دستگاه عصبی Nervous system:
دستگاه عصبی در حشرات به صورت دو زنجیر عصبی در قسمت شکمی بدن قرار دارد . مراکز اصلی عصبی شامل سه قسمت است ، دستگاه عصبی مرکزی ، درونی یا احشائی ، وسطی یا جلدی .
1- دستگاه عصبی مرکزی Central Nervous system: یا زنجیر عصبی که از عصب ها و عقده های عصبی تشکیل یافته است. در ناحیه سر ، مغز(Brain) را تشکیل می دهد که به وسیله یک جفت رشته عصبی به نام گردنبند دورمری Circumoesophageal connectives به عقده زیر مری Suboesophageal ganglion متصل می گردد. زنجیر عصبی در ناحیه قفس سینه شامل سه جفت عقده عصبی است. معمولاً عقده پیش قفس سینه ای مشخص ولی عقده های میان و پس قفس به یکدیگر اتصال یافته اند . عقده های عصبی به وسیله یک رشته عرضی به نام پیوند Commissure و یک رشته طولی به نام طناب Cord به یکدیگر متصل می باشند . مغز از سه قسمت زیر تشکیل یافته است.
(1) مغز جلوئی یا مغز اول Protocerebron بزرگترین قسمت مغز می باشد و اعمال حسی چشم‌های ساده و مرکب را انجام می دهد و همچنین سلولهای عصبی ترشحی قسمت داخلی مغز، از نظر رشدی و تغییر جلد اهمیت دارند .
(2) مغز میانی یا مغز دوم Deutocerebron مرکز عصبی شاخکها می باشد.
(3)مغز عقبی یا مغز سوم Tritocerebron کهرشته های عصبی را به پیشانی ، لب بالا و قسمت جلوی لوله گوارش می فرستد.
مغز حشرات از توده سلولهای نر و پیل وسلولهای عصبی ارتباطی و تعداد کمی سلول های محرک تشکیل یافته و حجم آن بستگی به وضعیت تکاملی حشره دارد . چنانچه در سوسک Dytiscus حجم مغز و در زنبور عسل حجم بدن می باشد.
هرسلول عصبی یا نرون Neuron دارای یک جسم سلولی یا Neurocyte آکسون و انشعابات متعدد باریک به نام دندریت می باشد. نوروسیت های یک قطبی دارای یک آکسون و نوروسیت های دو قطبی و چند قطبی دارای دو یا چند آکسون هستند. سلولهای عصبی حساس معمولا دو یا چند قطبی هستند و نوروسیت آنها در سطح و یا نزدیک به سطح بدن قرار دارد و دندریت ها در سطح بدن و داخل غده ها و ماهیچه ها امتداد دارند. سلولهای عصبی محرک معمولا یک قطبی و نوروسیتها در مراکز عصبی و آکسون آنها در سطح جلد امتداد دارد.
عقده عصبی از یک توده متراکم رشته های عصبی به نام بافت نخاعی یا نروپیل در داخل و یک پرده به نام Epineural membrane تشکیل شده و دارای نوروسیتها و آکسون های سلولهای محرک ، انشعابات انتهائی سلولهای حساس در قسمت داخلی ، انشعابات تراشه ای و سلولهای پوششی در قسمت سطحی است.
عصب ، از آکسون های محرک یا حساس و یا هر دو نوع تشکیل یافته است.
عصب های مغز شامل: (1) عصب چشم های ساده میانی (2) عصب چشم های مرکب و چشم های ساده جانبی (3) عصب عقده پشت سر که رابط بین عقده پشت سر و قسمت عقبی مغز است. (4) عصب شاخکی (5) عصب جلدی (6) عصب جانبی که انشعابات آن به دهان و عقده پشت سر اتصال دارد (7) عصب لب و پیشانی (8) عصب زیر گلوئی که اعمال عصبی ماهیچه های منبسط کننده بخش جلوئی لوله گوارش را انجام می دهد.
2- دستگاه عصبی درونی یا احشائی Ventral Nervous system:
این دستگاه به نام سیستم سمپاتیک از سه قسمت زیر تشکیل شده است:
(1) دستگاه عصبی بخش جلوئی لوله گوارش Stomodaeal nervous system یا سیستم استوموگاستریک شامل سلولهای حساس و محرک ، عقده زیر مغذی یا عقده پشت سر ، عقده پیشانی و عصب های متعدد می باشد. این قسمت، عصب های متعدد می باشد. این قسمت، عصب های متعدد به بخش جلوئی لوله گوارش ، قلب و آئورت و اجسام آلاتا و گاهی ماهیچه های لب پائین و آرواره های بالا و در بعضی از حشرات به تمام بخش میانی لوله گوارش می فرستد.
(2) دستگاه سمپاتیک دمی Caudal sympathic system اعمال عصبی غدد تناسلی و قسمت انتهائی لوله گوارش را انجام می دهد.
(3) عصب های فرد شکمی Impaire ventral nerves رشته های عصبی به سوراخهای تنفسی و استیگمات ها می فرستد.
3- دستگاه عصبی سطحی یا جلدی Peripheral Nervous system: شامل سلولهای حساس دو یا چند قطبی و قسمتهایی انتهائی آکسون سلول ها محرک می باشد که معمولا در لایه اپیدرمی جلد و پوشش سطحی لوله گوارش و ماهیچه های سمپاتیک متمرکز هستند. دستگاه عصبی در حشرات، دارای ترشحات هرمونی است که از غده های بدون مجرای ترشحی به نام اجسام آلاتا Corpora allata و کاردیاکا C.cardiaca که در عقب مغز جلوئی لوله گوارش در محل اتصال مری قرار دارند و ترشحات که در عقب معز جلوئی قرار دارد ترشح می شوند، اجسام آلاتا در قسمت پشتی بخش جلوئی لوله گوارش در محل اتصال مری قرار دارند و ترشحات آنها به نام هورمون جوانی از نظر پدیده دگردیسی و رشد غدد تناسلی اهمیت دارد. اجسام کاردیاکا در قسمت میانی مغز جلوئی قرار دارند و ترشحات آنها احتمالا در تغییر جلد موثرند.
4- انعکاس – عبارت است از عکس العمل غیر ارادی است، که در آن یک نرون حساس ، یک نرون محرک و یک عقده عصبی دخالت دارند و بر دو نوع است: انعکاس ساده و انعکاس مرکب، در انعکاس ساده فقط یک عقده عصبی و در انعکاس مرکب چندین رشته و عقده عصبی دخالت دارند. تروپیسم و تاکتیسم عکس العمل حیوان در مقابل عوامل محرکه محیط خارج نظیر نور و حرارت و رطوبت می باشد که با تغییر جهت یا حرکت آن به سمت و یا جهت مقابل عامل محرک است . تروپیسم شامل گرایش یا تغییر سمت و تاکتیسم به مفهوم حرکت به سمت عامل تحریک و یا فرار از آن می باشد. گرایش و کشش به سمت نور، فتوتروپی یا فتو تاکسی گرایش و کشش به سمت حرارت ، ترموتروپی یا ترموتاکسی گفته می شود.
هر عقده عصبی از یک توده متراکم رشته های عصبی به نام بافت نخاعی یا نروپیل در داخل و یک پرده به نام Epineural membrane تشکیل شده و دارای نوروسیتها و آکسون های سلولهای محرک ، انشعابات انتهائی سلولهای حساس در قسمت داخلی ، انشعابات تراشه ای و سلولهای پوششی در قسمت سطحی است.
عصب ، از آکسون های محرک یا حساس و یا هر دو نوع تشکیل یافته است.
عصب های مغز شامل: (1) عصب چشم های ساده میانی (2) عصب چشم های مرکب و چشم های ساده جانبی (3) عصب عقده پشت سر که رابط بین عقده پشت سر و قسمت عقبی مغز است. (4) عصب شاخکی (5) عصب جلدی (6) عصب جانبی که انشعابات آن به دهان و عقده پشت سر اتصال دارد (7) عصب لب و پیشانی (8) عصب زیر گلوئی که اعمال عصبی ماهیچه های منبسط کننده بخش جلوئی لوله گوارش را انجام می دهد.
2- دستگاه عصبی درونی یا احشائی Ventral Nervous system:
این دستگاه به نام سیستم سمپاتیک از سه قسمت زیر تشکیل شده است:
(1) دستگاه عصبی بخش جلوئی لوله گوارش Stomodaeal nervous system یا سیستم استوموگاستریک شامل سلولهای حساس و محرک ، عقده زیر مغذی یا عقده پشت سر ، عقده پیشانی و عصب های متعدد می باشد. این قسمت، عصب های متعدد می باشد. این قسمت، عصب های متعدد به بخش جلوئی لوله گوارش ، قلب و آئورت و اجسام آلاتا و گاهی ماهیچه های لب پائین و آرواره های بالا و در بعضی از حشرات به تمام بخش میانی لوله گوارش می فرستد.
(2) دستگاه سمپاتیک دمی Caudal sympathic system اعمال عصبی غدد تناسلی و قسمت انتهائی لوله گوارش را انجام می دهد.