارتنوئید ، ویتامینها ، پیکروتین و پیکروکروسین .

( مواد معطر (اسانس ) که مهم ترین ترکیب آن سافرانال می باشد که گاهی تا 1درصد زعفران را تشکیل می دهد )

                                                                    ( زارع زاده .عباس. 1378 .گزارش طرح تحقیقاتی )

خواص مهم دارویی گیاه :

این گیاه جهت درمان اسهال خونی ، تب ، یرقان ، بزرگ شدن طحال ، عفونتهای ادراری،پایین آورنده قند خون و گاهی جهت درمان ناراحتیهای پوستی استفاده می شود . زعفران مقوی ، مفرح ، محرک اعصاب ، نشاط آور و مفید برای دستگاه تنفسی است . در طب گیاهی چینی کلاله زعفران جهت درمان گرفتگی سینه ، تحریک عادت ماهیانه و برطرف کردن دردهای شکمی مورد استفاده قرار می گیرد. زعفران به علت دارا بودن مواد تلخ موجبات سهولت هضم غذا را فراهم می سازد و از طرف دیگر به علت داشتن اسانس اثر محرک اعصاب دارد .از نظر درمانی دارای اثر مسکن روی اعصاب سطحی بدن است .                                                          (زارع زاده . عباس .1378. گزارش طرح تحقیقاتی )

زعفران برای درمان بی خوا بی نیز مفید است . شب قبل از خواب نیم قاشق چایخوری از پودر زعفران با کمی عسل میل شود . روغن زعفران باعث سر باز کردن دمل و کورک است . دم کرده 15 گرم در یک لیتر آب اختلالات قاعدگی را برطرف می کند . ضماد زعفران برای جلو گیری از رطوبت و آبریزش چشم و تسکین قرمزی آن سودمند است .

   ( جانزاده.علی 1377. اعجاز گیاهان دارویی)

زعفران در فارماکوپه ی اروپا (کتاب رسمی داروسازی) قید شده و به شکل تنطوری با نام OpiiCrocata Tinctura وجود دارد . هم چنین عصاره ی آن به صورت محصولی به نام Bitters Swedish توسط کارخانجات مختلف تهیه و جهت مصارف دارویی مختلف عرضه می شود . بر حسب آزمایش هایی که در اروپا انجام شده است ، زغفران خاصیت کاهش چربی و کلسترول خون و افزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما را در موش آزمایشگاهی از خود نشان داده است . در طب عوام نقاط مختلف جهان ، زعفران به عنوان آرام بخش ، ضد اسپاسم ، اشتها آور و مقوی معده استفاده می شود . در کشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخش ، درمان درد معده و شکم و آسم مصرف می شود .

طرز استفاده :

از زعفران می توان به شکل های مختلف استفاده کرد :

دم کرده دم کرده زعفران یا چای زعفران

2گرم زعفران را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت نیمساعت روی آتش بسیارملایم بگذارید تا دم بکشد .

تنطور زعفران:

 یک گرم زعفران را سائیده و با 10 گرم الکل سفید 80 درجه مخلوط کزده و در شیشه ریخته و در آنرا ببندید . این شیشه رادر جای تاریکی گذاشته و هر روزه آنرا تکان دهید پس از دو هفته آنرا صاف کرده و از آن استفاده کنید .

گرد زعفران :

زعفران را در فر با حرارت 25 درجه سانتیگرد خشک کرده و سپس آسیاب کنید و از الک خیلی ریز در کنید تا گرد نرمی بدست آید .

مضرات وسمیت :

 چون  زعفران بر روی سیستم تولید مثل اثردارد بنابراین زنان حامله باید از خوردن آن احتراز کنند زیرا ممکن است باعث سقط جنین می شود . خوردن زیاد زعفران برای کلیه ها مضر است . اشتها را کم می کند و ایجاد سردرد می کند و باعث اختلال حواس می شود . مصرف زعفران به مقدار زیاد سمی است و باعث استفراغ ، خون ریزی رحم ، اسهال خونی ، خون روی از بینی ، پلک ها و لب ها ، سرگیجه ، بی حالی ، زردی پوست وتحریکات شدید ماهیچه های صاف و حتی گاهی مرگ نیز می شود .

تقسیم بندی انواع زعفران:

در ایران معمولاً زعفران تولیدی به چند شکل تقسیم بندی می شود. یکی از اصطلاحاتی که از دیرباز در این زمینه مورد استفاده قرار می گرفته  زعفران دخترپیچ  است. این نوع زعفران  شامل قسمت کلاله و خامه، (قسمت سرخ و قسمت سفید یا زردرنگ زعفران) می باشد که در فارسی به آن زعفران دسته‌ای نیز گفته می‌شود، و در خارج از کشور آن را به عنوان زعفران Bunch (دسته ای) یا Red & White(سرخ و سفید) می شناسند. در واقع قسمت قرمز دراین نوع زعفران بایدبین 75-70% باشد و قسمت ریشه یا کنج آن حدود30-25% است. از نامهای جدیدتری که بعداً مرسوم شد، زعفران سرگل یا به اصطلاح عامیانه زعفران سرقلم بود که از زعفران دسته ای تولیدگردید، بدین نحو که قسمتهای زرد آن رابا قیچی کردن وسپس با استفاده از روش الکتریسیته ساکن جدا نمودند و زعفرانی  تمیزتر و کاملاً قرمز به دست آوردند که در زبان انگلیسی به آن All-Red (کاملا سرخ) گویند و مشابه زعفرانی است که کوپه  Coupé (قطع شده یا بریده)خوانده می شود. بعدها  زعفرانهایی را که برای تهیه آنها مستقیماً قسمت قرمز(تنها شامل مقدار بسیار کمی از زردی) را از گل جدا می‌کنند  پوشالی نامیدند، شاید  به این دلیل  که این نوع یک حالت حجیم و پوشال مانند پیدا می‌کند .هرکدام از این زعفرانها ممکن است درجه یک یا دو و مرغوب یا نامرغوب باشند و هیچیک را نمی توان به دیگری ترجیح داد. آنچه که مسلم است قدرت رنگدهی و کیفیت زعفران دسته ای به مراتب پایین ترازانواع دیگر زعفران است، همینطور از نظر  روش خشک کردن چون با تاخیر خشک می شود و در واقع بخشی از قدرت رنگدهیش را در طول فرآیند خشک کردن از دست می دهد کیفیت پایین تری دارد.

برخلاف نتایج بررسیهای علمی و آنالیزهای انجام شده برخی تصور می کنند زعفران دسته‌ای و حتی ریشه یا کنج دارای عطر بیشتری است. این کاملاً اشتباه است، زیرا منشا مواد موثره زعفران (کروسین، پیکرو کروسین و سافرانال، مخصوصاً کروسین موجود در قسمت زردی(کنج) زعفران)،کلاله آن است و مواد مذکور  در اثر حرکت در بافت گیاهی از خامه به آنجا انتقال پیدا کرده اند، خود زردی(کنج) نه تنها دارای مقدار قابل توجهی از آنها نیست(در مقایسه باکلاله) بلکه کروسین موجود در آن صفر است. از نظر عطر نیز تنها به این علت که به سبب نوع بافت گیاهیش امکان جذب رطوبت بیشتری از کلاله دارد، معطرتر به‌نظر می‌رسد.

وقتی زعفران سرگل را از زعفران دسته‌ای جدا می‌کنیم، قسمت ریشه یا سفید که در فارسی به آن کنج یا سفید زعفران و در اروپا به آن white (سفید) یا style (خامه)گفته می‌شود،جدا می‌شود  و در واقع نمی توانیم آن را زعفران تلقی کنیم. این ماده کنج زعفران نامیده می شود .

از تقسیم بندیهای دیگری که وجود دارد تقسیم بندی است که توسط بعضی از شرکتها مورد استفاده قرار گرفته و در آن زعفران برمبنای کیفیت به درجه هایی تحت عناوین 1و 2و3 یا 1و2و3و4 و همینطور حروف انگلیسی مثل A،B و C درجه بندی شده اند. اینها استانداردهای کارخانه‌ای هستند .

زراعت زعفران

نیازهای اکولوژیکی :

زعفران در اکثر نقاط نیمه خشک و استپی جهان و ایران با تابستانهای گرم و خشک کشت می شود . زعفران نواحی سرد با ارتفاع 1300تا 2300 متر از سطح دریا را ترجیح می دهد و شواهد نشان می دهد که در مناطق با ارتفاع کمتر از 2000 متر وضعیت گلدهی بهتری دارد . مقاومت زعفران به سرما زیاد است و تا حدود 20 درجه سانتیگراد برودت را تحمل می کند . در دوره خواب و استراحت تابستانی بارندگی و آبیاری برای گیاه ضرر دارد . خاک مناسب برای کشت ، خاک با بافت شنی تا لومی با زهکشی خوب می باشد ودر اراضی و خاکهای شور و خاکهایی که بافت آن خیلی رسی و یا خیلی شنی باشد برداشت محصول آن قابل توجه نمی باشد .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه :

زعفران در طی دوره رشد به چند نوبت کود پاشی نیاز دارد ، یکی قبل از کاشت که باید کود حیوانی به میزان 15 تا 22 تن در هکتار به زمین داده شود و از سال دوم به بعد کود ازته 50 کیلو گرم و کود فسفره 50 کیلو گرم در هکتار به زمین اضافه نمود .تنش آبی در اواخر زمستان و در اوایل بهار اثر سوء بر میزان تولید محصول زعفران دارد .آبیاری زود هنگام باعث افزایش رشد رویشی گیاه می شود و آبیاری دیر هنگام باعث مواجه شدن گلها با یخبندان و سرمازدگی زمستان می شود .

روش کاشت ،تاریخ و فواصل کاشت :

در ایران پیاز زعفران را از موقع خزان زعفران یعنی اوایل خرداد تا اواسط مهر میتوان کشت نمود. ولی بهترین زمان کشت پیاز زعفران اواسط مهر و اوایل آبانماه است . بهتر است از کشت پیاز زعفران در تیر ماه و اوایل مرداد خودداری شود . فواصل ردیفهای کاشت پیاز معمولاً25 تا 30 سانتیمتر از هر طرف می باشد . عمق کاشت معمولاً بین 15 تا 20 سانتیمتر که حتماً باید در موقع کشت قسمت سر پیاز بالا قرار گیرد . برای آماده سازی پیازها معمولاً در اوایل مهر پوستهای اضافی اطراف پیاز را جدا کرده و پیاز آماده کشت است . ( در واحد سطح به ازای هر هکتار بین 3تا 10 تن پیاز مورد نیاز است و در هر 1000 متر حدود 400 کیلو پیاز کاشته می شود .)  پس از کاشت کرتها را آبیاری کرده تا پیازها بیدار شود . در زعفران آبیاری اول از اهمیت زیادی برخوردار است که بسته به شرایط منطقه کشت دارد . اهمیت آن به این علت است که گلها زودتر از برگ ظاهر شود تا در زمان برداشت گل چیدن گلها با مشکل مواجه نشود .

                                                                                      ( زارع زاده . عباس . 1378. گزارش طرح تحقیقاتی)

مناطق کاشت زعفران در ایران :

مهمترین مناطق کشت زعفران در ایران استانهای خراسان (قائن، تربت حیدریه بیرجند،طبس) فارس ( استهبانات )، مازندران ، همدان ، کرمان ، یزد و قم می باشد . که استان خراسان مقام اول کشت زعفران رادردنیا دارد .

همچنین در کشورهایی مانند هند ، اسپانیا ، ایتالیا و فرانسه نیز زعفران کشت می شود .                                                                            ( مجله صالحین روستا . 1383)

دستگاه پیاز کار زعفران مشهد:

برای نخستین بار در کشور دستگاه پیاز کار زعفران در مشهد طراحی و ساخته شد( توسط یکی از محققان سازمان جهاد کشاورزی خراسان) . برای طراحی و ساخت این دستگاه که بیش از یکسال به طول انجامید مبلغ 5 میلیون ریال هزینه شده است . این دستگاه با توجه به الگوی کشت قادر است در 8 ساعت کاری بین 1تا5/1 هکتار پیاز زعفران را کشت کند . با استفاده از این دستگاه ضمن اینکه فواصل بین ردیفها تنظیم و مشخص می شود ، الگوی کشت مناسب را نیز به همراه دارد . این دستگاه می توا ند در عمق 15 سانتیمتر پیاز زعفران را در داخل خاک قرار دهد. در روش کشت پیاز زعفران به روش دستی بیشتر کپه کاری انجام می شود که این روش ضمن بالا بردن هزینه تولید ، الگوی یکنواخت برای کشت ایجاد نمی کند .