ریسکی که اغلب افراد یا موسسات با آن مواجه می باشند ناشی از رفتاری است که می تواند منجر به صدمات جانی و مالی به سایرین بشود . در حقیقت ، ریشه این ریسک بخاطر مسئولیتی است که قانون و مقررات برای آنها وضع نموده است و بر مبنای آن افراد را مسئول صدمات و خسارت به دیگران دانسته است .بسیاری از مردم با خریدن بیمه شخص ثالث اتومبیل با ریسک مسئولیت ناشی از وسیله نقلیه در مقابل اشخاص ثالث ، مقابله میکنند . اما بسیاری از آنها از این واقعیت بی خبر میباشند که سایر اقداماتشان که هیچ ربطی نیز با اتومبیل ندارد ، میتواند ایجاد مسئولیت قانونی حتی با بار مالی و اعتباری بیشتری بنماید .مسئولیت حسابداران رسمی ، بخصوص مسئولیت رفتار حرفه ای آنها از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود . زیرا اولا تعداد بالقوه زیان دیدگان ناشی از عملکرد نادرست شان نسبت به سایر حرفه ها از جمله پزشکان و وکلا بسیار بیشتر می باشد . هزاران سرمایه گذار یا اعتبار دهنده می توانند زیان دیدگان ناشی از کوتاهی حسابداران رسمی در انجام وظایفشان باشد . ثانیا هزینه ، تنها موضوع مورد توجه در این زمینه نخواهد بود . این کوتاهی میتواند حسن شهرت وی و جامعه حرفه ایی آن را که شرط بقا حرفه می باشد ، به شدت به خطر بیاندازد . در این مقاله سعی شده ، بر اساس مدیریت ریسک که یک رویکرد علمی برای مسئله برخورد با ریسکهای خالص ، از جمله ریسک خدمات حرفه ایی حسابدار رسمی میباشد ، بیمه مسئولیت حرفه ای حسابداران رسمی بیان شود .
نقش یا وظیفه بیمه
اصولا وجود ریسک برای اکثر مردم ، ایجاد ناراحتی و ضرر و زیان می نماید . بنابراین به منظور دوری جستن از آسیب وارده و مخاطرات آن ، منطق حکم میکند تا افراد با ریسک برخورد معقولانه داشته باشند . در این رابطه ، اصولا پنج طریقه مقابله وجود دارد :
اجتناب از ریسک .
نگه دار یا ابقاء ریسک .
انتقال ریسک به دیگران .
تسهیم ریسک .
کاهش ریسک .
1- اجتناب از ریسک – به منظور اجتناب از ریسک باید از اقدامی که منجر به ایجادآن
میشود اجتناب ورزید . اما این روش یک تکنیک نامطلوب برای برخورد با آن خواهد بود . زیرا رشد و پیشرفت افراد و برنامه ها در یک محیط تجاری و اقتصادی ، از جمله انجام خدمات حرفه ای ، مستلزم انجام اقداماتی است که متضمن ریسک میباشد .
2- نگه داری یا ابقاء ریسک – پذیرفتن یا ابقاء ریسک از جمله عمومی ترین طریقه برخورد با ریسک میباشد . افراد با مجموعه ایی از ریسکها همراه میباشد و در اکثر موارد نیز بصورت آگاهانه یا ناآگاهانه و یا بصورت اجباری یا اختیاری هیچگونه اقدامی برای مقابله با آن انجام نمیدهند . این روش از جمله تکنیکهای معقول برای برخورد با ریسک و در بسیاری از موارد بهترین راهکار میباشد . هر شخصی باید بر اساس حاشیه سود احتمال وقوع ریسک تصمیم بگیرد که چه ریسکی را بپذیرد و از چه ریسکی اجتناب نماید . یک زیان مالی توسط یک نفر ، خانواده یا فامیل ، قابل تحمل باشد اما باید توجه نمود اصولا ریسکهایی که منجر به زیان نسبتا کوچک میشود قابل تحمل یا نگه داری خواهند بود . در حالیکه بخاطر ویژگی ذکر شده برای ریسک ناشی از مسئولیت حرفه ای حسابدار رسمی ، عموما میتواند متضمن زیان قابل ملاحظه ای باشد .
3- انتقال ریسک به دیگران – هدجینگ از جمله راههای انتقال ریسک می باشد . از طریق این فرایند یک نفر با ریسک تغییرات قیمت دارایی یا سهام خود با خریدن دارایی یا سهام دیگری که تغییرات قیمت آن برعکس دارایی اول است ، مقابله نماید . بیمه ، طریقه دیگر انتقال ریسک میباشد . در این رابطه ، با پرداخت مبلغ ناچیز و مشخصی تحت عنوان حق بیمه از طرف یک نفر ، نفر دوم یعنی شرکت بیمه و طبق قرارداد منعقده ، تعهد مینماید در محدوده مشخصی زیان وارده به نفر اول یا وارده از طرف وی به نفر سوم ( شخص ثالث ) را جبران نماید .
4- تسهیم ریسک – زمانی که ترتیب یا قرار مشخصی برای تسهیم زیان وجود داشته باشد ، میتوان شاهد تسهیم ریسک بود . شرکتهای سهامی ، نمونه ای در این زمینه میباشند . زیرا زیان شرکت بین هزاران سهام دار تسهیم می گردد . بیمه نیز یک ابزار طراحی شده برای برخورد با ریسک از طریق تسهیم آن بین مجموعه ای از افراد یک گروه یا جامعه میباشد . محاسبه حق بیمه نیز اصولا بر مبنای مفهوم مذکور خواهد بود . به این صورت که گیرنده حق بیمه (متعهد ) به کمک علم آمار و مشخصا" احتمالات ، مقدار و احتمال وقوع ضرر و زیان را پیش بینی میکند . این امر همانند برآورد عناصر تشکیل دهنده ریسک حسابرسی توسط حسابرس خواهد بود . به عنوان نمونه فرض نمایید پیش بینی میشود 10 نفر از 2000 نفر عضو شاغل و یا غیر شاغل جامعه حسابداران رسمی به علت وجود ریسک حسابرسی و ناشی از مسئولیت قانونی آنها با احتمال 30% هر کدام بطور میانگین ، متحمل 000/000/400 ریال بشوند . در این حالت ، امید ریاضی این زیان برابر خواهد بود با 000/000/200/1 ریال . همانگونه که مشاهده میشود زیان 000/000/400 ریال برای یک حسابدار رسمی میتواند رقم عمده ای باشد . در حالیکه مبلغ 000/000/6 ریال برای هر عضو ، رقم ناچیزی خواهد بود .
5- کاهش ریسک – ریسک میتواند ابتدا از طریق ممانعت از وقوع آن یا تحت کنترل درآوردنش کاهش یابد . برنامه های امنیتی ، همچون پلیس 110 ، نصب دزدگیر و ... نمونه هایی از تلاشهایی است که به منظور ممانعت یا کاهش زیان وارده ، به مرحله اجرا درآمده است . به علت کنترلهای از طرف شرکت بیمه بر روی خدمات حرفه ایی ارایه شده توسط حسابدار رسمی ، میتوان ریسک خدمات حرفه ای را کاهش داد . در بسیاری از موارد ، امکان ممانعت از وقوع یا کاهش زیان وجود نخواهد داشت ، زیرا شرط این موضوع ، انجام ندادن اقداماتی ، همچون ارایه خدمات حرفه ای است که متضمن ریسک میباشد . این امر نیز همانگونه که قبل از این بیان شد ، یک کار غیر منطقی و غیر عملی خواهد بود . راه دیگر کاهش زیان حاصله بکارگیری قانون اعداد بزرگ میباشد . به این صورت که بر اساس قانون اعداد بزرگ هر چه تعداد اعضاء نمونه یا جامعه ، در اینجا تعداد بیمه شدگان یا زیان دیدگان و نیز طول مدت زمان انتخابی ، بیشتر و بزرگتر باشد ، بصورت معقولانه ای میتوان زیان احتمالی وارده برای اعضای یک گروه را پیش بینی کرد . بنابراین ، محاسبه حق بیمه متعلقه نیز دقیق تر خواهد بود . این روش ، اساس کار بیمه می باشد . لازم به یادآوری است تسهیم ریسک شکلی از انتقال ریسک و ممانعت از وقوع ریسک خواهد بود . زیرا در روش تسهیم ، ریسک یک نفر به گروهی که وی عضو آن مجموعه ، در اینجا تمام بیمه شدگان ، منتقل خواهد شد و از طرف دیگر ریسک تعدادی از افراد توسط مجموعه گروه ، نگه داری یا ابقاء خواهد شد . بنابراین تکنیک بیمه تمام روشهای برخورد با ریسک را در بر خواهد داشت . در این صورت ، بهترین راهکار مقابله با ریسکها از جمله ریسک ناشی از ارایه انواع خدمات حرفه ای توسط حسابداران رسمی تحت پوشش بیمه قرار دادن آنها خواهد بود .
بیمه مسئولیت
این بیمه یکی از سه رشته آن در تقسیم بندی بر حسب موضوع به اموال اشخاص و مسئولیت مدنی میباشد . بیمه نامه مذکور در شکل کلی خود و بر حسب نوع آن ، مسئولیت قانونی افراد یا موسسات در مقابل سه دسته آسیب وارده از طرف وی ، یعنی صدمات جانی ، خسارات به اموال ، زیانهای مالی دیگران را تحت پوشش قرار میدهد . معمولا به خاطر متفاوت بودن ماهیت و اهمیت انواع ریسکهای ناشی از مسئولیتهای مدنی افراد ، هر فرد ( بیمه گذار ) ، از طریق انعقاد قرارداد بیمه برای هر کدام از موارد زیر با فرد دومی ( بیمه گر ) مسئولیت خود را در مقابل شخص سوم (ثالث) ، تحت پوشش قرار میدهد :
مسئولیت دارندگان وسیله نقلیه
مسئولیت کارفرما و غرامت کارکنان
مسئولیت عمومی
3- الف مسئولیت فردی افراد
3- ب مسئولیت موسسات تجاری و غیر تجاری .
از جمله استثنائات تمام بیمه نامه های مذکور استثناء کردن و یا تحت پوشش قرار ندادن مسئولیت حرفه ای افراد میباشد . زیرا این ریسک اساسا" متفاوت است . ریسکهای تحت پوشش بیمه نامه های مذکور میباشد . بنابراین ، اغلب متخصصین و شرکتهای بیمه آنرا تحت عنوان جداگانه ای از زیرمجموعه بیمه های عمومی طبق بندی میکنند .
بیمه مسئولیت حرفه ای حسابداران رسمی
اصولا" امکان صدور این بیمه نامه فقط بعد از تشکیل جامعه حسابداران رسمی و تهیه و تدوین قوانین و مقررات لازم بوجود آمده است . زیرا در این زمان ، امکان بوجود آمدن تشکلی حرفه ای و ارایه وظایفی در این زمینه مهیا شده است . در نتیجه ، مسئولیت حرفه ای برای اعضاء و نیز همانگونه که در ادامه مشاهده خواهد شد شرایط لازم برای ارایه این بیمه نامه به معرض ظهور پیوسته است . از جمله شرایط بوجود آمده برای تشکل حرفه ای مذکور موارد زیر میباشد :
مسئولیت خدمت به جامعه .
مجموعه ای پیچیده از دانش .
استانداردهای ورود به حرفه و رعایت آیین رفتار حرفه ای
نیاز به اعتماد جامعه .
بر این مبنا در ادامه و بر اساس مبانی نظری و حقوقی مربوط ،روند طراحی قرارداد بیمه نامه مذکور ارایه خواهد شد.اصولا"صدور این بیمه نامه بر اساس قانون مصوب 1316 بنابر پیشنهاد بیمه گذار(حسابدار رسمی ) ،قانون مدنی و سایرقوانین و مقررات مربوطه خواهد بود .طبق ماده 3قانون بیمه ، در قرارداد بیمه باید امورذیل بطور صریح قید شود:
1- حادثه یا خطراتی که عقد بیمه به مناسبت آن به عمل آمده است.
2 - موضوع بیمه
3- تاریخ انعقاد قرارداد
4– ابتدا وانتهای بیمه
5- بیمه گر و بیمه گذار
6-حق بیمه
7- میزان تعهد بیمه گر در صورت وقوع حادثه . در ادامه هر کدام ازبندهای مذکور بجز بند 6 به علت بیان آن در قسمت تسهیم ریسک ، توضیح داده خواهد شد .
ریسک ناشی از مسئولیت حرفه ای حسابداران رسمی