دانلود مقاله تعامل حرفه کتابداری و اطلاع رسانی با فرایند جهانی شدن

چکیده جهانی شدن، جوانب مختلف جوامع بشری را با تغییر و تحولات وسیعی رو به رو ساخته است.

علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز به عنوان شاخه ای از علوم اجتماعی تحت تاثیر این تغییر و تحولات قرار گرفته است.

در این مقاله با بررسی جهانی شدن، تعاریف و حیطه تاثیرات آن به صورت اخص به رابطه اطلاعات و جهانی شدن پرداخته می شود.

اطلاعات گرایی به عنوان مفهومی نوین مورد توجه قرار گرفته و در ادامه مقاله فرصت ها و چالش های جدی پیش روی کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در تعامل با جهانی شدن تجزیه و تحلیل شده است.

سرانجام، راهکارها و پیشنهاداتی به عنوان راه حل مسائل موجود به صورت مجزا برای دست اندرکاران تصمیم گیری کلان، اساتید و گروههای کتابداری و اطلاع رسانی و دانشجویان علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارائه شده است.

کلید واژگان: جهانی شدن، اطلاعات گرایی، علوم کتابداری و اطلاع رسانی، کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی ، راهکارها و پیشنهادات Library and information profession how interacts with Globalization process Abstract Globalization has mad crucial changes in any aspects of human societies.

Library and information science as a branch of social science influenced by these changes.

In this article I discussed globalization and its definitions and its influences on communication and information processes.

In addition, I concerned informatization as a new concept in globalization which appear to be important to be discussed.

In the rest parts of article, opportunities and challenges resulted in interaction with globalization for library and information centers has been reviewed.

Finally, strategies and recommendations separately for involved institution and peoples, LIS departments and faculties and students has been provided.

Keywords: Globalization, Informatization, Library and information science, libraries and information centers, strategies and recommendations مقدمه جهانی شدن واژه ای است که تغییرات چشمگیر در بسیاری از عرصه های حیات بشری را در بطن خود می پروراند.

به دنبال این فرایند سیاست، امنیت،‌ اقتصاد،‌ تجارت، فرهنگ،‌ هویت، ارتباطات،‌ فناوری، اطلاع رسانی،‌ محیط زیست،‌ منابع طبیعی و تعاریف اجتماعی و سیاسی و فرهنگی همگی شکل و نمود جدیدی پیدا کرده است.

رولند رابرتسون می گوید:‌ جهانی شدن،‌ جهان شمول شدن صفات خاص و خاص شدن جهان شمولی هاست (اسلامی، 1382).

شناخت وجوه جهانی شدن و تاثیر آن بر نظام ها و نهاد های اجتماعی، عرصه تحقیقاتی و قلم فرسایی جدید و گسترده ای را پدید آورده و ذهن پژوهشگران و صاحبان اندیشه را به خود مشغول کرده است.

علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز به منزله یک علم از شاخه علوم اجتماعی (موکهرجی،‌ 1382)،‌ کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی به مثابه نهادی اجتماعی و حرفه کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان یک حرفه از تاثیرات جهانی شدن در امان نمانده است.

بنابراین بررسی طرز تعامل این عرصه اجتماعی با پدیده جهانی شدن می تواند مسیرهای حرکت برنامه ریزان و دست اندرکاران آن را در عصر جدید تبیین کند.

در این مقاله ابتدا جهانی شدن تعریف و روند آن به اجمال بررسی می شود، نقش اطلاعات در فرایند ها و مسائل جهانی به عنوان پیش زمینه فعالیت کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی تجزیه و تحلیل می شود.

در ادامه زمینه های فعالیت و چالش های پیش روی این مراکز به بحث گذاشته می شود.

قسمت پایانی مقاله به ارائه راهکارها و نتیجه گیری کلی اختصاص می یابد.

این مقاله از سه جهت می تواند مفید تلقی شود: نخست، افزایش اهمیت اطلاعات در معادلات جهانی توجهات بیشتری را به مراکز مربوطه جلب کرده است که به عنوان یک حوزه تحقیقاتی می تواند مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد.

دوم، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در مقابل فرصت ها و چالش های جدیدی قرار گرفته اند.

که بررسی آن ها و ارائه راهکارهای مناسب ضروری است.

و سرانجام اینکه آینده حیات حرفه ای کتابداران و اطلاع رسانان به تعامل با پدیده های جدید و طرز برآیند آنها بستگی خواهد داشت.

جهانی شدن واژه جهانی شدن سیالی روز افزون کالا، خدمات، مشاغل، فناوری ها و سرمایه در سرتاسر جهان را توصیف می کند.

جهانی شدن یک پیشرفت جدیدی نیست بلکه گام های آن در نتیجه پیشرفت فناوری های نوین به ویژه در عرصه ارتباطات از راه دور سریع تر شده است (Globalization, 2002).

در فرهنگ هایپردیکشنری جهانی شدن به منزله رشد در مقیاس جهانی تعریف شده است (Hyperdictionary, 2002).

در برخی موارد جهانی شدن به منزله تجانس جهانی تعبیر شده است که از اواخر دهه 1960 فرایند جهانی شدن در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی متجلی شده است.

جهانی شدن ترکیب جهانی توافقات تجارت آزاد، شبکه جهانی و یکپارچگی بازارهای مالی رقابتی که مرزها و فاصله ها را پاک کرده و دنیا را به عنوان یک واحد کل متحد ساخته است (رابرتسون، 1379).

هرچند که واژه جهانی شدن ظاهرا به پدیده اقتصادی اشاره دارد.

اما عواملی وجود دارد که تاثیرات جهانی شدن را اجتماعی و فرهنگی تر می سازد.

ایده ها، آیین ها، حرکات فرهنگی و قبیل آن همگی به دنبال مبادلات کالاها بر فراز مرزهای ملی حرکت می کند (Kluver, 2000).

در عرصه فرهنگی با افزایش روزافزون ارتباطات، رسانه ها، ماهوارها بر صحت این نظریه که تجانس فرهنگی در حال وقوع است مهر تایید زده می شود.

از طرف دیگر عده ای معتقدند که جهان به استقبال برخورد فرهنگ ها و تمدن ها پیش می رود.

جهانی شدن شامل تراکم دنیا به عنوان یک کل و از طرف دیگر افزایش سریع در اجماع و پایه گذاری فرهنگ جهانی تلقی می شود.

بطوریکه همگون سازی به عنوان یکی از ویژگی های جهانی شدن میلیون ها فرصت شغلی ایجاد کرده و باعث شده است که حدود دو تریلیون دلار سرمایه از کشورهای ثروتمند از طریق سهام، سرمایه گذاری در اوراق قرضه و وام های تجاری به کشورهای فقیر و در حال توسعه منتقل می شود.

البته نباید از یاد برد که فرار سرمایه ها و مغزها از کشورهای فقیر به کشورهای ثروتمند نیز اتفاق می افتد که از حوصله این بحث خارج است.

با این وجود انسانی که تا کنون در کشور و پایتخت خود بیگانه و نادیده انگاشته گرفته می شد، از طریق شبکه های اطلاعاتی وسیع در دورافتاده ترین نقاط جهان می تواند از اطلاعات هر کجای جهان آگاه شود و در بسیاری از مراکز مردمی و جامعه مدنی مشارکت کند.

اطلاع رسانی به مردم باعث سقوط دیکتاتوری ها نیز شده است (احمدی علی آبادی، 1382).

هر چند جهانی شدن در نهایت به ادغام و یکپارچگی موسسات اقتصادی اشاره می کند و بیشترین یکپارچگی از طریق مجراهای فناوری اتفاق می افتد واژه اطلاعات گرایی[1] نیز در کنار آن مطرح می شود و آن فرایندی است که در آن فناوری اطلاعات و ارتباطات، گفتمانهای فرهنگی و مدنی جامعه بشری را تشکیل می دهند و نه تنها فقط کامپیوترها و اینترنت را در بر نخواهد گرفت، بلکه سایر فناوری های مرتبط را نیز شامل می شود که انتقال اطلاعات به عنوان یکی از شاخص های ابتدایی آن ها به شمار می رود.

پیشتر قرن ها طول می کشید تا یک ایده در جهان اشاعه پیدا کند اکنون این کار در کمترین زمان ممکن به وقوع می پیوندد.

جهانی شدن موجب باروری فناوری های اطلاعات شده و بازار جهانی و انگیزش های استراتژیک شفافی برای پذیرش فناوری های اطلاعات ایجاد می کند (Kluver, 2000).

جهانی شدن و اطلاعات گرایی باعث شده است تا افراد جامعه بیش از پیش به اطلاعات و آگاهی و دانش احساس نیاز کنند و می توان گفت بشر به سوی جامعه اطلاعاتی در حال حرکت است که در آن تمامی مناسبات براساس اطلاعات شکل می گیرد.

با افزایش شهرنشینی و پدیدار شدن اشکال اقتصادی نوین، انقلاب اطلاعات بستر اجتماعی جدیدی را در قالب ظهور جوامع اطلاعاتی، مردم سالاری مشارکتی و روح جهانی گرایی به وجود خواهد آورد.

البته مسائل و مشکلاتی نیز در این راستا وجود دارد.

برخی از دانشمندان از تضعیف مفهوم ملت (Poster, 1999)، افزایش اهمیت شرکت های چند ملیتی، سازمانهای غیر دولتی و مانند آن (Friedman, 1999) سخن به میان می آورند که با قوت گرفتن این واحدها فرایند سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با چالش روبرو می شود.

اطلاعات گرایی هنوز هم در عصر جهانی شدن به سوی برجسته ساختن نقش و اهمیت اطلاعات در حرکت است و لزوم توجه به این پدیده ها را ضرورت بخشیده است.

اطلاعات و جهانی شدن در بررسی روابط اطلاعات و جهانی شدن متوجه می شویم که این دو پدیده رابطه دوگانه ای با همدیگر دارند.

از یک سو، اطلاعات نقش و جایگاه خاصی در جهانی شدن دارد و از سوی دیگر جهان شدن باعث افزایش دسترسی به اطلاعات و درک اهمیت آن گشته است و در عرصه اطلاعات نیز جهانی شدن به مثابه تسهیل جریان اطلاعات بر فراز مرزها یا بدون توجه به مرزها تلقی می شود (Nayyer, 2003).

می توان چنین نیز تعبیر نمود که افراد با داشتن اطلاعات به تعامل، مشارکت و همکاری تشویق گردیده است که در نتیجه آن جهانی شدن در حال عینیت یافتن است.

جهانی شدن نیز خود، موجب گسترش، تسریع، تسهیل و تشویق ارتباطات گشته است در بررسی روابط اطلاعات و جهانی شدن متوجه می شویم که این دو پدیده رابطه دوگانه ای با همدیگر دارند.

جهانی شدن نیز خود، موجب گسترش، تسریع، تسهیل و تشویق ارتباطات گشته است.

این تعامل را می توان به صورت (شکل 1) نشان داد: شکل 1- تعامل اطلاعات با جهانی شدن با از هم پاشیدگی موانع یا حداقل ایجاد امکان ارتباط فرامرزی افراد با یکدیگر و جهانی شدن اقتصاد، فرهنگ، سیاست و غیره افراد در معرض ارتباطات بیشتری قرار گرفته اند که پیشتر تا این اندازه سابقه نداشته است.

بنابراین افراد برای نیل به موفقیت در روابط اعم از شخصی، تجاری، فرهنگی، سیاسی و سایر روابط به اطلاعات وابسته اند و تصمیم گیری های کارآمد نیز در گرو دستیابی به اطلاعات است.

اطلاعات به عنوان یک کالا در آمده و ارزش سرمایه گذاری در این زمینه آشکار شده است.

از طرف دیگر تعاملات و ارتباطات بیشتر، تولید اطلاعات را نیز افزایش داده است و محمل های مختلف اطلاعاتی پدید آمده است که مراکز اطلاعاتی، شبکه های اطلاعاتی از جمله اینترنت و بزرگراههای اطلاعاتی در خدمت تبادل اطلاعات قرار گرفته است.

بنابراین جریان گسترده اطلاعات برقرار می گردد.

همانگونه که اشاره شد، اطلاعات گرایی به عنوان همزاد جهانی شدن در آمده است.

جهانی شدن و اطلاعات گرایی می تواند اشخاص و جوامع را قادر می سازد تا در عرصه بین المللی اقتصاد، سیاست و منابع فرهنگی ظاهر شوند.

در نتیجه جریان گسترده اطلاعات برقرار می گردد به عنوان نمونه اخبار روزانه مرکزی کره شمالی به اندازه سی ان ان برای همگان از طریق اینترنت دسترس پذیر است و می توان مانند فریدمن (1999) براین باور بود که رشد فناوری، دموکراسی اطلاعاتی را به بار آورده است که این دموکراسی توان هماهنگی بین المللی را نیز ارتقاء می بخشد.

در عصر حاضر می توان با استفاده از فناوری اطلاعات، اطلاعات مورد نیاز جوامع پیرامون را در دسترس قرار داد.

همانگونه که گفته شد، جهانی شدن باعث افزایش اهمیت اطلاعات گشته است و به همین خاطر عصر حاضر را عصر اطلاعات قلمداد می کنند.

صنایع اطلاعاتی رونق روزافزونی یافته و مراکز تولید، پردازش و اشاعه اطلاعات وارد حیات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی افراد جامعه شده است.

همه اقشار جامعه به اطلاعات فراخور خود نیاز دارد و شاید به همین دلیل هم باشد که کارهای اطلاعات مدار و دانشی به عنوان یکی از ویژگی های جهانی شدن تلقی می شود (Kluver, 2000)، گردآوری و اشاعه دانش در مرکز ثقل سیاست های جامعه اطلاعاتی قرار دارد همانگونه که مالکیت و درآمد در عصر سرمایه داری و صنعتی مرکز ثقل بود.

مهارت های ارتباطی در دریافت و ارسال دانش، تعیین کننده میزان موفقیت یک شخص، سازمان، صنعت یا یک ملت است و به عبارت دیگر موفقیت آنها در گرو گردآوری و بکارگیری دانش می باشد.

مشارکت کنندگان در نظام جهانی همیشه خود را نیازمند فراگیری دانش جدید می بینند و اکنون به جای استفاده از تقسیم بندی های جهانی شمال- جنوب، توسعه یافته - توسعه نیافته یا مرکز- پیرامون، از ثروتمندان اطلاعاتی و فقیران اطلاعاتی یاد می کنند (Gerrard, 2000).

با این تفصیل می توان نتیجه گرفت که در نتیجه جهانی شدن، اطلاعات اهمیت بیشتری یافته است بنابراین نیاز جوامع به مراکز و نهادهایی که به امور اطلاعات (گردآوری، سازماندهی و اشاعه ) پرداخته و افراد جامعه را در دستیابی به اطلاعات مورد نیاز از بین توده عظیم اطلاعاتی یاری دهند افزایش می یابد.

کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در کوران توجه با افزایش تعاملات و ارتباطات جهانی و شکل گیری جوامع اطلاعاتی و تداوم فرایند جهانی شدن، اطلاعات و اطلاع رسانی جایگاه ویژه ای پیدا می کند.

کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از جمله نخستین نهادها و مراکزی هستند که به طور مستقیم به گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات در اشکال مختلف پرداخته و با تغییرات زمان خود را سازگار نموده اند و اکنون در عصر اطلاعات و عرصه جهانی شدن وظیفه سنگینی را بر دوش داشته و در تعامل با این پدیده جهانی در مقابل فرصت ها و چالش های ویژه ای قرار گرفته اند و در بررسی تعامل کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی با جهانی شدن بایستی فرصت ها، زمینه های فعالیت و چالش های احتمالی را تواما در نظر گرفت تا بتوان تصویری روشن از جایگاه کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در فرایند جهانی شدن ارائه داد.

فرصت ها و زمینه های فعالیت 1- ایجاد دسترسی به اطلاعات: همانگونه که می دانیم حجم اطلاعات روز به روز افزایش می یابد.

افزایش ارتباطات علمی، اجتماعی، سیاسی و همه جانبه در مقیاس جهانی و پدید آمدن مجراها و رسانه های مختلف ارتباطی و افزایش روزافزون تعاملات انسانی عامل اصلی افزایش حجم اطلاعات می باشد.

در چنین موقعیتی دسترسی به اطلاعات روزآمد، مناسب و پردازش شده رمز موفقیت اجتماعی، سیاسی و جهانی افراد و سازمانها و دولت ها تلقی می شود.

با توجه به سابقه کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در گزینش، سازماندهی و اشاعه اطلاعات، متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی می توانند در این زمینه فعالیت کرده و نظم مناسبی به اطلاعات بعضا نابسامان جهانی داده و آنها را کانالیزه کنند تا زمینه دسترس پذیری اطلاعات در بستر فناوری های نوین مهیا گردد تجربیات ارزنده کتابداران و اطلاع رسانان به مثابه عامل تضمین کننده دسترسی مفید به اطلاعات تلقی می شود تا همگان بتوانند به اطلاعات مورد نیاز دسترسی پیدا کنند.

دسترسی به اطلاعات از بعد دیگری نیز مطرح است.

با کالایی شدن اطلاعات و لزوم پرداخت وجه در برابر اطلاعات احتمالا قشرهایی از جامعه توان آن را نداشته باشند.

بنابراین کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی می توانند با استفاده از امکانات جامعه و ارائه تخفیف های ویژه این اقشار را زیر چتر حمایتی خود درآورند و این مساله با جهانی شدن حادتر می شود و به گفته سارا آنه لانگ رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی آمریکا کتابخانه ها جامعه را می سازند اما جامعه امروز یک جامعه جهانی است (Long, 2000).

2- سواد آموزی: در عصر حاضر مفهوم سواد تا حدودی تغییر کرده است.

پیشرفت روزافزون در عرصه محمل های اطلاعاتی و فناوری های مربوط به سواد اطلاعاتی به عنوان بخشی از ضروریات و نیازهای اجتماعی بشر در آمده است.

از آنجائیکه کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از پیشگامان عرصه اطلاعات و ارتباطات به حساب می آیند بنابراین می توانند آموزش سواد اطلاعاتی را به نحو احسن انجام داده و افراد را در استفاده از اطلاعات و کسب دانش مورد نیاز یاری کنند.

در این راستا تهیه استانداردهای سواد اطلاعاتی و برگزاری دوره های مناسب و ارائه گواهینامه های سواد اطلاعاتی می تواند افراد را در ارتباطات علمی و اجتماعی در فرایند جهانی شدن به مهارت های لازم تجهیز نماید.

با توجه به اینکه سواد اطلاعاتی یکی از مولفه های ایجاد فاصله بین جوامع توسعه یافته و در حال توسعه می باشد.

لذا، کتابخانه ها می توانند در جبران این نقیصه فعالانه وارد شوند.

3- مشارکت در ریشه کن کردن فقر و توسعه پایدار: برخی از مشکلات عدیده ای که پیش روی کشورهای توسعه نیافته وجود دارد عبارتند از: فقر گسترده، بی سوادی بالا، بدهی های سنگین، افزایش جمعیت و اتکا به بخش کشاورزی و مواردی از این قبیل اطلاعات می تواند در حل و فصل این مسائل نقش تعیین کننده ای ایفا کند.

اطلاعات، در زمینه های کشاورزی، پزشکی، فناوری و سایر زمینه ها می تواند به ایجاد زیرساخت های مستحکم اجتماعی، اقتصادی و فنی مورد نیاز برای پشتیبانی از فرایند توسعه کمک کند (Heitzman, 1990).

همانکونه که سازمان یونسکو در طرح میان مدت خود تاکید کرده است: دارا بودن و استفاده از دانش عامل اساسی پیشرفت است.

اطلاعات به عنوان شکل قابل انتقال دانش بایستی سازماندهی شده و به عنوان یکی از پیش نیازهای اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی در اختیار قرار گیرد تا بدین ترتیب از منابع طبیعی و پیشرفت های علمی و فنی، کشاورزی، صنعت و خدمات و ...

استفاده مطلوب صورت پذیرد.

به دنبال آن یکسان سازی اطلاعات علمی و فنی یکی از پیش شرط های پیشرفت در کشورهای در حال رشد می باشد(Unesco, 1982).

با دستیابی به اطلاعات و راه اندازی مکانیسم های تبدیل اطلاعات به دانش توسعه همه جانبه و پایدار جوامع در حال توسعه تضمین می شود تا بدون آسیب رساندن به منابع و منافع نسل های آینده از منابع موجود در راستای توسعه و شکوفایی بهره برداری کنند.

حصول چنین شرطی به سطح آگاهی افراد جامعه بستگی خواهد داشت و کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در این راستا می تواند نقش عمده ای داشته باشد.

4- توسعه آزادی اندیشه و بیان: در میان تبلیغات رسانه ای قوی و بکارگیری ماهواره های سخن پراکنی از جانب صاحبان قدرت، سرنوشت اندیشه و بیان انسان عصر حاضر در هاله ای از ابهام قرار می گیرد که جریان یکسویه جهانی اطلاعات گره کور آن به حساب می آید.

کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی می تواند به دور از خفقان و تحمیل آرا و عقاید خاص و سانسور، محیط آرام و مناسبی را برای پرورش بذرهای اندیشه خلاق و راهگشا فراهم آورده و از سوی دیگر به دور از پیش داوری و بدبینی، محلی را برای اشاعه و بیان آراء و عقاید افراد و صاحبان اندیشه مهیا سازد و در واقع کتابخانه به عنوان عامل تعدیل بین تبلیغات و سانسور آراء و عقاید عمل می کند تا در کوران جهانی شدن همگان شانس حضور در عرصه جهانی و جریان جهانی اطلاعات را پیدا کنند که این موفقیت بزرگی برای نظام کتابداری و اطلاع رسانی محسوب می شود.

5- حفظ هویت و تنوع فرهنگی به موازات همگن سازی فرهنگی یکی دیگر از نقشهایی است که کتابخانه ها و مراکز اطلاعات می توانند بازی کنند.

برخی معتقدند که جهانی شدن موجب آسیب دیدن رسوم و سنت ها، استقلال ملی و انسجام فرهنگی می شود.

در چنین فضایی که فرهنگ های محلی در مقابل فرهنگ یا فرهنگ های غالب رنگ می بازند، کتابخانه ها می توانند با نگهداری و اشاعه میراث مکتوب و فرهنگی ملل و ارائه آن به مراجعه کنندگان جهانی خود سناریوی تکمیل مینیاتوری همه فرهنگ ها با ویژگی های منحصر به فرد در قالب فرهنگ جهانی و خاص گرایی فرهنگی را عینیت بخشند.

این خود وظیفه بس سنگین و حیاتی است که کتابخانه ها در عصر اطلاعات و جهانی شدن به دوش خواهند داشت.

البته در این راستا نهادها و مراکز مختلفی در خط مقدم قرار خواهند داشت که از آن جمله به موزه ها می توان اشاره کرد.

اما کار کتابخانه ها به لحاظ پویا بودن سرشت آن ها منحصر به فرد خواهد بود.

6- اعتلای تفاهم بین المللی و ارتقای همکاری های جهانی: کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی با ارائه اطلاعات در مورد فرهنگ ها، کشورها و موقعیت های مختلف و رخدادهای جهانی به مراجعان خود به ارتقای تفاهم بین المللی و رفع کدورت ها و پیشداوری های ناشی از عدم آگاهی کمک خواهد کرد و با گسترش ارتباطات بین افراد و فرهنگ ها در نتیجه جهانی شدن، هر سندی مربوط به یک فرهنگ دیگر به مثابه نوشدارویی خواهد بود که تفاهم بین المللی و بین فرهنگی را از مرگ حتمی نجات خواهد داد.

هرچه آگاهی مردم از فرهنگ ها و مواریث سایر ملل افزایش یابد به همان اندازه همکاری و تعامل مسالمت آمیز در عرصه جهانی ارتقا خواهد یافت بنابراین، دهکده جهانی مک لوهان با افق های روشن و نشانه های صلح و صفا عینیت پیدا خواهد کرد.

چالش ها کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و در راس آن حرفه کتابداری و اطلاع رسانی برای استفاده از فرصت های مذکور و ایفای نقش موثر در فرایند جهانی شدن با چالش هایی روبرو هستند که حرکت این مراکز را به سوی نیل به اهداف تعیین شده و انجام رسالت های محوله اجتماعی و جهانی با کندی روبرو می سازد که عبارتند از: مسائل مالی: با افزایش حجم اطلاعات و کیفیت عملکرد کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و مواجهه با موقعیت های جدید حاصله از جهانی شدن، نیاز به اعتبارات مناسب نیز افزایش می یابد.

این در حالی است که بودجه های این مراکز مناسب با نیازهای آن افزایش نمی یابد و در برخی موارد با کاهش نیز روبروست.

با حرکت دنیا به سوی سرمایه داری و محاسبه هزینه – سودمندی مراکز اجتماعی و توجیه اقتصادی آنان این مراکز آسیب جدی می بینند زیرا سرمایه گذاری در چنین مراکزی در کوتاه مدت قابل برگشت نیست و از طرف دیگر عدم درک درست برخی سیاستگذاران کشورهای در حال توسعه از ضرورت سرمایه گذاری در این زمینه باعث رکود کمی و کیفی آنها می شود.

بنابراین توجه جدی کشورها و جوامع به تامین اعتبار کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به مثابه سرمایه گذاری درازمدت و بنیانی برای توسعه پایدار ضروری است و کتابداران و اطلاع رسانان باید فلسفه وجودی خود را با توجه به موقعیت های جدید و تعریف دقیق آن به مسئولان دست اندرکار توجیه کنند.

مسائل آموزشی: تحولات سریع در عرصه جوامع کنونی و روند پر شتاب جهانی شدن، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را که خود را متولی آموزش سواد اطلاعاتی به نسل جدید قلمداد می کنند در معرض چالش جدیدی قرار می دهد و آن هم ضرورت روزآمد سازی و تغییر برنامه های آموزشی، دوره ها و زمینه های تحقیقات علوم کتابداری و اطلاع رسانی است.

واحدهای درسی قدیمی اکنون جوابگوی نیازهای امروزی کتابداران و اطلاع رسانان و جامعه اطلاعاتی نیست و چنانچه گروههای آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی در لاک عملگرایی افراطی خود باقی بمانند توانایی لازم برای انجام وظایف جدید را نخواهند داشت.

بنابراین آنها بایستی برنامه های خود را روزآمد سازند، در آموزش مهارتهای نوین و تحکیم مبانی نظری خود تلاش کنند و خود را برای ورود به عرصه نوین اجتماعی که در آن نقش ها و فرصت های جدیدی به عهده آنهاست مهیا سازند.

در غیر این صورت سازمانها و مراکز رقیب توانمندی پیدا خواهد شد که فرصت طلایی ارتقای منزلت را از آنها سلب خواهند کرد.

این تجدید نظر در رویکرد پژوهش های علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز صادق است و هرچه جامعه کتابخانه ها از داخل مرزهای محلی و ملی و منطقه ای فراتر می رود زمینه های تحقیقاتی این علم نیز دچار تغییر و تحول می شود.

بنابراین کتابداران و اطلاع رسانان بایستی با ابتکار عمل و خلاقیت اوضاع را اداره و کنترل کنند.

یعنی خلاقیت متخصصان در تعیین جایگاه حرفه ای از اهمیت فراوانی برخوردار است.

استاندارد سازی و مسائل تبادل اطلاعات: کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی امروزین، دیگر به یک محدوده جغرافیایی خاص تعلق کامل ندارد.

روزانه هزاران نفر از وب سایت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از اقصی نقاط دنیا بازدید و استفاده می کنند و پیشینه های کتابشناختی درونمایه مدارک یک کتابخانه و مرکز اطلاعاتی یا یک نویسنده در کشورهای دیگر بازیابی و استفاده می شوند.

بنابراین مسائل موجود بر سر راه انتقال و بازنمون اطلاعات مذکور یکی از چالشهای عمده مراکز اطلاعاتی است.

گسترش شبکه های ارتباطی و اینترنت امکان داد و گرفت اطلاعات را بیش از پیش تسهیل کرده است.

کتابداران و کتابخانه ها نیز تلاش های فراوان و پرباری را در راستای تدوین استاندارد های فراگیر و کارآمد انجام داده اند و برخی از آنها از جمله دوبلین کور و اندیشه ابرداده به بار نشسته است اما هنوز راه زیادی تا تدوین استانداردهای همه جانبه و مطلوب باقی است که تلاش بی وقفه کتابداران و اطلاع رسانان نیز ادامه خواهد داشت.

مسائل زبانی: با گرایش جوامع بشری به سوی جهانی شدن زبان به عنوان عامل ارتباط بعضا به عنوان عامل بازدارنده ارتباط ظاهر می شود و چه بسیار است مجموعه هایی که به خاطر زبان آنها برای دیگران قابل استفاده نیست.

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی می توانند حداقل با ارائه چکیده ای از آنها به زبان قابل استفاده نقش خود را به عنوان حافظ هویت فرهنگی و رابط بین فرهنگ و داشته های علمی و فرهنگی ملل مختلف و اعتلای تفاهم و درک بین المللی ایفا کنند و این کار مستلزم هزینه، وقت و بودجه و نیروی انسانی مناسبی است که اکثر کتابخانه ها از فقدان و یا کمبود آن رنج می برند.

این امر به عنوان یک چالش عمده ای محسوب می شود که در عصر حاضر ادامه دارد.

نتیجه گیری جهانی شدن به عنوان یک پدیده جهانی موجب تغییرات اساسی در ساختارها، ارتباطات و مناسبات جهانی شده است و این فرایند همچنان رو به جلو ادامه دارد.

همزمان با فرایند جهانی شدن، اطلاعات گرایی به صورت گرایش غالب جوامع درآمده و جوامع اطلاعاتی در حال پدید آمدن می باشد.

اطلاعات به عنوان کالای اساسی و مواد اولیه تصمیم گیری ها و مناسبات اجتماعی و سیاسی و اقتصادی تلقی می شود و کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی به عنوان متولیان سنتی و با سابقه امور اطلاعات و اطلاع رسانی با فرصت ها و چالش های جدیدی مواجه شده اند که طرز تعامل و برآیند با آن ها تعیین کننده جایگاه این حرفه در جامعه جهانی آینده خواهد بود.

متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی بایستی از فرصت پیش آمده استقبال کرده و به تثبیت جایگاه اجتماعی خود بپردازند.

لازم به ذکر است که برخی ها معتقدند که به دنبال تضعیف دولت – ملت ها در اثر جهانی شدن، گروه، مجموعه یا یک شورایی که توانایی اجرای قوانین سنگین و نوپرداز را داشته باشد رهبری نظام های فضا – منطقه ای یا جهان جند بعدی را بر عهده خواهند داشت.

یقینا رهبری چنین نظام فراگیری بسیار پیچیده است و گروه اداره کننده آن بایستی شاخص هایی داشته باشد که به شرح زیر است (پیشگامی فرد، 1380): گروه اداره کننده دهکده جهانی شخص یا اشخاصی هستند که قادر باشند رهبری جمعی از نخبگان کره زمین را به عهده بگیرند و به عبارتی آنان باید بتوانند برای چگونه فکر کردن متفکران جهان برنامه ریزی کنند و مهم ترین شاخص رهبری جهان در بحبوحه جهانی شدن را در دست داشته باشند.

قدرت بهره برداری از تولیدات فکری نخبگان را دارا باشند.

قدرت تشخیص و پاسخگویی به همه نیازهای جامعه جهانی را به عنوان اجزای سیستم جهانی داشته باشند.

توانایی لازم برای تنظیم قوانین ارتباطی میان نظام های فضا – منطقه ای را داشته و ساز و کارهای لازم برای پیشگیری از هر نوع تصادم احتمالی بین نظام های مذکور ایجاد کرده باشند.

همه این شاخص ها برازنده یک گروه دانشمند و دانش مدار و دانش پرور است که کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی می توانند در پرورش چنین افرادی نقش عمده داشته باشند.

راهکارها و پیشنهادات با توجه به موارد مطرح شده در طول مقاله و ماهیت موضوع سه نوع پیشنهاد ارائه می شود که می تواند برای مخاطبان آن ها قابل توجه باشد: راهکار و پیشنهاد برای دست اندرکارن تصمیم گیر: درک موقعیت کنونی جهان یکی از ضرورت های اساسی است که در صورت تحقق آن دستیابی به جایگاه مناسب در روابط و مناسبات جهانی دسترس پذیر خواهد بود.

با توجه به اهمیت اطلاعات و دانش در مناسبات اجتماعی و بین المللی و توسعه پایدار جوامع ارج نهادن به فرایندها و عوامل دست اندکار موجب تضمین بهره مندی همگان از این پدیده حیاتی خواهد شد.

سرمایه گذاری در زمینه اطلاعات و بسترسازی برای جریان بهینه اطلاعات علمی و فرهنگی به مثابه سرمایه گذاری دراز مدت سودآور خواهد بود که تصمیم گیران در سطح کلان بایستی به این امر عنایت داشته باشند.

تحکیم زیرساخت های اطلاعاتی و اطلاع رسانی موجب تضمین رشد و توسعه گشته و افق های روشنی پیش روی آینده مملکت قرار خواهد داد که نیازمند توج بیشتر از سوی مسئولان رده بالاست.

راهکار و پیشنهادات برای اساتید و گروه های کتابداری و اطلاع رسانی: دانش مدار بودن یکی از خصوصیات ضروری برای جامعه امروزی است.

گروه ها و اساتید کتابداری و اطلاع رسانی به سهم خود می توانند در تربیت افرادی با این ویژگی پیشگام باشند.

تغییر و تحولات سریع در عرصه علم و فناوری ضرورت روزآمد سازی و همگام بودن با پیشرفت ها را بیش از پیش ضروری ساخته است که اساتید و گروهها در صف مقدم آن قرار دارند.

اساتید و گروههای کتابداری و اطلاع رسانی حتما بایستی دانشجویان خود را به فراگیری مهارتهای نوین و لازم برای ایفای نقش در جامعه امروزی که در طول مقاله اشاره شد هدایت و راهنمایی کنند.

در جهان امروز تثبیت مبانی نظری و توجیه فلسفه وجودی حرفه کتابداری و اطلاع رسانی با توجه به ضرورت های امروزین اهمیت به سزایی دارد.

اساتید و گروههای کتابداری و اطلاع رسانی در این زمینه وظیفه سنگینی بر عهده خواهند داشت تا جوانان را نیز برای این امر مهیا کنند.

اساتید، گروهها و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی می توانند در مقابل چالش ها و نیازمندی های نوین رشته کتابداری و اطلاع رسانی با آمادگی و تیزبینی عرض اندام کنند و به چالش ها پاسخ مناسب دهند.

راهکارها و پیشنهادات برای دانشجویان: جهانی شدن و گسترش ارتباطات و اطلاعات گرایی برای متخصصان اطلاع رسانی فراگیری برخی مهارت ها را ضروری ساخته است.

که فراگیری مهارت های بهنگام برای دانشجویان این حرفه لازم و ضروری است.

رسیدن به جامعه ای مطلوب به سطح آگاهی بالای شهروندان آن با هم مرتبط است.

دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی بایستی ایده های بهینه سازی جامعه و بالا بردن سطح آگاهی شهروندان در همه زمینه ها را در ذهن خود پرورش دهند.

جهانی شدن ورود و تعامل بیشتر با جامعه جهانی را تسهیل و ضروری کرده است.

بنابراین پرورش افکار جهانی و مهیا شدن برای تعامل مطلوب بایستی مورد توجه دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی قرار گیرد.

شناساندن حرفه در سطح جامعه محلی و بین المللی نیز می تواند در ارتقای وجهه حرفه ما مفید واقع شود که دانشجویان نیز می توانند در این عرصه فعالانه وارد شوند.

منابع و مآخذ احمدی علی آبادی، ک.

(1382).

جهانی شدن و دستاوردهای آن.

روزنامه ایران.

پنج شنبه 16 مرداد.

ص.

5.

پیشگامی فرد، ز.

(1380).

نگرشی ژئوپولتیکی بر پدیده جهانی شدن: تئوری نظام های فضا – منطقه ای.

تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

رابرتسون، خ.

(1379).

گفتمان های جهانی شدن.

ترجمه رضا استاد رحیمی هریسی.

اندیشه امروز، چهارشنبه 17 اردیبهشت.

11.

موکهر جی، آ.

ک.

تاریخ و فلسفه کتابداری.

ترجمه اسدالله آزاد.

تهران: کتابدار.

Border, B.

(1995).

Jihad vs.

Mc world: how globalization and tribalism are reshaping the world.

New York: Random House.

Friedman, T.

(1999).

The Lexus and Olive tree: understanding globalization.

New York: Basic books.