چشم انداز های برنامه ریزی چشم اندازهای اصلی برنامه ریزی برای آموزش درباره /HIV ایدز به شرح زیر هستند: نقش آموزش در پیشگیری از گسترش بیماری، و اثرات بیماری در سیستم آموزشی رویکردهای مبتنی بر چشم انداز نخست، تا حد زیادی ولی نه به طور کامل، مربوط به برنامه های درسی و آموزشی و نحوه سازماندهی و اجرایی است و به همین ترتیب شیوه های مبتنی بر چشم انداز دوم با مسایل سازمانی، ساختاری، عرضه ، تقاضا، منابع وکیفیت آموزش در ارتباط است.
این دو شیوه مربوط به این دوچشم انداز کاملاً از یکدیگر مجزا نیستند و بخش های هر کدام در مورد دیگر قابل استفاده می باشد.
بدون در نظر داشتن چگونگی اثرات ایدز بر عرضه، تقاضا و منابع جنبه های کیفی اقدامات آموزشی، نمی توان نقش معینی را برای آموزش در مبارزه با گسترش ایدز در نظر گرفت.
مسایل ساختاری و سازمانی را تقریباً و همیشه باید با موضوعات برنامه های آموزشی در نظر گرفت و به همین ترتیب شرایطی که عرضه، تقاضا ، منابع و کیفیت آموزش را تحت تأثیر قرار می دهند مفاهیم مهمی برای مفاد برنامه های آموزشی و نحوه سازماندهی و اجرایی در بردارند.
نقش آموزش درازمدت در مقابله با /HIV ایدز آموزش در به وجود آوردن شرایطی که منجر به پیشگیری از ایدز می شود نقش به سزایی دارد .
مهم ترین راه هایی که باعث پیشگیری می شوند عبارت اند از: تاثیر در رشد اقتصاد ملی و کاهش فقر؛ افزایش تمایل افراد در مراجعه به مراکز خدمات بهداشتی و دریافت کردن پیامهای بهداشتی،درک آنها و عمل به آنها؛ افزایش سلامتی از طیق اطلاعات تغذیه ای بهتر و پتانسیل اقتصادی ؛ کاهش نابرابری موجود بین زن و مرد که یکی ازمهم ترین عوامل شیوع ایدز است؛ توانمند سازی درمردم برای دفاع از حقوق خود و غلبه بر تبعیض و ننگ؛ گسترش درک و عمل در زمینه های حقوقی، روابط و مسئولیت فردی.
البته آموزش تنها راه پیشگیری از ایدز و کاهش فقر نیست، ولی یکی از عوامل حیاتی در پیشگیری در درازمدت به شمار می رود.
به گفته اوکسفام «آموزش قوی ترین سلاح در برابر فقر است.
جان انسان ها را نجات می دهد.
و برای آنها شرایط زندگی بهتری را به وجود می آورد» (اوکسفام، 1999،ص 4).
آموزش می تواند سلاحی قوی در مقابل انتقال HIV باشد.
چنین دیدگاهی بعدی جدید به «آموزش همگانی» (EFA) می بخشد.
آموزش همگانی توسط برنامه ریزان آموزشی به طور هم زمان می تواند از سرایت ایدز جلوگیری کند و از سوی دیگر شرایط بازدارنده آموزش همگانی انتقال، ایدز را تشدید می کند.
تعهد شرکت کنندگان در همایش آموزش جهانی، آنها را برای فراهم سازی تمام احتیاجات یادگیری کودکان و بزرگسالان و دسترسی همگانی به اطلاعات پیشگیری از آلودگی به بیماری در روابط جنسی متعهد می کنند (اصل 7 همایش داکار) که نهایتاً منجر به جلوگیری از سرایت ایدز می گردد.
اثرات HIV / ایدز بر دانش آموزان احتمالی نظام آموزشی /HIV ایدز بر کسانی که به طور بالقوه می توانند به نظام آموزشی وارد شوند به صورت های زیر اثر می گذارد: سیر پرشتاب صعودی تعداد کودکان یتیم؛ فشار عظیم مشکلات کودکان یتیم بر خانواده ها و خدمات رفاهی عمومی؛ افزایش تعداد کودکان خیابانی؛ تولید درآمد برای بچه هایی که مسئولیت مالی خانواده را عهده دار هستند و نیز تامین هزینه های معیشت یتیمان ، فقرا، دختران و کودکان خیابانی.
خانواده هایی که سرپرست آنها کودک است در بسیاری از مواقع فامیل توان سرپرستی کودکان دیگر را ندارد و یا خواهران و برادران نمی خواهند از یکدیگر جدا شوند که منجر به خانوارهایی می شود که کودکان سرپرستی آنها را به عهده دارند.
در بعضی از کشورهایی که دچار بحران ایدز هستند.
رهبری 5 تا 10 درصد خانوارها به عهده بچه هایی بسیار دشوار است.
حتی وجود کنوانسیون های بین المللی نمی تواند از اشتغال کودکان جلوگیری کند زیرا آنها برای بقا مجبورند کار کنند.
درآمد ناچیز کودکان (فقدان تخصص و یا فاقد مهارت در مذاکره برای حقوق) هزینه خورد و خوراک، مکان،البسه و دارو را جوابگو نیست تا چه رسد به هزینه تحصیل و مدرسه.
کودکان خیابانی تعداد کودکان خیابانی نیز رو به افزایش است.
کودکان خیابانی شامل بچه هایی می شود که در خیابان کار ،بازی و زندگی کرده و یا در خیابان ها کار کرده و شب به منزل نزد خانواده هایشان بر می گردند.
مرگ و طلاق سبب فقر و از هم گسیختگی خانواده شده و نهایتاً منجر به حضور کودکان در خیابان می شود.
فروپاشی ساختار خانواده که عمدتاً به دلیل ایدز بوده بچه ها را برای بقا مجبور به اشتغال در خیابان می کند.
هم نوعان آنها در روستا به سبب نابودی پایگاه های مالی خانواده بر اثر ایدز، دیگر قادر به ادامه تحصیل نیستند.
اثرات /HIV ایدز بر محتوای آموزش ایدز بر محتوای آموزش به دلیل وجود این نیازها اثر می گذارد: بهبود رفتارهای صحیح جنسی که مانع از گسترش ایدز می شود از طریق گنجاندن اطلاعات و میانی ایدز در برنامه های درسی؛ انتقال ارزش های صحیح به دانش آموزان جهت مبارزه با فشارهای اجتماعی؛ اعمال و نهادینه کردن ارزش های حقوق بشر؛ تشریح مسایل ایدز به صورت عمومی؛ ایجاد آموزش های عملی و کسب مهارت در محتوای درسی در سال های پایین تر تا اگر دانش آموزان بر اثر بیماری والدین شان ناگزیر به ترک تحصیل شدند، بتوانند جذب بازار کار شوند؛ تدریس فن و مهارت هایی که به دلیل ایدز در جامعه نایاب می شوند.
گنجاندن آموزش ایدز در برنامه های درسی آشکارترین اثر ایدز بر محتوای آموزش گنجاندن اطلاعات بهداشتی و زایشی در برنامه های درسی جهت مبارزه و گسترش بیماری است.
در یکی از فصل های گذشته به جوانب برنامه ریزی درسی این نوآوری پرداخته شد و اکنون مسایل برنامه ریزی مورد نظر قرار می گیرد.
در وهله اول گنجایش مؤثر و مطلوب موضوع در برنامه های درسی می باشد.
سه انتخاب به قرار زیر وجود دارد: تدریس مسایل بهداشتی و زایشی ایدز به صورت درسی مجزا و آزاد و فارغ از مسئله نمره.
این رویکرد آموزشی موجب می شود که نتیجه مورد نظر را در بر داشته باشد.
تدریس HIV ایدز به عنوان درسی کاملاً مجزا و قابل مشاهده و آزمایش می تواند بهترین نتیجه یادگیری را در بر داشته باشد.
تدریس /HIV ایدز در قالب یکی از دروس موجود (مانند آموزش بهداشت).
دو مشکل در چنین روندی موجود است.
اول،میزان توجه به موضوع بستگی مستقیم به شرایط تدریس و تأکید درس اصلی دارد.
دوم، امکان کاهش اهمیت موضوع به عنوان بخشی از درسی دیگر.
تدریس ایدز و مسایل گوناگون آن به عنوان بخش هایی از دروس مختلف با شرایط امتحان و نمره.
خطر این روش قربانی شدن اصل موضوع است زیرا امکان عدم توجه در بعضی و یا تمام دروس وجود دارد و نهایتاً فقط اطلاعاتی سطحی در دسترس دانش آموزان قرار می گیرد.
اهمیت نقش اصلی معلمان در آموزش مطالب بهداشتی و زایشی مسئله دیگری است که برنامه ریزان و مدیران باید به آن توجه داشته باشند.
نقطه ضعف برنامه هایی که با نیت خیر طراحی شده اند تکیه بر وجود آموزگاران است زیرا مسایلی را که در عمل به شرح زیر به وجود آموزگاران است زیرا مسایلی را که در عمل به شرح زیر به وجود می آید در نظر گرفته نشده است: فقدان دانش و اتکا به نفس معلمان؛ شرم آموزگاران در طرح مسایل جنسی و زایشی با کودکان و نوجوانان و جنس مخالف؛ نگرانی آموزگاران از عدم آمادگی در تدریس مسایل ایدز، آمیزش و قابلیت های روانی – اجتماعی؛ وجود بیماری ایدز در خویشان و نزدیکان معلم سبب بی میلی و اکراه از بیان و تدریس موضوعی می شود که برای آنها بسیار دردناک است؛ بعضی از آموزگاران معتقدند طرح چنین مسایلی در تدریس جایی ندارد؛ بعضی از معلمان معتقدند طرح مسایل جنسی و آمیزشی منجر به شکستن تابلوهای سنتی و باعث خشم والدین می شود؛ وجود گسترده ایدز درمیان آموزگاران امکان دارد اعتبار لازم را برای طرح چنین مسایلی از آنها بگیرد.
برنامه ریزان آموزشی برای پاسخگویی به شرایط فوق راه کارهای زیر را باید در نظر داشته باشند: تعلیم معلمان در زمینه /HIV ایدز، بهداشت آمیزش و مسایل روانی – اجتماعی قبل از آغاز و هنگام اشتغال تا بتوانند بر رفتار و گرایش های دانش آموزان تأثیری مثبت داشته باشد.
انتشار کتاب های راهنما و مطالبی در سطوح مختلف مدرسه، جهت آماده سازی ذهنی دانش آموزان برای تدریس در زمینه ایدز.
گسترش برنامه های ارشادی و تبلیغاتی جهت جذب پشتیبانی و همکاری والدین،کلیسا (مساجد) و رهبران سنتی.
اثرات /HIV ایدز بر روند آموزش /HIV ایدز روند آموزش را به دلایل زیر تحت تأثیر قرار می دهد: روابط جدید اجتماعی حاصل از حضور افراد مبتلا به ایدز در مدارس؛ حضور نامنظم دانش آموزانی که فرد یا افرادی در خانواده آنها مبتلا به ایدز است؛ حضور نامنظم آموزگارانی که یا خود و یا سایر افراد خانواده آنان مبتلا به ایدز هستند.
/HIV ایدز در مدارس حضور افراد مبتلا، روابط اجتماعی را در مدارس و محیط پیرامون آنان تحت تأثیر قرار می دهد.
رابطه دانش آموزان با همکلاسی ها و یا آموزگارانی که مبتلا به ایدز هستند تغییر می کند.
والدین در بعضی از موارد مخالف حضور دانش آموزان با معلمان مبتلا هستند.
انجمن های خانه و مدرسه در مقابل چنین رفتارهای تبعیضانه باید ایستادگی کنند و در ضمن موظف هستند با برخوردی صحیح آگاهی و حساسیت افراد معترض را به سطحی برسانند تا مخالفت از بین برود.
حفظ حقوق دانش آموزان ، آموزگاران و کارمندان مبتلا نیاز به سیاست ها و برنامه هایی از سطوح بالای تصمیم گیری دارد.
شناسایی مواردی که امکان سرایت را افزایش می دهد به وسیله عملکرد، توصیه، برنامه و پوستر نیز ضروری است.
در ادامه این تلاش ها نیز باید با حفظ حقوق افراد مبتلا، خطر سرایت را برای سایرین کاهش داد.
به عنوان مثال افراد مبتلا در طبخ و آماده سازی غذا، عملیات آزمایشگاهی و فعالیت های ورزشی که احتمال سرایت و خونریزی به سایرین وجود دارد باید از سایرین جدا باشند.
هنگامی که علایم ایدز در فردی در حوزهمدرسه دیده می شود، عواطفی مانند ترس، حیرت و امتناع به دیگران دست می دهد.
آنها از ابتلا وحشت داشته و از تغییراتی که در شخص مبتلا مشاهده می کنند، پریشان می شوند.
احساسات گوناگونی سبب می شود تا فرد مبتلا از گروه هم ردیفان خود طرد شود و یا از رفتار به ظاهر مهرورزانه و ترحم دیگران صدمات روحی بسیاری متحمل شود.
علاوه بر برخوردهای اجتماعی وخامت وضعیت دانش آموز و یا آموزگاری که دچار ایدز شده روند کلی آموزش و یادگیری را تحت تأثیر قرار می دهد.
وضعیت اسفناک افراد مبتلا به ایدز خصوصاً در محیط مدرسه ضربات روانی شدیدی بر کودکان و نوجوانان وارد می کند که ممکن است منجر به عدم تعادل روانی و یا کاهش قدرت یادگیری شود.
قوانین و ضوابط زیادی وجود ندارد که در وضعیت فوق، قدرت تأثیر گذاری داشته باشد ولی جامعهآموزشی باید به مسئولیت های خود در قبال فرد مبتلا وفادار بماند و تمامی کارمندان، آموزگاران و دانش آموزان باید به ایجاد حساسیت درک و تعمق در رفتار و کردار خود بپردازند و بالاخره جامعه آموزشی و با تمام توان باید شرایطی به وجود آورد که افراد مبتلا تا حد امکان زندگی سازنده و کاملی داشته باشند.
اثرات /HIV ایدز بر سازماندهی آموزش /HIV ایدز سازماندهی آموزش را به دلیل وجود نیازهای زیر تحت تاثیر قرار می دهد: گزینش برنامه یا تقویمی که وقت آزاد بیشتری در اختیار دانش آموزان قرار دهد تا بتوانند با درآمد خود بار مالی خانواده را سبک تر کنند؛ ایجاد مدارس موقت و سیار برای دانش آموزانی که خود و یا فردی در خانواده آنها دچار ایدز بوده و یا بی سرپرست هستند، تا بتوانند به تحصیل ادامه دهند؛ ایجاد تغییراتی ژرف در نحوه آموزش مسئولیت پذیری دانش آموزان؛ بازنگری در بسیاری از مسایل آموزشی، مانند سن شروع تحصیل و یا تمرکز تعداد کثیری از دانش آموزان در شرایطی که خطر ابتلا زیاد باشد.
اثرات /HIV ایدز بر نقش آموزش /HIV ایدز به دلایل زیر بر نقش آموزش اثرگذار است: روند رو به رشد نقش مدارس در انتقال اطلاعات بهداشتی و آمیزشی؛ نیاز به ایجاد تصویری جدید از مدارس، چرا که امروزه به مدرسه به عنوان مرکز انتقال اطلاعات /HIV ایدز، نه تنها به دانش آموزان بلکه به جامعه آموزشی و سایر بخش های جامعه، نگریسته می شود؛ سیستم آموزشی و آموزگاران به عنوان مشاور باید ایفای نقش کنند؛ نیاز به دگرگونی مدارس از عامل انتقال آموزش سنتی به نهادهای چند منظوره خیریه و توسعه بخش.
اثرات /HIV ایدز بر منابع مالی عمومی /HIV ایدز منابع مالی عمومی را مانند منابع خصوصی تحت تأثیر قرار می دهد.
گسترش ایدز باعث کاهش درآمد ملی، افزایش هزینه ها و تغییر اولویت ها می شود.
کاهش تولید، عدم سرمایه گذاری و فرار سرمایه ها، تحلیل پس اندازها، فرسایش زمینه های مناسب مالیاتی و کاهش ظرفیت مدیریت منابع در کنار دلایل دیگری، از درآمد ملی می کاهد.
مرگ بیماری های پی در پی، غیبت و تأخیر در کار و توان محدود جسمی افراد ظرفیت تولید را کاهش می دهد.
روند بیماری در کارکنان صنعتی،کشاورزی، حرفه ها و بخش دولتی نیز تفاوتی با وضعیت معلمان ندارد.
آنها هم موظف به نگهداری از بیماران و حضور در مراسم ترحیم می شوند و به دلیل شیوع بیماری در خانواده قادر به انجام وظایف خود در حد کمال نیستند.
بیمه های درمانی و هزینه های مراسم ترحیم کارمندان سود شرکت ها را کاهش و یا کاملاً از بین می برد و مرگ شاغلان، بودجه مالیات بر درآمد دولت را تنزل می دهد.
مرگ های ناشی از ایدز سبب پرداخت زودهنگام بیمه عمر می شود و در کنار عدم توان پس انداز فردی، ایجاد سرمایه غیر ممکن می شود .
مرگ کارمندان و مدیران مجرب دولت، جمع آوری، اداره و تقسیم منابع مالی را تضعیف و طرح های پیشگیری ایدز در عمل دچار مشکل می شود.
هزینه سنگین نیروی انسانی فعالیت اقتصادی بخش های دولتی و خصوصی را دشوار کرده است.
ایدز موجب غیبت، هزینه های سنگین درمانی و مراسم ترحیم می شود .
در بسیاری از کشورها ایدز موجب افزایش هزینه بیمه درمان،عمر و مراقبت های پزشکی شده و کارفرمایان بار مالی سنگینی را متحمل می شوند.
هزینه های ناشی از ایدز (مراقبت پزشکی، مزایا ، غیبت ، مراسم ترحیم و غیره) در یکی از بخش های صنعتی زامبیا بین سالهای 1993-1991 بیشتر از دو برابر شد و زیان در هر نوبت کاری برای یک از شرکت های معدنی افریقای جنبوی در یک دورهشش ساله به دو برابر رسید و در یک شرکت حمل و نقل در زیمبابوه برابر کل سود سال 1996 بود.
هزینه استخدام و آموزش پرسنل جدید و تدریس پیش گیری از ایدز را نیز باید به سایر هزینه های کارفرمایان افزود.
در کشورهایی که شیوع بیماری گسترده تر بوده وضعیت اقتصادی نیز خیم تر است.
«درآمد ملی زامبیا بدون کمک های کلان خارجی تا 10 درصد کاهش خواهد داشت یعنی بودجه کشور فقط قادر است ده درسد از هزینه های جاری کشور را برآورده سازد» (سشامانی ،1999.
ص 55) .
بر اساس پیش بینی بیماری اثرات وخیمی در بعضی از کشورها به جای گذارده است(جدول 6-1).کاهش بودجه در سازمانهای دولتی و از جمله سیستم آموزشی، یکی از اثرات مستقیم تحلیل منابع مالی ناشی از ایدز است.
منابع و امکانات موجود آموزشی به دلیل تخصیص منابع به سایر بخش ها کاهش می یابد .
در حالی که رشد اقتصادی دچار رکود می شود،بودجهدرمانی و بهداشت جهت مبارزه با پیشرفت اپیدمی به ناچار افزایش می یابد (اپیدمی سل نیز به وسیله ایدز تشدید شده و حتی کسانی را که دچار ایدز نیستند تهدید می کند).
گسترش بحران کودکان بی سرپرست نیز منابع ملی فراوانی را به خود اختصاص می دهد و از سوی دیگر جهت جایگزینی افرادی که به وسیله ایدز تلف شده اند، مبالغ هنگفتی صرف آموزش نیروی انسانی جدید می شود.
چنین نیازهای روزافزونی مطمئناً کاهش منابع آموزشی دانش آ,وزان را در پی خواهد داشت.
جدول : اثرات پیش بینی شده HIV ایدز بر رشد اقتصادی منبع: ONAP, 1999, pp.8 and 10; Seshamani, 1999, p.55 نتیجه :نیاز به روند جدید عرضه آموزش در شرایط ایدز نکته ای که از مطالب ذکر شده در صفحات پیشین کاملاً روشن شد، دگرگونی در نحوه برخورد و روند آموزش در شرایط آلودگی ایدز است.
پیشگیری و مبارزه با اثرات ایدز و یا هر هدف دیگری باید در تمامی ابعاد مورد مطالعه قرار گیرد .
از زمان شیوع ایدز در اواخل دهه1970 واوایل 1980 اتفاقاتی رخ داده که جهان را برای همیشه تغیی رداده است.
به همین ترتیب آموزش نی زتعامل و بده بستان هایی با بیماری و اثرات آن دارد و هیچ گاه به صورت سابق خود باز نخواهد گشت.
آماده سازی و تعلیم و تربیت دانش آموزانی که بتوانند افرادی سازنده و مثبت برای شهر و کشور و جامعهبین المللی باشند همچنان از اهداف اصلی آموزش است اما نحوه دسترسی به چنین خواسته ای در دنیایی که ایدز در آن وجود دارد با جهانی عاری از ایدز کاملاً متفاوت است.
این شرایط مسایل دشواری را برای برنامه ریزان آموزشی به وجود آورده است.
آنها دیگر نمی توانند مدل های خطی یا روندهای کنونی را دنبال کنند و باید در جست و جوی راه کارها و برنامه های نوینی باشند.
آنها می توانند بعضی از خشت های موجود فعلی را مورد استفاده قرار دهند .
اما نحوهجاگذاری آنها را باید تغییر دهند و آماده پذیرش تغییر نظام باشند.
بازنگری در محتوا و اهداف آموزش از نکات مثبت شرایط فوق است.
اعتقادات رایج و سنتی و تکنولوژی ، نحوه ،مدل ها و روند آموزش را نیز زیر سؤال برده است .
بحران ایدز موجب انقلاب در سیستم آموزشی نشده، ولی شناخت و نگاهی کاملاً جدید را طلب کرده است.
برنامه ریزان آموزشی در دنیای آلوده به ایدز باید راه کارها، الگوها و طرق جدیدی از آموزش را مورد استفاده قرار دهند که از جمله آن طرق: انعطاف بسیار؛ بهره برداری کامل از امکانات و قبول تغییرات؛ تحمل و قبول راه کارها و مدل های جدید؛ کاهش ضوابط و قوانین دست و پا گیر اداری؛ همکاری با سایر قشرهای جامعه و بخش های دولتی از جمله مراکز دینی،نهادهای مدنی و ارگان های محلی؛ تمرکزگریزی ،استقلال مدارس و همکاری با نهادهای محلی؛ استفادهبهینه از افراد مبتلا،افراد محلی و دانش آموزان؛ افزایش درک مفهوم واقعی آمموزش و تحصیل؛ پاسخگویی به نیازهای افراد مبتلا، فقیر و کلیه کسانی که در شرایط دشوار به سر می برند.
موارد فوق را که دولت ها و وزارتخانه های آموزش و پرورش باید اعمال کنند به صورت جامع تری به وسیله دبیر کل یونسکو در آوریل سال 2000 در کنفرانس آموزش جهانی داکار اظهار شده که بخشی از آن در زیر آمده است؛ تعویض ساختارهای پرهزینه، انعطاف ناپذیر و مأیوس کننده با ساختارهای ارزان، انعطاف پذیر، متنوع و قابل دسترس همگان و برخوردار از کیفیت در تمام شرایط (یونسکو،b2000 ، ص 5).
انعطاف، تنوع، ارزانی و کیفیت مواردی هستند که برنامه ریزان آموزشی در شرایط ایدز باید آنها را کاملاً در نظر داشته و فقط از چنین طریقی می توان امیدوار بود که آموزش و تحصیل امکان رفع نیازهای دنیایی آلوده به ایدز را خواهد داشت.
کشوراثرات اقتصادی ایدزهندهزینه سالانه ایدز 11 میلیارد با 5 درصد درآمد ناخالص ملی تخمین زده می شودکنیاایدز باعث 5/14 درصد کاهش درآمد ناخالص ملی تا سال 2005 است.نامیبیاهزینه ایدز در سال 1996 تقریباً 8 درصد درآمد ناخالص ملی بوده است.افریقای جنوبیهزینه سالانه ایدز 2 درصد درآمد ناخالص ملی است.تانزانیاایدز باعث کاهش 15 – 25 درصد درآمد ناخالص ملی است.زامبیاایدز موجب کاهش درآمد ملی تا میزان 10 درصد شده است.