دانلود تحقیق کاشت ، داشت ، برداشت زرشک

مقدمه اعضاء مختلف درختچه زرشک ( ریشه ، پوست ، ساقه ، برگ ومیوه ) ازنظرخواص طبی ودرمانی ( مانندوجوداکسی آکانتین وبربرین درریشه ) ومصارف خوراکی ( طعامها، آشهاوغیره ) وصنعتی ( رنگرزی ، تانن سازی ، منبت کاری وخاتم سازی ) وسایرمصارف آن ( ازقبیل تهیه ژله ، مرباوتهیه نوشابه ها) ازدیربازموردتوجه مردم ایران وسایرملل بوده وهست .قدمت زرشک رابه دوره اثوسن نسبت می دهند1ودرایران هم ازسالیان قبل تابه امروزگیاه شناخته شده مردم بوده است .بطورطبیعی ووحشی درمناطق مختلف ایران می روید.تنهادراستان خراسان بصورت کاشته شده نوع بی دانه آن موردبررسی قرارداشته است ولی چندسالی است که به علت بالارفتن قیمت ، کشت وپرورش آن بصورت یک گیاه اهلی بویژه درخراسان رونق گرفته است وبصورت منبع درآمدجدیدی برای کشاورزان وباغداران درآمده است .اهمیت وتوسعه روزافزون آن ایجاب می کندازطرف وزارت کشاورزی تحقیقاتی درزمینه های به نژادی وبه زراعی به عمل آید.

آزمایشات وتحقیقات درزمینه های گوناگون مانندمیزان کودموردنیاز، شناخت واقعی آفات وبیماریهاوغیره بطورجدی صورت گیردتابتوان درآینده بابهبودکیفی وکمی آن ، زرشک رادرزمره اقلام صادراتی محصولات غیرنفتی قرارداد، وازاین راه درتأمین ارزموردنیازکشورسهمی داشته باشد.فعلاً صادرات آن بطورمحدودودرسالهای 1345 بمقدار98 کیلوگرم بهمراه سماق ودرسال 1360 بمیزان 550 کیلوگرم بخارج ازکشورصادرشده است .

شک نیست درصورت بازاریابی صحیح واصولی ، می توان صادرات آنرابطورچشمگیری افزایش داد.

نام زرشک زرشک رابه نامهای سرشک ، دارشک ، زارج ، زراچ ، زرک ، زراک ، زرسک ، زرنگ وزرتک ( بروزن زرشک ) ، زاج ، زریک ، اترار، عودالریح ، عودالصلیب ، زنبل ، هروک ، زنبر، امبرباریس ( یونانی ) ، انبرباریس (عربی ) 32 وبرباریس گفته اند.درزبان فرانسه (( vinegrette )) و (( epine vinette)) ودرخت زرشک را(( vinettier ))ودرزبان انگلیسی (( barberry tree )) ومیوه اش را(( barberry )) گویند.

زرشک ازخانواده (( berberidaceae )) ونام علمی آن (( berberis vulgaris )) وچندگونه است 33 ، ازجنس (( berberis )) تاسال 1975 تعداد662 گونه نام برده شده است 34 وبرخی ازگونه های آن که درایران می رویندبه این شرح است : دیدگاه یک بیگانه مقیم ایران : دکترشلمیرهلندی 35 درحدودصدسال پیش درایران اقامت داشته وی پزشک دارالفنون ورییس بهداری تهران بوده است اوطی یادداشتی درباره زرشک نوشته است .

(( … درایران مردم آب زرشک می نوشند36 .باغذازرشک می خورند.مرباهم ازآن تهیه می کنند، این مربابسیارخوشمزه است .

دم کرده زرشک راباسنبل طیب ، برای پیشگیری ازخونریزی می نوشند،درصنعت ، زرشک رابرای رنگ آمیزی پارچه های پشمی ، ابریشمی وپنبه ای به کارمی برند.)) بربرین راازریشه درخت زرشک استخراج می کنند.مخلوط آن بازاج ، رنگ زردخالص به دست می آیدکه برای رنگ آمیزی چرم استفاده می شود.

شربت زرشک برای تهیه شربت زرشک ، نیم کیلومحصول تازه آن رادریک لیوان آب خیس می کنند.دوساعت بعدآب آن رامی گیرند.نیم کیلوشکربه آن می افزایندسپس می جوشانند.شربت به دست آمده درشیشه ای سربسته ، مدتهاقابل نگهداری است وبتدریج می توان ازآن استفاده کرد.نوعی نوشابه بسیارگواراوطبیعی نیزازآب زرشک می سازند.

اندازه محصول زرشک درهکتار نهال زرشک تاحدودپنج سال دستاورداقتصادی چشمگیرندارد.محصول درخورتوجه ازسال پنجم آغازمی شود.ازسال هفتم میانگین محصول زرشک درهرهکتارحدوددوتن خواهدبود.باافزایش سن درخت ، محصول بیشترمی شود.عمردرخت زرشک نسبتاًزیاداست .درناحیه بیرجندوقاین درختانی وجودداردکه سن آنهابه پنجاه یاشصت سال می رسد.این درختان به خوبی محصول می دهند.البته باردهی درخت یک سال درمیان است .خوشه های زرشک درروی شاخه های دوساله به بالا پدیدارمی شود.چنانچه هرس انجام نگیردمحصول کاهش می یابد.

میانگین زرشک خشک به دست آمده ازهردرختچه : نهالهای پنج ساله یک کیلو، هفت ساله هفت کیلوودوازده ساله بیست کیلوگرم خواهدبود… دوره باردهی درخت زرشک تاحدودهشتادوپنج سالگی می باشد.

بیشترین اندازه باردهی ازسالهای چهارده وپانزده آغازوتابیست وپنج سالگی ادامه دارد.ازهرچهارکیلوگرم زرشک تازه ، یک کیلوگرم زرشک خشک به دست می آید.

1-کراتی ژینا: این گونه جنگلی است ودردامنه های جنوبی البرز ( فیروزکوه تاطالقان ) می رویدودرختچه ای است به بلندی یک متر، بلندی خارهای آن تاسه سانتی مترمی رسد.

2-انترژریما: بیشتردرشمال آذربایجان ( ناحیه خوی ، قطور) ودردیگرنقاط نیزازمنجیل تازنجان ، گرگان ، سمنان ، خراسان ، اصفهان ، فارس ، تهران (پس قلعه وکرج ) ، کاشان وکرمان وجوددارد.این گونه به بلندی تاسه مترمی رسد.

3-اریان تالیس : ازالموت تاسمنان ودرکوههای ساوه وکاشان هم دیده شده است وتادومترقدمی کشد.

4-وولگاری : این گونه درختچه ای است که تاحدوددوونیم متربلندمی شود.بیشتردرآذربایجان مازندران وگرگان می روید.

5-براکیوپوتری : درکوهستانهای فیروزکوه دیده شده است .

6-شنیدر: به صورت درختهایی تابلندی چهارمتردیده شده ودرناحیه شمال ، مازندران وگرگان می روید.

7-گونه جدید: این گونه به وسیله گروه گیاه شناسان (( فلوراایرانیکا)) درخراسان بین ناحیه بجنوردومراوه تپه کشف وبررسی شده است .گونه نورابه نام خراسانیکا(( khorasanika )) نامگذاری کرده اند.

انتخاب محل وخاک : این درختچه هادرمنطقه وسیعی ازخاکها، ازلومی شنی گرفته تالومی رسی به خوبی رشدمی کنند.بنابراین انتظارمی رودکه درهرخاک باغی معمولی موفق شود، اگرچه برخی ازانواع زرشک هامحل سایه متوسط رادوست دارندولیکن بهترین نتیجه ازکشت این گیاهان درجاهای آفتابی ( یاجزئی سایه ) بدست می آید.دراراضی آهکی بخوبی عمل می آیدودرخاکهای سیلیسی موفقیت چندانی دربرندارد.زرشکهای خزان داردرخاکهای ضعیف وشرائط سخت به خوبی رشدمی کنند.

روشهای تکثیروفصل کاشت : 1-تکثیربه روش بذرکاری : تکثیرزرشک معمولاًازطریق بذوررسیده وجداشده ازمیوه صورت می گیردویابذورمیوه راپس ازرسیدن بمدت دوماه درمحلی خنک بادرجه حرارت 5 درجه سانتی گرادبصورت استراتیفه نگهداری کرده وسپس اقدام به کشت بذرمی کنند.درصورتیکه درفصل پاییزاقدام به کشت بذورگردددربهارسال بعدجوانه می زنند.یااینکه دراوایل بهاردرشاسی سرد، بذرآنرادرداخل جعبه هایی یاداخل گلدانهای محتوی دوقسمت لوم ، یک قسمت خاک برگ ویک قسمت شن ، شسته شده می کارند.نهال های جوان رادرداخل جعبه هایی نشاءمی کنند ( ازجعبه یاگلدان اولی درآورده وبه جعبه ویاگلدان دیگری انتقال می دهند) یااینکه وقتی نهال هاباندازه کافی بزرگ شده باشند، هرنهالی رابه تنهایی بداخل گلدانهای کوچکی انتقال می دهندودرنتیجه ازگلدان درآورده ودرحاشیه ذخیره ( reserve border ) نشاء میکنند.

بذوررادربسترآماده ودریک جای سایه دارنیزمی توان کاشت .

بایدتوجه داشت که نهالهای بدست آمده ازبذردارای همه خواص مادری نمی باشندوبه علت اختلاط دانه گرده ، ارقام گوناگونی ممکن است ازآنهابه دست آید.

2-تکثیربروش قلمه : تکثیرزرشک ازاین طریق به آسانی امکان پذیراست .

قلمه هارابایدازبوته هایی که دارای بهترین خواص می باشندانتخاب کرد.

قلمه هاراازشاخه های چوبی یانیمه چوبی به طول 90 یا120 سانتی متردراواخرتیریامردادماه تهیه می کنندوآنهارادرشاسی سردودرداخل بستری ازخاک شنی نشاءمی کنند.

حدود6 ماه طول می کشدکه قلمه هابه اندازه کافی ریشه دارشده وبرای نشاء کردن آماده بشوند.

3-تکثیربروش پاجوش : دراین روش به جای قلمه ازپاجوش هاکه به فراوانی دوربوته های مسن زرشک به وجودمی آینداستفاده می کنند.

برای تکثیربایدپاجوش هاراازبوته های بزرگ مادری جداکرده وبه طورجداگانه کشت کنندانواع همیشه سبز ( بویژه b .

stenophylla ) رابایستی قبل ازاینکه ارتفاع آنهابه 30 تا60 سانتی متربرسدبه محل اصلی منتقل کرد.

زیرانهال های بزرگ تربآسانی این نقل وانتقال راتحمل نمی کنند.

4-تکثیربروش خوابانیدن : این عمل به وسیله خوابانیدن شاخه های جوان دراوایل ماه خرداددرماسه ودربسترگرم سایه دارانجام پذیراست .

5-تکثیرازطریق پیوند: به علت سهولت ازدیادزرشک ازطریق قلمه وپاجوش بندرت ازپیوندبرای ازدیاداستفاده می کنند، مگردرموارداستثنایی که رقم موردنظرراروی پایه های بذری برآن پیوندکرد.

تذکر: ریشه زرشک به هوابسیارحساس است لذاپس ازبیرون آوردن ریشه آن رافوراًمی نشانندیااینکه ریشه هایش رادرکیسه ای درخاک نگه داری می کنندوقابل توجه است که به عقیده کشاورزان پیوندقبول نمی کند.

هرس اگردرختچه های زرشک رابه حالت طبیعی پرورش دهندبه صورت درختچه های خوش ترکیب که ازساقه هامی رویندوبه هرس مرتب ومنظمی نیازندارند.ولی چنانچه بخواهندکمی پابلندعمل بیاورند.

لازم است باحذف شاخه های پایین روی تنه اصلی ، پایه کوتاهی به وجودبیاورندکه شاخه های بلندبارده ازآن منشعب خواهدشد.

بااین طرزفرم دادن برداشت میوه رامی توان آسانتروکم خرج ترانجام داد.

کاشت زرشک زرشک بهترین فصل کاشت آن پاییزمی باشدبرای کاشت آن گودالی به عمق دویاسه وجب درعمق زمین کنده می شودودرزمینهای سخت یک وجب شن ریخته می شودتازرشک بتواندریشه کنددرهنگام کاشت بایدتوجه داشت که درخت ریشه دارباشدودرهر15000 متربرای اینکه درخت به خوبی رشدکندیک درخت کاشته می شودوبرای آبادی آن دربهاریادرهرفرصتی(پاییز) می توان ازکودهای حیوانی استفاده کردکودهای شیمیایی کمترمورداستفاده قرارمی گیردزیرابه زمین ضررمی رساند.

وبعدازکاشت برای اینکه درخت خودرابگیردوخشک نشودآب داده می شودوهر12 روز یا24 روزبایددرخت بایدآب داده شودچنانچه زرشک درزمین خوبی کاشته شده باشد ( زمینی که شنی یاریگی نباشد) ودراول پاییزکوبیده شود ( یاکوبنده شودیعنی خاک آن زیروروشود) چنانچه درزمستان به وسیله باران یاآبیاری شده باشددرزمستان آب نخوردخشک نمی شودبااین وجوددرموارددیده شده کم آبی یکی ازعوامل کاهش زرشک یابرگ زردی زرشک بوده وحتی درچندسال اخیرکه باخشکسالی منطقه بیرجندوقاینات روبروبودیم بسیاری ازدرختان میوه خشک شدکه زرشک هم ازاین دایره مثتثنی نبود.

دریک قطعه زمین که متعلق به حاج غلامحسین ازروستای چهکندوروشناوندبودودرآن حدوداً 70 درخت زرشک وجودداشت فقط 16 عددپس ازآبیاری نشدن ظرف دو، سه سال باقی ماندکه آن هم بخاطراین بودکه 16 درخت درکنارجوی آب ورودخانه فصلی قرارداشت البته این قطعه زمین شنی بودوحاج غلامحسین نتوانسته بودبه علت فلج شدن پایش به آن رسیدگی کندوعلاوه براین دوساعت آب که داشت متعلق به یکی ازخانهای منطقه بودکه ازپیرمردآن راآن خان گرفت واین موردهنگام باخشکسالی اخیربودزرشک حتی درآب شورقادربه رشدمی باشد دریک قطعه زمین که متعلق به حاج غلامحسین ازروستای چهکندوروشناوندبودودرآن حدوداً 70 درخت زرشک وجودداشت فقط 16 عددپس ازآبیاری نشدن ظرف دو، سه سال باقی ماندکه آن هم بخاطراین بودکه 16 درخت درکنارجوی آب ورودخانه فصلی قرارداشت البته این قطعه زمین شنی بودوحاج غلامحسین نتوانسته بودبه علت فلج شدن پایش به آن رسیدگی کندوعلاوه براین دوساعت آب که داشت متعلق به یکی ازخانهای منطقه بودکه ازپیرمردآن راآن خان گرفت واین موردهنگام باخشکسالی اخیربودزرشک حتی درآب شورقادربه رشدمی باشد ( نه درآب که ازآن حتی می توانندنمک استخراج کنندوزیادشورهست که درآن هیچ درختی رشدنمی کند) درمواردی که می توان به استفاده ازآب شوراشاره کرددرمنطقه بیرجنددرروستاهای کندر، اشنحاباد، چهرک ، قابل ذکراست که فاصله خوب یک درخت زرشک ازدیگری هفت مترمی باشد.

برداشت زرشک برای چیدن زرشک درمناطق بیرجندوقاینات معمولاًفصل چیدن پاییزمی باشددراین زمان زرشک قرمزرنگ می شودوطعم آن ترش مایل به شیرین می شودومعمولاًدرآبان ماه رنگ دانه های زرشک سرخ شده وکشاورزان باسرخ شدن زرشک آن رابرداشت می کنند.

چراکه براثرسرمازرشک حالت خودراازدست می دهدودراصطلاح سرمازده می شودزرشکهای سرمازده طعم خوبی ورنگ خوبی ندارندفصل سرمامعمولاًدرآذراتفاق می افتد(فصل زمستان ) زرشک درسال سوم نشان می کند( اندکی زرشک که ناچیزاست ) ودرسال پنجم زرشک دهی آن شروع می شوددرخت درزمینهای آبادوباخاک خوب ودرزمینهایی که علوفه های آن چیده می شودوکودداده می شوددرخت درسال پنجم درچنین زمینهایی می تواندحتی 10 کیلوزرشک داشته باشدامادرزمینهای رهاشده زرشک قابل توجهی ندارداین براساس تجربه می باشداگرعمردرخت حتی 20 ساله شودورسیدگی مناسبی به آن نشودزرشکی نخواهدداشت ویاناچیزخواهدبودوبرای چیدن زرشک شاخه های زرشک دارراجدامی کنندتقریباً درهفت سال پیش درمنطقه چهکندوروشناوندکسی علاقه ای به زرشک نداشت ومردم معتقدبودندکه زرشک به زحمت آن نمی ارزد( ارزش ندارد) اما حاج غلامحسین یعقوبی پیشنهادکردکه شاخه های زرشک دارراازدرخت جداکنندکه این عمل به هرس کردن درخت هم کمک می کندمردم این روستاپس ازاین پیشنهادبه کاشتن زرشک روی آوردن به گونه ای که محصول اصلی آنان محسوب می شوددرحال حاضرزرشک محصول اصلی بسیاری ازروستاهای منطقه بیرجندوقاینات راشامل می شودوبرای آسیب نرسیدن به دست توسط خارهای زرشک مردم این مناطق ازدست کاله ( دستکش زخیم ) معمولاًاستفاده می کنندالبته دربعضی مواقع ازچوب برای ریختن زرشک برروی سفره هایی که بر زیردرخت پهن شده استفاده می کنندکه این مورددربعضی ازروستاهاکه زرشک زیادی دارندظاهراانجام می شودکه براثرزدن چوب به درخت برای ریختن زرزشک معمولاً دانه های زرشک پاره شده وآب آن می ریزدوزرشک مطلوبی برداشت نمی شودوچیدن آن بادست به صرفه نیست ومعمولاًبرای چیدن درختهایی که زرشک کمی دارنداستفاده می شودقابل ذکراست که زرشک سال درمیان زرشک می کندیعنی از80 سال عمرخود40 سال زرشک داردو40 سال زرشک ندارد.

پس ازچیدن زرشک به روش دستی یاچوب زدن آن رادرخرمنهاویازمینهای مسطح پهن کرده وبرای اینکه ازبارندگی حفاظت شودبرروی آن نایلون می اندازندالبته گاهی شاخه زرشک دارکه بامقراض یاطاق برویاقیچی چوب بر، ازشاخه جداشده رانیزبرروی زمین می گذارندبرای خشک شدن امابرای نگهداری بهترویاپفکی کردن زرشکی که باشاخه جداشده دراتاقهایی باطبقه های چوبی شاخه های زرشک برروی طبقه های چوبی قرارمی دهندتاخشک شودومعمولاًتابهارطول می کشدکه زرشک دراتاقهاخشک شودوبرروی زمین صاف یاخرمن پس ازآنکه کمی خشک شدباشروع زمستان وبارندگی آن رابه اتاق آورده ومعمولاً تابهارکاملاً خشک می شودالبته بعضی آن رامی فروشنددرزمان چیدن یاپس ازجمع کردن ازخرمنها، مردم سعی می کنندپس ازپاک کردن زرشک آن رابفروشندچون به قیمت بالاتری می توانندباپاک کردن بفروشندوبرای پاک کردن معمولاً ازقربال یابادزدن یادستگاههای قربال زرشک برا ی جداکردن برگهاودم زرشک استفاده می کنندوبعدمانندبرنج آن راتمیزمی کنندوبه اصطلاح پفکی می کنندوبعضی هم زرشکها رابابرگها باقیمت کمترمی فروشندوبعضی زرشک رابردرخت با یک قیمتی که خریدارمی گویدمی فروشندوبعضی زرشکهای چیده شده راچکی یعنی تخمینی می فروشندوبعضی زرشکهاراتاآخرسال نگه می دارندتاقیمت آن گرانتر بشودوبفروشندالبته تاآخرسال امکان اینکه شاهپریکهابه زرشکهاداخل خانه حمله کندوجودداردومعمولاً شاهپریکهابه زرشکهاآسیب می رسانندقیمت زرشک نوسانات بسیاری داردبه عنوان مثال درسال 79 ( 500 – 400 ) تومان – آخرسال 800 تومان درسال 80 ( 500 – 400 ) تومان البته درآخرسال به 1400 تومان رسیدوامسال 81 به 2000 تومان که بیشترین قیمت درسالهای اخیربوده البته درطول سالهازرشک درحال نوسانات وگاهی نوسانات شدیدقرارداردامسال باوجودآنکه قیمت به 2000 تومان می رسدبیشترزرشکهای سال گذشته قابل فروش می باشندچراکه زرشکهای امسالی هنوزخشک نشده اندالبته زرشکهای ترباتوجه به قیمت 2000 تومان خریدوفروش می شودالبته قابل توجه است که ازهر5 کیلوزرشک ترمعمولایک کیلوزرشک خشک حاصل می شودکه زرشک خشک کیلویی 2000 تومان می باشدوترقیمتش پایین تراست .

آبیاری وداشت زرشک : آبیاری همانطورکه قبلاگفته شدبستگی به عوامل خاک وغیره دارداماآبیاری کردن درزمستان وتابستان برای افزایش محصول اهمییت دارد.

انواع روشهای آبیاری : آبیاری شیاری : برای آبیاری شیاری ، شیاری درپای درختان باعمق 30-40 سانمتیمتروپهنای 20 – 30 سانتیمترایجادمی شودوبافاصله 75 تا150 سانتیمترمی باشدوبستگی به ردیفی که درختان واقع شده دارددرمحل تحقیق مااین روش بیشترین کاربردراداردچراکه کشاورزان معتقدندآب کمتری مصرف می شودوسطح نفوذی آب 40 تا70 درصداست .

آبیاری نواری : که درزمینهای مسطح مورداستفاده قرارمی گیردواغلب به عنوان غرقابی نامیده می شوددراین روش شیب سطح زمین1 % می باشدیاکمترازاین روش نیزبه طورمحدوددرروستای چهکندوروشناوندیاروستاهای اطراف استفاده می شودبرای البته درختان وسطح نفوذی آب 40 تا80 درصداست .

آبیاری بارانی : مناسب برای زمینهای ناهموارامادرآبهای دارای املاح ونمک باعث نشستن نمک برروی برگ هاشده وباعث سوختگی برگهاوآفت درختان می شودامابه خاطرهزینه داشتن نسبت به روش های بالاومشکل بودن ایجادآن درروستاهای بیرجندازاین استفاده نمی شودحتی کشاورزان معتقدندکه آب مناسبی به محصول نمی رسدالبته بعضی که کمی آگاهی دارند.

قطره چکانها: که جدیدترین نوع آبیاری می باشدکه لوله ها به صورت قطره چکان ازکناردرخت می گذردوهرچه درخت بزرگ ترباشدقطره چکانهابیشترمی شونداز2 – 8 عدد وکمی پای درخت گاهی شوره می زندکه بایدتمیزشودوحتی دارای سیستم اتوماتیک آبیاری درزمان معین می باشدکه به دلیل مشکلات بالا ازآن استفاده نمی شود.

فایده های درخت زرشک ومیوه آن این درخت باتنه های فراوان وانبوه ، باشاخه شکننده دارای فایده های زیادی است .

پوست شاخه های آن راخشک می کنندوبرای درمان بیماریهایی چون یرقان ، سنگ کلیه وسنگ کیسه صفراورفع اعتیادبه کارمی برند 23 درکشورهای چین وژاپن ازدیرزمان ازآن استفاده می کرده اند.

پوست ریشه زرشک به صورت استعمال خارجی و4 گرم درنیم لیترآب جوشانده معادل سه فنجان درروزبین دوغذابنوشند.

ودرطب سنتی آن راگرم وخشک ، قابض ومدرمی دانند.

جوشانده شاخه های جوان همراه بابرگ آن ، برای پیشگیری ازگسترش بیماریهای دهان ودندان به صورت موضعی ( مزه مزه کردن ) مصرف می شود.

میوه زرشک سته ، یعنی گوشتی وشبیه انگورکوچک وبه رنگ زیبای زرشکی است .

زرشک ( دانه داروبی دانه ) ازدیدطب سنتی سردوخشک است .

دزمقدارکم قابض ودرمقدارزیادترمسهل ومدرمی باشدونیزشامل خواص زیراست : مقوی قلب ، صفرابر، مسکن حرارت معده وکبدوبندآورنده خون ازبواسیر24 .

برای بیماران سردمزاج ، بایدباادویه گرم وخوشبومانندسنبل – طیب یاقرنفل مصرف شود.

ازآب زرشک برای درمان مسمومیتهاوپیشگیری ازاستفراغ استفاده می کنندوتب بری قوی است 25 .

مقدارمصرف هروعده آب زرشک ، صدگرم ( حدودنیم لیوان ) واززرشک خشک پانزده گرم بسنده خواهدبود.

کسانی که سرفه می کنندبایدآب زرشک راباکمی عسل بنوشند.

یونانیان ورومیان قدیم بازرشک آشنایی داشته اند.

سیمون ژانون سی ( simon januensis )درقرن هشتم ، نخستین کسی است که آن رابه عربی بربویی نامید.

درسال 1554 میلادی شخصی به اسم ماتیول ( matthiole ) نام : کرسپینوس ( crespinus ) رابرزرشک نهاد.

درایتالیاهنوزبه همین نام مشهوراست 26 .

ازنشانه هاپیداست که ازدیرباز، زرشک رادرایران می شناخته اندوازخواص آن آگاهی داشته اند.

درتاریخ آمده است که حکیم زکریارازی زرشک رابرای آدمی مفیدتشخیص داده وبه هارون الرشیدخلیفه عباسی سفارش کرده است که برای درمان تب ،عطش والتهاب آب زرشک بنوشد.

غرغره ده گرم زرشک کوبیده ( گردزرشک دانه دار) درصدسانتی مترمکعب آب که یک دقیقه جوشیده باشد، گلودردرادرمان می کندونوشیدن دوفنجان ازآن برای مداواوتسکین موقت تنگی نفس مفیداست .

این میوه دارای حدودشش درصداسیدهای (( مالیک )) و(( تارتاریک )) می باشدوبه همین علت ترش مزه است .

حدودچهارونیم درصدقندداردونیزویتامین ث یااسیداسکوربیک ، اسیدمالیک آن 6 / 6 درصد، دارای موادپکتیکی ، صمغ ، نوعی اسیدعطری وپاره ای نمکهای معدنی است .

درهرمیوه زرشک( زرشک دانه دار) دودانه وگاهی سه دانه دیده می شود.

ساییده دانه زرشک برای درمان زخم روده به کارمی رود27 .

دراروپاشرابی اززرشک می سازندکه برای مداوای تب وهمراه باداروهایی دیگربرای دفع رخی انگلهای دستگاه گوارش به کارمی رود.

درضمن این شراب ترش مزه است واثرقابض دارد.

دربیماریهای دهانی بویژه ورم لثه وواگذاری آن توصیه شده است که برگ درخت زرشک رابیماربجودیاجوشیده وصاف کرده برگ آن رامزه مزه کندبرطرف می شود.

دربیماریهای دهانی به علت کمبودویتامین ث آسکوربوت نیزبسیارمفیداست .

جوشانده برگ زرشک رابرای مداوای زخمهابه صورت استعمال خارجی به کارمی برند.

ازقرن هفدهم ریشه وپوست شاخه این درخت رابه عنوان صفرابرومداوای بیماری یرقان ( زردی ) استفاده می کردند.

جوشانده برگ نیزدردرمان رقیق شدن خون ومداوای اسهال مزمن به کارمی رود.

بربرین ( berberine ) ماده ای است که درپوست شاخه های این گیاه وجودداردازجنس الکالوییدواندازه آن حدود7 / 1 درصدوخیلی تلخ است .

درآب سردکمترحل می شودودرالکل وآب گرم محلول می باشد.

بربرین درصنعت رنگ سازی مصرف دارد.

ازمخلوط کردن شیره میوه رسیده بازاج ، رنگ قرمزارغوانی ساخته می شود.

گل زرشک نیزدارای ماده ای الکالوییدی است به نام اوکسیاکانتین oxyacantine درپزشکی استفاده می شود.

درجوانه هاوریشه گیاه ، نوعی قند، موسیلاژ ، موادپکتیکی وموادرزینی است .

ازریشه آن تاکنون توانسته اندفزون بربربرین واکسیاکانتین ، بربامین (berbamine ) ، پالماتین ( palmatine ) ، ژاتوریزین ( jatorrhizine ) کلامبارین (colambarine ) وبربرولین ( berberoline ) تهیه وموردبهره برداری قراردهند28 .

آفات وبیماریهای مهم زرشک درایران الف – فهذرست قاچهای مهمی که دردرختچه زرشک شناسایی وگزارش گردیده است باذکرمناطق انتشارآن بشرح ذیل می باشد1.

زرشک berberis گرگان ( پتراک ، 1949 ) aecidium haussknechtianum ( p .

henn.

) هراز( 1960 ، gorstad ) puccinia arrhenatheri ( kleb.) eriks septoria berberidis ( niessl ) کجور( پتراک 1949 ، اسفندیاری ، 1951 ) berberis densiflora ( rafin.) puccinia graminis ( pers.

) دماوند( پتراک 1941 ، golato 1960 ).

Berberis integerrima ( bge.) = b .

vulgaris Berberis vulgaris ( l .

) Aecidium haussknechtianum ( p .

henn.) النگه ، اگیل ، گچسر، گنداد، سلطان آباد.

( bornmuller 1908 ، 1911 ، اسفندیاری 1946 ، شریف وارشدا1966 ) arthonia dispersa ( schrad .

) rehm.

گرگان ، شاهرود.

( شریف وارشاد، 1966 ).

Cucurbitaria berberidis ( pers.) gray این قارچ روی شاخه های زرشک بسرمی برد( بیماریهای گیاه ، قارچهای انگلی : دکترعزت اله خبیری ) microsphaera berberidis ( dc.

Ex merat .

) lev .

دماوند، فشم ،مازندران ( اسفندیاری ؛ 1948 ؛ 1958 ؛ محمدی دوستدار1967 ،ارشاد1971 ).

Puccinia graminis ( pers .

) ( pers .

ex emel .

) bornmuller دماوند، فشم ، گچسر،کرج ،مازندران ،رضاییه ،شهرستانک .

1908 ، پتراک واسفندیاری 1946 ، viennot – bourgin 1958 ، golato 1960 ، شریف وارشاد1966 ).

Thyblidaria esfandiarii ( petr .

) گرگان ،شاهرود( اسفندیاری وپتراک ، 1950 ، شریف وارشاد1966 ) .

ب – آفات زرشک 1 1 – gonocerus acuteangulatus ( goeze .

) fam .

coreidae این آفت به برگ وجوانه های زرشک دراستانهای شکمالی ایران حمله می کند.

2 – liosomaphis berberidis ( kalt .

aphididae شته زرشک – این شته به برگهای زرشک دراستانهای شمالی حمله می کند.

3 – lymantria dispar ( l .

) = porthetria dispar ( l .

) > ocneria dispar ( l .

lymantriidae پروانه ابریشم باف ناجور- به برگهای زرشک دراستانهای شمالی ایران حمله می کند.

4 – malacosoma neustia ( l .

lasiocampidae پروانه تخم انگشتری – به برگهای زرشک دراستانهای شمالی ایران حمله می کند.

5 – rhagoletis cerasi ( l .

tephritidae مگس گیلاس – این مگس به میسوه های زرشک دراستانهای شمالی وآذربایجان حمله می کند.

زرشک میزبان مرض زنگ گندم : دراوایل قرن هفدهم کشاورزان فرانسوی متوجه شدندکه هرجابوته های زرشک وجوددارد، آلودگی مزلرع گندم به زنگ سیاه ساقه گندم بسیارزیاداست .

این مسیله موردبررسی دانشمندان قرارگرفت ومحرزشدکه نوعی اززرشک می تواندمیزبان زنگ سیاه گندم باشدوانتشارآنراتسهیل نمایدلذادرکشورفرانسه درسال 1660 درمنطقه rouen قانونی برای ریشه کن کردن بوته های زرشک درحوالی مزارع گندم وضع واجراء گردید.

دولت ایالات متحده آمریکانیزدرسال 1918 قانونی برای ریشه کن ساختن بوته های زرشک وضع نمودودران جرایم سنگینی برای متخلفین پیش بینی شد.

( ازسال 1918 باین طرف تاکنون حدود500 میلیون بوته زرشک رانابودکرده اند2 )ولی مطالعات بعدی نشان دادکه ناتبودکردن میزبان ثانوی زنگ درقطع سیکل زندگی قارچ وتقلیل شدت بیماری تاثیری نداردحتیب ریسشه کن کردن کامل بوته های زرشک درناپدیدشدن زنگ گندم نتیجه ای نداردزیرادرمناطق گرمسیر، قارچ زمستان رامی تواندبصورت اورودوسپور3 بگذارندوبون احتیاج به میزبان ثانویه ( زرشک ) قادرخواهدبودکه دراوایل بهاربوته های گندم راآلوده کند.

پس ازگذشت زمستان اوردوسپورهامی تواندتوسط بادازمناطق گرمسیربنواحی سردسیرانتقال یابدودرآنجامزارع گندم راآلوده نماید.

این زنگ درایران دردرجه دوم اهمیت قراردارد، درحالیکه درکشورهای اروپایی وآمریکااهمیت آن بیش اززنگ زردمی باشددرایران ابتدادرسال 1326 بتوسط آقای اسفندیاری گزارش گردیدمانندزنگ زردگندم درتمام مناطق ایرانیافت می شود.

زیست شناسی زنگ سیاه گندم نسبتاً هوای گرم رادوست دارد.

بنابراین این زنگ موقعی درمزرعه ظاهرمی شودکه تقریباً نشوونمای زنگ زردمتوقف شاست ومعمولاً چنین موقعی بااوایل تابستان گرم مصادف می باشد.

زمستان گذرانی قارچ درنواحی سردبه شکل هاگهای پاییزه انجام می گرددکه بهجوانه زدن آنهادربهاروتولیدبازیدیوسپوربوته های زرشک راکه میزبان واسط ( ثانوی ) قارچ است آلوده کرده وروی آن تولیداسیدی واسیدیوسپورمی نماید.

اسیدیوسپورهاروی گندم یامیزبانهای وحشی خانواده گندمیان منتقل شده وبالاخره بیماری رادرابتدای سال درمزارع گندم شروع می نمایند.

بنابراین درنواحی سردکه زمستان گذرانی قارچ بوسیله هاگهای بهاره ممکن نیست ، وجودبوته های زرشک ـ b .

vulgaris ) که میزبان واسط زنگ سیاه می باشدووسیله ای برای انتقال بیماری ازسالی بسال دیگراست ، اهمیت دارد.

بطورکلی مرحله ئسیدین این قارچ برروی گونه هاوجورهای زرشک ( berberis ) ومرحله پروبازیدواوردوسپورآن برروی غلات ( خانواده گندمیان ) تشکیل می یابد .