مقدمه
دنیای امروز دنیای اطلاعات و مدیریت بهینه آنها می باشد. از آنجا که قسمت عمده ای از تصمیمات اخذ شده توسط مدیران و برنامه ریزان در پروژه های مختلف عمرانی و محیطی به نوعی به مکان و موقعیت خاصی مربوط و منتخب می باشند و در واقع ماهیتی مکان مرجع دارند، لذا وجود اطلاعت جغرافیایی دقیق و مطمئن و بهنگام و نیز مدیریت بهینه آن از موضوعات بسیار اساسی در موقعیت این تصمیمات و اجرای آنان می باشد. با روی کار آمدن کامپیوتر، روند تجزیه و تحلیل و ترکیب اطلاعات جغرافیایی وارد مرحله نوینی شد و شکل تکامل یافته آن امروزه به نام سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS ) شناخته می شود.
سیستم اطلاعات جغرافیایی علم فن و هنر مدیریت اطلاعات جغرافیایی می باشد که مدیران، برنامه ریزان و متخصصان را قادر می سازد تا در زمینه اخذ ، ذخیره سازی، بهنگام سازی، بازیافت، پردازش، نمایش و کاربرد اطلاعات مکان مرجع در فرمت های متنوع متنی، گرافیکی و رقومی در مقیاس های متناسب پرداخته و اطلاعات مفید و مورد نیاز را برای مدیریت بهینه منابع و امکانات را فراهم نماید.بطور کلی می توان گفت سیستم اطلاعات جغرافیایی یک سیستم کامپیوتری است که چهار قابلیت اساسی را در رابطه با داده های مکان مرجع فراهم می آورد:
ورودی داده ها
مدیریت داده ها که عبارت ایت از ذخیره و بازیابی داده ها
پردازش و تجزیه وتحلیل داده ها
خروجی داده ها
کاربرد های سیستم اطلاعات جغرافیایی
سیستم های اطلاعات جغرافیایی قابلیت استفاده در زمینه های بسیاری ازعلوم و فنون مختلف را دارست ، اما بطور کلی کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی به دو طبقه اصلی تقسیم بندی شده است.
کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی درگرایش شهر و شهرسازی.
کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی گرایش آب و خاک .
در هر یک از این طبقات زیر شاخه های متعدد دیگری وجود دارند که می توان به موارد زیر اشاره نمود.
کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی درگرایش شهر و شهرسازی:
1- سیستم اطلاعات جغرافیایی تاسیسات زیربنایی شهری:
سیستم اطلاعات جغرافیایی شهرداری ها
سیستم اطلاعات جغرافیایی شبکه های آب
سیستم اطلاعات جغرافیایی شبکه های فاضلاب
سیستم اطلاعات جغرافیایی تاسیسات برق
سیستم اطلاعات جغرافیایی تاسیسات مخابرات
سیستم اطلاعات جغرافیایی شبکه های گاز
سیستم اطلاعات جغرافیایی اطلاعات کاداستر
2- سیستم اطلاعات جغرافیایی مدیریت شهری:
§سیستم اطلاعات جغرافیایی ترافیک
سیستم اطلاعات جغرافیایی جمع آوری زباله های شهری
سیستم اطلاعات جغرافیایی فضای سبزو...
-3کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی گرایش آب و خاک:
سیستم اطلاعات جغرافیایی اقلیمی
سیستم اطلاعات جغرافیایی منابع آب و ...
با توجه به این که موضوع بحث در این مقاله کاربرد سیستم های اطلاعات جغرافیایی در شهرسازی است تنها در این باره بحث خواهد گردید و از بقیه کاربرد ها صرفنظر می گردد.
کاربرد های سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرسازی
امروز یکی از مسائل عمده شهر های کشور ، نبود مدیریت واحد شهری و فقدان هماهنگی بین سازمان های مختلفی است که در امور مختلف شهروندان نقش دارند و در این ناهماهنگی ها ، شهروندان بیشترین ضرر را متحمل می شوند. بدین منظور باید کلیه اطلاعات مرتبط به شهر ها در یک سیستم اطلاعاتی و در کنار هم مورد استفاده قرار بگیرند تا تصمیم گیری بهتری انجام پذیرد.برای جمع آوری ،ذخیره ، بازیابی و تجزیه وتحلیل اطلاعات با حجم زیاد ، و در یک کلام آسان سازی مدیریت شهری ، تنها راه حل ممکن استفاده از ابزارها و فن آوری روز است و سیستم اطلاعات جغرافیایی یکی از سیستم هایی است که در زمان حاضر از ابزار های مهم مدیریت شهری در کشور های پیشرفته به شمار می رود.اگر تا امروز برنامه ریزی ها و تحلیل ها در سازمان ها و نهاد های مختلف هفته ها و ماه ها طول می کشید ، با این سیستم می توان از دوباره کاری ها کاست و با استفاده از اطلاعات صحیح و به روز ، برنامه ریزی دقیق تری انجام داد.
سیستم های اطلاعات جغرافیایی که در جهت سازمان های شهری و شهرداری ها طراحی می گردند ، غالباً با ساختار یک سیستم اطلاعات ملکی (LIS) طراحی می شوند.
سیستم اطلاعات ملکی (LIS) نوع خاصی از سیستم اطلاعات جغرافیایی بوده و شامل اطلاعات مربوط به مالکیت زمین ها می باشد. پایگاه داده ها در یک سیستم اطلاعات ملکی شامل لایه های مختلفی از داده ها مانند شبکه خیابان ها ، موقعیت و اطلاعات توصیفی مربوط به قطعات ملکی ، شبکه های خدماتی مانند شبکه آب و فاضلاب می باشد.
داده های ورودی شامل نقشه ها، عکسهای هوایی، مشاهدات زمین و گزارش های نوشتاری.
نگهداری داده ها که شامل اطلاعات گرافیکی و مشخصه های توصیفی است.
بازیابی داده های گرافیکی و توصیفی .
مدل سازی و تجزیه و تحلیل داده ها.
خروجی داده ها شامل نقشه ها، چارت ها و گزارش ها.
در فلوچارت زیر ساختار یک سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری و همچنین داده های مورد نیاز نشان داده شده است.
سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری
پایگاه اطلاعات مکانی
پایگاه اطلاعات توصیفی املاک
تأسیسات زیر زمینی شهری
شبکه راهها و معابر شهری
طرحهای شهرداری
نقشه های توپوگرافی
آب
فاضلاب
گاز
برق
مخابرات
ساختمان
طرح تفضیلی
جاده ها
رودخانه ها
حوزه ها و مناطق شهری
اطلاعات مربوط به تأسیسات موجود در ملک
مشخصات ملک (مساحت ، تعداد طبقات و ...)
آدرس ملک
کد نوسازی
نام مالک
کاربری ملک
قابلیت های تحلیلی وآنالیز در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی
سایر اطلاعات مورد نیاز
خروجی سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری
پلات
اطلاعات رقومی
گزارش های آماری
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)
- سا ختار یک سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری
از قابلیت های تحلیلی و آنالیز هایی که در سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری طراحی شده موجود می باشد و بر اساس آن کاربران قادر به بررسی راه کار های ممکن در مدیریت شهر و انتخاب بهترین روش می باشند می توان به موارد زیر اشاره نمود.
< >شناسایی موقعیت املاک بوسیله مشخصه هایی همچون کد نوسازی املاک ،نام مالک ،آدرس ملک ، کاربری املاک و ... .با استفاده از این قابلیت می توان براحتی و با سرعت به موقعیت و اطلاعات یک ملک در سطح شهر پی برد و موقعیت آن را شناسایی نمود.
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)
- جستجوی یک ملک بر اساس کد نوسازی
< >اتصال اطلاعات آماری نظیر جمعیت در نقاط مختلف شهری و تهیه نمودارهای آماری بر روی نقشه و یا لایه مورد دلخواه. با اتصال اطلاعات آماری نظیر سن ساختمان های مسکونی ، جمعیت و ... می‌توان در طرحهای عمرانی شهرداری نظیر بازسازی مناطقی که درصد بیشتری از ساختمان های واقع شده در آن بالای 30 سال از ساخت آنها می گذرد و یا ساخت مراکز خدماتی در مناطق دارای تراکم جمعیتی بیشتر و برنامه ریزی بهتر و دقیق تری انجام داد.
- نمایش اطلاعات آماری بر روی نقشه
< >شناسایی املاک قرار گرفته در محدوده طرح های عمرانی شهرداری نظیر خیابان کشی و ... و برآورد هزینه های طرح پیش بینی شده بر اساس قیمت منطقه ای املاک واقع شده در طرح و بررسی سناریو های دیگری برای طرح مورد نظر به منظور رسیدن به کمترین هزینه.تولید حریم بر روی شبکه راه ها ، تاسیسات زیربنایی ، ساختمان ها و ... . ولید حریم بر روی شبکه راه ها ، تاسیسات زیربنایی ، ساختمان ها و ... یکی از اساسی‌ترین کاربردهای عملی سازمانهای درگیر در مدیریت شهر و مسائل مربوط به آن می‌باشد . با این آنالیز هر سازمان و نهاد مسئول بر روی لایه اطلاعاتی مورد نظر حریم مورد نیاز را با توجه به استانداردهای خود اجرا نموده و از نتایج حاصله در برنامه ریزی های خود استفاده می نماید. برای مثال در طرح تعریض یک خیابان با استفاده از این قابلیت املاک قرار گرفته در طرح شناسایی می گردند و اینکه چه مقدار از هر ملک در طرح قرار گرفته است.
– ایجاد بافر یا حریم در اطراف تأسیسات شهری
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)
< >تحلیل شبکه (Network Analysis) بر روی شبکه معابر. از جمله مسائل مهم در کلان شهر ها مسأله مدیریت بحران در شهر می‌باشد. خصوصاً در مورد تأسیساتی چون گاز و برق و شهرداری در صورت بروز حادثه در شبکه یا مسأله آتش‌سوزی نیاز به سرعت عمل بالای واحدهای حوادث و امداد می‌باشد. این مسأله با توجه به مسأله ترافیک و عرض خیابانها و مسائل درونی شهر می‌تواند با مشکل کندی خدمات‌دهی روبرو شود. از بهترین توابع GIS که می‌تواند در این امر یاری‌رسانی باشد تعیین بهترین مسیر (Best Route) می‌باشد. این پروسه توسط مدل Network Analysis و با استفاده از مقادیری نظیر طول خیابان، سرعت وسیله نقلیه، زمان مسافرت، عرض خیابان، جهت و مسیر خیابان و ... اجرامی‌شود. همچنین با استفاده از مدل Network Analysis می‌توان منطقه سرویس‌دهی هر ایستگاه حوادث را به گونه‌ای طراحی کرد که کمترین تداخل کاری با ایستگاه های یگر و یا عدم پوشش منطقه را داشته باشد تا در آن صورت بتواند بهترین سرویس‌دهی در سطح محدوده خود را داشته باشد.