چکیده: یکی از مسایل عمده ای که فارغ التحصیلان جوان دانشگاههای ایران خصوصاً در سالهای اخیر، با آن درست به گریبانند عدم انطباق نیازهای عملی و انتظارات شغلی آنها با محتوای دروسی است که در دانشگاهها آموخته اند.
این مقوله خود نیاز به ریشه یابی مفصل و تحقیق و تفحص در جنبه های گوناگون دارد که از حوصله بحث ما خارج است.
آنچه این مقاله سعی در شکافتن و پرداختن به آن دارد، مسئله محتوای فعلی آموزش در رشته مهندسی برق و طرح نارسائیها و کمبودهای موجود در آن و در نهایت ارائه راه حلهای عملی برای رفع این مشکلات و یا دست کم کاستن از آنهاست.
شرح مقاله: گستردگی و پیچیدگی روزافزون دانش و تکنولوژی در دنیای امروز، تنوع و گوناگونی رشته‌های مهندسی را سبب شده است.
هر یک از این رشته ها نیز به نوبه جهت جهت برآوردن نیازهای تخصصی در زمینه های مختلف به گرایشهای گوناگون تقسیم شده اند.
آنچه در این میان حائز اهمیت است، توجه به کارآیی ها و قابلیتهایی است که دروس ارایه شده در هر یک از این رشته ها می تواند به فارغ التحصیلان خود ارایه دهد.
آنچه در زمینه آموزش مهندسی برق خصوصاً در سالهای اخیر مشاهده می شود تا حدودی بی توجهی به جنبه های کاربردی و ایده های عملی را نشان می دهد.
بطوریکه فارغ‌التحصیلان این رشته ها در بدو ورود به صحنه کار و اشتغال در صنایع، با ناتواناییهای در زمینه ارایه طرحهای عملی، ایده های کاربردی و نقشه های اجرایی مواجه می شوند.
غالباً در رابطه با ریشه یابی این مسئله به افت تحصیلی در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پائین آمدن بنیه علمی دانشجویان اشاره می شود.
این امر ممکن است یکی از دلایل بروز چنین پدیده ای بحساب آید، ولی تنها دلیل آنها نمی تواند باشد.
ضمن بررسی دروس و واحدهای ارائه شده در رشته مهندسی برق در دانشگاهها، کمبود تعدادی از دروس کاربردی که می تواند نقش اساسی در ارائه ایده های عملی به دانشجویان داشته باشد، بچشم می خورد.
ضعف موجود در ارایه دروس مرتبط با زمینه های شغلی و علایق تخصصی دانشجویان، سبب می شود که دانشجو ناگزیر شود صرفاً جهت پر کردن سقف واحدهای لازم برای فراغت از تحصیل، دروس پراکنده ای از گرایشهای مختلف را بگذراند.
از تبعات و عوارض چنین مسئله ای می توان به کمرنگ شدن نقش مهندسین در زمینه‌های کاری، افتادن کار بدست افراد غیرمتخصص و غیر مسئول و عدم توجه به اصول فنی و استانداردها در انجام کارهای اجرایی اشاره کرد که هر یک از این موارد می تواند آسیبهای جبران ناپذیری بر پیکره اقتصاد ملی وارد آورده و سبب بروز مشکلات اجرایی متعددی گردد.
در اینجا طبقه بندی دروس و واحدهای دانشگاهی در رشته مهندسی برق، به ارایه و طرح کمبودهای موجود پرداخته و راه حلهای ممکن جهت بالا بردن کیفیت عملی و کاربردی را مورد بررسی قرار می دهیم و در پایان ضمن ارایه پیشنهاداتی در زمینه عرضه دروس جدید، نشان می دهیم که بدون دست زدن به پیکره موجود سیستم آموزشی و تنها با ایجاد تغییراتی جزئی می توان به منظور فوق دست یافت.
1-واحدهای آموزشی رشته مهندسی برق بطور کلی واحدهای درسی را که در حال حاضر در دانشکده های مهندسی تدریس می‌شود، می توان به چهار دسته عمده دروس عمومی، دروس پایه مهندسی، دروس اصلی و دروس تخصصی طبقه بندی کرد که در اینجا هر یک را بطور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
1- 1 دروس عمومی به مجموعه ای از واحدهای درسی اطلاق می شود که مستقیماض با رشته تحصیلی مرتبط نبوده و توسط برنامه ریزان آموزشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی گذراندن آنها لازم تشخیص داده شده است.
این واحدها در اکثر رشته های تحصیلی دانشگاهی مشترک بوده و به بحث ما مربوط نمی شود.
2-1- دروس پایه مهندسی این دروس در بیشتر رشته های مهندسی مشترک بوده و به منظور ایجاد بنیه علمی و نظری مورد نیاز دانشجویان برای گذراندن دروس اصلی و تخصصی ارائه می شوند.
3-1- دروس اصلی شامل مجموعه واحدهایی است که بعنوان پیش نیاز دروس تخصصی بشمار می آیند و زیربنای فکری دانشجویان را برای جذب و دریافت دروس تخصصی فراهم می سازند.
این دروس دارای طبقه بندی خاص خود بوده و با ترتیب خاصی ارائه می شوند و گذراندن آنها جهت ایجاد یک دیدگاه علمی و نظری قوی برای فارغ التحصیلان رشته های مهندسی لازم است.
4-1-دروس تخصصی این دروس شامل مجموعه واحدهایی است که در جهت ایجاد توانائیهای توأم علمی و عملی دانشجویان ارائه می شود و فارغ التحصیلان رشته های مهندسی پس از گذراندن این واحدها بایستی قادر به تهیه نقشه های اجرایی، ارائه طرحها و ایده های عملی، مدیریت پروژه ها، هدایت کارگاه و همچنین نظارت بر اجرای پروژه های مربوط باشند.
2-نارسایی دروس تخصصی در ارائه دیدگاه عملی اگر بر مجموعه واحدهای تخصصی ارایه شده در رشته مهندسی برق نظری بیفکنیم، کمبود درس حاوی ایده های اگر بر مجموعه واحدهای تخصصی ارایه شده در رشته مهندسی برق نظری بیفکنیم، کمبود درس حاوی ایده های عملی و جنبه های کاربردی به وضوح مشاهده می شود.
این واحدهای تخصصی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.
یک دسته شامل دروس مکمل دروس اصلی هستند که به منظور تقویت بنیه نظری دانشجویان و آماده کردن آنها برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر ضروری تشخیص داده می شوند.
دسته دیگر، دروسی هستند که مستقیماً به زمینه تخصصی و علایق شغلی فارغ التحصیلان مربوط می شود.
موضوع بحث ما بیشتر پیرامون این دروس است که بایستی زیربنای فکری فارغ التحصیلان را برای مواجهه با مشکلات اجرایی آماده سازند.
اگر بر مجموعه واحدهای تخصصی ارایه شده در رشته مهندسی برق نظری بیفکنیم، کمبود درس حاوی ایده های اگر بر مجموعه واحدهای تخصصی ارایه شده در رشته مهندسی برق نظری بیفکنیم، کمبود درس حاوی ایده های عملی و جنبه های کاربردی به وضوح مشاهده می شود.
نظر به اینکه زمینه های گوناگونی برای فعالیت مهندسین برق در عرصه های ساخت و تولید، اجرای پروژه های تولید و توزیع و انتقال انرژی، مشاوره، طراحی و اجرای پروژه های برقی ساختمان و صنایع و همچنین مدیریت صنایع وجود دارد، لازم است متناسب با هر یک از این زمینه ها، دروسی به منظور توجیه و ورزیده نمودن مهندسین به منظور ارائه حداکثر کارایی ارایه گردد.
کمبود مواد درسی حاوی ایده های عملی و همچنین سیاستهای گروههای آموزشی در ارائه دروس، سبب شده است که دانشجویان قادر به تشخیص و انتخاب دروس مورد نیاز تخصصهای شغلی آینده خود نباشند و در بسیاری از موارد ناگزیر شوند جهت پر کردن سقف واحدهای مورد نیاز برای فراغت از تحصیل دروس ارایه شده از گرایش های دیگر را انتخاب نموده و بگذرانند.
متأسفانه این وضعیت علاوه بر اینکه باعث ناتوانی فارغ التحصیلان در ارائه قابلیتهای خود به بازار کار و در نهایت از دست رفتن انگیزه های شغلی وی می شود، موجب هدر رفتن بی دلیل سرمایه های ملی نیز خواهد بود.
3-چند پیشنهاد آنچه تا کنون گفته شد، خلاصه ای از وضعیت فعلی فارغ التحصیلان جوان دانشگاهها در رشته مهندسی برق است.
انتظار می رود دست اندرکاران و مسئولین برنامه ریزی آموزشی در سطح کلان و همچنین سرپرستان گروههای آموزشی در دانشگاهها ضمن بررسی دقیق نیازهای موجود به تدوین و طرح و ارائه دروس متناسب با این نیازها بپردازند.
در اینجا جهت روشن شدن مطلب، به تعدادی از واحدهای تخصصی که در جهت رسیدن به اهداف فوق خلاء آنها احساس می شود، اشاره می کنیم.
البته لازم به توضیح است که عرضه این دروس هیچ آسیبی به بدنه و ساختار آموزش زشته مهندسی برق وارد نمی سازد و حتی می تواند با نظر گروه آموزشی مربوطه بعنوان واحدهای اختیاری ارائه شود که دانشجویان ضمن مشورت با اساتید راهنما و مشخص نمودن علایق شغلی آینده خود نسبت به انتخاب آنها اقدام نمایند.
لیست دروس پیشنهادی به قرار زیر است: 1- مبانی برق صنعتی و مدارات فرمان الکتریکی 3 واحد 2-مهندسی روشنایی الکتریکی و پروژه 3 واحد 3-مهندسی توزیع انرژی الکتریکی و پروژه 3 واحد 4-تحلیل و طراحی سازه های الکتریکی 3 واحد 5-مصالح و کاربرد مواد در مهندسی برق 2 واحد 6-مدیریت پروژه های اجرایی در مهندسی برق 3 واحد 7-کاربرد جداول و استانداردها در مهندسی برق 2 واحد 8-مدیریت انرژی و بهره برداری بهینه از تأسیسات نصب شده 3 واحد به عنوان یک پیشنهاد، دروس یاد شده فوق علاوه بر ارائه به دانشجویان از طریق گروههای آموزشی، می توانند به صورت دوره های بازآموزی نیز برای مهندسان تازه کار شاغل در صنایع ارایه گردد تا بدینوسیله بتوانند کمبودها و نارسائیهای آموزشی خود را برطرف نموده و با کارایی بالاتری در شغلهای خود انجام وظیفه نمایند.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که دروس یاد شده فوق تنها بعنوان پیشنهاد تلقی می‌شود و در صورت مورد قبول واقع شدن اصل موضوع و احساس ضرورت تجدید نظر در واحدهای درسی، تدوین و طرح دروس تخصصی و همچنین تعداد واحدها و زمانمورد نیاز برای ارائه آنها، می تواند با مشورت و نظر کارشناسان و اساتید خبره صورت گیرد.
4- نتیجه گیری در این مقاله ضمن بررسی محتوای دروس آموزشی در مهندسی برق، به ناکافی بودن واحدهای تخصصی ارائه شده در دانشگاهها و عدم تطابق آنها با نیازهای شغلی فارغ‌التحصیلان اشاره شد.
به منظور طرح مشکل، یک طبقه بندی کلی از واحدهای آموزشی موجود انجام گرفت و ضمن ارائه تعریف برای هر یک از دسته ها، نارسایی دروس تخصصی در فراهم آوردن یک دیدگاه عملی برای مهندسی فارغ التحصیل عنوان گردید و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.
در پایان پیشنهاداتی جهت عرضه دروس جدید در چارچوب برنامه گروههای آموزشی و همچنین راه کارهایی برای فراهم نمودن امکان آشنایی مهندسین تازه کار با ایده های کاربردی ارایه گردید.