مقدمه :
صدور برگ تشخیص و محاسبه مالیات متعلقه
هر مؤدى مالیاتى (اعم از اشخاص حقیقى یا حقوقی) مکلف است پس از تکمیل اظهارنامه مالیاتى مربوطه آن را طى موعد مقرر در قانون به حوزهٔ مالیاتى ذىصلاح تسلیم و رسید دریافت نماید. حوزهٔ مالیاتى ذىصلاح نیز تکلیف دارد پس از بررسى لازم با لحاظ مدت مقرره در قانون نسبت به صدور برگ تشخیص درآمد مشمول مالیات و محاسبه مالیات منطقه اقدام نماید. پس از صدور برگ تشخیص مالیاتى یکى از حالات ذیل اتفاق خواهد افتاد.
۱.در صورتى‌که مؤدى به برگ تشخیص مالیاتى تمکین نماید مالیات مندرج در برگ تشخیص قطعى خواهد بود (ماده ۲۳۹ ق.م.م)
۲. در صورتى‌که مؤدى ظرف سى روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص به ممیز کل مراجعه و توافق نماید (که این تواق در پشت ورقه برگ تشخیص امضاء خواهد شد) مالیات قطعى خواهد بود (ماده ۲۳۹ ق.م.م).
۳. در صورتى‌که مؤدى ظرف سى روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص به ممیز کل مراجعه ننماید و همچنین در صورتى‌که ظرف این مدت اعتراض کتبى خود را به حوزهٔ مالیاتى تسلیم نکند باز هم مالیات مندرج در برگ تشخیص قطعى خواهد بود. (ماده ۲۳۹ ق.م.م)
۴. در صورتى‌که مؤدى ظرف مدت سى روز به ممیز کل مراجعه ولى توافق صورت نگیرد و یا اینکه ظرف همین مدت بدون مراجعه به ممیز کل اعتراض خود را تسلیم حوزهٔ مالیاتى نماید مؤدى به‌عنوان معترض شناخته شده در این‌صورتى موارد ذیل حائز اهمیت است:
۴/۱. پرونده مالیاتى مؤدى به هیئت حل اختلاف بدوى ارجاع که رأى هیئت مزبور قطعى است مگر اینکه مؤدى ظرف مدت سى روز پس از ابلاغ رأى هیئت یادشده با پرداخت ۱۰ درصد مالیات مورد مطالبه مندرج در رأى هیئت (با احتساب مالیات پرداختى قبلی) اعتراض خود را کتباً به حوزهٔ مالیاتى تسلیم نماید.
۴/۲. با اعتراض مؤدى به رأى هیئت حل اختلاف بدوى به‌شرح مندرج در بند ۱/۴/۱۷ پرونده مالیاتى مؤدى در هیئت حل اختلاف تجدیدنظر قابل طرح خواهد بود. رأى این هیئت قطعى خواهد بود. چنانچه هیئت حل اختلاف تجدیدنظر درآمد مشمول مالیات هیئت بدوى را تأیید کند مؤدى علاوه بر پرداخت مالیات مربوطه معادل ۲ درصد درآمد مورد اختلاف را به‌عنوان جریمه باید بپردازد.
۴/۳. چنانچه مؤدى به رأى هیئت حل اختلاف تجدیدنظر هم معترض باشد باید ظرف مدت سى روز از تاریخ ابلاغ رأى هیئت تجدیدنظر مراتب اعتراض کتبى خود را به شوراى‌عالى مالیاتى اعلام نماید. لازم به یادآورى است که در چنین حالتى مؤدى موظف است براى طرح شکایت خود در شوراى‌عالى مالیاتى معادل مالیات مورد رأى هیئت حل اختلاف تجدیدنظر (با احتساب پرداخت‌هاى قبلی) وجه نقد یا تضمین بانکى بسپرد و یا وثیقه ملکى معرفى کند یا ضامن معتبر که اعتبار ضامن مورد قبول ممیز کل مالیاتى باشد معرفى نماید که در این حالت رأى هیئت تجدیدنظر تا صدور رأى شوراى‌عالى مالیاتى موقوف‌الاجرا مى‌ماند (ماده ۳۵۹ ق.م.م)
راهنمائى‌هاى مالیاتى
۱. در صفحه اول اظهارنامه‌هاى جدید دو رقم مانده بدهکار گردش دفتر روزنامه در تاریخ تنظیم اظهارنامه و پایان دوره مالى ذکر شده که باید به استناد دفاتر قانونى شرکت‌ها و اسناد کامپیوترى تحویل شده در پایان هر دورهٔ مالى و زمان تنظیم اظهارنامه‌ها تکمیل شود.
۲. به استناد ماده ۱۴۱ قانون مالیات‌هاى مستقیم صددرصد درآمد حاصل از صادرات محصولات تمام شده کالاهاى صنعتى و ۵۰ درصد درآمد حاصل از صادرات سایر اقلام و کالاها و اجناس از هرگونه پرداخت مالیات معاف مى‌باشند. در چنین حالتى چنانچه شرکتى درآمد حاصل از صادرات کالا داشته باشد تحت رقم درآمد حاصل از صادرات از کل درآمد مشمول مالیات کسر سپس مالیات مربوطه از بقیه درآمد محاسبه و کسر مى‌شود.
۳. سود سپرده‌هاى بانکى شرکت‌هاى خصوصى و نهادهاى عمومى غیردولتى از پرداخت هرگونه مالیات معاف مى‌باشد (بند ۲ ماده ۱۴۵)
۴. سود و کارمزد پرداختى به تسهیلات دریافتى از غیرمجموعه بانکى کشور جزء هزینه‌هاى قابل قبول نخواهد بود (بند ۱۸ ماده ۱۴۸)
۵. پرداخت هرگونه مزایاى غیرنقدی، ایاب و ذهاب و تغذیه به کارگران شامل مالیات نمى‌شود (بند ۸ ماده ۹۱ قانون مالیات‌هاى مستقیم)
۶. به استناد تبصره (۴) ماده (۱۳۲) قانون مالیات‌هاى مستقیم ۲۰ درصد درآمد مشمول مالیات ابرازى حاصل از فعالیت‌هاى تولیدی، معدنی، طراحى مهندسى و طراحى مونتاژ از پرداخت هرگونه مالیات معاف مى‌باشند.
۷. به استناد ماده ۱۳۸ قانون مالیات‌هاى مستقیم پنجاه درصد از سود ابرازى حاصل از فعالیت‌هاى صنعتى و معدنى که شرکت‌ها براى بازسازى و توسعه و یا تکمیل واحدهاى صنعتى و معدنى موجود یا ایجاد واحدهاى صنعتى و معدنى جدید ذخیره نمایند از پرداخت هرگونه مالیات معاف مى‌باشد به شرط اینکه:
اولاً معافیت یا مجوز طرح توسعه یا تکمیل یا واحد جدید قبل از پایان دوره مالى از وزارت صنایع اخذ شده باشد.
ثانیاً مجمع عمومى عادى سالیانه شرکت این اندوخته را تصویب نماید. (ماده ۱۳۸ قانون مالیات‌هاى مستقیم و بند (د) تبصره (۲) قانون بودجه سال ۱۳۷۵)
۸. شرکت‌هاى پذیرفته‌شده در سازمان بورس اوراق بهادار از پرداخت ده درصد مالیات بر درآمد شرکت معاف مى‌باشند (ماده ۱۴۳)
۹. ۱۵ درصد سود سهام پرداختى یا تخصیص که طبق مصوبات مجمع عمومى شرکت باشد به آن دسته از سهامداران شرکت‌هاى موضوع بند (۸) فوق که جمع سهام هریک از آنها از ۵ درصد سرمایه شرکت بیشتر نبوده و تعداد کل سهامداران شرکت نیز از یک صد نفر کمتر نباشد، از مالیات معاف خواهد بود.
۱۰. در محاسبه مالیات بر درآمد شرکت‌ها نکات ذیل را رعایت کنند:
۱۰/۱. اول درآمد مشمول مالیات را محاسبه نمایند.
۱۰/۲. کلیه معافیت‌هاى قانونى را در درجه اول اعمال و کسر نمایند.
۱۰/۳. مانده بعد از معافیت‌هاى قانوى را با توجه به تعداد سهامداران و نرخ ماده ۱۳۱ مشمول مالیات نمائید.
۱۱. دقت نمائید که جمع ستون گردش بدهکار و بستانکار تراز آزمایشى چهارستونى باید معادل رشد بدهکار و یا بستانکار دفتر روزنامه در تاریخ تهیه تراز آزمایشى باشد.
۱۲. جمع گردش بدهکار یا بستانکار دفتر روزنامه باید با جمع بدهکار یا بستانکار تراز آزمایشى قبل از اصلاحات مساوى باشد.
۱۳. چنانچه شرکتى طى دوره مالى مبادرت به فروش اراضى یا املاک نموده باشد و مالیات نقل و انتقال آن را طبق ماده (۵۹) قانون مالیات‌هاى مستقیم پرداخت نموده باشد به درآمد حاصل از فروش این اراضى و املاک هیچ‌گونه مالیات دیگرى تعلق نمى‌گیرد (ماده ۷۶ قانون مالیات‌هاى مستقیم). در این حالت شرکت باید کلیه درآمدهاى خود را در اظهارنامه مالیاتى منعکس نماید اما از بابت درآمد حاصل از فروش املاک و اراضى هیچ‌گونه مالیاتى (حتى ده درصد مالیات شرکت به نسبت این درآمد) کسر ننماید. البته چنانچه شرکت اقدام به ساخت و ساز بیش از دو واحد مسکونى یا ادارى یا تجارى نموده باشد بساز و بفروش تلقى و درآمد این عملیات به جمع درآمدهاى مشمول مالیات شرکت اضافه خواهد شد.