مقدمه »
با توجه به گستردگی ایدز در تمام آحاد جامعه و پراکندگی جمعیت در اقصا نقاط کشور، لزوم آموزش همه جانبه و گسترده از سوی همه ی رده های بهداشتی بیش از پیش آشکار می شود. بنابراین، درگیرشدن تمام سطح بهداشتی از پایین ترین سطح یعنی خانه های بهداشت تا بالاترین سطح یعنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، امری گریزناپذیر است.
بر این اساس، آن چه شایسته ی توجه بیشتری است، مشارکت بهورز به عنوان اصلی ترین، کلیدی ترین و بنیادی ترین مهره ی بهداشتی جهت به دست گرفتن این امر خطیر است بنابراین، سیاست، برنامه های ادغام کنترل و پیشگیری بیماری ایدز در سیستم شبکه بر این اساس طراحی شده است. هدف این مجموعه آشنا کردن بهورز با تمام ابعاد ایدز و ایجاد بینش صحیح نسبت به این بیماری و بسترسازی مناسب جهت فعالیت های کاهش آسیب، شناسایی افراد بار فتارهای پرخطر توسط بهورز و ارجاع آن ها به سطوح بالاتر، جهت انجام مشاوره و آزمایش داوطلبانه ی اچ آی وی است.
تعریف عفونت اچ آی وی (HIV) و بیماری ایدز (AIDS)
ایدز یک بیماری عفونی واگیردار است که به عامل ایجاد آن ویروس اچ آی وی می گویند. اصولاً ویروس ها در خارج از سلول زنده قادر به ادامه ی حیات نیستند.
یکی از سلول هایی که اچ آی وی برای ادامه ی حیات به آن احتیاج دارد گلبول های سفید بدن انسان است این ویورس در خارج از سلول های زنده و در مواجهه با مواد ضد عفونی کننده و حرارت، در مدت کوتاهی از بین می رود.
راه های انتقال اچ آی وی
خون و فرآورده های خونی آلوده
تماس های جنسی محافظت نشده با افراد آلوده
مادرآلوده به فرزند
مصرف کنندگان تزریقی مواد مخدر
دریافت کنندگان مکرر خون
همسر یا شرکای جنسی افراد ذکر شده ی بالا
1- خون و فرآورده های خونی آلوده :
اگر خون فرد آلوده به اچ آی وی با خون فرد دیگری تماس پیدا ممکن است عفونت را انتقال دهد در زمان انتقال خون نیز ممکن است بیماری منتقل شود. اما در حال حاضر در ایران، تمام خون های اهدائی از نظر احتمال آلودگی به اچ آی وی ارزیابی شده، در صورت آلوده بودن استفاده نمی شوند، پس این خطر به حداقل می رسد.
اگر خون آلوده به اچ آی وی به هر روش دیگری وارد خون فرد سالم شود، ممکن است آلودگی را منتقل کند که به این حالت نیز در زندگی روزمره با رعایت اصول بهداشتی کمتر اتفاق می افتد. ولی اگر فرد آلوده به اچ آی وی تزریقی با سرنگ انجام دهد و سپس فرد دیگری بلافاصله با همان سرنگ و سر سوزن آغشته به خون به خود تزریق کند به طوری که خون آلوده در سرسوزن یا سرنگ وارد خون فرد دوم شود، احتمال ابتلای فرد دوم بالا خواهد بود به این ترتیب، اگر با هر جسم برنده و نوک تیز آغشته به خون آلوده به اچ آی وی خراش یا بریدگی در بدن فرد سالم ایجاد شود، ممکن است ویروس منتقل شود.
بنابراین، اگر اعمالی مانند خالکوبی، حجامت، سوراخ کردن گوش، ختنه، جراحی و خدمات دندانپزشکی با وسایل غیر استریل انجام شود، ممکن است با خطر انتقال ویروس همراه باشد.
به یاد داشته باشید، اچ آی وی در خارج از بدن در تماس با حرارت و مواد ضدعفونی کننده مثل وایتکس به سرعت از بین می رود.
انجام این اعمال با وسایل استریل و تمیزی خطر ندارد.
از آنجا که اغلب معتادان تزریقی اصول بهداشتی را رعایت نمی کنند و تعداد زیادی از آنها از یک سرنگ و سرسوزن به صورت مشترک استفاده می کنند.
- مادر آلوده به فرزند :
بیشترین احتمال انتقال اچ آی وی از مادر آلوده به فرزند، در اواخر زمان بارداری، بخصوص هنگام زایمان وشیردهی است. پیش گیری از این راه انتقال، جلوگیری از بارداری زنان اچ آی وی مثبت است.
در صورت بروز بارداری، پیشگیری دارویی با سه داروی ضد رتروویروسی ( زایدو ودین، لامیوودین، نلفیناویر) از ماه چهارم ضروری است و زایمان به صورت سزارین توصیه می شود. بعلاوه از آنجا که انتقال اچ آی وی از طریق شیردهی نیز ممکن است، نوزاد باید حتماً با شیرخشک تغذیه شود و بلافاصله پس از تولد درمان پیشگیری با داروهای ضد رتروویروسی مزبور قرار گیرد.
چگونه می توان آلودگی به اچ آی وی را تشخیص داد؟
ابتلا به عفونت اچ آی وی از روی ظاهر فرد قابل تشخیص نیست.
بعد از ورود ویروس، بدن به تدریج ماده ای به نام آنتی بادی تولید می کند که با روش های آزمایشگاهی در خون قابل تشخیص است و به کمک آن می توان به آلودگی فرد پی برد. پی در دوره ی بدون علامت، فرد هیچ علامت ظاهری ندارد، اما آزمایش او مثبت است. ترشح آنتی بادی تدریجی است، به همین خاطر بعد از ورود ویروس به بدن تا زمانی که سطح آنتی بادی در خون به حد قابل اندازه گیری برسد، بین دو هفته تا شش ماه فاصله وجود دارد که به آن دوران پنجره می گویند. و این دوران با وجود حضور ویروس در بدن، فرد آلوده علامت بالینی ندارد و آزمایش او مثبت نیست.
پس از ورود اچ آی وی به بدن چه اتفاقی می افتد؟
ویروس ایدز به سلول های خاصی از بدن مانند گلبول های سفید تمایل دارد و برای رشد و تکثیر خون به این سلول ها وارد می شوند. به عبارت دیگر این ویروس به داخل سلول های وارد می شود که وظیفه آنها از بین بردن این موجود است، درست مانند نفوذ دشمن در ارتش یک کشور و جلوگیری از مبارزه سربازان آن ارتش.
این ویروس بر خلاف بیشتر عوامل بیماری زای عفونی به خودی خود موجب تخریب و یا صدمه به بافت های بدن نمی شود و پس از ورود به گلبول های سفید تا مدت های طولانی حتی ده سال ممکن است بدون هیچ تخریبی در بدن باقی بماند و هیچ علامتی هم ایجاد نکند. بعد از جایگزینی ویروس در گلبول سفید، از این سلول ها برای تکثیر و بقای خود استفاده می کند و به این ترتیب گلبول سفید آرام آرام کارآیی خود را از دست داده و نابود می شود در این صورت اگر یک میکروب دیگر وارد بدن شود، گلبول سفید نمی تواند با آن مبارزه کند.
بنابراین وجود ویروس ایدز و واکنشی که بدن نسبت به این ویروس نشان می دهد موجب بروز علامت در بدن نمی شود.
بعد از مدتی ماده ای به نام آنتی بادی در خون ترشح می شود که حضور این ماده نیز علامتی ایجاد نمی کند ولی در تشخیص آزمایشگاهی به ما کمک می کند.
به این ترتیب در زمان خیلی طولانی، ویروس ایدز در بدن فرد آلوده وجود دارد، اما او هیچ گونه علامتی نشان نمی دهد به این مرحله « مرحله بدون علامت » می گویند.
در این مرحله فرد بیمار نیست و مثل سایر افرادی که در جامعه هستند به طور طبیعی زندگی می کند اما ویروس در بدن او وجود دارد و می تواند آن را از طریق خون و ترشحات جنسی به دیگران منتقل کند.
در این دوره اصطلاحاً می گویند : فرد آلوده به اچ آی وی و بدون علامت است.
بتدرج و پس از گذشت سال ها با کاهش کارآیی و تعداد گلبول های سفید، بدن قدرت مقابله در برابر سایر بیماری های عفونی را از دست می دهد، در این زمان اگر عامل بیماری زای دیگری به بدن وارد شود گلبول های سفید نمی تواند وظیفه ی محافظتی خود را انجام دهند، بنابراین بدن قادر به انجام هیچ واکنشی نیست و میکروب می توان انسان را از پا درآورد. در این مرحله بیماری های عفونی و سرطان های غیرعادی در بدن فرصت رشد و بیماری زایی پیدا می کنند وقتی کارآیی گلبول های سفید کاملا از بین رفت، میکروب هایی که در حالت عادی بیماری های ساده ایجاد می کنند و خیلی زود درمان می شدند، عفونت های شدید ایجاد کرده که حتی می تواند به مرگ منجر شود به این مرحله از بیماری ایدز که در اصل با علامت انواع بیماری های عفونی دیگر همراه است مرحله بیماری می گویند و در اصطلاح فرد در این مرحله مبتلا به ایدز شده است.
برای مراقبت و درمان فرد آلوده به اچ آی وی یا مبتلا به ایدز چه باید کرد؟
تاکنون هیچ دارویی برای ریشه کن کردن کامل ویروس ایدز ساخته نشده و ویروس وارد شده به گلبول های سفید بدن یک فرد را به هیچ طریقی نمی توان ریشه کن کرد. در عین حال داروهایی وجود دارد که با مصرف آن می توان طول عمر مبتلایان به ایدز را طولانی تر و کیفیت زندگی آنها را بهتر کرد.
با توجه به گران بودن داروها، مصرف نظم آنها از زمانی که فرد وارد مرحله بیماری ایدز شده توصیه می شود.