مکان جغرافیایی شاهرود
شاهرود با مساحتی افزون بر 50899 کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از 230000 نفر بزرگترین شهرستان استان سمنان است . ارتفاع شاهرود از سطح دریا 1360 متر بوده و آب و هوای آن به علت شرایط خاص جغرافیائی در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان سرد و معتدل است .(آب و هوای گرم و خشک در نواحی مرکزی و آب و هوای سرد و خشک در نواحی کوهستانی شمال است . )
این شهرستان از شمال به شهرستان گرگان و گنبد کاووس از جنوب به کویر مرکزی و استان اصفهان از مغرب به شهرستان دامغان و از مشرق به شهرستان سبزوار محدود می‌شود. کوه‌های البرز شرقی در شمال شاهرود از غرب به شرق کشیده شده و مهمترین قله‌ها در شاهرود قله ابر کوه با 2630 مترو کوه خوش ییلاق با 2802 متر ارتفاع است . مهمترین رودخانه شاهرود ، رود شاهرود است . که در دره‌های جنوبی شاه کوه سرچشمه میگیرد
موقعیت سیاسی استان سمنان
تقسیمات استان سمنان
بررسی وضعیت جغرافیایی شاهرود
در میان طبیعت بی‌نظیر ایران ، بی اغراق شاهرود ، قاره کوچکی است و اکثر شرایط اقلیمی که در کشور وجود دارد را در این شهرستان می‌توان یافت . اگر از مرکز این شهر به فاصله 15 دقیقه به طرف جنوب بروید و از روستای قلعه‌نو خالصی عبور کنید کویر واقعی شروع شده و تا طرود ، جندق ، معلمان، خور و بلوچستان ادامه می‌یابد و اگر به فاصله 40 دقیقه به طرف شمال بروید به جنگلهای ایران می‌رسید . یعنی آخرین باز مانده جنگلهای سیبری که در یخبندان با قدمت 10000 ساله این جنگلها در تمام دنیا از بین رفته و فقط یک نوار باریک در شمال کشور باقی مانده است . از مرکز شهر شاهرود تا ارتفاعات 4000 متری شاهوار تنها 10 دقیقه فاصله است . کوچکترین و کوتاهترین مرز میان کویر و دریا نیز در شاهرود است و مهمترآنکه وجود کوتاهترین کوهها در منطقه البرز شرقی این شهر موجب عبور ابرهای تشکیل شده در دریای خزر از روی این کوهها
و بارش باران در منطقه کویر شده که منظره شگفت انگیزی را بوجود می‌آورد.
شاهرودبه لحاظ قرار گرفتن در چهار راه استانهای مازندران ، خراسان ، تهران و نواحی مرکزی ایران از گذشته تا کنون مورد توجه بسیاری از سیاحان، بازرگانان و حکمرانان بوده است .
شکل‌گیری هویت شاهرود
هر چند شهر شاهرود فاقد قدمت زیادی است لیکن بررسی‌های دانشگاه توکیو در محلی به نام تپه سنگ چخماق منجر به کشف آثاری متعلق به هزاره پنجم ق.م شد که در شناخت تمدن‌های ایران منطقه و حاشیه حائز اهمیت فراوانی بود. در حقیقت شاهرود از جمله شهرستان‌های تاریخی و باستانی ایران است که بر اساس آثار بدست آمده از حفاری‌ها ، قدمت آن به 1000 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد . به نظر می‌رسداحداث مسجد جامع (عصر تیموری) ، باعث دگرگون شدن وضعیت روستای شاهرود و گسترش آن بسوی جنوب و جنوب‌شرقی زمینه توسعه این روستا و تبدیل آن به شهر را فراهم آورده است . در دوره قاجاریه بخصوص زمان فتحعلی‌شاه حصار و باروئی در اطراف شهر احداث گردید . و شهر رو به رشد نهاد. به طوریکه هنگامی که فریزر در سال 1328 از شهر دیدن کرد از شاهرود به عنوان شهر پر جمعیت با باغهای پر میوه و کشتزارهای بار ور و خرم یاد می‌کند . در وندیدا، اوستا از چخره به عنوان سرزمین چهاردهم نام برده است. (تاریخ قومس عبدالرفیع حقیقت .)
گویش شاهرود
در منطقه شاهرود گویشی وجود دارید که بنام شاهرودی معروف است . در این گویش حرف(ه) در ایتدای بسیاری از کلمات به کار می‌رود و آن را به لهجه‌ای شیرین تبدیل کرده است . در «هنزیشه» به معنای او را می‌زنند ،«هنمیام» به معنای نمی‌آیم . البته در بعضی از مناطق و روستاهای شهرستان شاهرود مردم به زبان‌های ترکی ، عربی و کردی نیز صحبت می‌کنند.
جاذبه‌های طبیعی شاهرود
یکی از ویژگیهای مهم شاهرود وسعت و تنوع اقلیم آن است . شهری که اگر چه بر حاشیه کویر قرار دارد . اما هرگز اسیر آن نشده است و بسیار بیشتر از دیگر شهرها سرسبزی دارد . در شاهرود چهار فصل سال را میوان دید و این باعث بوجود آمدن طبیعتی زیبا شده است . اکنون بطور خلاصه از مناطق طبیعی مهم شاهرود یاد می‌کنیم .
جنگل ابر : اوج مناظر طبیعی شاهرود در کوه ابر و قطری مشاهده می‌شودکه حدود 45 دقیقه با شاهرود فاصله دارد . در این نقطه گویی طبیعت را بطور اعجاب‌انگیزی نقاشی کرده‌اند . مجموعه‌ای از رنگها و فرمها، آن هم در تمام فصول با چشم اندازهایی بی‌نظیر .
خوش‌ییلاق : پناهگاه حیاط وحش خوش ییلاق 135 هزار هکتار وسعت دارد که 33 هکتار آن را منطقه امن تشکیل داده است . وجود 2 سیستم کلان اقلیمی سبب پیدایش اکو سیستم‌های متنوعی در منطقه شده است و با توجه به آن گونه‌های مختلفی از جانوران و گیاهان را می‌توان در منطقه مشاهده کرد. وجود 30 تا 40 گونه پستاندار در این پناهگاه گزارش شده است . پلنگ ،خرس قهوه‌ای ، گراز ، شوکا ، آهو ، مرال ،کل و بز ،قوچ و میش (اوریال) از بزرگترین و مهمترین پستانداران منطقه به شمار می‌آیند.
کوهها : رشته کوه البرز با قلل زیبا و سر به فلک کشیده‌ای امتداد شرقی – غربی شمال این شهرستان را آذین بخشیده است . جبهه شمالی این کوها را پوشش جنگلی و جبهه جنوبی را مراتع و درختان اورس (سروهای کوهی ) پوشانده است . قله‌های شاهکوه ، شاهوار ، قله ابر ، خوش‌ییلاق ، قله چشانک از معروف‌ترین این قله ها هستند.
کشاورزی و دامپروری
شهرستان شاهرود علیرغم وجود کارخانه‌های صنعتی ، بیشتر یک منطقه کشاورزی و دامپروری است و به علت تنوع آب و هوایی، خاک مستعد و منابع غنی آب‌های زیرزمینی انواع محصولات کشاورزی، باغی و صیفی در این شهرستان وسیع به عمل می‌آید. هر ساله مقدار قابل توجهی از محصولات کشاورزی آن از قبیل برگه زردآلو ،قیسی ، کشمش و سیب‌زمینی به کشورهای آلمان ، دانمارک و کشورهای آسیای میانه صادر می‌شود.
بررسی اجمالی مهمترین بناهای تاریخی شهرستان شاهرود
شهرستان شاهرود دارای 56 اثر باستانی شامل 8 قلعه ، پنج برج باستانی، چهار یخدان ،12 کاروانسرا ، سه تپه باستانی ، 9 مسجد و چهار تکیه است . قدمت این بنا از تپه سنگ چخماق متعلق به هزاره پنجم ق-م تا برج خشتی روستای کلاته خیج در زمان قاجار را در بر میگیرد.
شاهرود به دلیل شرایط ویژه جغرافایی و قرار گرفتن بین رشته کوه‌های البرز و سرزمینهای کویری و جاده ابریشم همواره معبری مطمئن برای کاروانهای تجاری و زیارتی بوده است. بویژه در دوره قاجار شاهرود به عنوان قطب تجارتی مهم ایران بشمار می‌آمده است .
از بناهای تاریخی شهر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرمگاه بایزید بسطامی عارف شهیر ایران در شهر بسطام در 7 کیلومتری شمال شاهرود
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی عارف نامی قرن چهارم و پنجم ه-ق در 24 کیلومتری شمال شاهرود در روستای خرقان نو واقع است و در کنار آرامگاه مسجدی مربوط به دوره ایلخانی قرار دارد.
بقعه شیخ حسن جوری که در قریه کلامیر علم در نزدیکی روستای فرومد.
آرامگاه ابن یمین فرومدی شاعر قرن هشتم هجری در روستای فرومد .
کاروانسرای میاندشت شامل 3 کاروانسرا که به دوره صفویه و قاجاریه می‌باشد و از نظر وسعت بزرگترین کاروانسرای ایران است .
کاروانسرای میامی مربوط به دروه صفوی .
کاروانسرای بدشت از بناهای دوره صفوی .
کاروانسرای سپنج مربوط به دروه ایلخانی
کاروانسرای عباس آباد مربوط به دوره صفوی
قلعه سنگی نکارمن مربوط به دوره اسماعیلیه
مسجد جامع شاهرود مربوط به عصر تیموری
مسجد جامع فرومد مربوط به سده هفتم هجری
بازار شاهرود متعلق به دوره قاجاریه