دانلود مقاله خواسته‏ ها و مشخصات یک بستر عمومى براى آموزش به کمک رایانه

چکیده استفاده از رایانه در امر آموزش ، مى‏تواند تحول بزرگى را در فراروند آموزش ایجاد کند.

در ایجاد سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه، روشهاى مختلفى متصور است.

در اغلب سیستم‏هاى ایجاد شده، یک سیستم براى آموزش تنها یک زمینه خاص علمى ایجاد مى‏شود و تلاشى مشابه، براى ایجاد یک سیستم آموزشى در زمینه دیگر نیز انجام مى‏شود.

در این مقاله خصوصیات یک بستر عمومى مورد بحث قرار مى‏گیرد که امکان پیاده‏سازى مجموعه‏هاى مختلف آموزشى را در زمینه‏هاى مختلف علمى فراهم مى‏کند.

این بستر پویا طى یک پروژه تحقیقاتى به صورت یک مدل پیش نمونه سازى شده[1] ایجاد گردیده تا امکان مشاهده خصوصیات و رفتارهاى آن بوجود آید.

پس از طرح مقدماتى ماهیت این بستر پویا، مزیتها، اهداف، خصوصیتها و ویژگیهاى این بستر مطرح شده و ابزارهائى که براى ایجاد چنین بسترى پیش بینى مى‏شود مورد بحث قرار مى‏گیرند.

در انتها نیز محیط عمومى لازم براى ایجاد چنین بسترى مطرح مى‏شود.

1- مقدمه در سالهاى اخیر استفاده از رایانه در زمینه آموزش ، با توجه به تحولات و افزایش توانائى‏هاى بالقوه رایانه در جهان، مورد بحث قرار گرفته است.

اما در این زمینه هنوز از رایانه به نحو مطلوب بهره‏بردارى و از توانائى‏هاى آن استفاده نشده است.

رایانه به عنوان ابزار جدید مى‏تواند در زمینه آموزش تحولى را ایجاد کند.

تحولى احتمالا بزرگتر از تحولات قبلى که در چرخه تحول روشهاى آموزش از ابتدا تا کنون صورت گرفته و تحولى احتمالا بزرگتر از تحولاتى که در زمینه‏هاى دیگر نظیر طراحى ساختمان و پزشکى بواسطه استفاده از رایانه رخ داده است.

سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه، هم در آموزش شخصى و هم در آموزش گروهى (کلاس درس) قابل استفاده هستند.

از طرفى دیگر این سیستم‏ها مى‏توانند کمک شایانى را در آموزش از راه دور ارائه کنند و محور آموزش از راه دور را از کتاب محورى به رایانه محورى تغییر دهند.

همچنین رایانه به عنوان یک ابزار کمک آموزشى نیز قابل استفاده است.

درحالیکه محور اصلى همان روش هاى حضورى و چهره به چهره و کتاب است، رایانه به عنوان یک ابزار جانبى براى توضیحات بیشتر یا معلومات اضافه و یا خودآزمائى و امثال آن قابل استفاده است.

متدولوژى‏هاى مختلفى براى تولید سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه قابل طرح است.

اما به نظر مى‏رسد این متدولوژى‏ها، قابل طبقه‏بندى در دو نوع مختلف باشند : متدولوژى سیستم ایستا و متدولوژى بستر پویا.

در متدولوژى سیستم ایستا ، یک تیم متشکل از کارشناسان آموزشى و کارشناسان زمینه خاص سیستم مورد بحث (مثلا شیمى) و تعدادى برنامه‏نویس رایانه تشکیل شده و افراد فوق با همکارى یکدیگر یک سیستم نرم‏افزارى آموزش شیمى را تولید مى‏کنند.

بدیهى است براى تولید یک نرم‏افزار در زمینه دیگر (مثلا فیزیک) چنین تیمى باید مجددا ایجاد شود و نرم‏افزار آموزش فیزیک را از ابتدا برنامه نویسى نماید.

این روش را، متدولوژى ایستا و یا تولید نرم‏افزار کمک آموزشى ایستا مى‏نامیم.

اغلب سیستم‏هاى کمک آموزشى تولید شده تاکنون از این دسته‏اند و یک نرم‏افزار ایستاى آموزش به کمک رایانه، در یک زمینه علمى خاص نظیر فیزیک و در سطح علمى خاص نظیر دوم دبیرستان - رشته ریاضى فیزیک ایجاد مى‏شود.

اما در متدولوژى بستر پویا بحث کمى متفاوت است.

سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه مختلف، در بسیارى از فعالیت ها و خصوصیات داراى وجوه مشترک فراوانى هستند.

خصوصیات این سیستمها داراى مبانى یکسانى است.

بنا به همین موضوع مى‏توان نرم‏افزارى را تولید نمود که امکان ایجاد سیستم‏هاى کمک آموزشى را با سرعت بسیار زیاد و توانائى‏هاى فراوان داشته باشد.

چنین سیستمى به عنوان یک بستر براى تولید سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه محسوب مى‏شود.

با استفاده از این بستر، مى‏توان هر نرم‏افزار کمک آموزشى را در هر زمینه علمى و در هر سطحى از آموزش ایجاد نمود.

به‏عنوان مثال با استفاده از چنین بسترى مى‏توان انواع نرم‏افزارهاى مختلف رشته فیزیک و شیمى و...

را در سطوح مختلف دبیرستان تا دانشگاه و یا آموزش هاى مقاطع اولیه ابتدائى و آموزش هاى خاص، استفاده نمود.

متدولوژى دوم، روش مناسبى براى تولید چنین سیستم‏هائى به نظر مى‏رسد.

در متدولوژى اول، براى تولید هر سیستم آموزش به کمک رایانه، تیمى خبره و در بر دارنده چند طراح و برنامه‏نویس نرم‏افزار لازم است.

اما در متدولوژى دوم، یک تیم تولید نرم‏افزار، چنین بسترى را فراهم مى‏کند و سپس تیم‏هاى برنامه‏ریزى و تعیین محتواى علمى آموزش، در هر یک از زمینه‏هاى مختلف علمى، به ایجاد سیستم آموزش به کمک رایانه مورد نظر خود مى‏پردازند.

سه سطح از افراد با چنین سیستمهائى در ارتباط هستند ( شکل 1 ) : اول تولید کنندگان بستر نرم‏افزارى که تیمى از تحلیلگران، طراحان و برنامه نویسان نرم‏افزار بعلاوه سایر تخصصهاى مرتبط با این افراد هستند.

این افراد بستر نرم‏افزارى را طراحى و تولید مى‏کنند.

گروه دوم شامل برنامه‏ریزان آموزشى و افراد خبره تامین کننده محتواى آموزشى در هر یک از زمینه‏هاى تخصصى مى‏شود.

این افراد با استفاده از بستر نرم‏افزارى ایجاد شده، یک "مجموعه آموزشى" را در یک سطح و زمینه خاص علمى ایجاد مى‏کنند و گروه سوم شامل آموزش گیرندگان و استفاده کنندگان سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه مى گردد.

این افراد از یک مجموعه آموزشى علمى براى یادگیرى استفاده مى‏کنند.

در استفاده از یک مجموعه آموزشى به صورت گروهى، یک معلم، هدایت و آموزش را توسط سیستم بر عهده مى‏گیرد.

براى مشاهده ابعاد و جوانب عملى ایجاد یک بستر پویا، در یک پروژه تحقیقاتى در دانشگاه پیام نور، یک مدل پیش نمونه سازى شده ایجاد گردید.

در این مدل ابعاد مختلف و خصوصیاتى را که براى این سیستم پیش بینى شده بود به صورت مجازى ایجاد شد.

در ادامه مقاله، ابعادى را که در این مدل مورد توجه قرار گرفته است مطرح و اهداف و خصوصیات و محیط و ملزومات این سیستم مورد بحث قرار خواهد گرفت.

2- بررسى مزیت ها مزایاى متدولوژى بستر پویا را نسبت به متدولوژى سیستم ایستا، مى‏توان در موارد زیر بر شمرد : تولید یک سیستم آموزش به کمک رایانه، از بعد نرم‏افزارى و برنامه‏نویسى بسیار پیچیده است و چنین سیستمهائى جزو پیچیده‏ترین سیستم ها محسوب مى‏شوند.

بنابراین هزینه و زمان زیادى براى تولید چنین سیستمهائى لازم است.

با توجه به تعدد زمینه‏هاى علمى و سطوحى که آموزش در آنها مورد نیاز است ، پیاده‏سازى یکى از این زمینه‏ها و سطوح که تعداد آنها به چند هزار زمینه و سطح (در حل حاضر) مى‏رسد، هزینه و زمان بسیار زیادى لازم دارد.

با توجه به اینکه هزینه تولید یک سیستم جامع و خبره در این زمینه بسیار بالا و در سطح یک پروژه ملى است، اصولا پیاده‏سازى این سیستمها به شکل ایستا عملى نیست.

اما صرف هزینه بر یک سیستم جامع و پویا عملى است و حتى در توان دولتهاى کوچک و از نظر مالى کم توان و یا شرکتهاى رایانه‌اى نسبتا بزرگ مى‏باشد.

تولید یک سیستم آموزش به کمک رایانه، از بعد نرم‏افزارى و برنامه‏نویسى بسیار پیچیده است و چنین سیستمهائى جزو پیچیده‏ترین سیستمها محسوب مى‏شوند.

به همان دلیل پیچیدگى که در بند قبلى مطرح گردید، در صورتى که این سیستمها با استفاده از بستر پویا ایجاد شوند و در موارد مختلف مورد استفاده قرار گیرند، قابلیت اطمینان بالاتر و خطاى کمترى نسبت به ایجاد سیستم‏هاى ایستا خواهند داشت.

باز به همان دلیل پیچیدگى مورد بحث این سیستمها، پیاده‏سازى چنین سیستمهائى که از امکانات و توانائیها و خصوصیات مناسبى برخوردار باشند، نیاز به استفاده از متخصصین و طراحان خبره‏اى دارد که تعداد آنها چندان زیاد نیست.

یک طراح و برنامه‏نویس معمولى، توان ایجاد چنین سیستمهائى را ندارد.

بنابراین با روش سیستم ایستا، هر چند که هزینه مورد نیاز هم موجود باشد، امکان جمع‏آورى تیم‏هاى تولید نرم‏افزار در همه زمینه‏ها میسر نیست.

در صورتى که یک بستر پویا ایجاد شود، توانائیهاى مختلفى براى آن قابل پیش بینى است و افزایش توانائیها و قابلیتها و امکانات با توجه به اینکه هزینه تنها بر یک پروژه صرف مى‏شود، عملى است.

اما در صورتى که چندین پروژه تولید سیستم‏هاى ایستا انجام شود، نمى‏توان انتظار داشت که هر یک از سیستم‏ها مستقلا امکانات و توانائى‏هاى بسیارى را در بر داشته باشد.

در ایجاد سیستمهاى ایستا، لازم است تا تیم ایجاد کننده سیستم شامل متخصصینى از زمینه علمى مربوطه و متخصصین رشته رایانه باشند.

هماهنگى بین این افراد و ایجاد ارتباط و تفهیم مطلب بین افراد داراى تخصص‏هاى متفاوت مشکل آفرین است.

بخش بزرگى از زمان صرف شده در این پروژه‏ها به این ایجاد ارتباط و تفهیم مطلب اختصاص پیدا مى‏کند و در نهایت بسیارى از مشکلات موجود در سیستم در نتیجه عدم برقرارى مناسب این ارتباط است.

از این رو بسیارى از اوقات متخصص زمینه، خود به کار برنامه‏نویسى اقدام مى‏کند و یا متخصص رایانه با در دست گرفتن کتاب هاى زمینه مربوطه، خود دانش زمینه را کسب مى‏کند.

اما در ایجاد بستر پویا چنین نیست.

تیم تولید کننده نرم‏افزار مستقلا به تولید نرم‏افزار مورد نظر مى‏پردازد و نرم‏افزارى را تهیه مى‏کند که متخصص زمینه مربوطه، به سادگى بتواند از آن استفاده کند.

به عبارت دیگر در تیم تولید نرم‏افزار، متخصصین زمینه‏هاى مختلف علمى حضور ندارند (ولى ارتباط دارند) و در تیم‏هاى برنامه‏ریزى آموزشى و محتواى علمى، طراحان و برنامه‏نویسان رایانه حضور ندارند (حتى الامکان).

نرم‏افزار بستر باید به صورتى باشد که استفاده از آن براى برنامه‏ریزى آموزشى و پذیرش محتواى علمى، نیاز به تخصص خاصى نداشته باشد.

انعطاف پذیرى سیستم‏هاى پویا منحصر به محتواى آموزشى نمى‏شود.

خود فعالیت هاى آموزش و شیوه آموزش نیز از این امر مستثنى نخواهد بود.

مثلا سیستمى که توان آموزش در سطوح مختلف علمى را داشته باشد، در آموزش یک آموزش گیرنده خاص، از خود انعطاف پذیرى بیشترى را نشان خواهد داد.

این سیستم مى‏تواند پس از مدل کردن دانشجو و تعیین توانائیهاى وى، سطح آموزش را تنظیم کند و آموزش را در سطحى مناسب براى دانشجو انجام دهد.

به عبارت دیگر سیستم پویا علاوه بر پویائى در بکارگیرى در زمینه‏ها و سطوح مختلف، در انجام فعالیت آموزش نیز پویا است.

در مقایسه با آن، سیستم‏هاى ایستا بسیار محدود، غیر انعطاف پذیر و خشک و بى‏روح مى‏باشند.

در تولید سیستم‏هاى ایستا، معمولا بر یک زبان برنامه‏سازى تکیه مى‏شود.

استفاده از یک زبان برنامه‏سازى، تولید این سیستم‏ها را دچار تمام مشکلاتى مى‏کند که تولید و برنامه‏سازى یک نرم‏افزار در بر دارد.

اما در ایجاد یک بستر پویا، تیم‏هاى برنامه‏ریزى و تامین محتواى آموزشى که بخش اعظم کار را بر عهده دارند با این مشکلات سروکار ندارند و تنها به فکر مسائل تخصصى خود هستند.

3- اهداف و خصوصیات بستر پویاى سیستم‏هاى آموزش به کمک رایانه باید داراى خصوصیات زیر بوده و ویژگیها و توانائیهاى زیر را در بر داشته باشد : رها کردن مدرس از مسائل غیر تخصصى او.

مدرس فقط باید چگونگى استفاده از رایانه را بداند و لزومى به ورود به مباحث فنى رایانه ندارد.

ابزار باید خود را با مدرس وفق دهد و نه مدرس با ابزار.

ابزارهائى براى آموزش.

سیستم باید امکانات لازم براى انجام آموزش (تدریس و یادگیرى) را فراهم کند.

این امکانات باید قدرت طرح دروس و بیان توضیحات به شکل مناسب را در اختیار قرار دهد.

همچنین باید امکان انتخاب شیوه‏هاى مختلف ارائه وجود داشته باشد.

امکانات استفاده اختصاصى و دستجمعى (کلاس درس).

بستر پویا باید امکاناتى را فراهم کند که هم افراد بتوانند بطور اختصاصى از آن استفاده کنند و هم در کلاس درس در حالى که معلم هدایت سیستم را بر عهده دارد، دانشجویان به استفاده از سیستم بپردازند.

ایجاد محیط تعاملى آموزش.

دانشجو باید در یادگیرى نقش عمده‏اى را بازى کند.

این نقش در میزان یادگیرى و کیفیت آن داراى اهمیت بسیارى است.

سیستم باید دانشجو را به تلاش وادار کند.

دانشجو باید هدایت سیستم را بر عهده بگیرد.

بر خلاف آنچه که همگان از یک سیستم آموزش تصور مى‏کنند، تعیین کننده بودن دانشجو در جهت گیرى آموزش ، ضامن ایجاد انگیزه و درک مطلب است.

این بدان معنا نیست که سیستم کلا در اختیار دانشجو قرار داشته باشد.

سیستم تنها باید به هدایت و ارزیابى دانشجو بپردازد.

دانشجو باید بتواند جهت آموزش را تعیین کند.

فراروند سه گانه "راهنمائى و تدریس "، "یادگیرى" و "ارزشیابى" بر اساس این جهت دهى شکل مى‏گیرد.

در واقع دانشجو باید براى رسیدن به نقاط تعیین شده آموزش ، اطلاعاتى را کسب کند.

اما اینکه چگونه و طبق چه روالى این اطلاعات باید کسب شود، بر عهده خود دانشجو و با راهنمائى سیستم است.

مثلا وقتى یک دانشجو مى‏خواهد مساحت زیر یک منحنى را بدست آورد، باید از انتگرال استفاده کند.

براى دست یافتن به این نقطه، سیستم به وى گوشزد مى‏کند که باید ابتدا مبحث انتگرال را فرا بگیرد تا بتواند به این نقطه دست پیدا کند.

یک پازل را از راههاى مختلف مى‏توان چید.

یک جدول را از راههاى متفاوتى مى‏توان تکمیل کرد.

وقتى سیستم به دانشجو اجازه تصمیم‏گیرى در چگونگى آموزش را بدهد، وقتى سیستم با واکنش هاى دانشجو خود را تطبیق دهد و بر اساس واکنش ها و انتظارات دانشجو فعالیت خود را انجام دهد، آموزش تعاملى شکل مى‏گیرد.

در یک کلام آموزش تعاملى، فراهم آوردن مشارکت دانشجو در امر آموزش است.

امکان اعمال تغییر در چگونگى و ترتیب آموزش توسط آموزش گیرنده.

پویائى محتواى آموزش.

یک بستر پویاى آموزش به کمک رایانه، علاوه بر پویائى براى ایجاد سیستم‏هاى مختلف در زمینه‏هاى علمى مختلف ، باید خود در شیوه‏هاى آموزش نیز داراى پویائى مناسب باشد.

پویائى در ابعاد مختلفى باید در سیستم وجود داشته باشد.

پویائى محتواى آموزشى، پویائى در زمان استفاده، مدت آموزش ، ترتیب ، مفادآموزشى، روشها و الگوهای ‏آموزش ، سختى و سادگى، سطح، تعداد مثالها و نظایر آن از جمله این ابعاد هستند.

امکان تغییر طرح درس و طرح درس اختصاصى.

طرح درس یکى از مهمترین پایه‏هاى آموزش است.

باید امکان تغییر طرح درس در زمان استفاده و فعالیت سیستم میسر باشد.

این موضوع براى آنست که اصلاحات بر طرح درس با دریافت بازخورد از محیط آموزش گیرنده انجام شود.

همچنین تطابق سیستم با محیطهاى آموزشى مختلف و شرایط متفاوت محیطى لازم است.

در بسیارى از موارد، یک سیستم آموزشى باید در محیطهاى مختلف فعالیت کند.

هریک از محیطهاى مورد نظر ممکن است داراى شرایطى باشد که با طرح درس تنظیم شده تطابق نداشته باشد.

مثلا در درس علوم یکى از سطوح دبستانى ، مواردى که مربوط به کاشتن گیاهان و مشاهده رشد آنها است باید در زمانى ارائه شود که در منطقه جغرافیائى مورد ارائه، امکان انجام عملى این کار وجود داشته باشد و این زمان در مناطق جغرافیائى مختلف متفاوت است.

بنا براین کارشناسان آموزشى یا معلمین هر منطقه جغرافیائى بااستفاده از پویائى طرح درس و جا به ‏جائى دروس (یا موارد دیگر) مى‏توانند سیستم آموزش را براى منطقه مورد نظر تطبیق دهند.

از طرفى دیگر استعدادها و سلایق و توانائى‏هاى افراد مختلف باهم متفاوت است.

یک سیستم آموزش به کمک رایانه پویا باید این امکان را براى هر فرد فراهم آورد که سیستم و طرح درس را با توجه به توانائى‏ها و استعدادها و علائق و سلایق خود تنظیم نماید.

این مسئله حتى مى‏تواند در حدى باشد که یک شخص براى خود (یا شخص دیگر) دروس رشته جدیدى را تعریف نماید (از میان علوم موجود در سیستم) و یک طرح درس اختصاصى مخصوص به خود ایجاد کند.

طرح درس نویسى به کمک رایانه و به صورت توزیع شده.

سیستم باید امکان نوشتن طرح درس و برنامه‏ریزى آموزشى را توسط افراد مختلف و گاه در مناطق مختلف بدهد.

به عبارت دیگر سیستم اجازه دهد که افراد به صورت مشترک بر روى یک طرح درس مشخص فعالیت نمایند و سازماندهى این کار توسط سیستم به صورت توزیعى انجام گردد.

آموزش هاى خاص و با مخاطبین خاص.

امکان استفاده از سیستم در آموزش هاى ضمن خدمت، دوره‏هاى تداوم آموزش و آموزش هاى باز که داراى موارد خاص آموزشى هستند و هر یک مخاطبین مخصوص به خود را دارند باید وجود داشته باشد.

آموزش بین رشته‏اى.

در بسیارى از موارد لازم است تا یک دوره آموزش بین دو رشته مختلف ( بخصوص در رشته‏هاى دانشگاهى) ایجاد شود و تعداد محدودى ازافراد دراین رشته تحصیل نمایند.

مثلا رشته شیمى و رشته نرم‏افزار رایانه از مواردى هستند که براى تولید سیستمهاى بزرگ رایانه‌اى مطالعه فرایندهاى شیمیائى، نیاز به تربیت تعداد محدودى کارشناس با اطلاع از هر دو رشته تحصیلى است.

ویژه‏گرا- سفارشى کردن آموزش .

بستر باید امکاناتى را فراهم کند تا آموزش با توجه به خصوصیاتى نظیر سطح تحصیلى، سن، جنس ، میزان هوش و سایر موارد، به صورت پویا انجام شود.

به عبارت دیگر، سیستم با توجه به خصوصیات هر مخاطب خاص تنظیم شود.

همچنین سیستم باید حتى‏الامکان جنبه‏هائى از ویژه‏گرائى هوشمند را فراهم کند.

یعنى خود با تشخیص وضعیت مخاطب و در نظر گرفتن مدلى از فرد آموزش گیرنده با توجه به واکنش هاى وى، سیستم را مطابق شرایط مخاطب تنظیم کند.

استقلال.

سیستم باید از این عوامل مستقل باشد : مدرس.

به مدرس خاصى وابسته نباشد و هر مدرس بتواند هدایت، آموزش و ایجاد یک مجموعه آموزشى را بر عهده بگیرد.

روش تدریس.

روشهاى مختلف تدریس در سیستم قابل اعمال باشد.

محتوى.

امکان تعریف و تغییر هر نوع محتوى آموزشى در هر زمینه وجود داشته باشد.

از دانش ریاضى گرفته تا دانش سینما.

نوع دانش آموز.

هر دانش آموزى بتواند از آن استفاده کند.

تک و چند کاربره بودن.

هم بصورت انفرادى و هم بصورت گروهى بتوان از آن استفاده نمود.

همچنین هم بصورت تک کاربره و هم در محیط شبکه قابل استفاده باشد.

ارتباط با شبکه‏هاى بین‏المللى - Internet.

سیستم باید به آموزش گیرنده اجازه ارتباط با شبکه‏هاى بین‏المللى را از محیط خود سیستم بدهد و اجازه دهد تا دانشجو به کسب دانش جانبى در این زمینه بپردازد.

به عبارت دیگر اطلاعات موجود در این شبکه‏ها به عنوان کتابخانه جانبى و ابزار کمک آموزشى سیستم محسوب مى‏شود.

همچنین سیستم باید آموزش گیرنده را در استفاده از این شبکه‏ها و یافتن دانش مورد نظر و استفاده از ابزارهاى آن راهنمائى کند.

ارتباط با بانکهاى اطلاعاتى و مراکزى که اشکالى از دانش را در اختیار دارند (نظیر فیلم‏هاى علمى در صدا و سیما).

سیستم ابزاهائى را در اختیار قرار دهد تا براى کسب دانش زمینه بتوان از اطلاعات موجود در بانکهاى اطلاعاتى و یا فیلم‏هائى علمى که در صدا و سیما و مراکز نظیرآن وجود دارد استفاده نمود.

این‏کار سرعت ایجاد مجموعه‏هاى آموزشى را افزایش زیادى مى‏دهد.

ساختار فارسى سیستم.

ساختار سیستم باید کاملا فارسى بوده و براى استفاده کنندگان فارسى زبان مناسب باشد.

4- ابزارها براى آنکه بستر پویا بتواند به اهداف و ویژگیهاى ذکر شده دست یابد، باید ابزارهائى را براى استفاده فراهم آورد.

عمده این ابزارها عبارتند از : ابزارها و امکان ایجاد محیط مجازى.

زمانیکه از برخورد با محیط سخن مى‏گوئیم، دو نوع از محیط مورد تصور است.

محیط حقیقى و محیط مجازى.

محیط حقیقى همان محیطى است که داراى خصوصیات فیزیکى و واقعى (از جنبه موضوع برخورد) مى‏باشد.

ولى محیط مجازى محیطى است که داراى شرایط حقیقى و فیزیکى از جنبه موضوع برخورد نیست.

براى روشن شدن موضوع مثالى مى‏زنیم.

شرایط حقیقى براى تشکیل یک جلسه و تصویب یک موضوع آن است که افراد در یک محل فیزیکى و در یک زمان واحد حضور پیدا کنند و پیرامون موضوعى تصمیم‏گیرى و آنرا تصویب و پاى صورتجلسه را امضاء کنند.

اما در صورتى که چنین جلسه‏اى بصورت حقیقى تشکیل نشود، بلکه ابتدا صورتجلسه‏اى طبق موضوع مورد تصویب تنظیم و سپس به محل کار تک تک افراد جلسه برده شده و افراد مورد نظر با خواندن صورتجلسه آنرا امضاء کنند (کما اینکه در بسیارى از صورتجلسه‏هاى مالى - تشریفاتى چنین انجام مى‏شود) یک جلسه مجازى تشکیل شده است و شرایط مجازى براى تشکیل جلسه ایجاد شده‏است.

در تعریفى دقیق‏تر "محیط حقیقى محیطى است که شرایط و عوامل موجود در محیط، داراى همان خصوصیاتى هستند که در تعاریف آن محیط بیان شده است".

و با توجه به این تعریف، "محیط مجازى محیطى است که شرایط و عوامل موجود در آن، داراى همان خصوصیاتى نیستند که در تعریف آن محیط بیان مى‏شود، بلکه با تمهیداتى رفتار مورد نظر محیط حقیقى را از خود بروز مى‏دهند".

بستر پویا باید شرایط ایجاد و بکارگیرى محیط مجازى را فراهم کند.

این شرایط حداقل باید در سه زمینه زیر ایجاد شود : شبیه‏سازها.

شبیه‏سازها در ابعاد مختلف به آموزش کمک مى‏کنند ، از نرم‏افزارهاى شبیه‏ساز واکنش هاى شیمیائى گرفته تا نرم‏افزارهاى شبیه‏ساز آزمایشگاه ‏فیزیک در آموزش هاى پایه.

سیستم‏حتى الامکان باید ابزارهائى را فراهم کند که شرایط ایجاد شبیه‏سازها در سیستم وجود داشته باشد.

نمایش مجازى.

بخش هاى نمایش مجازى، امکان سیر و سفر در فضائى را مى‏دهند که امکان و شرایط حضور در آن را نداریم.

مثلا نمایش اجزاء داخلى بدن، زمین‏شناسى، علم نجوم و فضا، جغرافیا و موارد متعدد دیگر در بستر پویا، نیاز به وجود این ابزارها و امکانات دارد.

کلاس درس مجازى.

حضور فیزیکى عوامل کلاس از آموزش گیرنده تا مدرس هم از نظر مکانى و هم از نظر زمانى، بزرگترین مشکل دوره‏هاى آموزشى است.

ایجاد کلاس درس مجازى، از طریق شبکه‏هاى رایانه‌اى در مواردى که آموزش گیرندگان، امکان حضور در محل کلاس را ندارند باید در امکانات بستر پیش بینى شود.

ابزارهائى براى برنامه‏ریزى و سیاست گذارى آموزش.

سیستم باید داراى ابزارهائى باشد که برنامه‏ریزان آموزشى توسط آنها بتوانند برنامه آموزشى یک مجموعه آموزشى را تدوین و سیستم را براى انجام آن مجموعه آماده کنند.

ابزارهائى براى طبقه‏بندى سطوح آموزشى.

این مجموعه از ابزارها، کمک مى‏کند تا آموزش در سطوح مختلفى انجام شود.

به عبارت دیگر، یک مجموعه آموزشى که شامل دانش در یک زمینه علمى خاص است، با استفاده از دانش طبقه‏بندى، مى‏تواند براى آموزش افراد مختلف در سطوح مختلف علمى مورد استفاده قرار گیرد.

ابزارهائى براى آموزش و کسب دانش به سیستم.

این مجموعه از ابزارها براى تغذیه بانک دانش سیستم مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

با توجه به ساختمان بانک دانش ( شکل 2 )، این ابزارها بر چند دسته‏اند: ابزارهاى کسب دانش عمومى سیستم که توسط مهندس دانش مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

ابزارهاى کسب دانش زمینه که توسط کارشناسان یا اپراتورها یا به صورت مستقیم و خودکار از بانکهاى اطلاعاتى موجود دانش مربوطه را کسب مى‏کند.

ابزارهاى کسب دانش طبقه‏بندى دانش زمینه که توسط شخص خبره زمینه مربوطه مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

ابزارهاى کسب دانش برنامه و شیوه آموزش که توسط متخصصین برنامه‏ریز آموزشى زمینه مربوطه مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

ابزارهائى براى ارزیابى دانشجو.

یکى از مهمترین بخشهاى یک سیستم آموزش به کمک رایانه، بخش ارزیابى دانشجو مى‏باشد.

سیستم باید امکانات مناسبى براى ارزیابى دانشجو فراهم آورد.

قدرت تعریف ارزیابى دانشجو.

علاوه بر آنکه ابزارهائى براى ارزیابى دانشجو وجود دارد، باید امکاناتى وجود داشته باشد که شیوه ارزیابى و چگونگى آن را قابل تعریف و تغییر سازد.

به عبارت دیگر سیستم در شیوه ارزیابى دانشجو پویا باشد.

ابزارهائى براى اشکال زدائى و اصلاحات در دانش.

سیستم باید امکاناتى را براى انجام اصلاحات و یافتن اشتباهات و رفع آنها در اختیار اشخاص خبره قرار دهد.

امکانات و ابزارهاى توضیح.

وقتى یک سیستم خبره آموزش، موضوعى را به آموزش گیرنده منتقل مى‏کند، باید قادر باشد تا پیرامون آن موضوع توضیحات لازم را ارائه کند.

به عبارت دیگر این سیستم باید بتواند دلایلى را که موتور استنتاج بر آن استدلال مى‏کند به مخاطب توضیح دهد.

ابزارهائى براى راهنمائى دانشجو.

سیستم با استفاده از این ابزارها، دانشجو را براى انجام فراروند آموزش و انتخاب مسیرهاى مناسب براى یادگیرى هدایت مى‏کند.

امکاناتى براى ارائه سیستم.

باید امکاناتى را براى ارائه مطالب در سر کلاس درس فراهم کند.

به عبارت دیگر علاوه بر آنکه سیستم خود مستقیما به تدریس مطالب مى‏پردازد، باید این امکان وجود داشته باشد که مدرس نیز با استفاده از سیستم و کلیه امکانات و دانش وى، در سر کلاس براى تدریس از سیستم استفاده کند.

ابزارهائى براى برنامه‏نویسى‏هاى خاص.

سیستم علاوه بر آنکه کلیه ابزارها و امکانات لازم براى ایجاد یک مجموعه آموزشى را فراهم مى‏کند، باید امکان استفاده از زبانهاى برنامه‏سازى سطح بالا یا پائین موجود را بدهد.

زیرا برخى اوقات امکانات موجود براى ارائه یک آموزش بخصوص و ویژه مناسب نیست و براى انجام آن نیاز به پاره‏اى عملیات برنامه‏نویسى مى‏باشد.

رابط کاربرها.

رابط کاربرهاى مناسب براى افراد و کاربران مختلف وجود داشته باشد : دانشجو - معلم - اپراتورهاى ورود اطلاعات و دانش زمینه - خبره زمینه - برنامه‏ریز آموزشى - مهندس دانش.

ابزارهاى ارائه به شکل چندرسانه‏اى و ابرمتنى.

امکان استفاده از این ابزارها در ارائه دانش مربوطه باید وجود داشته باشد.

مثلا هنگامى‏که مخاطب در حال یادگیرى مطلبى پیرامون گیاهان است، تصاویر انواع گیاهان و نیز فیلمى از رشد گیاهان به صورت سریع را مشاهده کند.

و در صورت نیاز به ارائه توضیح پیرامون هر یک از کلمات و موضوعات مطرح در مطالب درس، بتواند به این توضیحات دست پیدا کند.

همچنین ابزارهاى چندرسانه‏اى جنبى به شکل دایره‏المعارف هاى چند رسانه‏اى در سیستم وجود داشته باشد.

ابزارهائى براى ایجاد تصاویر متحرک.

یکى از مهمترین ابزارهائى که در ساخت یک مجموعه آموزشى در انتقال دانش موثر است، استفاده از تصاویر متحرک است.

تصاویر متحرک مى‏توانند موضوعات و موارد آموزشى را به شکل بهترى منتقل کنند.

سیستم باید امکان ایجاد و استفاده از این تصاویر را در تعیین موارد و محتوى آموزش داشته باشد.

ابزارهائى براى جستجو در اطلاعات و دانش مربوطه.

ویرایشگرهاى عمومى نظیر ویرایشگر متن ساده، ویرایشگرهاى ابرمتنى، ابزارهاى ویرایش و ترسیم تصاویر و...

ابزارهائى براى برنامه‏ریزى فعالیت هاى آموزشى شخص آموزش گیرنده و نظارت و کنترل این فعالیت ها.

ابزارهائى براى نمایش دانش.

این ابزارها باید امکان تغییر دانش را فراهم کنند و عدم قطعیت و اهمیت و اولویت در این ابزارها ملحوظ باشد.

ابزارهاى خدمات توزیعى نظیر ابزارهاى ارائه یک درس به شیوه چند معلمى.

برخى اوقات لازم است تا چند نفر به تدریس یک درس بپردازند.

در چنین مواردى سیستم باید امکانات و ابزارهاى لازم براى اینکار را فراهم کند.

ابزارهاى شبکه و استفاده از راه‏دور.

مکانیزم‏هاى حفاظتى.

ابزارهاى راهنمائى.

5- محیط و ملزومات براى اینکه چنین بسترى ایجاد شود، باید محیط لازم براى آن فراهم آید.

خصوصیات این محیط عبارتند از : سخت افزار.

سخت افزار مورد استفاده باید قابل استفاده در محیطهاى مختلف باشد تا اشخاص بتوانند هم در منزل و هم در مراکز آموزشى از آن استفاده کنند.

بدین ترتیب محیط رایانه‌هاى شخصى براى اینکار مناسب به نظر مى‏رسد.

سیستم عامل.

بستر باید در محیط سیستم‏عاملى ایجاد گردد که امکانات لازم براى ابزارهاى سیستم را فراهم آورد.

مثلا امکانات چندرسانه‏اى و ابرمتنى.

ضمنا این سیستم عامل باید نسبتا همه‏گیر باشد تا استفاده از آن توسط افراد مختلف میسر شود.

به نظر مى‏آید سیستم عامل ویندوز محیط مناسبى را براى این سیستم‏ها فراهم آورد.

چگونگى انتقال اطلاعات انتقال اطلاعات و استفاده از سیستم هم از طریق دیسک هاى فشرده و یا دیسکهاى ویدئویى و از طریق خطوط مخابراتى بصورت خطوط استیجارى باز براى استفاده در دانشکده‏ها و مراکز آموزشى و یا خطوط شماره‏گیرى براى استفاده دانشجو در منزل یا مراکز آموزشى کوچک قابل انجام باشد.

سخت افزارهاى غیر رایانه‌اى و جانبى نظیر دوربین فیلمبردارى و ویدئو و سخت افزارهاى جانبى رایانه‌اى نظیر نمایشگرهاى دیوارى و ابزارهاى متداول فن‌آوری آموزشى مورد حمایت قرار گیرد.

6- نتیجه گیری به نظر مى‏رسد، توانائیهاى پیش بینى شده براى چنین سیستمى، در سطح یک سیستم خبره آموزش به کمک رایانه پویا، جوابگوى درصد زیادى از نیازهاى بالفعل سیستم‏هاى آموزشى باشد.

هزینه بر چنین بسترى نسبت به ایجاد سیستم‏هاى ایستا بسیار مقرون به صرفه است.

در حالى که تولید سیستم‏هاى ایستاى آموزش به کمک رایانه در سطحى که هر یک امکانات و توانائى‏هاى مطرح شده را دارا باشند یک امر غیر عملى است.

مدل نمونه سازى شده این سیستم نشان مى‏دهد که ایجاد یک بستر پویا با توانائیها و دانش موجود امکان‏پذیر است.

اطلاعات بیشتر در مورد این مدل در سایت پروژه قابل دستیابى است : http://www.irit.ir/majidi/MESBAH.html منابع مجیدی، اردوان، (1380)، نظام برتر، آینده آموزش و آموزش آینده، نشر ترمه.

مجیدى، اردوان، صدیقى مشکنانى، محسن، (1378)، ساختمان یک بستر نرم افزاری پویا، بررسی راهکاری در تولید سیستمهای آموزش مبتنی بر کامپیوتر، گزارش کامپیوتر، شماره 144.

مجیدى، اردوان، صدیقى مشکنانى، محسن، (1377)، آموزش به کمک رایانه در شرایط ایران ، سمینار تکنولوژی ‏آموزشى ، دانشگاه علامه طباطبائى.

مجیدى، اردوان، (1377)، طرح ملى آموزش به کمک رایانه ، دانشگاه پیام نور ، مدیریت رایانه.

مجیدى، اردوان، (1376)، برقرارى تعادل با تحولات سریع سیستمهاى رایانه‌اى، سومین کنفرانس بین‏المللى رایانه ایران ، دانشگاه علم و صنعت‏ایران.

نقیب‏زاده مشایخ، ابراهیم، (1376)، آموزش از راه دور با استفاده از تار جهان گستر، گزارش کامپیوتر، شماره 137.

نقیب‏زاده‏مشایخ، ابراهیم، (1375)، کلاس درس مجازى، گزارش کامپیوتر، شماره 133.

ساوجى، محمدحسن‏، (1375)، اینترنت وآموزش از راه دور، گزارش کامپیوتر، شماره 135.

مجیدى، اردوان، (1374)، نمایش دانش نادقیق مبتنى بر شبکه‏هاى معنائى، کنفرانس مهندسى نرم‏افزار، دانشگاه شهید بهشتى.

مجیدى،اردوان، صدیقى مشکنانى،محسن، (1372)،بررسى‏ابزار ایجاد سیستمهاى خبره فارسى مبتنى بر شبکه معنائى، گزارش کامپیوتر، شماره 122.

ADL, (2001), Sharable Content Object Reference Model (SCORM),Version1.1, Advanced distributed Learning (ADL), http://www.adlnet.org.

Phillips, P., Rodden, T., (2001), Multi-authoring virtual worlds via the world wide web, Interactive with computers, vol.

13 (3).

Vahey, P., (2000), Learning Probability Through the Use of a Collaborative, Inquiry-Based Simulation Environment, Journal of Interactive Learning Research, V11(1).

Martinez, M.

, Bunderson, C.

V., (2000), Building Interactive World Wide Web (Web) Learning Environments to Match and Support Individual Learning Differences, Journal of Interactive Learning Research, volume 11, Number 2.

Zia, H., Durrani, Q.S., Farrakh, R.A., Riaz, A., Ahmed, F., (1999), CITS - Intelligent Tutoring System: A Domain Independent User Centered Curriculum Approach, IJCAI'99 Workshop on Learning About Users.

Ritter, S., (1997),Communication, Cooperation and Competition among Multiple Tutor Agents, AI-ED 97 World Conference on Artificial Intelligence in Education, Kobe, Japan.

Suthers, D., Jones, D., (1997), An Architecture for intelligent Collaborative Education Systems, AI-ED 97 World Conference on Artificial Intelligence in Education, Kobe, Japan.

متن عناوین شکلها : شکل 1 – سطوح ارتباط افراد با سیستم بستره پویا شکل 2 – ابعاد کسب دانش در سیستم محل ارجاع به شکل 1 : پاراگراف یکی مانده به آخر بخش (1- مقدمه ) محل ارجاع به شکل 2 : بند 4 اصلی از بخش (4- ابزارها )