ایدز ایدز بسیار پیش ازآنکه در قاره های آمریکا و اروپا مشاهده شود در افریقا وجود داشته است.
محققان معتقدند که ساختار قبیله ای و شیوه زندگی ،همچنین عدم وسعت راههای ارتباطی ازدلایلی بوده اند که از انتشار این ویروس به دیگر نقاط جلوگیری میکرده است و باعث میشده تا بیماری ایدز بصورت یک بیماری محلی ( آندمی ) باقی بماند.
محققان انواعی از شامپانزه های مختص قاره افریقا را یافته اند که منبع سرشاری از ویروس ایدز بشمار میروند.
یک نوع این شامپانزه ها "پان گلودیت" است و دارای ویروس SIVcpz میباشد که ویروس HIV1 از آن بوجود آمده، نوع دیگر شامپانزه بنام "سوماتی مانگابه" است و ویروس SIVsm را درخود حمل میکند که ویروس دیگر ایدز با نام اختصاری HIV2 از آن بوجود میاید حال اینکه چگونه این ویروس از طریق میمون به انسان انتقال داده شده بحثهای زیادی وجود دارد اما محتمل ترین آن مصرف گوشت این حیوانات بعنوان یک منبع سرشار از پروتئین برای مردمان بومی مناطق افریقایی بوده است، شکار این حیوانات همواره با خونریزی همراه بوده و شکارچیان اغلب بوسیله شکارهای خود زخمی میشدند، سپس گوشت شکار بصورت خام و یا نیم پخته مصرف میشده است ، تمامی این عوامل موجب انتقال ویروس ایدز به انسان شد.
دانشمندان براین عقیده هستند که با وجود رایج بودن ویروس ایدز در افریقای مرکزی مردم آن نواحی از بین نمی رفته اند زیرا HIV به آن درجه از کمال نرسیده بود تا بتواند سیستم دفاعی ارگانیسم انسان را نابود سازد، این توانایی مهلک با گذشت زمان دراثرجهش وراثتی (موتاسیون ) حاصل شده است.
بدین ترتیب این ویروس موفق شد تا بابهره گرفتن ازسلولهای دفاعی (ایمن سازنده ) به تکثیر و تولید خود بپردازد.
علت اشاعه ویروس ایدز به خارج از افریقا و توسعه آن بدنیای غرب و سپس دیگر نقاط دنیا پدید آمدن راههای ارتباطی و سهولت رفت و آمد در بین قاره ها و کشورهاست.
درگذشته بیماری ایدز نوعی بیماری محلی یا آندمی محسوب میشد، اما متاسفانه امروزه با انتشار وسیع آن به اقصی نقاط جهان " ایدز" مبدل به یک اپیدمی ( بیماری همه گیر ) گشته است.
گرچه این بیماری از دیر بازدر افریقا وجود داشته است و قدمت یکی ازویروسهای هم ریشه آن به سال 1931 میلادی ( 1310 هجری شمسی ) برمیگردد با اینحال نمیتوان تاریخ دقیقی برای آن قائل شد در نتیجه مبدا آنرا تاریخی بنا میگذاریم که اولین بیمار شناخته شده براثرآلودگی به HIV جان سپرد، اولین مبتلای شناخته شده در دنیای مدرن مردی امریکایی بود که در سال 1952 میلادی (1331 ه.ش ) درگذشت.
عامل بیماری ایدز، ویروس ایدز یا HIV است.
ویروس ایدز عضو گروهی از ویروسها به نام رتر ویروسها است و این ویروس باعث ایجاد بیماری نقص اکتسابی دربدن انسان میشود.
پساختمان ویروس ایدز ساختمان سادهای است که از یک ژن هشت کروموزومی در وسط تشکیل شده، اطراف این ژن را یک هسته پروتئینی احاطه کرده که سطح ویروس از پروتئین و مواد قندی پوشیده شده است.
ساختمان سطح ویروس به چسبیدن آن به سلولهای خاص بدن انسان کمک میکند.
این سلولهای سیستم ایمنی بدن انسان هستند و مهمترین آنها لنفوسیتهایی به نام CD4 هستند که نقش مهمی در هماهنگ کردن پاسخ ایمنی بدن علیه عفونت دارند.
نحوه حمله ویروس به بدن : ماده ژنتیکی ویروس ایدز ازجنس RNA است که با ماده ژنتیکی انسان که ازجنس DNA است تفاوت دارد، برای اینکه ویروس بتواند از سلول انسان با ماده ژنتیکی متفاوتش برای تکثیر خود استفاده کند باید بتواند RNA خود را به DNA تبدیل کند به همین خاطر ویروس پس از ورود به سلول انسان با استفاده از یک آنزیم به نام ترانس کریپتاز معکوس ماده ژنتیکی خود را که از RNA است تبدیل به DNA میکند (همانند ماده ژنتیکی انسان) سپس این DNA وارد یک کروموزوم انسان میشود و به این شکل در طول عمر سلول در داخل آن باقی میماند، در واقع سلول انسان میزبان ویروس میشود.
این ذره ویروسی در سلول میزبان با استفاده از منابع سلول به رشد و تولید ذرات جدید RNA میپردازد، این ذرات جدید در داخل ویروس یا به صورت خاموشی باقی میمانند یا تحت تاثیر عوامل به صورت فعال درمیآیند سپس این ذرات از داخل سلول آزاد می شوند و با استفاه از آنزیمهای ویروسی بلوغ خود را طی میکنند اینک هر یک از این ویروسهای جدید آمادهاند تا سایر سلولهای انسان را آلوده کنند.
اگر ویروس در داخل سلول میزبان بسیارفعال شود ممکن است سبب شکافته شدن و مرگ سلول شود این یکی از روشهایی است که ویروس استفاده از آن باعث انهدام سلولهای میزبان میشود.
با فعال کردن سلولهای مهار کننده: این سلولها از جنس سلولهای سفید خون هستند که T8 نیز نامیده میشوند این سلولهای مهارکننده، رشد ویروس را مهار یا کند میکنند.
با تولید پادتن: پادتنها پروتئینهایی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن برای مبارزه علیه عوامل بیماری زا تولید میشوند.
هنگامی که ویروس ایدز وارد بدن می شود، بدن علیه آنها پادتنهای ضد ویروس ایدز را میسازد.
پادتن ضد ویروس ایدز به آن میچسبد و از ورود ویروس به سلولهای جدید جلوگیری می کند در صورتی که پادتن ضد ویروس ایدز درخون شخصی دیده شود معنای آن این است که شخص به ویروس ایدز آلوده شده است.
از این پادتنها در خون برای تشخیص آلودگی به ویروس ایدز استفاده می کنند.
پاسخ ایمنی بدن نسبت به ویروس ایدزخاصیت تخریبی این ویروس روی سیستم ایمنی را گاه تا سالها محدود میکند اما متاسفانه ویروس ایدز روشهایی که توسط آنها میتواند از چنگ سیستم ایمنی بدن آنها بگریزد.
فاصله زمانی بین آلودگی به ویروس تا ایجاد بیماریهای وابسته به ایدز در افراد مختلف متفاوت است و معمولا به طور متوسط حدود 8 تا 10 سال طول می کشد.
درمان در حال حاضر داروها در معالجه عفونت ایدز مؤثر نیستند.
برای مقابله با عفونتها یا پیشگیری از آنها ممکن است آنتیبیوتیک تجویز شود.
داروهای ضد ویروسی مانند دیدانوزین ، استاوودین ، زالسی تابین ، زیدوودین و نیز داروهای مهارکننده پروتئاز در درمان عفونت با ویروس ایدز مورد استفاده قرار میگیرند و ممکن است پیشرفت بیماری را به تأخیر اندازند.
تجویز آنها باید توسط پزشکان با تجربه انجام پذیرد.
با این داروها (مثل زیدووین) میتوان انتقال عفونت به نوزادان مادران حامله را کاهش داد.
تحقیقات زیادی در رابطه با داروهای جدیدتر و واکسن آن از طریق مهندسی ژنتیک در دست انجام هستند.
پزشکان آلمانی، ۲۰ ماه پیش با کاشتن مغز استخوان فردی دیگر در بدن یک آمریکایی مبتلا به ایدز، از ورود ویروس HIV به سیستم دفاعی بدن او جلوگیری کردهاند.
این آغاز یافتن شیوهای برای درمان این بیماری کشنده است دانشمندان آلمانی موفق شدهاند به کمک کاشت مغز استخوان در بدن یکی از مبتلایان به ویروس ناقل ایدز (ویروس HIV)، از پیشروی این بیماری جلوگیری کنند.
این فرد ۴۲ ساله که به بیماری کمخونی نیز دچار است، یک آمریکایی است که از ۲۰ ماه پیش در بیمارستانی در برلین تحت نظر گروهی از پزشکان قرار دارد.
این متخصصان با کاشتن سلولهای اصلی مغز استخوان فردی دیگر در بدن این آمریکایی، ویروس HIV را در خون او از بین بردند.
ویژگی سلولهای کاشته شده، در این است که بافت عامل پذیرش این ویروس موسوم به CCR5، تغییرات و تبادلات شیمیایی خاص و بسیار نادری را نشان میدهد.
این تغییرات ژنتیک سبب میشوند که ویروس ناقل بیماری ایدز، اصلاً وارد سیستم دفاعی بدن نشود یا به دشواری به این سیستم راه یابد.
انسانهایی که دارای چنین ژنهایی هستند، از دچار شدن به بیماری ایدز در امانند.
شیوهای جدید شیوهی کاشت سلول مغز استخوان برای جلوگیری از پیشروی بیماری ایدز، شیوهی جدیدی نیست.
پزشکان متخصص در این زمینه، در سالهای دههی نود قرن پیش، به یکسری از این آزمایشها دست زدند و چون این تلاش نتیجهی مطلوب به بار نیاورد، از پیگیری و گسترش آن چشم پوشیدند.
این شیوه ولی از سه سال پیش، دوباره از سوی برخی از مراکز پژوهشی بررسی سیستم دفاعی بدن، توصیه و به آزمایش گذاشته میشود.
پروفسور نوربرت بروکمایر (Norbert Brockmeyer) که سخنگوی گروههای کارشناسی HIV/AIDS کلینیک دانشگاهی در بوخوم است و سالها دربارهی بیماریهای ناشی از ضعف سیستم دفاعی بدن پژوهش کرده است، علت موفقیت همکاران برلینی خود را در دو عامل مهم میداند: دسترسی به سلولهای اصلی مغز استخوان فردی سالم که مایل باشد آنها را در اختیار بیمار بگذارد و وجود بافت عامل پذیرش این ویروس موسوم به CCR5 که بهطور ژنتیک از ورود ویروس ناقل بیماری ایدز به سیستم دفاعی بدن جلوگیری میکند.
او میگوید: «این ترکیب ژنتیک مانع ورود عامل بیماری به سلولهای دفاعی میشود.
ولی چنین ترکیب ژنتیکیای، حداکثر در یک درصد جمعیت آلمان پیدا میشود.
حالا اگر عامل دیگر را که پیدا کردن فردی باشد که سلول مغز استخوان خود را با این ترکیب در اختیار دیگران بگذارد، در نظر بگیریم، آنوقت این تعداد تنها به ۱۰۰ نفر میرسد.» نوربرت بروکمایر از این رو معتقد است که چنین شیوهای شامل حال شمار زیادی از بیماران نمیشود.
بهویژه آن که اثرات جنبی منفی کاشت سلول مغز استخوان نیز، مزید بر علت میشوند.
بهبودی حاصل نیست نوربرت بروکمایر، بااین که حدود بیست ماه از عمل جراحی این فرد آمریکایی گذشته و هنوز ویروس HIV در خون او دیده نشده است، باز هم از بهبودی این بیمار سخن نمیگوید.
او معتقد است: «مطمئناً این ویروس در بخش دیگری از بدن، مثلاً در غدد لنفاوی بیمار وجود دارد.» کارشناسان ثابت کردهاند که در حال حاضر امکان «تاراندن» ویروس ایدز از بدن بیمار مبتلا وجود ندارد.
بروکمایر اهمیت شیوهی کاشت سلول مغز استخوان را در یافتن روشهای جدید برای «زیر فشار قرار دادن» ویروس میداند.
او میگوید: «باید واکنش سیستم دفاعی بدن بیمار را دقیقاً زیر نظر گرفت تا عواملی را یافت که سبب جلوگیری از پیشرفت ویروس در بدن میشوند.
آنوقت میتوان از چنین عواملی در موارد دیگر، مثلاً پیدا کردن ترکیب داروهای جدید، سود جست.» علم پزشکی در این زمینه، پیشرفتهای بسیاری داشته است: کسی که در اوایل دههی هشتاد به بیماری ایدز مبتلا میشد، حداکثر بیش از ۵ سال پس از ابتلا، نمیتوانست زندگی کند.
اکنون بیمارانی که تازه به این ویروس آلوده شدهاند، تا سی سال پس از ابتلا عمر میکنند.