لطیف جعفری عضو هیات علمی دانشگاه آزاد
تصور کودک بدون مشکل امکان ندارد. لذا هر خانواده ای باید بتواند رفتار مناسب و شایسته را با فرزندان خود داشته باشد.البته والدین امروزی توجه کافی را به تعلیم و تربیت فرزندان خود د اشته و مسائل کودکان نیزهم قابل فهم و هم قابل درمان است.ضمنا انتظار می رود همگان بدانند که همه افراد یکجور نیستند و موقعیتها نیز منحصر به فرد است. پس یک راه حل قطعی ومستقل وجود ندارد. راه حلی که یک روز در مورد کودکی موثر است ممکنست فردا بی تاثیر باشد و یا روشی که در مواجهه با یک کودک جواب می دهد شاید با کودکی دیگر بی فایده باشد. پس می توان فهمید که در ارتباط با مشکل یک کودکی اگر پیشرفتی مشاهده شد کودک را باید تحسین نمود و در غیر این صورت باید روشهای دیگر را آزمود. همچنین باید توجه داشت که در انتخاب هر روش نباید درکوتاه مدت انتظار پیشرفت زیادی را داشت. وانتخاب اهداف هم باید متناسب با سن،شخصیت،تواناییها، جنس و میزان رشد عقلی کودک باشد.
و به هر حال…..
مراحلی که بهتر است از ابتدای مواجهه کودک با مشکل تا به آخرین مرحله از حل مشکل بدان توجه وعمل نمود را می توان به صورت زیر بیان کرد:
-ابتدا مشکل را تشریح کنید- رفتارهایی را که می خواهید تغییر دهید دقیقا مشخص کنید. رفتار کودک را تجزیه و تحلیل و آن را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید. می توانید روی برگی و در یک ستون،رفتارها یا عادتهای خاصی را که دوست دارید کودکتان کمتر آنها را انجام دهد بنویسید ودر ستون مقابل رفتاری را بنویسید که دوست دارید فرزنداتان انها را در بیشتر مواقع انجام دهد.
-در هر زمان بر روی یک مشکل تمرکز کنید- از هر ستون فقط یک مشکل را در نظر بگیرید نه همه و یا بیشتر آنها راه این یک مشکلی را که نظر گرفته اید بهتر است کم اهمیت ترین باشد که سریعا می توان آن را حل نمود تا در شروع احساس موفقیت کنید. هر تغییر در فرزند شما نیز تاثیر کلی وموفقیت آمیزی را در مسیر تربیت صحیح ایجاد خواهد کرد. به همین ترتیب و بتدریج به بقیه موارد می رسید. رفته رفته الگوهای قدیمی عوض خواهند شد و خواهید دید که شما و فرزندتان خیلی زود احساس بهتری نسبت به خود و یکدیگر پیدا خواهید کرد.
-سخت نگیرید- تغییرات در کودک وبزرگسال نه در یک شب بلکه به آرامی ومرحله به مرحله ایجاد می شود مثال کودک دقایق بیشتری را صرف درس خواند می کند. یا احساس خوبی در رفتن به مدرسه دارد و یا کارهای خود را خود انجام میدهد. این نشانه یک پیشرفت واقعی است که هم برای والدین هم برای کودک مفید است.
-هماهنگ و ثابت قدم باشید- موفقیت شما در تغییر رفتارهای فرزنداتان نیازمندهماهنگی وثابت قدمی است. در مورد چیزی که می گوئید جدی باشید، چیزی را بگوئید که منظوری از آن دارید و مطمئن شوید که هر دو یک چیز را می گوئید. والدین هر دو در مورد مشکل و راه حل قبل ازدست زدن به هر کاری باید اتفاق نظر داشته باشند و بعلاوه اگر با افراد دیگر مرتبط با کودک مثل پرستار کودک،معلم او یا سایر اعضا خانواده و هر فرد دیگری نیز که بطور منظم با کودک ارتباط دارند هماهنگ باشید نتیجه کار شما بهتر خواهد بود. همیشه یک راه حل را به اندازه کافی به کار ببرید تا فرصت دستیابی به نتیجه دلخواه را داشته باشید. معمولا والدین خیلی زود خسته می شوند و بچه ها این را میدانندواگر والدین مقاوم واستوار نباشند، بچه ها به خواسته های آنها احترام نمی گذارند و خود را موظف به انجام آنها نمی دانند چون مطمئن هستند که با کمی گریه واندکی سماجت به هدفشان می رسند. پس وقتی شما تصمیم خود را در مورد اینکه چگونه با یک مشکل روبرو شوید گرفتید تردید به خود راه ندهید. مثال وقتی کودک شما به خرید شکلات مورد نظر خود از سوپر مارکت اصرار و بدخلقی می کند بعد از چند روز مقاومت شما در استفاده از یک روش مقابله ای، از کمتر شدن عصبانتیهای فرزندتان متعجب خواهید شد. در این صورت ادامه دادن راه برایتان آسانتر خواهد بود.در صورتی که راه انتخاب شده پاسخ نداد یکی دیگر از روشهای پیشنهادی را میتوانید به کار ببرید.
با دید مثبت به رفتار کودک نگاه کنید- سعی کنید رفتار عمومی فرزندتان را با دید مثبت نگاه کنید. به جز رفتارهایی که شما را آزرده ومایوس می کنند. پس در حالی که روی یک رفتار ناپسند او کار می کنید و در حال اصلاح آن هستید به او اطمینان دهید که دوستش دارید و به او احترام می گذارید. هرگز تحسین را بخصوص در مورد کودکان کم ارزش نپندارید.
-بگذارید بچه ها بدانند منتظر چه باید باشند- در مورد رفتاری که می خواهید آن را تغییر دهید و در مورد راه حلهایی که مدنظر قرار میدهید در پی یک فرصت مناسب باشید تا به کودک توضیح دهید چه اتفاقی قرار است بیفتد. آن را به سادگی تشریح کنید. گفتن کلمات و مفاهیمی به کودک از جمله اینکه سعی کن مسئولیت پذیر باشی ،خوش خلق باش،پسر خوبی باش و… معنای خاص را برای کودک تفهیم نمی کند. باید به کودک بگوئید که دقیقا چه می خواهید بکنید و چه انتظاری از او دارید.
اهداف کلی خود را آشکار نکنید ولی با حالتی دوستانه از محبت وعاری از هر گونه تهدید، اجازه دهید هدفی را که هر دو برای رسیدن به آن کار می کنید بداند. براساس سن کودک و اهمیت مشکل می توانید از واگذاری دوست داشتینهای کودک به او مثل جایزه هم استفاده کنید.
-بیشتر از تایید کردن استفاده کنید تا از تنبیه کردن- اگر کودک شما با انجام رفتاری به شما نگاه می کند تا بداندعملی را که انجام می دهد درست است یا نه. در صورت خوب بودن یا اشکال نداشتن بهتر است بگوئیم «درسته یا خوبه». در صورتی که رفتارش غلط یا خطرناک باشد بهتر است قاطعانه بگوئیم «نه».همیشه سعی کنید با هدف مطمئن از فکر و تصمیم خود سخن بگوئید. گفته های خودرا جدی بگیرید و آنها را رها نکنید.
همیشه سعی کنید دیدی مثبت به فرزندتان داشته و بعد در تربیت او اقدام کنید و چنانچه کاری موافق میل شما انجام داد رضایت خودتان را به کودک ابراز کنید. حال اگر در شرایط خاصی بخواهید نارضایتی خود را از رفتار کودک نشان دهید اطمینان داشته باشید تاثیر رفتار عدم رضایت شما به مراتب بیشتر از زمانی خواهد بود که کودک بخاطر رفتارهای خوب خود تشویق نشده باشد.
-چگونه تحسین کنیم- صحیح نیست که فقط به رفتارهای نادرست کودک توجه کنیم واعمال درست آنها را نادیده بگیریم باید بدیهی تلقی کنیم ووقتی هم اشکالی در رفتار آنها رخ داد همه اشتباهاتشان را به رخشان بکشیم. انتقاد همراه با کمی ستایش نتایج بهتری به بار می آورد.کودک شما نیازمند توجه شماست و اوسعی می کند این توجه را به هر طریقی بدست آورد.اگر شما روی نکات مثبت تمرکز کنید،در مقابل رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد زیرا کودک با رفتارهای مثبت خود سعی در جلب توجه شما خواهد داشت. اگر شما (والدین) به تشویق و تحسین کودکتان عادت ندارید شاید انجام آن برای اولین بار دشوار باشد. اما هر چه بیشتر آن را انجام دهید برایتان طبیعی تر و آسانتر خواهد بود و بزودی تاثیر قدرتمند تعریف وتمجید را دررفتار کودک خود خواهید دید.
-هنگام تحسین به توصیه های زیر عمل کنید تا نتیجه بهتری بگیرید:
رفتار مشخصی از کودک را تحسین کنید نه شخصیت کلی او را. پس از کلماتی مثل دختر خوب یا پسر خوب استفاده نکنید بلکه گفتن این جمله که این کارتو صحیح یا عالی است مناسب خواهد بود.
از تحسینهای ویژه استفاده کنید. یعین جملات مناسبی را فقط درجهت تایید رفتار خاص کودک بگوئید.
هر پیشرفتی را تحسین کنید. حتی اگر بعد از بازی کردن با یک اسباب بازی آن را برداشته وسرجای خودبگذارید.
بطور مناسب ومقتضی تحسین کنید. یعنی سن کودک واخلاق او و نیازهای او را مثل در آغوش گرفتن ،بوسیدن، لبخند زدن ،چشمک زدن، گفتن کلمه یا جمله مناسب و تحسین برانگیز و بازی کردن را مدنظر قرار دهید و در عین حال از گفتن جملات تکراری یا انجام رفتار تکراری تشویق کننده بپرهیزید.
بلافاصله تحسین کنید.
تحسین را با علاقه بی قید وشرط بیامیزید. به کودک نشان دهید که حتی وقتی در حال بررسی رفتارش نیستید باز به او ارزش قائلید، بدون قید وشرط دوستش میدارید، بغلش کنید ، به او توجه کنید ، به حرفهایش گوش دهید، برایش ارزش قائل شوید و به او اطمینان بدهید که لازم نیست برای بدست آوردن علاقه شما نگران باشد چون در همه حال وهمیشه از آن برخوردار است.
-چگونه نادیده بگیریم- یک راه برای برطرف کردن رفتار های آزار دهنده خاص آن است که آنها را به سادگی نادیده بگیریم. با نادیده گرفتن برخی کارها فکر نکنید که در واقع کاری برای بهبود وضعیت انجام نمی دهید بلکه با نادیده گرفتن بطور حساب شده و مداوم در مورد بعضی از کارها به نتایج حیرت آوری در مورد ترک آن رفتارها می رسید. نادیده گرفتن سنجیده، هنر نادیده گرفتن رفتارهایی است که دوستشان ندارید.
قبل از به کار بردن این راهبرد (استراتژی) باید رفتارها را طبقه بندی کنید. سپس ببینید کدامیک را میتوانید نادیده بگیرید وروشن است نمی توان اعمال خطرناکی مثل دویدن به سمت خیابان ،گاز گرفتن ،کتک زدن و… را به سادگی نادیده گرفت.
به راهنماییهای زیر در مورد این روش توجه کنید:
تصمیم بگیرید که چه رفتاری را میتوانید نادیده بگیرید و چه رفتاری را نمی توانید. آیا این رفتاری است که می توانید،مجبورید، آیا می خواهید نادیده بگیرید؟ آیا این رفتار برای کودک یا فرد دیگری خطرناکت تر است و یا احتمال زیان مالی دارد؟ کاری را که نمی توانید به پایان ببرید، هیچگاه ، شروع نکنید. اگر فکر می کنید که قادر به نادیده گرفتن یک رفتار برای مدت طولانی نیستید پس هیچگاه شروع نکنید زیرا در غیر این صورت رفتارها نتیجه ی بدتری خواهند داشت: