مقدمه
افزایش سرسام‌آور مواد مخدر در جهان و قاچاق روزافزون این مواد پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید می‌کند. گسترش شبکه قاچاق بین‌المللی و دام اعتیاد، میلیون‌ها نفر جوان را به فساد و کام مرگ می‌کشاند و سوداگران مرگ را به ثروت و قدرت می‌رساند. اعتیاد یک مسئله بهداشتی و بلایی اجتماعی و دارای جنبه‌های متعدد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانی، اخلاقی و حقوقی است . از این رو آگاهی خانواده‌ها درباره سرانجام نکبت‌بار اعتیاد در پیشگیری و مهار آن کمکی موثر به شمار می‌آید.
اعتیاد عبارت از وابستگی به عومال یا موادی که تکرار مصرف آنها با کم و کبف مشخص و در زمان معین از دیدگاه معتاد ضروری می‌نماید. یعنی تداوم بخشیدن به مصرف مواد و عوامل مخدر درمانی عامیانه، غیرمعمول، دور از موازین علمی ومعتاد کسی است که نیازمند و وابسته روحانی _ جسمانی به مواد و عوامل مخدر و عادت‌زا می‌باشد که به منظور برآوردن آن بایستی از این مواد به طور مداوم و در فواصل مشخص استفاده کند.
اعتیاد
اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی از دارو ها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیاد آور و سرخوش و راضی می‌شود و با توقف مصرف دارو دچار خماری و اختلال شدید جسمانی می‌گردد. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز می‌شوند. به موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل می‌شود مصرف خود را افزایش می‌دهد. شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیادآور بر حسب نوع و اقثر آن متفاوت است. برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد می‌کند و برخی دیگر با وجود تاثیری که بر روی آن و ذهن فرد می‌گذارند اعتیاد دهنده به شمار نمی‌آیند.
انواع اعتیاد
اعتیادات مجاز
اعتیادات مجاز عبارتند از:
وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده به طور طبیعی یا صناعی به دشت می‌آیند. و شامل بسیاری از مواد دارویی به ویژه آرام‌بخش‌ها و خواب‌آورها می‌شوند که این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خودسرانه مصرف می‌شوند.
اعتیادات مجاز خودبه دو دسته تقسیم می‌شوند. اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی به عنوان دارو شناخته می‌شوند. و اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادت‌زا هستند و تداوم را ایجاب می‌کنند همانند تنباکو و مشابهین آنها. اعتیادات به این مواد از ساده‌ترین تا خطرناکترین عوارض را در معتاد به طور غیر مستقیم در خانواده و جامعه موجب می‌گردد. مثل عوارض قلب و عروق، سرطان در دستگاه تنفس.
اعتیادات غیر مجاز
اعتیادات غیرمجاز عبارتند از:
وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد بهره‌گیری از عواملی که بنا بر قوانین کشوری یا بین‌المللی غیر مجاز شناخته می‌شوند. این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاهپزشکی، بهداشتی، روانی و اجتماعی می‌باشد.
علل مختلف اعتیاد عبارتند از:
ارضاء هوس‌ها، زیاده طلبی، گرفتن انگیزه‌های احساسی، احساس یکنواختی، بیکارگی و وقت‌گذرانی، فقر، عدم عدالت اجتماعی، و ناهنجاریهای مالی و اقتصادی و بسیار رفاه و عوامل درونی مثل نوسانات فیزیولوژیک و پاتوفیزیولوژیک یعنی بیماریهای جسمی و وروانی به ویژه در اشکال حزین و رنجور کننده و نارسایی اصول پزشکی در مورد تامین بهداشت جامعه و عدم توان درمان کلیه بیماریهای موجود، یکیاز دلایل اصلی اعتیاد می‌باشد.
انواع مواد
تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پ تی‌دین و بعضی چسبهای صنعتی.
مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز می‌باشد مانند آمفتامین.
مواد توهم‌زا که فعالیت روانی را مختل و ایحجاد توهم می‌کنند مانند حشیش، ال.اس.دی، مسکالین و پسیلوسیلین.
خواب‌آورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضد اضطراب و آرام‌بخش مانند مپروبامات و بنزودیازپین‌ها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
در زیر برخی از مواد مذکور را توصیف می‌کنیم.
تریاک و مشتقات آن
تریاک شیرابه سفت شده/ ای است که از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود. برای تهیه تریاک کپسول نارس خشخاش را تیغ می‌زنند و با روشهای خاصی شیرابه‌ها را جمع‌اوری کرده و آماده مصرف می‌کنند. رنگ تریاک معمولا قهوه‌ای و بوی آن نافذ و قوی است. هر چند تریاک در دست پزشک دارویی موثر برای درمان بیماریهاست و مشتقات آن در بسیاری از داروها از جمله برخی شربت‌های سرفه وجود دارد اما مصرف نادرست آن فاجعه می افریند و تریاکی‌ها همگی ئچار عوارض متعدد می‌شوند. با مصرف تریاک در ابتدا نوعی نشاط و خوشحالی زودگذر به شخص دست می‌دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می‌شود که فرد را برای به دست آوردن آن حالت خوش اولیه به مصرف مجدد تریاک وا می‌دارد.
حرکات اردی معتاد پس از مرحله اول کند می‌گردد و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود. اراده تریاکی سست و متزلزل و گریز از دام اعتیاد برایش مشکل است. معتاد از لحاظ اجتماعی و اخلاقی به قهقرا می‌رود و با زیر پا گذاشتن ضوابط اخلاقی و قوانین و مقررات همه فعالیتت خود را پیرامون بدست آوردن ماده مخدر متمرکز می‌سازد. در صورتی که ماده مخدر به معتاد نرسد دچارعلایم خماری می‌شود و نشانه‌هایی مانند خمیازه، آبریزش از بینی، عطسه، عرق زیاد، تپش قلب، لرز، بی قراری و اضطراب در او به وجود می‌آید. با ادامه محرومیت، عوارض شدید تر و استفراغ، اسهال، بی اشتهایی، دردهای شدید پشت و شکم و عضلات دست و پا به عوارض دیگر افزوده می‌شود.
تریاک در انسان سبب مسمومتی حاد و مزمن می‌شود . در مشمویت حاد که خیلی سریع بروز می‌کند ابتدا مرحله تحریکی فرا می‌رسد، بیمار دچار سردرد، سرگیجه، سنگینی سر می شود و سپس احساس تشنگی شدید می‌کند. آنگاه بیمار به خواب آهسته فر رفته و به طرف مرگ سیر می‌کند. مردمک چشم تنگ می‌شود و دیگر به تحریک با نور پاسخ نمی‌دهد. تنفس نیز خیلی آهسته می‌شود و از 4 تا 5 نفس در دقیقه تچاوز نمی‌کند. مرگ ممکن است در طی چند دقیقه تا چند ساعت در اثر اغما و وقفه در تنفس پیش آید. گاهی نیز مسموم با یک بهبودی زودگذر چند روزه مانده و سذانجام جان می‌سپارد. در گذشته بسیاری از مسمومیت‌ها و خودکشی‌ها با تریاک انجام می‌گرفت. مسمویت و مرگ با تریاک فراوان مشاهده می‌شود. مسومیت مزمن در نزد معتادان دیده می‌شود. آلکالوئیدهای مهم تریاک را که عبارتند از مرفین، کدئین، نارسئین، نارکوتین و پاپاورین می‌توان به ظرح زیر خلاصه کرد: مرفین مهمترین آلکالوئید تریاک و دارای طعمی تلخ است.
هروئین
یکی از مشتقات مرفین، هروئین است که از استیله شدن مرفین به دست می اید. مرفین داروی ضد درد با ارزشی است که برای تسکین دردهای حاد و شدبد به کار می‌رود. کدئین، پس از مرفین، از آلکالوئیدهای مهم تریاک محسوب می‌شود و اثر تخدیر کننده ندارد و برای تسکین سرفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. موارد اعتیاد به کدئین به ندرت مشاهده شده است.
بنابراین در بین آلکالوئیدهای تریاک، هروئین به عنوان خطرناکنترین ماده مخدر شناته می‌شود. اعتیاد به هروئین بسیار قوی و خطرناک است و مصرف آن وابستگی شدید جسمی و روانی اسجاد می‌کند. هروئین از راه استنشاق، تزریق زیرجلدی و تزیرق درون سیاهرگی استفاده می‌شود. از آنجا که فروشندگان مواد مخدر، برای سود بیشتر هرویئن را با گنه‌گنه، گچ، لاکتوز، نمک و مواد دیگر مخلوط می‌کنند در نتیجه هروئین ناخالصی که به دست معتاد می‌رسد بیش از 5 درصد هروئین خالص ندارد. ناخالصی‌های هروئین و نیز غیر استریل بودن سرنگ تززریق، یکی از علل مرگ مهعتادان است تا کنون هزاران نفلر جوان را از پای درآورده است.
پس از آنکه فرد با مصرف هروئین احساس سرخوشی و لذت کرد ناگزیر به ادامه مصرف آن می‌شود و با احساس لزوم استعمال از لحاظ جسمی و روانی به دارو وابسته می‌َود. معتاد در می‌یابد که اگر به دارو دسترسی نداشته باشد اضطراب، بی‌قراری و عوارض دیگر در او بروز می‌کند. این وابستگی سبب می‌شود که نه تنها مصرف دارو را ادامه دهد بلکه هر بار مقدار مصرف را نیز اندکی افزایش تحریک‌پذیری می‌شود. افراد معتاد به تدریج ضعیف و پژمرده می‌شود و در اثر اختلالات روحی و روانی میل به کار را از دست می‌دهند. در واقع همه فعالیت‌های معتاد برای به دست آوردن دارو برای نوبت دیگر صرف می‌شود و در این راه از دروغ، دزدی و پشت پا زدن به همه قیدهای اخلاقی و اجتماعی ابایی ندارد.
کوکائین
کوکائین از برگ کوکا به دست می‌اید. کوکا بوته‌ای است از جننس اریتروکسیلوم که دارای برگهای ساده و همیشه سبز است. برگ کوکا دارای دو نوع تانن است و از مدتها پیش در آمریکای جنوبی و مکزیک افراد فقیر برای رفع گرسنگی آن را می‌جویده‌اند. اما کوکائین سمی و خطرناک است نه برای رفع گرسنگی بلکه برای اثر محرکی که دارد مورد استفاده قرار می‌یگرد. کلریدات کوکائین دارای اثر بی‌حس کننده موضعی است و از این خاصیت آن برای تسکین درد و بی‌حس کردن موضع برای عمل جراحی استفاده می‌شود. کوکائین محرک قشر مغز و دستگاه عصبی مرکزی است. مصرف آن سبب تهییج و بی‌خوابی می‌شود و به توهم و هذیان می‌انجامد. هر چند کوکائین از نظر فیزیولوژیک اعتیادآور نیست اما از لحاظ روانی شخص را به نبال خود می‌شکاند و استفاده از آن همان عواقب فردی و اجتماعی را که مواد اعتیادآور دارند به بار می آورد.
افرادی که کوکائین مصرف می‌کنند ابتدا احساس سرخوشی و نشاط می‌کنند و خود را سعادتمند و نیرومند و توانا به انجام کارهایی که به طور معمول قادر به انجام آنها نیستند می‌پندارند. حالت تحریکی، بی‌قراری، اضطراب، ترس، پرحرفی، بی‌خوابی، هیجان و توهم و گیجی پس از مرحله اول گریبان‌گیر فرد می‌شود و قدرت واهی او رو به زوال می‌رود. از این رو شخص به مصرف مجدد دارو می‌پردازد و دایره معیوب ادامه پیدا می‌کند. فرد کوکائینی معمولا دچار توهم‌های حسی و هذیان است و گاه حنی دوستان خود را نیز به جا نمی‌آورد و اشخاص را به جای یکدیگر عوضی می‌گیرد.
آمفتامین ها
آمفتامین دارویی است که به عنوان محرک روانی شناخته شده است و چون سبب بی‌اشتهایی می‌شود در درمان چاقی نیز از برخی از انواع آن استفاده می‌شود. استفاده مداوم از آمفتامین‌ها نوعی اعتیاد با نشانه‌هایی چون بی‌اشتهایی، کاهش وزن، تندی ضربان قلب و تنفس، لرزش ، افزایش تحریک‌پذیری ، بی‌خوابی و روان‌پریشی ایجاد می‌کند.