مقدمه
آموزش عمومی هنر در نظام آموزش و پرورش ایران از غفلت و بی توجهی تاریخی رنج می برد این در حالی است که در طی حدود دو دهه گذشته ، نظام های آموزش و پرورش پیشرفته در جهان فعالیت های گسترده ای را برای بر طرف کردن این نقیصه اساسی آغاز کرده اند .
دامنه این فعالیت ها در حدی است که برخی از این دوران به عنوان دوران « احیای آموزش هنر » نام برده اند .
* مشکلات و ضعف های موجود د رآموزش هنر دوره راهنمایی
نا کافی بودن زمان آموزش هنر خصوصا در پایه دوم و سوم .
اختصاص یک تک زنگ به آموزش هنر در این پایه ها علاوه بر مشکلاتی که برای دبیران درس هنر برای تکمیل ساعات موظف تدریس ایجاد می کند زمینه حذف آن را از صحنه آموزش در مدرسه فراهم می آورد .
کمبود نیروی انسانی متخصص وبه کارگیری دبیران فاقد صلاحیت های حرفه ای لازم برای آموزش هنر که از جمله تحت تاثیر ساعات ناکافی و پراکنده ای است .
که در مجموع به آموزش هنر در این دوره اختصاص یافته است تعداد دبیران شاغل هنر که دارای مدرک فوق دیپلم هستند در کشور از 2800 نفر تجاوز نمی کند ، بر اساس برخی بر آوردها سهمی از آموزش هنر در دوره راهنمایی به عهده دبیران سایر دروس است .
پوشش ناکافی به رشته های مختلف هنری در برنامه های درسی موجود . توجه به طیف محدودی از هنر های تجسمی و غفلت کامل برنامه درسی از قلمرو های دیگر هنر و از جمله هنرهای نمایشی ، عدم توجه به رشته ها و زمینه های هنری که در مناطق مختلف کشور ریشه دارد . نیز بعد دیگری از همین کاستی برنامه درسی است .
نبود عملکرد تلفیقی در برنامه درسی به گونه ای که بتوان از ظرفیت سایر موارد درسی در برنامه نیز ، برای تحقق اهداف برنامه درسی هنر سود جست .
* راهکارها
1- ارائه آموزش های ضمن خدمت به کلیه معلمان به تناسب تغییراتی که در برنامه درسی هنر ایجاد می شود .
2- تربیت یا جذب متخصص آموزش هنر در هر منطقه آموزشی جهت پشتیبانی و نظارت بر کیفیت آموزش هنر در مدارس تحت پوشش
3- تربیت معلمان متخصص هنر برای کلیه دوره های تحصیلی
4- افزایش ساعات آموزش هنر : افزایش ساعات آموزش هنر در پایه های مختلف توصیه می شود . مخصوصا در پایه های دوم وسوم به حداقل دو ساعت در هفته ضرورت دارد .
5- استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ( IT ) در توسعه و بهبود کیفیت آموزش هنر
استفاده از نرم افزارهای گرافیکی نیز قابلیت های دانش آموزان را به شکل قابل توجهی بهبود خواهد بخشید . ترتیب دادن گفتگو با هنر مندان که حضور فیزیکی آنان در محل امکان پذیر نیست بر افزایش تجربیات یادگیری دانش آموزان به شکل بی سابقه ای خواهد افزود .
6- زیباسازی فضای فیزیکی مدارس یا ایجاد محیط متناسب با حس زیبا شناسی
زیبا سازی فضای فیزیکی مدارس باید در اولویت های نظام آموزشی باشد . فضای فیزیکی زیبا ،علاوه بر اینکه شوق و نشاط خاصی را برای معلمان و دانش آموزان ایجاد می کند و می تواند بر کارآیی آنان بیافزاید از آن جهت اهمیت خاصی پیدا می کند که با حس و ظرفیت زیبا شناسی دانش آموزان ارتباط برقرار می کند .
7 – راه انداز ی مدارس نمونه هنر
8- راه اندازی سایت اینترنتی آموزش هنر
9- فعال ساختن نشریات علمی و آموزش هنری
کاربرد تکنولوژی جدید در آموزش هنر
برداشت سنتی نسبت به کاربرد کامپیوتر د رآموزش هنر ، که آن را مختص حوزه ها ی کمیت پذیر آموزشی می داند ، باید کنار گذاشته شود و در حوزه هایی همچون هنر که سرو کار با کیفیت دارند ، نیز به شکل موثری در خدمت بهبود کیفیت آموزش قرار گیرد کامپیوتر را دشمن یا رغیب سنتی هنر دانستن ، خطاست .
ضرورت ها یا امتیازات مرتبط با کاربرد تکنولوژی جدید در آموزش هنر به شرح زیر است :
سهولت استفاده
کاربردهای فراوان و روان
تناسب با شرایط روز
برانگیختن علاقه دانش آموزان
ارتقای جایگاه هنر در برنامه درسی مدارس
فراهم ساختن امکان همکاری با معلمان سایر دروس
امکانات بی نظیر و بی حد و حصر موجود در سایت های اینترنتی
با کمک کامپیوتر در حوزه هنری می توان دست به انجام کارهایی زد که منحصر به کامپیوتر است . و با هیچ رسانه دیگر امکان پذیر نیست .
روش های آموزش هنر
برخی روش های سودمند در آموزش هنر و برخی روش های نامناسب آموزشی به طور خلاصه معرفی می شود :
* روش های سودمند آموزشی
1- نمایش نحوه انجام کار توسط معلم
مثلا به نمایش گذاشتن نحوه استفاده از قلمو و یا هر ابزار دیگری توسط معلم در کلاس یا کارگاه ، یا نشان دادن نحوه استفاده از منابع کتابخانه برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز در خارج از کلاس یا کارگاه
2- تکالیف
شناسایی آثار هنری یا مطالبی درباره آثار هنری و هنرمندان در روزنامه ها ، مجلات و سایر منابع ، برای بحث در کلاس و آشنا کردن دانش آموزان با آنچه در عالم هنر اتفاق می افتد . نمونه دیگر از تکالیف دانش آموزی روبرو ساختن دانش آموزان با مسائل یا معماهایی است که در عالم هنر اتفاق می افتد . مثلا مطرح شدن مشکلی برای یکی از موزه ها درباره یک اثر هنری مشهور و ارزشمند .
3- نمایش سمعی و بصری
باید کوشش کرد تا از نمایش های سمعی و بصری ( اسلاید ، ویدئو ، فیلم ، اینترنت و ... ) به تناسب تکالیفی که دانش آموزان به آن مشغول است استفاده شود .
4- سخنرانی
نکته مهم این است که در کلاس هنر از سخنرانی و ارائه مستقیم اطلاعات باید به شکل محدود ، کوتاه و ترجیحا به موازات استفاده از سایر روش ها استفاده کرد .
5- کار انفرادی :
بخش اعظم آموزش هنر باید در چارچوب کارهای انفرادی دانش آموزان باشد این فعالیت های انفرادی ممکن است در زمینه ساخت و تولید یا انجام تکالیف مطالعاتی و نگارشی باشد . تعلیم خوب هنر باید ترکیب مناسب کار انفرادی و کار گروهی را در نظر داشته باشد و برای ایجاد تنوع ا زهر دو روش به تناسب استفاده نماید .
6- فعالیت گروهی
بسیاری از فعالیت های کلاس هنر را می توان به شکل گروهی سازماندهی کرد . مثلا در بازدید از موزه ، می توان با تقسیم دانش آموزان به گروه های سه یا چهار نفره از آنها خواست بر آثار هنری خاصی تمرکز کنند و درباره آنها بحث نمایند .
7- گزارش ها
این گزارش ها مبتنی یک تکلیف مطالعاتی است و معلم می تواند به تناسب آمادگی و توانایی دانش آموزان دامنه محدوده و استاندارهای خاصی برای آن تعریف نماید . مثلا
گزارشی درباره آثار هنری موجود در محل مسکونی فرد باشد .
8- بازی ها
مثلا برای دانش آموزان اول راهنمایی که به تازگی با رنگ های اصلی اولیه و رنگ های فرعی ثانوی آشنا شده اند ، می توان یک بازی طراحی کرد . دانش آموزان را به چهار دسته تقسیم و در چهار گوشه کلاس مستقر می کنیم در هر گوشه از قبل یک دسته کارپستال از آثار هنری قرار داده شده است . که باید هر گروه هر چه سریعتر آثار هنری را ، که در آنها گروه های مختلف رنگ وجود دارد شناسایی و کارپستال ها را بر اساس آن دسته بندی کرد . رنگ مورد نظر برای هر گروه ، قبلا روی کاغذ نوشته می شود و در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد .
9- گردش علمی
مانند بازدید نگار خانه ها و موزه ها و نمایشگاه ها ، فعالیت بسیار مفیدی است که تجارب ارزنده ای برای دانش آموزان به همراه دارد .
10- سخنران مهمان
استفاده از سخنران مهمان یک سنت جاافتاده در آموزش هنر است رویا رو شدن دانش آموزان به هنرمندان حرفه ای و برخورداری از گفت و گو و طرح پرسش های مورد نظر با ایشان ، تجربه بسیار ارزشمندی است . ترکیب این روش با گردش علمی است که طی آن دانش آموزان ، در هنگام بازدید از موزه و نمایشگاه نشستی با صاحب آثار هنری به نمایش گذاشته شده خواهند داشت .
11- نمایش
فعالیت نمایشی آثار بسیار ماندگاری از خود به جای می گذارند تجارب ناشی از این نوع فعالیت ها معمولا برای سالیان متمادی برای دانش آموزان باقی است .
* روش های نامناسب برای آموزش هنر
1- تولید و ساخت مکانیکی
بدین معنا که معلم انجام فعالیت های تولیدی مورد نظر و علاقه خود را (مثلا ساخت گل با کاغذ ) به طوریکسان برای همه ی دانش آموزان تجویز کند . این فعالیت ارزش هنری ندارد و تنها خاصیت آن ایجاد مشغولیت برای دانش آموزان است .
2- هنر تمیز و پاکیزه
بدین معنا که معلم آنقدر در رعایت پاکیزگی و نظافت در انجام فعالیت های هنر تاکید کند که در دانش آموزان نوعی واهمه از بکارگیری مواد و ابزار تازه و در نتیجه کنجکاوی ، ماجراجویی و خلاقیت آنهم د رحوزه ای که باید مهد پرورش چنین ظرفیت هایی باشد ، از دانش آموزان گرفته شود
3- آزادی مطلق
بدین معنا که معلم آموزش هنر را یکسره کنار بگذارد و تاکید بر ابراز آزادانه و بدون هر گونه مداخله بزرگسالان داشته باشد . آموزش هنر صرفا برای آزاد سازی هیجانات و احساسات سرکوب شده نیست
4- هنر فرمولی
بدین معنا که معلم برای تولید اثر هنری فرمول ها و قواعد مورد علاقه خود را به دانش آموزان تحمیل کند . رفتار چنین معلمی نیز در تعارض با روح هنر است و امکان هر نوع ابراز وجود فردی در خلق اثر دانش آموز سلب می کند .
روش تدریس هنر ( بخش طراحی در دوره اول راهنمایی )
در پایه اول تعریفی از هنر و ارزش و اهمیت درس هنر و از هنر و فرهنگ ایران و قدمت آن یادآوری شود .
سپس آشنایی مختصری با ابزارهای طراحی مانند مداد و انواع آن B ،H ، HB و خصوصیات آن ،مداد کنته و تاثیر آن و مداد رنگی و خصوصیات آن و از هر کدام نمونه ای از کار با ابزار آن با تصاویر نشان داده شود .
روش به دست گرفتن مداد برای طراحی شرح داده شود وهمراه باتصویری دراین رابطه
در مورد خط و مفهوم آن و انواع خطوط و خصوصیات آنها همراه با تمرینهایی با موضوعات دلخواه متناسب با مطالب داده شده در کلاس تادانش آموزان عملا تجربه کنند . ( تمرین انواع خطوط افقی ، عمودی ، شکسته ، مایل ، منحنی )
کشیدن انواع شکل های هندسی به صورت بزرگ در صفحه A4 یا A3 ( مربع ،مستطیل ،دایره ، مثلت )
روش طراحی خطی از اشیا با مداد آموزش داده شود و نکاتی که قابل توجه و اهمیت است ذکر شود که ابتدا طرح کلی ایجاد شود و در مورد « خطوط رابط » توضیح داده شود. که ارتباط عناصر را با هم نشان می دهد . و برای طراحی از اشیا به کمک این خطوط می توانیم محل قرار گیری آنها را نسبت به هم بسنجیم .
سپس به جزئیات می پردازیم و مرحله به مرحله خطوط پررنگ را اضافه می کنیم تا طرح تکمیل شود ( همراه با نمونه ای از تصاویر های مرتبط با مطالب چاپ شود ) . برای فهم بیشتر دانش آموزان همراه با تمرین های متناسب که طراحی از وسایل و اشیای کوچک حتی از وسایل شخصی خود بتوانند کمک بگیرند .