دید کلی
داروهای مسکن به طور وسیع و فزایندهای در سراسر جهان مصرف میشود. اغلب، تسکین برای یکی از موقعیتهای زیر جستجو میشود: تنشهای هیجانی، تنش مزمن، افزایش فشار خون ، تقویت عوامل ضد درد، کنترل تشنج، به عنوان عوامل جانبی در بیهوشی، تجزیه و تحلیل تخدیری و بعنوان عامل برطرف کننده دردها و دردهای مفصلی.
تاریخچه
مطابق کتاب مقدس، حضرت نوح احتمالا اولین کسی است که اثر القای خواب اتانل را مدتی نه چندان زیاد پس از طوفان تجزیه کرده است. در زمانهای باستان، عوامل دیگری با آثار مشابه نظیر بلادون و مرفین نیز به اتیل الکل اضافه شدند. با این وجود این مواد واقعا مسکن نمیباشند. اثر مسکن تقریبا در تمامی گروه داروها یافت می شود عواملی که این اثر را ایجاد می کنند، بتدریج از صد سال پیش تا اکنون کشف شدهاند. کلرال هیدرات که در سال 1832 توسط لی بیک کشف شد، در سال 1869 توسط لیبریش به عنوان یک داروی خواب آور با موفقیت مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین در سال 1827 لروکس، سالیسین را از درخت بید (سالیکس آلبا) جدا نمود و در سال 1837، پیریا اسید سالیسیلیک را ا سالیسین تهیه نمود. آسپرین برای اولین بار توسط جرارد در 1853 تهیه شد و در سال 1899 توسط ایخن گروم مورد ارزیابی فارماکولوژیک قرار گرفت اما افتخار آن نصیب درسر "Dreser" که یک ریاضیدان و رئیس ایخن گروم بود شد. سایر داروهای مسکن نیز بتدریج معرفی شدند و مطالعه بر روی آنها هنوز ادامه دارد.
طبقه بندی
داروهای مسکن به دو نوع داروهای مسکن_خواب آور و داروهای مسکن_تب بر تقسیم میشوند:
داروهای مسکن_خواب آور
انواع داروهای مسکن_خواب آور داروهای مضعف عمومی یا غیر انتخابی سیستم اعصاب مرکزی هستند. این مواد برای کاهش بیقراری و تنشهای هیجانی و همچنین برای تسکین و یا ایجاد خواب به کار میروند. تمایز میان آثار تسکینی و خواب آوری کاملا مشخص نیست. یک داروی واحد میتواند بسته به روش مصرف و مقدار بکار رفته هر دو اثر را بروز دهد مقدار اندک تنها سبب تسکین میشود حال آنکه مقادیر بیشتر سبب اثر خواب آوری میگردد. برخی از این داروها در مقادیر زیاد برای ایجاد بیهوشی در جراحی یا به عنوان بیهوش کننده فرعی به کار میروند.
ترکیبات مسکن-خواب آور از نظر ساختمان شیمیایی تفاوت زیادی دارند اگر چه عوامل مفید در چند دسته شیمیایی متفاوت یافت شدهاند اما دارای چندین جنبه فیزیکوشیمیایی و ساختمانی مشترک نظیر یک ناحیه قطبی آبدوست، ضریب توزیع اکتانول- آب نزدیک به 100 و مقاومت زیاد در برابر تغییرات زیستی میباشند.
انواع دارو های مسکن_خواب آور
ترکیبات متداولی که اغلب بعنوان داروی مسکن_خواب آور مورد مصرف قرار میگیرند وابسته به یکی از گروههای زیر میباشند:
بنزودیازپینها، باربیتواتها، پیریدین دیونها و تریونها، مشتقات کینازولین، الکلها، کارباماتها، آلدئیدها و مشتقات آنها، آمیدها، شبه اورههای غیر حلقوی، بنزآزپینها و داروهای وابسته، فتوتیازینها، مواد درونزای مربوط به خواب و عوامل متفرقه.
نحوه عملکرد داروهای مسکن- خواب آور:
این مساله که داروهای مسکن خواب آور از راه مداخله در عملکرد سیستم فعال کننده مشبک از طریق تحریک مرکز خواب یا مهار عملکرد مرکز بیداری فعالیت مینمایند کاملا پذیرفته شده است. بعضی از داروهای مسکن خواب آور داروهای فاقد ویژگی ساختمانی هستند مانند الکلها، کارباماتها و آلدئیدها. احتمالا اثر آنها ناشی از اتصال به مکانهای گیرنده ای ویژه نبوده و از خواص فیزیکوشیمیایی آنها منتج میشود. بسیار محتمل است که این مواد با اصلاح ثابت دیالکتریک و ساختمان پلیمرهای زیستی که آب اطراف آنها را گرفته است تغییرات همآرایی را در بعضی از ماکرومولکولها که با یک نقش فیزیولوژیک مرتبط هستند القا نمایند. این مساله کاملا امکان پذیر است زیرا اغلب این داروها اگر چه دارای اختلافات بسیار در ساختمان شیمیایی هستند، دو جنبه مشترک دارند:
گروهی که میتواند یک پیوند هیدروژنی تشکیل دهد.
گروههایی که میتوانند ثابت دی الکتریک آب را کاهش دهند.
آن گونه که توسط کیوگوکو "Kyogoku" و فو "Fu" تعیین شده است، حتی باربیتواتها نیز به سبب مشابهت ساختمانی با تیمین، از راه پیوند هیدروژنی با ناحیه آدنینی بسیاری از ماکرومولکولها مانند NADH و FAD که در فرایندهای بیوشیمیایی مهم لازمند، تداخل مینمایند.
پرکاربردترین داروهای مسکن خواب آور یعنی بنزودیازپینها و باربیتواتها و داروهای مربوط، به عنوان داروهای واجد ویژگی ساختمانی عمل میکنند. آثار آنها ناشی از اتصال به گیرنده های ویژه میباشد.
باربیتواتها و ترکیباتی که از لحاظ ساختمانی به آنها وابستهاند (پیپریدین دیونها، مشتقات کینازولین و برخی از داروهای دیگر) از راه مشابهی اثر میکنند. بنزودیازپینها و باربیتواتها و داروهای وابسته مهار انتقال عصبی را در سیستم اعصاب مرکزی تسهیل میکنند و محل تاثیر باربیتوانها کمتر انتخابی است.
عوارض ناخواسته داروهای مسکن خواب آور
یک داروی مسکن خواب آور ایده آل باید خوابی مشابه خواب طبیعی را القا نماید. متاسفانه، اغلب داروها خواب طبیعی را القا نمیکنند بلکه تنها مدت و شدت خواب REM را کاهش میدهند. عوارض ناخواسته بسیار متداولی که با داروهای مسکن خواب آور ایجاد میشود خواب آلودگی، خواب عمیق، اغمای پایا و حتی مرگ میباشد که در اثر تضعیف مراکز تنظیم حیاتی در مغز در نتیجه مصرف بیش از حد ایجاد میگردد. مصرف طولانی مدت حتی در مقادیر درمانی، میتواند سبب ایجاد مقاومت و وابستگی بدنی شود. قطع ناگهانی، بضی اوقات سبب سندرم قطع شدید شده که با تشنج و هذیان مشخص میشود و ممکن است اغما و مرگ نیز رخ دهد. مسمومیت، با خارج کردن دارو از معده و نگه داشتن تنفس و گردش خون کافی درمان میگردد.
دارو های مسکن- تب بر
داروهای مسکن-تب بر، داروهایی هستند که دردهای خفیف تا متوسط نظیر سردرد، درد عضلانی و درد مفصلی را برطرف کرده و هنگام تب، دمای بدن را کاهش می دهند. برخی از این داروها برای برطرف نمودن دردهای قاعدگی نیز موثرند و تعدادی هم به عنوان عوامل ضد التهاب به کار میروند.
انواع داروهای مسکن- تب بر
داروهای مسکن- تب بر را میتوان به دستههای زیر تقسیم نمود:
سالیسیلاتها، مشتقات پاراآمینوفنل، مشتقات 5- پیرازولون، مشتقات اسیدآریل استیک، فناماتها و ایزوسترهایشان و عوامل متفرقه.
نحوه عملکرد داروهای مسکن- تب بر
داروهای مسکن- تب بر همچنین تحت عنوان مقابله کنندگان با درد نیز شناخته شدهاند زیرا باعث تخفیف حساسیت نسبت به درد که توسط پروستاگلاندینها القا میشود، میگردند. این ترکیبات حالت حساسیت نسبت به درد)آستانه پایین درد) را به آستانه درد عادی بر میگردانند. اگرچه برخی دارای خواص ضد التهابی نیز هستند، اما فعالیت ضد دردی آنها مستقل از این خصوصیات است. این ترکیبات، آثار خود را به صورت موضعی در محل یا نزدیکی محلی که مشکل ایجاد شده است، اعمال میکنند که بر آثار مرکزی ارجحیت دارد.
اعتقاد بر اینست که نحوه اثرشان از طریق مهار انتخابی از آنزیم ها (مثل سیکلو اکسیژناز) است که بیوسنتز پروستاگلازین ها را کاتالیز میکنند. مهار این آنزیم ها از حساسیت گیرندههای درد نسبت به میانجیها و تنظیم کنندههای درد، ادراک، تحریکهای مکانیکی یا مواد شیمیایی مانند یونها )مثل هیدروژن و پتاسیم(، هیستامین، سروتونین، ماده p، پرسوتاسیکلین و پرسوتاگلاندینها جلوگیری به عمل میآورد.