دانلود مقاله جهانی شدن و تعلیم و تربیت

   مفهوم شناسی جهانی شدن :

       روند تحولات در قرن بیستم در دهه 1970 میلادی وارد مرحله جدیدی شد و در اواسط دهه 1980  تقریباً در تمامی زمینه ها نشان خود را برجای گذاشت. در دهه 1980 برای اشاره به این دگرگونی ها مفاهیمی چون جامعه صنعتی و فرامدرن ( پست مدرن ) به کار می رفت ، اما در دهه 1990 میلادی مفهوم جهانی شدن رایج گردید و به مفهوم مسلط در دوران معاصر تبدیل شد . به گونه ای که امروزه همه چیز با رجوع به این مفهوم مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار می گیرد . در ظاهر امر ،جهانی شدن یعنی ره سپردن تمامی جوامع به سوی جهانی وحدت یافته که در آن همه چیز در سطح جهانی مطرح و نگریسته می شود . اما در واقع ، جهانی شدن به معنای آزادی مطلق کسب و کار ، برداشته شدن تمامی موانع برای جریان یافتن سهل و آسان  سرمایه و نفوذ آن در تمامی عرصه ها و حرکت روان اطلاعات ، امور مالیه ، خدمات و بالاخره تداخل فرهنگ ها آنهم به سوی یکسان شدگی و یکدستی است که تمامی این امور در مقیاس جهانی رخ می دهد. ( ایران زاده ، 1380 : ص 16 ) .

       در علم معانی بیان جهانی شدن فرایند کوتاه کردن فاصله ها ، تغییر در تجارب زمانی و ارائه امور با ماهیت جهانی است.« 59.P.2000RIZVI » به عبارت دیگر هر گونه رویداد فنی ، روانشناختی ، اجتماعی ، اقتصادی یا سیاسی که گستردگی منافع و رویه ها را ورای قلمروهای جا افتاده تقویت نماید هم منشأ و هم مبین فرایند های جهانی شدن است . ( صادقی ، 1380 : ص 43). که با این ملاحظات می توان جهانی شدن را از واژه هایی چون یکپارچگی جهان ، عمومیت ، غربی سازی و محلی کردن متمایز دانست ( اختری ، 1380 :ص 124) .

        جهانی شدن ، مرزها و هویت ها را کم رنگ تر می کند ، به مردم ، کالا ها ، اطلاعات ، عادت ها ، هنجارها و نهاد ها توجه می کند . و به مرزها اجازه جابجایی می دهد . از آنجا که نمی توان مرزهای نفوذ ناپذیری در مقابل اشاعه اندیشه ها و کالا ها ایجاد کرد . بنابر این جهانی شدن در بلند مدت به هر حال استیلا خواهد یافت ، پویش های مرز گشای جهانی شدن دقیقاً به این دلیل بارز تر می­شود که طی دهه های گذشته گسترش فراوان امکانات ، منافع و بازار ها زمینه بالقوه رواج عالم گیر آنها را فراهم ساخته است . انقلاب کشاورزی و بعد از آن دگرگونی های عصر صنعتی و فرا صنعتی در شمار منافع اصلی تقویت کننده فرآیند جهانی شدن هستند .

        شکی نیست که وجه اصلی جهانی شدن و آنچه مایه موافقت و مخالفت هاست وجه اقتصادی آن است و از این رو بجا است که ابتدا با سرچشمه های اقتصادی آن آشنا شویم . جهانی شدن در واقع بخشی از فرایند تاریخی تکامل اجتماعی است و به زعم عده­ای ناشی از ماهیت و ذات رشد سرمایه ، تلاش برای بقاءو کسب بازارهای جدید و سودآور و نیاز به صدور سرمایه از بازار های اشباع شده به بازار های بکر و بالقوه می باشد . که این انتقال سرمایه تبعات مثبت و منفی بسیاری برای کشور­­­های عقب مانده و درحال توسعه دارد ، به طور کلی می­توان گفت مبنای اقتصادی جهانی شدن نئولیبرالیسم اقتصادی است .(قاسمی،1382:ص53.)

       جهانی شدن جنبه های واضح سیاسی هم دارد.جهانی شدن در بعد سیاسی باعث رشد عملکرد های فرا ملی،رشد محلات و شهرهای جهانی که عملکرد های جهانی را ایجاد می کند،کاهش اثر ابزارهای سیاسی حکومت،کاهش اقتدار حکومت وبطور کلی پیدایش فضای سیاسی جدیداست .در بعد فرهنگی واجتماعی که عمده ترین وجه تعارض و تقابل در فرایند جهانی شدن است مهاجرت و فرار مغز ها افزایش می یابد که این عامل باعث تغییر شکل جمعیت شناختی کشور های جهان می شود .البته جهانی شدن فرهنگ اصطلاح تأویل پذیری است که از آن تعبیراتی متفاوتی ارائه شده است . یعنی میان کسانی که به مساله جهانی شدن فرهنگ پرداخته اند اتفاق نظر وجود ندارد عده ای آنرا پدیده ای محتوم دانسته و نظر داده اند که دیر یا زود باید در برابر ان سر تسلیم فرود آورد و پذیرای آن شد برخی دیگر گفته اند جوامع در قبول یا ردآن آزادند و اختیار دارند که درباره آن تصمیم بگیرند.

          آنهایی که جهانی شدن را امری جبری دانسته اند اظهار داشته اند که جهانی شدن به اقتضای تحولات اقتصادی،سیاسی،علمی و گسترش ارتباطات در عصر حاضر رخ نموده است و کشور ها لارجم باید خود را با آن هماهنگ سازد براساس چنین برداشتی باید پذیرفت که فرهنگی خاص ،سلطه خود را بر اخلاق،هنر،اقتصاد،سیاست ونیز رفتارهای فردی و جمعی انسان ها اعمال خواهد کرد وجهان سرانجام صاحب فرهنگی یکسان خواهد شد.اما کسانی که از جهانی شدن تفسیری سلطه جویانه ندارد بر این باورند که جهانی شدن به معنی سیطره یک فرهنگ خاص برجهان نیست بلکه چون انسانهاهمگی عضو جامعه جهانی هستنند ،باید به مسائلی که جامعه جهانی با ان دست به گریبان است بیاندیشند و برای رفع تنگنا ها و دشواریهایی که بشریت با آن روبروست همکاری کنند اینان ضمن قبول کثرت گرایی فرهنگی به عنوان یک واقعیت،گفتگوی میان تمدن ها ،تفاهم فرهنگی ،دستیابی به ارزشهای مشترک ،احترام متقابل،مشارکت بین المللی ونیز شکیبایی را تجویز می کنند در همین زمینه عده ای گفته اند که شکل گیری فرهنگ جهانی به افول اضمحال فرهنگ های ملی و منطقه ای نمی انجامد.زیرا فرهنگ های بومی دارای نظام ارزشی قدرتمندی هستند و فرهنگ جهانی نمی تواند این فرهنگها را در خود هضم کند اگر فرهنگی درحال افول است علت آن به ضعف درونی آن فرهنگ مربوط می شود تا به ظهور یک فرهنگ جهانی (محسن پور،1381).به هر ترتیب جهانی شدن در بعد فرهنگی دارای تاثیرات بسیار مهمی است که هر جامعه و فرهنگی جهت حفظ و ارتقای خود در میان سایر فرهنگ ها باید آنها را شناخته تا بتواند از جهانی شدن به عنوان یک فرصت بهره گیرد .از جمله این اثرات می توان به رشد تفاهمات بین المللی،افزایش ارتباطات و اطلاعات در سطح جهانی،کمرنگ شدن اثرات فرهنگ بومی و افزایش تاثیر فرهنگهای غیر بومی و افزایش تاثیر فرهنگهای غیربومی اشاره کرد.

          بطورکلی با توجه به ابعادمختلف جهانی شدن وتغییرات سیاسی ،اجتماعی،اقتصادی ناشی ازآن کشور های مختلف جهان برای سازگاری با تغییرات حاصل از روند جهانی شدن باید دست به ابتکار عمل بزنند آنها با پیش بینی ها وتخمینهای خودبرخورد با آسیبهای احتمالی پیش رو را هر چه بیشتر کاهش داده و ورود به کوران جهانی شدن را تا حد امکان نرم و روان می سازد،این سازگاریها درسه سطح فرا ملی،ملی وفردی باید لحاظ شود.در سطح فرا ملی باید به توسعه یک نوع کنترل جهانی به منظور حل مسائل و مشکلات جهانی رو کرد، درسطح ملی دولتهای محلی جایگاه وبرنامه ای ویژه ای را باید داشته باشندو نهایتا در سطح فردی می بایست توجه داشت که مشکلات موجود دارای همبستگی بالایی با آموزش و پرورش هستند .به بیان دیگر آسیبهای فردی جهانی شدن ناشی از نداشتن منابع آموزشی کافی ونیز نداشتن آگاهی و دانش لازم برای راه حلهای بالا بردن امنیت فردی است (سلیمی ،1381:ص14).

 البته تغییر واصلاح آموزش و پرورش منطبق با منطق جهانی شدن نیازمند اقداماتی است که خود دال بر تاثیر پذیری آموزش و پرورش از جهانی شدن است ،از جمله:اصلاح هدفهای کلی و هدفهای عینی در برنامه درسی،بسط محتوای آموزش جهانی به آن اندازه که در برنامه درسی منعکس شود،تقاضا برای برنامه درسی آموزش جهانی برای گروههای درون مدرسه ای و گروههای اجتماع بیرونی«280.P.1998Hendrix»، حرکت به سوی یادگیری مادام العمر برای همه،حرکت به سوی آموزش از راه دور و یادگیری پراکنده و حرکت به سوی نهادینه کردن استفاده از شبکه های ارتباطی در آموزش و پرورش (.Brunne2000p.145).

تاثیر جهانی شدن بر تعلیم و تربیت

    از جمله موضوعاتی که امروزه در محافل مختلف به آن پرداخته می شود ، مسئله " جهانی شدن " است . فرایند جهانی شدن در حال حاضر تمامی جوانب اقتصادی ،فرهنگی ،سیاسی و اجتماعی کشور های جهان را تحت تاثیر قرار داده است. از جمله پیامد های جهانی شدن تاثیر آن بر نظام تعلیم و تربیت کشور ها و اهداف و برنامه و کارکرد های این نظام در صحنه زندگی اجتماعی است .تعلیم و تربیت که با تمام اجزاء جامعه ارتباط دارد یکی از عرصه هایی است که هم از فرایند جهانی شدن متاثر شده وهم می تواند بر ان اثر بگذارد .از جمله اهداف تهیه این مقاله عبارت است جواب از به این پرسش ها که :

    جهانی شدن چه تاثیراتی بر مؤلفه های تعلیم و تربیت داشته است ؟ چالش هایی که تعلیم وتربیت دراثر جهانی شدن فرهنگ با آن روبه روست کدامند؟ در نتیجه جهانی شدن چه تغییراتی باید دراهداف ،برنامه های درسی و روشهای تعلیم  وتربیت کشورها صورت گیرد تا بتواند به مسائل جدید پاسخ دهد؟

"جهانی شدن" از جمله مفاهیمی است که در طول چند دهه گذشته به مجموعه واژگان مفاهیم ،علوم سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی افزوده شده است . این مفهوم به دلیل تازگی و گستردگی از ابهام معنایی برخوردار است .با توجه به ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی این پدیده و ارتباط این ابعاد با فرایند تعلیم و تربیت ،مسلما جهانی شدن بر فرایند تعلیم و تربیت اثر خواهد گذاشت و به آن سمت و سو خواهد داشت . در این مقاله سعی بر آن است که بعد فرهنگی جهانی شدن مورد توجه قرار گیرد و چالش های روبروی نظام آموزشی یا به عبارت کلی تر تعلیم و تربیت مورد بحث قرار گیرد .

مفهوم جهانی شدن

    واژگان کلیدی : جهان گستری- سیاره ای شدن جهان

 "جهانی شدن "یک واقعه تاریخی است که از دهه 80 به عنوان پدیده ای استثنایی تولد یافت . این واقعه درغرب دو اصطلاح اساسی دارد: یکی اصطلاحی است که پژوهشگران فرانسوی زبان به کار می برند و آن را موندیالیسیشن¹  می خوانند و دیگری اصطلاحی است که پژوهشگران انگلیسی زبان به کار می برند و آن را"جهانی شدن²" خوانده اند. در منطق غربی هر دو کم و بیش مفهومی اقتصادی دارد. بر این اساس آنچه جهانی شدن نام گرفته است چیزی نیست مگرهمه جا گیر شدن نظام اقتصاد بازار که کیفیت اصلی سرمایه داری لیبرال است(هود شتیان،2000 ).برخی افراد واژه ی دیگری را برای این مفهوم مناسب می دانند. از جمله دکتر فرهنگ رجایی در کتاب "پدیده جهانی شدن " ،وضعیت  بشری و تمدن اطلاعاتی ""جهان گستری"را ترجیح می دهد .آقای دکتر علی محمدی استاد ایرانی ارتباطات ،در دانشگاه ناتینگهام انگلستان "سیاره ای" شدن را می پسندد .رولند رابرتسون ]1[ اصطلاح "جهانی³"را پیشنهاد می کند که در فارسی به "جهانیت" برگردانده اند (شیخاوندی،1382). برخی از افراد به جای"جهانی شدن" "اصطلاح"جهانی سازی" را بکار می برند .البته آن چه از مفهوم جهانی سازی استباط می شود

1.Mondialistion

2.Globalization

3.Globality

این است که گویا یک امر یک طرفه از سوی صاحبان ثروت و قدرت جهانی است . جهانی سازی برای بسیاری از افراد معانی مختلفی دارد، اقتصاد دانان جهانی سازی را گامی به سوی ادغام کامل بازارهای جهانی تلقی می کنند ،بعضی از دانشمندان علوم سیاسی نیز آن را به عنوان حرکتی در جهت دور شدن از مفهوم تعریف شده قرار دادی دولت و قلمرو حاکمیت ناحیه ای و ظهور بازیگران قدرت غیر دولتی در نظم نوین جهانی می نگرد .دانشمندان دانشکده های مدیریت و مشاوران،جهانی سازی را در "دنیای بدن مرز " اعمال می کنند و دیگران آن را پدیده ای می دانند که موسسات بخش خصوصی (نه حکومت ها )را به جلو می راند . جهانی شدن در ابتدایی ترین معنای خود به مفهوم کوچک شدن جهان از یک سو و افزایش سریع در آگاهی نسبت به کل جهان از سوی دیگر است (رابرتسون 2003 ) .)در کتاب"جهانی شدن ،فرهنگ جهانی و اشارت های نظم جهانی " رابرتسون به عنوان یک جامعه شناس جهانی شدن را مجموعه فرایند هایی می داند که به پیدایش جهانی واحد منتهی خواهد شد . جوامع در همه ی جنبه های زندگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شان به طور متقابل به یکدیگر وابسته خواهند شد دور نمای این وابستگی های متقابل ، جهانی شدن واقعی خواهد بود (زاهدی 1380) . عده ای از جهانی شدن تعبیر به گسترش روابط میان افراد در سطح جهان و کوتاه شدن و یا حتی از بین رفتن فاصله مکانی افراد می دانند . از جمله آنتونی گیدنز [2]جامعه شناس معروف می گوید :" جهانی شدن " را می توان تشدید روابط اجتماعی درسطح جهانی تعریف کرد . همان روابطی که موقعیت مکانی دور از هم را چنان به هم پیوند می دهند که هر رویداد محلی تحت تاثیر رویداد های دیگری که کیلومترها با آن فاصله دارد ،شکل گیرد و برعکس(گیدنز 1998:ص379. )

                    در واقع "جهانی شدن " یعنی شدت بخشیدن به آن دسته از روابط اجتماعی که نقاط جغرافیایی دور دست را با مرتبط می سازد و این ارتباط به شکلی است که از طریق آن ،وقایعی که در یک نقطه از جهان روی می دهند ، تحت تاثیر وقایع نقاط مایل ها دورتر از آن هستند وب عکس (گیبر یا ،1999 ).مارتین آلبرو،از دیگر نظریه پردازان پدیده جهانی شدن " این پدیده را فرایند هایی که بر اساس آن تمام مردم جهان در یک جامعه واحد و فراگیر جهانی به هم می پیوندند ،معرفی می کند . همچنین امانوئل ریشتر ،" جهانی شدن " را شکل گیری شبکه ای می داند که طی آن اجتماعاتی که پیش از آن در کره خاکی دور افتاده و منزوی بودند ، در وابستگی متقابل و وحدت جهانی ادغام می شوند (صداقت،1381:ص21). "جهانی شدن" به فرایندی اطلاق می شود که از طریق آن ،حوادث ،تصمیمات و فعالیت های یک بخش از جهان و می تواند برای افراد و جوامع در بخش های بسیار دور کره زمین نتایج مهمی در برداشته باشد (ویلیامز،2000،ص) آنچه که از تعاریف بالا به دست می آید این است که "جهانی شدن "پدیده ای است که در اثر وقوع و ظهور آن نقش مرز های جغرافیایی در تصمیم گیری ها و فعالیت های اقتصادی،فرهنگی و اجتماعی به طور متقابل ملاحظه ای کاهش می یابد . بر این اساس در این نظام جدید ،منافع تک تک افراد و جوامع بیش از پیش به منافع تمام مردم جهان و تمام کشور ها و جوامع وابسته و در ارتباط خواهد بود .به عبارت دیگر "جهانی شدن " محیطی را برای جوامع مختلف جهان فراهم خواهد آورد که در ان پیوند های فرا ملیتی به حداکثر خواهد رسید .

  ابعاد جهانی شدن

         جهانی شدن دارای ابعاد گوناگون سیاسی ،اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی است ."جهانی شدن "به عنوان واژه رایج دهه 1990،به عنوان روندی از دگرگونی ،از مرز های سیاست و اقتصاد فراتر می رود و علم و فرهنگ و کسب زندگی را نیز در بر می گیرد . از این جهت جهانی شدن پدیده ای است که قابل تسری به اشکال گوناگون عمل اجتماعی ،اقتصادی ،سیاسی ،حقوقی ،فرهنگی ،نظامی ،فناوری و همچنین عرصه های متفاوت عمل اجتماعی نظیر محیط زیست است (کومسا،1999:ص183).

               هر چند که ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی روابط متقابلی با یکدیگر دارند و نمی توان یک بعد از جنبه های مختلف یک پدیده را بدون در نظر گرفتن ابعاد دیگر مورد مطالعه قرار داد . اما در این مقاله به تناسب موضوع به بعد فرهنگی آن می پردازیم .

          بعد فرهنگی

                واژه های کلیدی: امپر یالیسم فرهنگی کهن –الیگارشی های مالی – جنگ فرهنگی-تعلق مالی-حس پوزش آمیز –خودباختگی

                 فرهنگ نه تنها به ما کمک می کند خودمان را تعریف کنیم ،بلکه در عین حال وسیله ای است که آدمی از طریق آن شناخت خود را از زندگی و نگرش های مربوط به آن را مبادله می کند و تداوم و توسعه می بخشد (رجایی،1382)"فرهنگ[3]عبارت است از ارزش هایی که اعضای یک گروه معین دارند ،هنجار هایی که از آن پیروی می کنند و کالا های مادی  که تولید می کنند (گیدنز،2002،ص55). با این تعریف از فرهنگ می توان ادعا کرد که بعد اصلی زندگی اجتماعی، بعد فرهنگی است و پدیده "جهانی شدن "می تواند تحت تاثیر این بعد از زندگی بشر قرار گیرد و بطور متقابل بر آن اثر گذارد . بنا به عقیده وارتز[4]تبادلات مادی ،منطقه ای می شوند ،تبادلات سیاسی ،بین المللی وتبادلات سمبلیک ،جهانی می شوند .بنا بر این جهانی شدن جوامع انسان بستگی به میزان تاثیر ارتباطات فرهنگی بر ترتیبات اقتصادی و سیاسی دارد . از اقتصاد و سیاست تا آن حد می توان انتظار جهانی شود داشت که فرهنگی شده باشند . حتی می توان انتظار داشت که میزان جهانی شدن درقلمرو فرهنگی بیش از دو حیطه گر(اقتصادی و سیاسی)باشد (سجادی،1382:ص119). در یک نگاه تاثیرات متقابل این سه بعدبر یکدیگر کاملا واضح و روشن است انتقال فرهنگ و به تعبیر برخی دیگر تهاجم فرهنگی بدون حمایت و پشتیبانی منابع مالی و اقتصادی و تصمیم گیری های سیاسی غیر ممکن است .چرا ارئه معانی و اعتقادات به جوامع دیگر به ابزار هایی نیازمند است که نتیجه فعالیت های اقتصادی پشتوانه مالی است . همچنین حمایت ساسی برای کاربرد منابع مالی در راه گسترش فرهنگ به جوامع دیگر لازم و ضروری است . متقابلا گسترش معانی و اعتقادات یک جامعه در جوامع دیگر راه را برای کسب منافع اقتصادی و پیشبرد اهداف سیاسی هموار خواهد کرد .

              اما در این رابطه سوالاتی مطرح می شود از جمله این که :فرهنگ کدام جوامع در شکل گیری پدیده ی جهانی شدن "موثر تر بودند؟ و پدیده جهانی شدن فرهنگ کدام جوامع را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد؟و آیا همه فرهنگ ها در پدیده"جهانی شدن" نقش یکسانی داشتند  ودارند ؟

                 درباره بعد فرهنگی پدیده "جهانی شدن" دیدگاه ها و نظرات مختلفی وجود دارد . طرفدارن و مخالفان "جهانی شدن " در مورد ابعاد فرهنگی "جهانی شدن اختلاف نظر دارند . موافقان می گویند،این برنامه باعث افزایش تنوع فرهنگی میشود . در حالی که مخالفان آن را نوعی امپر یالیسم فرهنگی کهن میدانند که در شکل جدید ظاهر شده است .به زعم آنان ، برنامه جهانی سازی در صدد ایجاد انحصارات و الیگارشی های مالی است که جهان را به زیر سلطه خود در می اورد . امری که به تعبیر سرژه لاتوش [5]غربی سازی جهان نامیده شده است . به نظر او این درست است که "غرب رهایی بخش" است، محیط اجتماعی را ،از هزار قید و بند جامعه سنتی آزاد می کند و امکانات بی نهایتی را می گشاید .آنان این آزادی و امکانات فقط برای اقلیتی وجود دارد . در عوض همبستگی و امنیت برای همگان از بین میرود (اسماعیلی،1382:ص34) .