دانلود مقاله کاربرد روانشناسی اجتماعی در جامعه

پیشگفتار آیا توانسته‌اید برخی از کاربردهای روان شناسی اجتماعی را در جامعه در ذهن خود تصویر کنید، یا احتمالاً روان شناسی اجتماعی را در زمینه‌ای عملی به کار برید؟

در این تحقیق کوشش شده تا جنبه‌ی کاربردی روان شناسی اجتماعی تا نمونه‌های عینی و روشن از این کاربردها عرضه شود.

البته این احتمال نیرو وجود دارد که شما با خواندن این نمونه‌‌ها متوجه شوید که مشابه آنها را در زندگی خود شاهد بوده‌اید اما نمی‌دانسته‌اید که این کاربرد روان شناسی اجتماعی بوده است.

هدف از ارائه‌ی این تحقیق آموزش کلی این گفتار «آشنای با بعضی جنبه‌های کاربرد روان شناسی اجتماعی» است (کریمی، 1384) تاریخچه تحقیقات روان شناسی اجتماعی نخستین تحقیقات در حوزه روان شناسی اجتماعی، از قبیل آزمایشهای تریپلت، عمدتاً شامل وقایع آزمایشگاهی بود.

هر چند مسائل غالباً الهام گرفته‌ از رویدادهای واقعی اجتماعی (مثلاً در مورد تریپلت، مسابقات دوچرخه سواری) بود اغلب این تحقیقات درک و شناخت اصول بنیادی بود تا حل مسائل واقعی.

در طول چهل سال اول قرن حاضر اگر چه در تحقیق، کارهای آزمایشگاهی همچنان پیشتاز بودند اما تدریجاً بخش قابل توجهی از تحقیقات متوجه زمینه‌های واقعی یابد عبارتی تحقیقات میدانی شدند.

به این ترتیب مسائل مربوط به روان شناسی اجتماعی با دید واقع نگرانه‌ای مطرح و تعریف شد.

از این جمله کارهای فلوید آلپورت در مورد فرایندهای گروهی و کارهای اولیه لیکرت، مارفی، و شریف در مورد قالبهای فکری و پیشداوری را می‌توان برشمرد.

در جریان جنگ جهانی دوم روان شناسی اجتماعی جنبه کاربردی قوی و گسترده‌ای پیدا کرد.

بخش عمده تحقیقات مربوط به تغییر نگرش که به وسیله گروه روان شناسان اجتماعی دانشگاه ییل انجام می‌گرفت متوجه حل مسائل واقعی بود.

مثلا اینکه چگونه در جریان جنگ روحیه بالا و عملکرد خوب را در سربازان حفظ کنند.

در همین دوره بود که کورت لوین کمکهای اساسی و موثر خود را به روان شناسی اجتماعی انجام داد و برنامه او به نام (عمل پژوهی) آشکارا در جهت تلفیق تحقیقات بنیادی و کاربردی در یک زمینه بود.

اما علیرغم کوشش‌های لوین، بسیاری از پیروان او بیش از پیش به کارهای آزمایشگاهی جذب شدند.

تحقیقات دهه‌های 1950 و 1960 عمدتاً بر ایجاد الگوهای نظری پیچیده در آزمایشگاه و کنار گذاشتن توجه به کاربردهای روان شناسی اجتماعی در زندگی واقعی متمرکز بود.

این تغییر جهت دلایل متعدد داشت از جمله : بعضی از روان شناسان اجتماعی معتقد بودند که با انجام آزمایشهای دقیقاً کنترل شده در محیط آزمایشگاه به صحت و دقت و اعتبار این علم افزوده خواهد شد.

به عبارت دیگر، هر چه تحقیق ناب تر باشد، طرفداران آن بیشتر می‌توانند ادعای علمی بودن آن را داشته باشند.

دلیل دیگر این بود که دانشگاه‌ها در این دوره به متخصصان به کارهای آزمایشگاهی که زودتر به نتیجه می‌رسیدند گرایش داشتند در حالی که کارها و تحقیقات عملی مستلزم اختلاط رشته‌های مختلف و صرف زمان طولانی برای به نتیجه رسیده‌اند.

در این دوره روان شناسان کاربردی غالبا در صنایع یا سازمان‌های دولتی کار می‌کردند در حالی که روان شناسان نظری غالبا همکاری با دانشگاه‌ها را انتخاب کرده بودند و ارتباط بین این دو گروه بسیار محدود بود.

خوشبختانه دهه هفتاد تغییرات قابل توجهی در توجه و تمرکز روان شناسان اجتماعی را شاهد بوده است.

بسیاری از روان شناسان اجتماعی تغییر جهت داده و توجه را به مسائل واقعی اجتماعی و یافتن راه حل آنها معطوف و میراث لوین را دوباره زنده کردند.

(کریمی، 1384) (روانشناسی اجتماعی) روانشناسی اجتماعی عبارت است از بررسی چگونگی ادراک، تفکر، و احساس آدمیان درباره‌ی جهان اجتماعی خودرو چگونگی تعامل و تاثیر گذاری آنها بر یکدیگر.

بر اساس این مقدمه که رفتار انسان تابعی است از: هم شخص و هم موقعیت هرو، روانشناسان اجتماعی بر نقش موقعیت، و اهمیت تعبیر و تفسیر شخص از موقعیت در تعیین رفتار اجتماعی تاکید می‌ورزند.

(هلیگارد، 1383) نگرش و بهینه سازی مصرف انرژی استفاده صحیح و منطقی از انرژی و فرآورده‌های آن مسئله‌ای است که با رفتار انسان ارتباط می‌یابد.

اگر چه راه‌ حل‌های مختلفی از سوی متخصصان از جمله طراحی[1] محیط، اجرای قوانین و اعمال قدرت از سوی منابع قدرت بیرونی، تهدید یا اجبار، استفاده از فن آوری‌های جدید و غیره ارائه شده است، اما بسیاری از صاحبنظران شیوه‌های صرفه جویی داوطلبانه را رویکرد بهتری می‌دانند.

لذا بخش عمده‌ای از کار متخصصان علوم رفتاری و روان شناسی اجتماعی[2] در این حوزه بر یافتن راه‌های تشویق افراد به کاهش مصرف انرژی متمرکز بوده است.

بر این اساس صرفه جویی انرژی را می‌توان به عنوان یک رفتار انسانی[3] در نظر گرفت.

روان شناسی حفظ محیط توسعه این روش‌ها طی سال‌های ابتدای هزاره اخیر منجر به توسعه یک مدل روان شناسی به نام روانشناسی[4] نگهداری یا حفاظت شده است.

روان شناسی حفظ محیط بعنوان یک رویکرد پژوهشی برای درک اینکه چگونه مردم به محیط زیست و منابع طبیعی، آسیب می‌رسانند یا از آن حفاظت می‌کنند تعریف شده است.

(آرونسون، 1383) باور، نگرش و رفتار مصرف کنندگان انرژی باورها نشان دهنده شناخت و استنباطهایی است که یک مصرف کننده در مورد پدیده‌ها و ویژگی‌های آنها و منافع حاصل از آنها دارد.

باورهای ما جنبه شناختی رفتار ما را دربر دارند.

ولی همیشه این باورها با واقعیت منطبق نیستند.

مثلا خوب دیدن یک محصول یا صادق دیدن یک همکار.

تولیدات مرغوبی به بازار عرضه نموده است، اما با توجه به اینکه اخیرا در کشور ما رتبه بندی[5] انرژی دستگاه‌های انرژی بر خانگی متداول گردیده محصولات این کارخانه فاقد رتبه بندی مناسب تولید از نظر انرژی می‌باشد، لذا خرید از این تولید کننده قدیمی یک خطای هاله‌ای است.

بنابراین باورها طرحواره‌های ذهنی ما در مورد یک کالا یا محصول یا نام و مارک یک کارخانه می‌باشد.

شاید ادراک مصرف کنندگان انرژی از گرانی آن یک علت مهم صرفه جویی باشد.

بنابراین باورهای ما شناخت یا دانش ما را نسبت یک مسئله، موقعیت یا جهان نشان می‌دهد اگر چه ممکن است ناکامل یا ناصحیح باشد.

(همان، 1383) یادگیری مشاهده‌ای در الگوهای مصرفی افراد یادگیری مشاهده‌ ای ممکن است شامل تقلید باشد یا نباشد./ از نظریادگیری مشاهده‌ای سه ایده مهم پدیدار می‌گردد.

(الف) نظریه پردازان یادگیری مشاهده‌ای مردم را بعنوان موجوداتی نمادین می‌نگرند که می‌توانند نتایج احتمالی رفتارشان را پیش بینی کنند.

مردم آینده را حدس زده، رفتارشان را متناسب با آن تغییر می‌دهند.

(ب) مردم توانایی تنظیم رفتار خود را دارند و از طریق فرایند خود تنظیمی[6] افراد به وسیله احساس انتقاد از خود[7] یا رضایت از خود، خودشان[8] را تنبیه یا تشویق درونی می‌نمایند.

(ج) مردم با مشاهده اعمال دیگران و پیامدهای این اعمال، به یادگیری دست می‌زنند.

به ویژه نظریه پردازان یادگیری اجتماعی[9]، بر اهمیت مدلها در انتقال اطلاعات[10] از طریق یادگیری مشاهده‌ای تاکید دارند.

یک الگو، فردی است که شخص دیگر سعی می‌کند رفتارش را سرمشق خود قرار دهد.

نشان داده شده است که اثربخش بودن یک مدل از طریق موارد زیر افزایش می‌یابد.

مدل از لحاظ جسمی جذاب باشد.

مدل معتبر باشد.

مدل موفق باشد.

مدل با مشاهده کننده شباهت داشته باشد.

مدل غلبه کننده بر مشکلات و سپس موفق نشان داده شده باشد.

(همان، 1383) توانایی مدل‌ها در سوق دادن مصرف کننده به بروز رفتارهای تازه حائز اهمیت می‌باشد.

از روش‌های یادگیری مشاهده‌ای می‌توان در صرفه جویی مصرف انرژی بسیار سود جست.

بر اساس یادگیری مشاهده‌ای مردم به الگوهایی توجه می‌نمایند که از نظر آنها معتبر، موفق و جذاب باشند.

بنابراین مردم اطلاعاتیکه از دوستان یا اقوام می‌گیرند بیشتر معتبر می‌دانند تا اطلاعاتی را که از منابع دیگر می‌گیرند.

آنچه آنها در یک میهمانی شام می‌شنوند غالباً با ارزش‌تر است تا خلاصه یک گزارش، هنگامیکه قصد خرید یک خودرو را دارید، اتومبیل پر دردسر برادر شما بیشتر به شما اطلاعات می‌دهد تا بروشور مورد نیاز مصرف کننده یک مطالعه نشان داد علیرغم اطلاعات ارائه شده توسط وزارت کشاورزی آمریکا کشاورزانیکه به استفاده از یک بذر ذرت جدید دورگه تمایل نداشاند، تنها زمانی از این بذرها استفاده کردند که اطلاعات را از همسایگان خود مبنی بر خوب بودن این نوع بذر کسب کردند.

آگهی‌های تجاری نیز اصول یادگیری اجتماعی را در تبلیغات خود فراوان بکار می‌برند مثلاً استفاده از یک شخصیت معروف ورزشی، هنری و یا علمی برای تبلیغ کالای خاص در جهان تبلیغات تجاری بسیار مرسوم است.

در اینجا کوشش برای استفاده از مقبول بودن، مورد اعتماد بودن و یا جذابیت منبع پیام برای متقاعد کننده‌تر کردن پیام عرضه شده است.

(کریمی، 1382).

زمینه (چه کسی) یا شنونده پیام (روانشناسی اجتماعی در تبلیغات) محتوا و سبک پیام باید متناسب با افرادی باشد که پیام برای آنها ارسال می‌شود.

روان شناسان اجتماعی معمولا تلاش می‌نمایند انواع هویت‌ها را که بیشتر یا کمتر داوطلب ترغیب شدن هستند، تفکیک نمایند.

طی یک مطالعه در سال 2001 در ایالت کالیفرنیای آمریکا که به منظور تبلیغات و اقدامات آگاهسازی با استفاده از تبلیغات رسانه‌ای و شهری انجام شده، نشان داده شد که آمریکایی‌های آسیایی تبار هدر رفتن انرژی را چندان احساس نمی‌کنند و کمتر به آگهی‌ها توجه دارند مگر اینکه مستقیماً تحت تاثیر قرار گیرند.

در حالیکه فعالیت‌های آگاهسازی برای همه ساکنین ایالت کالیفرنیا تدارک دیده شده بود، ولی این مطالعه نشان داده سیاه پوستان آمریکایی‌در سنین 25 تا 45 سال و آمریکایی‌های اسپانیایی تبار سنین 18 تا 49 سال از سنین دیگر پاسخگوتر هستند.

بنابراین پیام‌های صرفه جویی مصرف انرژی باید با توجه به گروه سنی آن منطقه در نظر گرفته شود.

نتایج این مطالعه نشان داد که پیام رسانه‌ای تاثیر زیادی بر نگرش و عملکرد مصرف کنندگان داشته است.

(کریمی، 1384) سن نیز از ویژگی‌های مخاطبان است.

غالباً گفته می‌شود مردم عقایدشان در سنین بزرگسالی ثابت خواهد ماند.

در یک مطالعه توسط دوان آلوین (1989) بر روی بررسی نگرش‌های سیاسی جمع آوری شده از 2500 آمریکایی در سه زمان مختلف، هر پیامی برای موثر واقع شدن باید مورد دقت واقع شود و مورد پذیرش قرار گیرد.

بنابراین در مورد افراد تحصیلکرده و کسانی که توانایی ذهنی بالاتری دارند و قدرت فهمشان نیز بسیار قوی است، پیام باید خیلی قانع کننده باشد.

افراد باهوش به آسانی زیر بار هر حرفی نمی‌روند.

(آرونسون، 1995) (روانشناسی در ارسال پیام‌ها) یعنی نوع رسانه‌ای که از طریق آن پیام ارسال خواهد شد.

واقعیت این است که بسیاری از پژوهشگران درباره قدرت واقعی رسانه‌های ارتباط جمعی شک دارند.

ظاهراً بسیاری از افراد در حالت حواس پرتی به رسانه‌ها توجه دارند.

طبق مطالعات 30 تا 40 درصد اطلاعات موجود در پیام‌های تلویزیونی درک می‌شوند به نظر برخی متخصصان، پیام‌های تلویزیونی هر اندازه بیشتر جزء ارتباطات سرگرم کننده بحساب آیند و نه اطلاعات آگاه کننده به همان اندازه کمتر درک خواهند شد.

روان شناسان معتقدند که مردم اهمیت زیادی به اطلاعات واضح و عینی مشخص شده می‌دهند.

بعبارت دیگر ارائه یک جدول غیر شخصی از کیلو وات ساعت مصرفی و کیلو وات ساعت صرفه جویی شده کسی را متقاعد به اجرای عایق بندی نمی‌کند.

اما اطلاعات مربوط به صرفه جویی شخصی مصرف کننده با شانس بیشتری برای متقاعد کردن همراه است.

همچنین به نظر مصرف کنندگان خانگی، پی بردن به میزان زیان فصلی خانواده مهم تر و موثرتر از میزان سود حاصل از صرفه جویی در آینده مهم است.

بنابراین اگر هدف ارسال پیام تعدیل کردن میزان مصرف انرژی در وسایل خانگی گرمازا باشد، پیام تلویزیون نباید فقط این باشد که در مصرف گاز یا برق صرفه جویی کنید، بلکه به شیوه‌ای مشخص‌تر و با وارد کردن عناصر زمانی و مکانی چنین بیان شود.

«امشب قبل از رفتن به رختخواب درجه بخاری خود را در فلان درجه قرار دهید، یا خواهشمند است قبل از دیدن این برنامه تلویزیونی چراغ‌های اضافی را در محل خانه‌تان خاموش نمایید».

(آرونسون، 1995) پسخوراند، تغییر نگرش و رفتار مصرف کنندگان انرژی پسخوراند یکی از شیوه‌های موثر تغییر رفتار مصرف کنندگان است که در مجموعه رویکردهای رفتاری تغییر رفتار و نگرش قرار می‌گیرد.

پسخوراند یک شیوه ناظر بر ارائه اطلاعات به فرد پس از انجام رفتار مورد نظر می‌باشد تا در آینده این اطلاعات به اجرای مجدد آن رفتار منجر شود.

گفته می‌شود پسخوراند می‌تواند به تنهایی نیز نقش تقویتی ایفا کند.

انواع متفاوت پسخوراند می‌تواند اثرات متفاوتی داشته باشند و به همان اندازه این روش امروز موثر است که ثرندایک در 1927 تاکید نموده است.

پسخوراندهای اختصاصی سهم مهمی در تغییر رفتار اعمال می‌نمایند.

اکثر مطالعات در زمینه کاربرد پسخوراند برای کاهش مصرف انرژی نتایج ترکیبی را در برداشته است.

در یک مطالعه افرادیکه روزانه در زمینه مصرف برق خود پسخوراند دریافت می‌کردند 5/10 درصد کاهش مصرف برق داشتند.

برخی از ابزارهای پسخوراند نمایشگرهای مستقیم کنتورهای با قرائت اتوماتیک هوشمند دو شاخه‌های قیمت سنج دارای نمایشگر قبض‌های متفاوت انرژی به همراه گزارش‌های فصلی یا ماهانه با پیشنهاد ممیزی انرژی کنتورهای چند تعرفه قبض‌های متفاوت انرژی که در آن پیشنهاد مصرف بالا یا کم در مقایسه با سایر مالکان را می‌دهد.

ممیزی انرژی در ساختمان‌ها و صنایع توسط مشاور سیستم هوشمند کنترل موتورخانه سنسورهای نمایشگر کنتورهای پیش پرداخته که قابل شارژ می‌باشد استفاده از ترموستات‌ها و لوازم سرمایش و گرمایش استفاده از سیستم هوشمند مدیریت انرژی ساختمان محرک‌های پولی (تقویت‌های پولی) و تغییر نگرش و رفتار مصرف انرژی این روش بر اساس ارائه تقویت‌های مثبت و منفی دیدگاه شرطی کنش گر شکل گرفته است.

اساس این روش بر این فرض است که تعرفه‌ها، پاداش‌ها، جریمه‌های پولی و تخصیص وام در زمینه مدیریت مصرف انرژی می‌تواند به صرفه جویی منتهی شود.

اعطای وام بدون بهره به مالکین منازل و صنایع برای دو جداره کردن پنجره‌ها و عایق بندی و تغییر و اصلاح ساختار مصرف انرژی در صنعت خود از جمله این محرکهاست.

افزایش قیمت انرژی منجر به کاهش مصرف انرژی می‌شود و پاداش‌ها یا مجازاتهایی که به این منظور در نظر گرفته می‌شود تا حدودی به تغییر رفتار مصرف کنندگان منتهی می‌شود.

بر همین اساس در کشور ما نیز آیین نامه‌های تشویقی استفاده از تعرفه‌های تخصیص برق در ساعات پیک مصرف برق تدوین گردیده است و بسیاری از صنایع با آگاهی از این تعرفه‌ها هزینه‌های خود را کاهش داده‌اند برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی ج.ا.ا.

نیز پیش بینی گردید صنایعی که بالاتر از استانداردهای تدوین شده برای تولید کالای خود انرژی مصرف می‌نمایند تا 20 درصد جریمه خواهند گردید.

اگر چه لزوم این قوانین که بر اساس مفاهیم روان شناختی و جامعه شناختی شکل گرفته است بسیار ضروری است، اما ضمانت اجرایی و پی گیری اجرای این قوانین نیز فعالیت دیگریست که می‌بایستی توسط مجریان جدی گرفته شود.

اگر چه بخش تنبیهی این شیوه‌ها معمولاً توسط دولت‌ها برای بهینه سازی مصرف انرژی در نظر گرفته می‌شود اما با استفاده از محرک‌های پولی و تقویت مثبت نیز می‌توان به تغییر رفتار مصرف کنندگان پرداخت.

مثلاً شیوه‌های ذیل مواردی است که سیاستگزاران می‌توانند از آنها بهره جویند.

پرداخت مبلغی مشخص برای گردآوری و تحویل کاغذهای باطله به مراکز بازیافت در میدان‌های شهری و شهرداری.

تشویق برای جمع آوری و تحویل ظروف یکبار مصرف و پرداخت مبلغی به عنوان پاداش یا دریافت ظروف نو.

بازپرداخت مبلغی به عنوان حق صرفه جویی در انرژی به خانواده‌ها دریافت یک وسیله اضافی تشویقی برای خریدار یک یخچال کم مصرف با برچسب استاندارد مصرف انرژی.

شرکت در اردوی رایگان تابستانی برای کودکان و نوجوانانی که از اتوبوس‌های عمومی برای رفتن به مدرسه استفاده می‌نمایند.

تنظیم رایگان موتور خودرو برای راننده‌ای که 10% کاهش سرعت بزرگراه داشته است.

اهداء جوایز نقدی به عنوان شهروند نمونه به خانواده‌های کم مصرف.

معرفی صنایع و مؤسسات برتر در زمینه صرفه جویی انرژی و اهداء پاداش‌های نقدی.

(صفاری نیا) طراحی محیط ، تغییر نگرش ورفتار مصرف انرژی طراحی محیط یکی از شیوه‌های تغییر رفتار است که طی سال‌های اخیر از دیدگاه‌های روان شناسی اجتماعی و روان شناسی محیط تاثیر پذیرفته است.

این تاثیرات بویژه در زمینه برنامه ریزی شهری، ساخت شهرهای جدید، کنترل ترافیک، کاهش آلودگی هوا و حفاظت از انرژی چشمگیر بوده است.

رویکرد طراحی محیط بازنمای پیوندی کاربردی و مفهومی بین تغییررفتار و روان شناسی محیط و بوم شناختی است.

این رویکرد مستلزم آن است که به مردم آموزش دهند تا محیطی را که در آن کار می‌کنند به گونه‌ای ادراک نمایند تا بتوانند اصول مربوط به طراحی محیط را بکار بندند.

به منظور استفاده بهینه انرژی و یا صرفه جویی در مصرف می‌توان به طراحی ساختمان‌ها و نحوه صحیح شهرسازی با استفاده بهینه از نور خورشید و یا جریان باد جهت استفاده حداکثر از نور و گرمای خورشید در فصول سرد و جریان باد در فصول گرم و کنترل نور به تناسب هوا اشاره کرد.

بویژه با وجود طراحی متفاوت و تنوع و گوناگونی ساختمان‌ در کشور ما به نظر می‌رسد که شیوه‌های طراحی محیط با هدف صرفه جویی مصرف انرژی می‌تواند بسیار موثر واقع گردد.

اگر در طراحی ساختمان‌ها استفاده از عایق‌های مناسب، در و پنجره‌های دو جداره، کلیدهای تایمردار، سیستم‌های گرمایش و سرمایش و روشنایی مطلوب مورد استفاده قرار گیرد، رفتار مصرف کننده طبیعتاً منتهی به صرفه جویی خواهد شد.

تا زمانیکه پمپ‌های بنزین فاقد سنسور بر روی شلنگ بنزین باشند، مصرف کننده قادر به کنترل خطاهای انسانی نیست و ممکن است ده‌ها هزار لیتر بنزین از باک خودروها سرازیر شوند و یا تا زمانیکه در شهرها کمبود وسایط نقلیه عمومی به چشم می‌خورد و یک شهروند برای رفتن به محل کار خود با مشکل تاخیر رو به روست، استفاده از وسیله نقلیه شخصی کاهش نمی یابد.

اخیراً در بسیاری از کشورها، جاده‌ها، شاهراهها و بزرگراهها با ظرفیت کامل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

رویکردی که اخیراً برای جلوگیری از این ازدحام و کاهش مصرف سوخت مورد استفاده قرار گرفته است، طراحی محیط می‌باشد.

استفاده از علائم، خط کشی، خط سیر، خط ویژه، دور برگردان و کیفیت طراحی حاشیه بزرگراهها از مواردی است که در کاهش ترافیک و بویژه کاهش مصرف سوخت نقش دارد.

اجرای رویکرد طراحی محیط ممکن است با موانعی چون هزینه‌های زیاد، در دسترس نبودن فن آوری و فقدان قوانین یا وجود قوانین گمراه کننده همراه باشد.

لذا دولت‌ها می بایستی تلاش نمایند در برنامه ریزی‌های خود زمینه مساعد را برای اجرای رویکرد طراحی محیط در بهینه سازی مصرف انرژی فراهم نمایند.

تعدادی از شیوه‌هایی که با استفاده از طراحی محیط می‌توان به صرفه جویی انرژی دست یافت، به شرح زیر می‌باشد.

استفاده از مصالح و مواد ساختمانی استاندارد در ساخت ساختمان‌ها استفاده از عایق‌های مناسب در ساخت ساختمان عایقکاری لوله‌های ساختمان استفاده از پنجره‌های دو جداره در ساختمان‌های عمومی، تجاری و مسکونی استفاده از سیستم تهویه مطبوع مناسب با اقلیم آب و هوایی در ساختمان‌ها نورپردازی منازل، فروشگاه‌ها و هتل‌ها استفاده از سیستم روشنایی کم مصرف استفاده از کلیدهای تایمردار و قابل تنظیم نور استفاده از شیرهای الکترونیکی و کم مصرف بویژه در ادارات و مکان‌های عمومی استفاده از کنتورهای دو یا سه تعرفه در بخش خانگی و تجاری استفاده از سنسورهای قطع بنزین در پمپ های بنزین تولید خودروهای کم مصرف و فروش آن با تخفیف به مصرف کنندگان نظارت بر تولید و توزیع لوازم خانگی با برچسب انرژی بازدید، تعمیر و سرویس اجباری دوره‌ای سیستم‌های گرمایش و سرمایش نصب سنسورها و ترموستات مناسب در محل ساختمان‌های اداری، خانگی و تجاری استفاده از سیستم کنترل هوشمند مدیریت انرژی در ساختمان جلو و عقب بردن ساعت با هدف صرفه جویی مصرف انرژی یک یا دو بار در سال ممنوعیت تردد خودروهای شخصی تک سرنشین در سطح شهر گسترش خودروهای گاز سوز بویژه در حمل و نقل عمومی گسترش استفاده از سیستم قطار شهری و متروی مناسب تنظیم ساعت کار اصناف، سازمان‌ها و ارگان‌ها مطابق با ساعات پیک در شهرها و همچنین متناسب با وضعیت اقلیم استفاده از چراغ‌های راهنمایی تایمردار در دسترس و ارزان بودن موتورهای الکتریکی با کیفیت بالا و کم مصرف و استفاده در تجهیزات انرژی بر و لوازم خانگی منازل استفاده از چیلرهایی جذبی در ساختمان‌ها استفاده از رنگ‌های روشن در رنگ‌ آمیزی ساختمان استفاده از آبگرمکن‌های خورشیدی برای تهیه آب گرم برای کاربرد ابزار پیش گفته باید به این نکته اشاره کرد که طراحی محیط باید به شکلی اجرا شود که نیازها و خواسته‌های انسان در آن اولویت داشته باشد.

اگر قرار باشد یک شهروند با سیستمی از حمل و نقل عمومی عازم محل کار شود که متشکل تهویه، ازدحام و تاخیر داشته باشد، استفاده ازوسیله شخصی در ارجحیت خواهد بود (تورنر، 2004) (صفاری نیا) رویکرد شناختی در تغییر نگرش و رفتار مصرف کنندگان انرژی از رویکرد شناختی نیز می‌توان برای تغییر نگرش و رفتار مصرف انرژی استفاده نمود.

معمولا در این رویکرد به فرایندهای استدلال ، تصمیم گیری، حافظه و توجه تاکید می‌شود.

در این فرایند، تغییر هنگامی ایجاد می‌شود که مصرف کننده، پیام یا اطلاعاتی را دریافت می‌دارد.

پس از دریافت پیام مصرف کننده شروع به پردازش آن می‌نماید (گروس، 1992).

سپس سلسله مراتب درگیری ذهنی و پاسخ‌های شناختی از جمله اندیشه‌های مطلوب یا نامطلوب در مورد یک پیام در ادراک آن اثرگذار خواهد بود.

هنگامیکه تغییر نگرش و رفتار مصرف کننده از طریق مسیر مرکزی و شناختی اتفاق می‌افتد، اثرات آن نسبتاً پایدار و پیش بینی کننده رفتار هستند.

در صفحات بعدی تعدادی از روش‌های شناختی تغییر نگرش و رفتار مصرف انرژی مانند آموزش، آگاهی دادن، تعهد، هماهنگی شناختی و شیوه‌های تاثیر رفتاری توضیع خواهد شد.

(آرونون، 1995) نقش آموزش آگاهی دادن و اطلاع رسانی و رفتار مصرف انرژی آگاهی دادن و اطلاع رسانی به اعضای جامعه در خصوص محدودیت منابع انرژی، آلودگی محیط زیست، وضعیت مصرف انرژی ایران در مقایسه با جهان، ارائه اطلاعاتی در خصوص راهکارهای کاهش مصرف انرژی مدیریت و ممیزی انرژی و اطلاع رسانی درباره بحران و کمبودهای احتمالی بخش مهمی از فرایند تغییر نگرش و رفتار مصرف کنندگان را در برمی‌گیرد.

اگر چه به نظر می‌رسد ارائه اطلاعات به تنهایی کافی نیستند ولی ارائه اطلاعات نگرش مخاطبان را تغییر می‌دهد و غیر مستقیم رفتار آنان را تغییر می‌دهد.

اطلاعات باید به وسیله افراد دریافت شوند.

یک پیام جذاب باید توجه شنونده را به خود جلب نماید.

به نظر قوی ترین عامل در اقدام به صرفه جویی انرژی، ادراک افراد از پیامدهای بحران انرژی می‌باشد» بنابراین اطلاعات باید دقیق و کامل باشد.

لذا ارائه اطلاعات با شیوه‌های مختلف از جمله آموزش بصورت مستقیم مانند آموزش کلاسی، چهره به چهره و آموزش غیر مستقیم با استفاده از پوستر، CD، بروشورها و جزوات آموزشی و یا ترکیب این دو روش در مدیریت مصرف انرژی مشروط بر واضح، روشن و ملموس بودن بسیار موثر خواهد بود.

نتایج تحقیقات زیادی در ایران و سایر کشورها نشان داده است با آموزش‌های مدیریت مصرف انرژی می‌توان با کمترین هزینه بالاترین ارقام صرفه جویی را بدست آورد.

تعهد فردی، گروهی و تغییر نگرش و رفتار مصرف انرژی تعهد فردی یکی از روشهای کاهش مصرف انرژی است.

تعهد فردی منجر به افزایش طرفداری و انگیزه حفظ آن موضوع می‌گردد.

افرغاد هنگامیکه حتی تعهدی غیر عقلانی می‌دهند بدنبال انجام آن هستند.

حتی اگر این تعهد با عقیده‌شان متعارض باشد سعی در اجرای آن دارند.

تعهد حکم می‌کند که آنها به زمینه مورد تعهد عمل کنند.

پلاک و همکاران1992 (به نقل از گلنتیز و همکاران، 1999) طی پژوهش‌هایی اهمیت «تعهد» را نشان داده‌اند.

بدین معنی که اگر فرد نظر، تصمیم یا تعهد خود مبنی بر صرفه جویی انرژی را در برابر دیگران اظهار نماید، عملاً در مقایسه با بقیه افراد که چنین تعهدی را مطرح نکرده‌اند، گاز، آب و برق کمتری را مصرف خواهند نمود.

پژوهشگران دیگر نظیر کاتزو و ونگ، 1994 نیز نقش مهم تعهد در تغییر و تداوم رفتارهای افراد، در رابطه با محیط زیست و حفظ منابع طبیعی را در بررسی‌های آزمایشگاهی و در محیط واقعی زندگی نشان دادند.

قرار داد وابستگی یک نوع شیوه تغییر رفتار بر اساس دیدگاه شرطی کنش گر می‌باشد که معمولا برای درمان چاقی، اعتیاد و ....

استفاده گردیده است.

(کلاین برگ، 1353) قرار داد وابستگی نیز یک نوع تعهد فردی است که می‌تواند در غالب صرفه جویی انرژی مورد استفاده قرار گیرد.

یعنی فرد قرار دادی را امضاء نماید که در آن باید مثلاً ده درصد از هزینه‌های انرژی مصرفی خود را کاهش دهد.

شرکت‌ها، سازمان‌ها و کارخانجات نیز می‌توانند از این قرار دادها برای کاهش مصرف انرژی استفاده نمایند.

تعهد گروهی نیز از روش‌های کاهش مصرف انرژی است.

این شیوه معمولاً می‌تواند توسط سازمان های ملی، غیر دولتی و موسسات بکار رود.

افراد بصورت گروهی متعهد می‌شوند و برای کاهش مصرف انرژی پیمان می‌بندند.

در این تعهد فعالیت‌هایی چون آموزش، بحث، مبادله اطلاعات، ارائه پسخوراند، سرمشق دهی و الگو پذیری، انگیزنده‌ها و قرار داد وابستگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کمک و حمایت از سازمان‌های غیر دولتی با چنین اهدافی بسیار موثر می‌باشد.

استراتژی‌های آموزش و آگاهسازی نیز بهتر است با نظارت و حمایت کمیته‌ای که متعهد به امر صرفه جویی شده‌اند پی گیری شود.

تعهد افزایش احساس کنترل در افراد را موجب می‌شود.

برای مثال افراد متعهد بیشتر بدنبال نصب ترموستات اتوماتیک در منزل خود برای کنترل سرمایش در طی شبانه روز می‌باشند تا سایر افراد.

مطالعات کنزو و جانسون در مورد صرفه جویی انرژی نشان می‌دهد اثرات مثبتی با استفاده از شیوه تعهد و مسئولیت اجتماعی بدست آمده است.

برای مثال در یک مطالعه، 74 درصد افراد، مصرف انرژی خانگی‌شان را زیر خط مبدأ کاهش دادند در حالی که فقط 31 درصد از افراد با محرک‌های پولی و تقویت مثبت، مصرف خود را کاهش داده بودند.

در مطالعه دیگر در دانشگاه تورنتو کانادا اعضاء هیئت علمی دانشگاه با استفاده از شیوه تعهد اجتماعی، به صرفه جویی مصرف انرژی در محیط دانشگاه ترغیب شدند.

ضمناً آنها یادداشت‌های ماهانه‌ای را دریافت می‌کردند که میزان صرفه جویی دپارتمان یا آزمایشگاه محل کار خود را نمایش می‌داد.

اثرات تعهد رفتار صرفه جویی انرژی افراد دارای ثبات خواهد بود.

افراد نسبتاً تمایل به انجام آن را خواهند داشت.

تعهد آزادانه انجام می‌شود.

شخص می‌تواند آنچه به آن متعهد شده است را برای انجام دادن انتخاب نماید.

پیمان مورد نظر کتبی یا شفاهی است.

برخی از شیوه‌های رفتاری همچون «پادرآستانه» و «درب در صورت» تا حدودی از شیوه تعهد اثر پذیرفته است.

(صفاری نیا) منابع آرونسون، الیوت.

روان شناسی اجتماعی.

ترجمه دکتر حسین شکرکن ویراست هشتم، چاپ شانزدهم، انتشارات رشد 1383 (تاریخ انتشار اثر اصلی، 1999) کلاین برگ، اتو روان شناسی اجتماعی، ترجمه علی محمد کاردان (2 جلد) (چاپ هفتم) نشر اندیشه 1353.

اتکینسون، رتیا.

ل.

اتکینسون، ریچارد، س.

و هیلگاردف ارنست، د.

زمینه روانشناسی (جلد دوم)، انتشارات رشد، 1383 (تاریخ انتشار اثر اصلی 1996) آرونسون، الیوت، حیوان اجتماعی، ترجمه دکتر حسین شکر کن، چاپ هفتم، 1995، انتشارات رشد.

دکتر صفاری نیا، پایان نامه.

کریمی، یوسف، روان شناسی اجتماعی، (1384) ویراستار علمی: علی اکبر سیف، تهران: دانشگاه پیام نور.