دانلود مقاله کم روئی

مقدمه « خداوند متعال وقتی انسان را آفرید از نظر جسمی تجهیزاتی مانند چشم و گوش و زبان را در او قرار داد تا در پرتو این تجهیزات طبیعی راه را از چاه تشخیص داده ، از انحراف و سقوط محفوظ بماند.

بموازات این حواس ظاهری روحیات بسیار ارزنده ای همانند عفت و حیا و غیره به او ارزانی داشت تا با برخورداری از این منابع درونی در برابر هوی های نفسانی ایستادگی نماید.

انسانها همانطور که با چشم ظاهر قادر بدیدن هستند با چراغ عقل و برخورداری از روحیاتی همانند حیا و عفت از پلیدی ها و اعمال زشت دوری می گزینند.

امام جعفرصادق علیه السلام فرمود: الحیاء من الایمان و الایمان فی الجنه حیاء و شرم بخشی از ایمان است و ایمان جایگاهش بهشت برین است.

رسول خدا فرمود : حیاء بر دو گونه است: قال رسول الله (ص) الحیاء حیا ان حیا عقل و حیا حمق فحیاء العقل هوالعلم و حیا الحمق هوالجهل .

یعنی حیا بر دو نوع است او حیا و شرم راستین و معقول ، چنانچه انسانها بر اساس فطرت باید از اعمال زشت و ناروا ابراز تنفر کرده از انجام آن خودداری بورزند، چنین حیائی را حیاء عقل گویند.

نوع دیگر از حیاء وجود دارد که می توان آن را جزء روحیات منفی انسان بحساب آورد مثل اینکه چیزی را نداند و از سوال کردن از دیگران دچار شرم گردد و بعبارت دیگری چنین شخصی دچار کمروئی است و این روحیه علاوه بر اینکه مطلوب و سودمند نیست بلکه زیان آور نیز می باشد و آدمی را از استکمال و پیشرفت باز می دارد.

امام جعفرصادق علیه السلام فرمودند: « من رق وجهه رق علمه.

هر که از سوال کردن دچار شرم و خجلت گردد از کسب علوم محروم مانده نمی تواند به ذخایر علمی دست یابد»[1] کمروئی چیست؟

کمرویی یک توجه غیرعادی و مضطربانه خویشتن در یک موقعیت اجتماعی است که در نتیجه آن فرد دچار نوعی تنش روانی- عضلانی شده ، شرایط عاطفی و شناختی اش متاثر می گردد و زمینه بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنشهای نامناسب در وی فراهم می شود.

به دیگر سخن پدیده کمروئی به یک مشکل روانی - اجتماعی و آزاردهنده شخصی مربوط می شود که همواره به صورت یک ناتوانی یا معلولیت اجتماعی می گردد.

به کلام ساده، کمروئی یعنی«خود توجهی» فوق العاده و ترس از مواجه شدن با دیگران.

زیرا کمروئی نوعی ترس و اضطراب اجتماعی است که در آن فرد از مواجه شدن با افراد نا آشنا و ارتباطات اجتماعی گریز دارد.

بنابراین : کمرویی روبه رو شدن با افراد جدید را برای فرد نگران کننده و دشوار جلوه می کند.

کمرویی وارد شدن به اماکن جدید و کسب و کار و تجارت تازه را برای فرد سخت می نماید.

«کمرویی مخفی شدن از انظار و احساس عجز در عین توانمندی را سبب می شود.

باید توجه داشت که احساس کمرویی افراد همیشه در برابر انسانها متبلور می شود و نه حیوانات، اشیاء و موقعیت های طبیعی و جغرافیایی»[2] « کمرویی یا خجالتی بود همیشه با یک درماندگی همراه است و در جوار واژه های زندگی اجتماعی، خانوادگی ، حرفه ای قرار می گیرد.

این امر کاملاً قابل فهم است، چرا که یک شخص خجالتی در وفق دادن خود با شرایطی که برای او خطرناک به نظر می رسد، ناتوان است»[3] نظرات ارائه شده از دیدگاه دانشمندان اسلام و اندیشمندان غرب در مورد کمرویی: از نظر حمیدالشمس العمالی: « کمرویی معادل ترس از قضاوت دیگران نسبت به خود است به نظر نامبرده علل کمرویی عبارتند از : عیبجویی، تمسخر ، تحقیر، داشتن نقص عضو، بی بهره بودن از زیبایی»[4] از نظر حسین آزاد: « برخلاف واکنش دلواپسی بیش از اندازه که کودک برای برقراری احترام خود از را خویش خارج می شود تا کار دیگران را انجام دهد، در واکنش کناره گیری( خجالت و کمرویی) شخص از طریق جدا ساختن خود از تماسهای اجتماعی به این مقصود نائل می آید»[5] ایرج پورباقر : « به نظر ایشان علل کمروئی عبارتند از : کمبود محبت، تنبیهات بی مورد والدین و ضربه های روانی در دوره کودکی»[6] از نظر آندره هوزه کمرویی عبارتند از : « رنج بردن از احساس زیردستی و احساس ناتوانی برای زندگی و دفاع از خویش، رنج بردن از کمرویی والدین و عدم رسیدگی به وضع اطفال خود، ترس از بیماریها و حوادث و بازیهای خشن، جاه طلبی و خودپسندی والدین، مهلت ندادن به کودک جهت ابراز وجود و نیز منع والدین از شرکت در کارهای گروهی و بازهای گروهی با همسالان و همکلاسهای خود است.»[7] نظر پروفسور آلن.ا.راس: « اختلال رفتار کمرویی، گوشه گیری در کودکان با نشانه های زیر همراه است: از نظر وی اینگونه کودکان در موقعیتهای متعدد از ارتباط اجتماعی پرهیز می کنند و دوستانی محدود و علایقی محدود دارند.

کودکان منزوی در مقابل انتقاد بسیار حساس بوده و در مقابل شکست به آسانی روحیه خود را می بازند بسیار غصه می خورند فاقد شور و علاقه هستند و در مقابل وظایف مختلف عکس العمل و برداشتی کاملاً غمگین و بی حال دارند.»[8] از نظر فرید: قسمت اعظم کمرویی و خجالت بستگی دارد به کشمکشهای سختی که در خصوص امیال جنسی و کنجکاوی شهوی در کودکی گریبانگیر آدمی شده است.

اینان در کودکی مجبور به احتیاط و خودداری و سر نگهداری بوده اند که در بزرگی خجالت زنده و کمرو می شوند.»[9] انواع حالات انزوا طلبی و کمرویی « کناره گیری اجتماعی : این گروه از افراد، کسانی هستند که در سازگاری اجتماعی دچار شکست شده و از مصاحبت با مردم خودداری می نمایند و سرگرمیهای فردی را به شرکت بر امور اجتماعی مقدم می دارند.

اغلب اوقات تنها با اعضای خانواده خود و همسالان آشنای خود بازی می کنند.

اغلب آرام و بی سر و صدا هستند ولکن گاهی عکس العمل آنها به صورت حمله و تعارض ظاهر می شود.

از دیگران دوری می نمایند شرم و خجالت آنها ممکن است موجب عدم توانایی در کسب برخی مهارتها شود .

لالی انتخابی: حالت کلی و اساس این اختلاف کناره جویی دائم از صحبتها، تقریباً در تمام موقعیتهای اجتماعی می باشد، علیرغم توانایی در درک صحبت محاوره ای و صحبت کردن این کودکان ممکن است به وسیله تکان دادن سر و بعضی موارد توسط نطق و ادای جملات تک سیلابی و کوتاه ارتباط برقرار کند.

کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال عموماً مهارتهای زبانی عادی را دارند اگرچه بعضی از آنها رشد توام با تاخیر و اختلالاتی در تلفظ دارند.

اما به هر حال امتناع از صحبت ناشی از عدم کفایت در تکلم و زبان و اختلال ذهنی دیگر نیست.

این افراد به طور معمول دارای حالات رفتاری از قبیل خجالت مفرط، انزوا و کناره گیری اجتماعی و اتکاء و چسبیدن به مادر، امتناع از رفتن به مدرسه، رفتاری اجباری گونه مثل وسواس و منفی گرایی و بالاخره اوقات تلخی با خشم هستند و این اختلال معمولاً در مدرسه بیشتر آشکار شده و در نتیجه آسیبهای تحصیلی و اجتماعی برای کودک ایجاد می کند.

اختلال اجتماعی دوری گزینی: ویژگی اصلی این اختلال وجود اضطراب و آشفتگی است این افراد ممکن است به مواظبت کنندگانش بچسبند و با آنها نجوا کنند.

آنها هنگامی که مواجه با اندکی درخواست برای ارتباط با افراد دیگر می گردند گریان و مضطرب می شوند گرچه هیچگونه آسیب و ضایعه ای در مهارتهای ارتباطی وجود ندارد ، لکن اینگونه کودکان ممکن است به عنوان کودکان بدون کلام ( بی زبان ) یا حتی بعنوان افراد گنگ بنظر آیند.

اوتیسم: این افراد کسانی هستند که فاقد توانایی در برقراری ارتباط با افراد دیگر و حتی در رختخواب یا گهواره هستند.

این کودکان چون از کنشهای متقابل اجتماعی اجتناب می کنند به سرعت از نظر رشد عقب می افتند.

کودک بیش از بدست آوردن قدرت تکلم دارای نارساییهایی در ارتباط کلامی یا زبانی نشان می دهد.

نیمی از کودکان هرگز سخن گفتن را نمی آموزند و کودک در تکلم خود حالت انعکاس صدا دارد و در کودکان سنین بالاتر عدم تکلم شایع است»[10] اوتیسم: این افراد کسانی هستند که فاقد توانایی در برقراری ارتباط با افراد دیگر و حتی در رختخواب یا گهواره هستند.

نیمی از کودکان هرگز سخن گفتن را نمی آموزند و کودک در تکلم خود حالت انعکاس صدا دارد و در کودکان سنین بالاتر عدم تکلم شایع است» ملاک های تشخیص مشکل اختلال کمرویی و گوشه گیری « با صدای زیر و آرام صبحت می کند به طوریکه اطرافیان به سختی صدای او را می شنوند.

وقتی از او سوال شود چشمان خود را به طرف دیگر می اندازد.

از پاسخ به سوالات اجتناب می کند مثلاً حاضر نیست در جلوی شاگردان به صورت شفاهی درس جواب دهد.

بیشتر اوقات در منزل و مدرسه تنها بودن را به جمع ترجیح می دهد.

در هنگام صحبت کردن بی حال است.

در حیاط و کلاس مدرسه غالباً ساکت است.

حاصر به صحبت داوطلبانه در کلاس نیست.

به اطرافیان و دوستان وابستگی ندارد.

بیشتر اوقات در آخر کلاس می نشیند و در افکار خود غرق می شود.

10- با کوچکترین انتقاد از ادامه کار دلسرد می شود.

11- مدت توجه او به یک موضوع کوتاه است.

12- از در گوشی حرف زدن اطرافیان ناراحت می شود.

13- در منزل و مدرسه دوستی ندارد و یا یت دوست است.

14- حاضر به رقابت با دیگران نیست.

15- کسانی که به نحوی از او پشتیبانی کنند مورد توجه او قرار می گیرند.

16- خود را مرجع همه انتقادها می داند.» شیوع کمرویی « بحث درباره شیوع کمرویی با توجه به تعریف پدیده کمرویی از دیدگاه و نگرش متفاوت جوامع مختلف کار ساده ای نمی تواند باشد اما می توان گفت که پدیده کمرویی فوق العاده فراگیر است و درصد قابل توجهی از کودکان ، نوجوانان جوانان و بزرگسالان هرجامعه دچار کمرویی و چنین ناتوانی ها و معلولیت های اجتماعی هستند.

کمرویی در نزد کودکان و نوجوانان به مراتب بیشتر از بزرگسالان است.

بسیاری از افرادی که در واقع بر اساس تعاریف ارائه شده، کمرو تلقی می‌شوند به گونه‌ای خود را پنهان می‌دارند و بخصوص سعی می‌کنند تا در برابر کودکان و افراد همسال خویش کمتر کمرویی نشان دهند.

در هر حال فراوانی ظهور رفتار کمرویی در موقعیت‌های مختلف خانوادگی، فامیلی، شغلی و تحصیلی، اجتماعی و سیاسی و ...

کاملاً متفاوت است.

به طور کلی حداقل پدیدار شدن کمرویی هنگامی است که فرد کمرو با مخاطبان آشنا ئ صمیمی و خردسال در کانونی همچون خانواده سرو کار دارد.

و حداکثر تبلور یا تظاهر کمرویی زمانی است که فرد کمرو در یک موقعیت و شرایط تازه با حضور جمع قابل توجهی از افراد غریبه و متنفذ و مقتدر، ملزم به صحبت کردن و توضیح و گفت و شنود صریح می‌شود.

بررسیهای انجام شده حاکی از آن است که تمامی افراد کمرو در همه موقعیت‌ها و شرایط اجتماعی یکسان، واکنش و رفتار مشابهی از خود نشان نمی‌دهند و میزان درجات احساس کمرویی ایشان کاملاً متفاوت است.

در این جا به طور اختصار چکیده‌ای از مطالعات انجام شده در مورد میزان فراوانی کمرویی افراد در موقعیت‌ها و شرایط مختلف ارائه می‌گردد.

درصد فراوانی کمرویی افراد در موقعیت‌ها و شرایط مختلف عوارض کمرویی از دیدگاه زیمباردو فلیپ ج – زیمباردو (1982) سرشناس ترین پژوهشگر این زمینه عوارض کمروئی را به شرح زیر بیان می‌کند ک مشکلات اجتماعی : فرد کمرو در ملاقات با مردم، در برقراری روابط دوستانه و در لذت بردن از فعالیت‌های خود دچار اشکال می‌شود.

بی جراتی : کمرو نمی‌تواند به راحتی عقاید خود را بیان نماید و از ارزش‌های مورد قبولش دفاع کند.

عواطف ناخوشایند : معمولاً کمرویی همراه با احساس افسردگی، گوشه گیری و تنهایی است.

ایجاد محدودیت در ارزیابی‌های مثبت : او با آنکه دارای توانائیها و ویژگیهای مثبت است اما کمروئیش مانع می‌شود که دیگران ارزیابیهای مثبتی از خصوصیات او داشته باشند.

ارزیابی منفی دیگران : نه تنها نکات مثبت او به چشم نمی‌خورد بلک به خاطر پرهیز از برخورد گرم با دیگران باعث می‌شود که بطور غیر واقعی از او تصویر غلطی در ذهنها شکل بگیرد، برای مثال ممکن است او را فردی سرد و کم عاطفه، خود خواه، جاه طلب، بی حوصله، خسته و ضعیف ...

به حساب آورند.

اشکال در تفکر : خجالتی بودن آدم کمرو، باعث می‌شود که در حضور دیگران اندیشه‌های فرد دچار ابهام و تیرگی و در نتیجه نتواند ارتباطهای مؤثری برقرار کند.

اشتغال ذهنی : فرد کمرو اشتغال ذهنی زیادی به خود و واکنش‌های دیگران دارد.

این اشتغال ذهنی او را نگران، مغموم و در خود فرو رفته می‌سازد.

میزان کمرویی میزان کمرویی با فراوانی و شدت وقوع رفتارهای خجالتی ارزیابی می‌شوند.

فرد از چه موقع خجالتی است / چه مدت از رفتارهای خجالتی می‌گذرد؟

پاسخهای هیجانی او چگونه و چقدر است ؟

این رفتار باعث چه مشکلاتی برای او شده است ؟

علل کمرویی 1- عوامل فردی : «الف) علل فیزیولوژیک و نواقص جسمانی، فردی که از ظاهر جسمانی خود نگران می‌باشد و یا از نقص جسمانی برخوردار است ممکن است دائم فکر کند که مورد توجه دیگران نیست.

یا زیر نگاههای تمسخر آمیز دیگران است.

در نتیجه این امر می‌تواند سبب پیدایش کمرویی و مردم گریزی در فرد گردد.

عواملی همچون بستری در بیمارستان به مدت طولانی، معلولیت جسمی، بیماریهای عفونی مانند مننژیت و سایر بیماریهای جسمی می‌تواند موجب بروز کمرویی و انزوا طلبی گردد.

همچنین عقب ماندگی ذهنی و اختلالات تکلم رفتار فرد را به سوی انزوا طلبی سوق می‌دهد ».

ب ) ترس : «از آنجا که فرد کمرو غالباً می‌ترسد که با دیگران به ویژه مخاطب‌های ناآشنا، تازه واردها و غریبه‌ها صحبت کند، بالطبع دیگران نیز با او کمتر سخن می‌گویند.

ارتباط موثر کلامی، تعامل بین فردی امری است متقابل و مستلزم علاقه، تمایل و انگیزه طرفین.

به قول معروف : تا که از جانب معشوق نباشد کششی – کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد بنابراین قلت ارتباط کلامی موجب می‌شود که کودک، نوجوانان یا فرد بزرگسال کمرو دچار خود محصوری شود و از زندگی فعال خوشایند اجتماعی محروم ماند.» ج ) اضطراب : «اضطراب از نظر روانشناسی و روان پزشکی یعنی ناآرامی، هراس ناخوشایند و فراگیر با احساس خطر قریب الوقوع که منبع آن قابل شناختن نیست.» «هنگامی که اضطراب بر وجود فرد مستولی شود.

اعتماد به نفس کاهش می‌یابد، قدرت نگرش واقع بینانه و برقراری ارتباط متقابل با دیگران به حداقل می‌رسد و احساس تنش یا ناتوانی در تنش زدایی، ناآرامی و بیقراری گریز از ارتباطات معمول اجتماعی و دل مشغول‌های مفرط، شخصیت فرد را فرا می‌گیرد.» د) ضعف در اعتماد به نفس و احساس خود ارزشمندی : «پدیده کمرویی که امروز به عنوان یک معلولیت اجتماعی مطرح است رابطه مستقیمی با چگونگی نگرش فرد نسبت به خود احساس خود ارزشمندی وی دارد.» 2- عوامل خانوادگی : «فقدان پدر یا مادر، بیماری جسمی و روانی اعضای اصلی خانواده (خصوصا پدران) ناکامی ارضای تغذیه‌ای در دوره شیرخوارگی و طفولیت، کیفیت نامناسب از شیر گرفتن، ترتیب تولد فرزندان (تک فرزندها، و فرزندان اول خانواده) ناراحتی‌های جسمی روحی قبل از تولد (دوران بارداری) بی توجهی خانواده نسبت به تغییرات مهم رشد (خصوصاً دوران بلوغ) در بررسی علل کمرویی به طورمشخص می‌بایست به شرایط و عوامل خانوادگی، ویژگیهای شخصی و شخصیتی، نظام باورها و رفتارهای فردی، موقعیتهای روانی آن اشاره کرد.

زمانی که الگوهای بزرگسال مثل والدین، خودشان عموماً مضطرب بوده، از مهارت برقراری روابط عاطفی – اجتماعی مطلوب و خوشایند با دیگران، به ویژه با فرزندان خود بی بهره باشند، بدون شک طبیعی است که فرزندان این خانواده نیز بیاموزند که کمرو باشند به همین دلیل بعضی از روان شناسان مثل واتسون کمرویی کودکان را در نتیجه یادگیری و تقویت آن در خانه می‌دانند.

3- عوامل محیطی و اجتماعی : «مدرسه به عنوان اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودکان می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در تقویت کمرویی یا پرورش مهارتهای اجتماعی آنان ایفا کند.

در غالب موارد، رفتار انفعالی و آرام و سکوت مضطربانه کودک یا کودکان کمرو و ناتوان را به عنوان یک صفت پسندیده و ویژگی رفتاری مطلوب تلقی نموده، بعضاً تأیید و تشویقهای خود، به طور مستقیم و غیر مستقیم سعی می‌کنند آن را تقویت نمایند واقعاً جای بسی تعجب و تأسف است که در بسیاری از مدارس ما آگاهی بالاترین نمره انضباط از آن معلولین اجتماعی، یعنی دانش آموزان کمروست.

علاوه بر مدرسه عواملی همچون، محرومیتها و آسیبهای اجتماعی، ناسازگاریهای شغلی، سلطه‌ها و فشارهای گروهی مقایسه‌ها و برتری طلبی‌های قومی و نژادی تقویت شخصیت انفعالی، پرخاشگریها وقدرتمداریها، کنترل شدید اجتماعی، بی احترامی به حقوق و آزادیهای مشروع فردی، ویرانگری خلاقیت‌های ذهنی، تقبیح و تهدید صراحتها و شجاعتهای اخلاقی به توسط صاحبان زور و والیان تزویر، ترویج فرهنگ خصومت و خشونت و لجام گسیختگی نفسانی در جامعه از عوامل اجتماعی زمینه ساز فزونی اضطراب و تشدید کمرویی و رفتارهای گوشه گیرانه می‌تواند باشد.» 4- عوامل تربیتی : «الف – مراقبت شدید والدین: در صورتیکه واکنش کودک نسبت به مراقبت والدین اطاعت و تسلیم محض در مقابل والدین باشد منجر به احساس خجالت و کمرویی آنها خواهد شد.

ب – خشونت و سختگیری والدین : کودکی که به اقتضای منش شیطنت می‌کند و با این و آن سخن می‌گوید و در هر مجلس و نزد آشنا و غریبه اظهار می‌کند، از طرف بزرگترهای ناآگاه مورد ملامت قرار می‌گیرد و حتی تنبیه و طرد می‌شود چنین مکافات آزار دهنده‌ای باعث می‌شود که کودک از رفتارهای اجتماعی دور کند و عارضه کمرویی در او تثبیت ‌شود.

ج – توبیخ و ملامت کردن در حضور دیگران : علی (ع) در فرازی می‌فرماید : نصحک فی الملا تفریح» راهنمایی و ارشاد فردی، در برابر دیگران بصورت ملامت و توبیخ درآمده شخصیت او را متزلزل خواهد ساخت.

بدیهی است کسی که شخصیتش لطمه دیده باشد جرات و شهامت طبیعی را از دست می‌دهد و دچار کمرویی می گردد و در انجام کارها همیشه دست او لرزیده دچار شک و تردید خواهد بود و جرات کافی را نخواهد داشت.

د) استهزا و مسخره کردن کودکان: این عمل موجب می گردد که طرف مقابل، دچار خود باختگی شود.

بدیهی است شخص خود باخته قادر نخواهد بود از ذخایر وجودی خود بهره بگیرد در نتیجه راه انزوا در پیش گرفته شهامت و شجاعت زندگی کردن را از دست خواهد داد.

دختری که به مدرسه می رفت چون نمره املاء فارسی او همیشه دو و سه می شد و معلم و بچه ها او را مسخره می کردند ترک تحصیل کرده، به مدرسه نرفت چون توانائی مقابله با استهزاء دیگران را نداشت.

بعدها یک معلم واقعی باین امر پی برده با تقویت املاء شوق مدرسه رفتن را در او بتدریج زنده کرده او را روانه مدرسه ساخت.

ح – در مواردی برخی از پدران و مادران تمام هدف خود را روی درس خواندن فرزندان خود معطوف داشه آنان را از شرکت در بسیاری از امور باز می دارند.

در نتیجه چنین کودکانی پس از گذشت زمان افرادی کمرو و کم جرات باز خواهند آمد.

در محیط مدرسه به مشابه این گونه کودکان برخورد می نمائیم که تنها هنرشان درس خواندن و نمره خوب گرفتن است در عوض کمترین عارضه و ابتکاری در آنان دیده نمی شود .

روی این اصل پدران و مادران بایدهمه ابعاد وجودی کودکان خود را پروده سازند همینطور که به پرورش ذهن و فکر آنان اقدام می کنند باید به جنبه‌های اجتماعی آنان نیز توجه داشته، آنها را تقویت نمایند.» مقابله با کمرویی و راههای درمان آن: «روشهای زیر درمان کمرویی می تواند به کودکان کمرو و گوشه گیر کمک نماید: 1- با پذیرفتن رفتار نامطلوب کودک می توان به او اطمینان بخشید، اغلب می بینیم که کودک ترسو و منع شده سعی می کنند به خود اعتماد ورزد، شاید این نخستین گام در نیل به اعتماد به نفس است او باید احساسات خود را ابراز کند تا آنکه پذیرش بیابد و آنگاه به تغییر آنها بپردازد .

باید پذرفت که دوره ی کوتاه از ابراز احساسات ناپخته تر از سن واقعی کودک است.

او باید احساس کند که با وجود آن که این عمل خوب نیست ولی پذیرفته شده است و بدی او بزرگسالان را نمی ترساند .

با پذیرش بیشتر از جانب بزرگسالان و ارائه راههای دیگر برای بیان رفتار، به تدریج این مرحله نیز خاتمه می یابد.

2- در کودکان اعتماد به نفس به وجود آوریم، برای احساس امنیت و شایستگی، ابزار احساسات ، اساسی و ضروری است.

کودکی که می گوید : ‍«من می ترسم» کسر از کودکی که ترسش را بیان نمی کند .

می ترسد کودکی که به یک شخص غریبه می گوید: برو بیرون، من تو را دوست ندارم» سریع تر از کودکی که هیچ چیزی به زبان نمی آورد، راه کنار آمدن با احساسات خویش را می آموزد.

عمل کردن به شیوه های مثبت، به همه ما اعتماد به نفس می دهد زمانی که درباره احساسات خودکاری بکنیم، بیشتر به خود اعتماد می ورزیم ، روانشناسان عقیده دارند که کودکی که در سالهای نخستین زندگی خویش پرخاشگر است در مقایسه با کودکی که زود تسلیم می شود، شانس بهتری برای سازگاری مناسب در دوره نوجوانی دارد ، زیرا کودک پرخاشگر حداقل در مورد احساسات خویش شیوه‌ای را آموخته و به مورد عمل درآورده است.

3- تجارب موفقیت آمیز در کودک، ایجاد امنیت می‌کند، کودکی که نیازهایش برآورده شده، در مقایسه با کودکی که پیوسته ناکامی را تجربه کرده است از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار است.

این تجارب خانه و مدرسه هر دو را در بر میگیرد.

هر گاه مدرسه برای کودک ارضا کننده باشد و تجارب‌ جالبی را برانگیزد کودک در آن شاد و امن خواهد بود.

کودک نیاز دارد که والدین و معلمان احساسات مثبت او را بپذیرند و پاسخ دهند.

باید آماده باشیم لبخند او را جواب دهیم، دستی را که به طرف ما دراز شده با گرمی بگیریم.

زمانی که کودک نیاز به پاسخ گرم دارد آنرا دریافت می‌کند در حقیقت اعتماد به نفس را در او ایجاد و تقویت نموده‌ایم.

4- آموزش صحیح در گسترش رشد احساس شایستگی کمک می‌کند، با فنون و تکنیکهائی که به عنوان معلم به کار می‌بریم می‌توانیم کودک را در مسیر امنیت و شایستگی بیشتر رشد دهیم.

یکی از این تکنیکها آن است که به جای آن که روی کارهائی که کودک نمی‌تواند انجام دهد تکیه کنیم باید توجه کودک را به آنچه که می‌تواند انجام دهد، معطوف کنیم.

باید رفتار مطلوب و مورد قبول و نه رفتار نامطلوب را به او نشان دهیم و به او بیاموزیم که احساسات خویش را زا مجراهای سازنده و نه مخرب که در احساس گناه به وجود آورد، ابراز نماید.

زمانی که لازم است او را در حین انجام کاری متوقف سازیم این کار آن چنان با دقت و ظرافت انجام دهیم که احساس شرمندگی و ناکامی نکند «قبل از ابراز احساسات به شیوه‌های نامطلوب، باید پیشنهادات و راهنماییهای لازم را به او بنمائیم.

با استفاده از این روشها می‌توان اعتماد به نفس را در کودک بینان نهاد و با کمرویی و گوشه گیری مبارزه نمود».

مؤثرترین روش‌های کاربردی درمان کمروئی از دیدگاه غلامعلی افروز : «تقویت خود پنداری مثبت و خود باوری دوباره : از مهم ترین روشهای درمان کمروئی توجه دادن فرد کمرو به قدرت تفکر.

نحوه نگرش و باز خورد وی نسبت به پدیده‌های مختلف و ایجاد آمادگی لازم درونی برای ایجاد تغییرات مثبت در حوزه شناختی‌اش می‌باشد.

هر گونه تغییر در نگرشها و بازخوردهای فرد کمرو نسبت به خود و محیط اطراف، مقدمه لازمی برای خود پنداری و تغییر رفتار خواهد بود.

هنر درمانی : مشاهده بعضی از برنامه‌های نمایشی (برنامه‌های سینمایی و تلویزیونی، تئاتر، نمایش عروسکی و ...) که در آن کودک یا نوجوان کمرو نقش اصلی را عهده دار است و با تغییر نگرش، برانگیختگی روانی و تقویت اراده و خود باوری، به تدریج در گروهها و عرصه‌های مختلف اجتماعی مشارکتی فعال پیدا می‌کند و بعضاً رهبری گروه را نیز عهده دار می‌شود، می‌تواند در ذهن کودک تماشاگر کمرو بسیار مؤثر واقع شود و در درمان کمروئی ایشان مفید باشد، چرا که کودکان کمرو با قهرمانان نمایش همانند سازی نموده، تلاش می‌کنند که مثل او باشند.

گامهای عملی در تقویت اعتماد به نفس : الف ) با دقت تمام و به طور واقع بینانه و منصفانه نقاط قوت و ضعف خود را باز شناسی کنید و اهداف معقولی را برای زندگی پرتحرک، پویا و مولد خودتان در نظر بگیرید.

ب ) بر اساس نقاط مثبت و ویژگیهای شخصیتی و ارزشی که برای خود، هدفها و خواستهای خویش قائلید تصمیم بگیرید و برنامه خودتان را از همان جا شروع کنید.

ج ) مروری بر زندگی گذشته خود داشته باشید و وضعیت گذشته را کاملاً مشخص کنید.

ابتدا سعی کنید ذهنتان را از تجارب و خاطرات ناخوشایند در روابط شخصی و ناکامیهای ارتباطات اجتماعی پاک نمایید.

و در عوض تلاش کنید تا تجارت موفق خود را در خانه مدرسه، کوچه و خیابان و محل کار در برخورد با دیگران مجدداً مرود مرده، آنها را به خاطر بسپارید.

د ) هرگز خود را مورد سرزنش و شماتت قرار ندهید و هیچ گونه احساس و نگرش منفی نسبت به شخصیت خودتان نداشته باشید، چرا که وجود احساسات منفی و مزاحم مانع اضطراب زدایی، تقویت اعتماد به نفس و غلبه به حالت کمرویی خواهد بود.

ح ) احساسات آزار دهنده و باز دارنده را از خودتان دور کنید.

احساس خجالت، احساس شرمندگی، احساس عجز، احساس حقارت، احساس بی کفایتی، احساس اجتماع گریزی، احساس تعارض و ...

آفات رشد مطلوب عاطفی و تعالی شخصیت هستند.» توصیه‌های لازم : پدران و مادران و مربیان و معلمان باین نکته باید توجه داشته باشند که همه انسانها دارای ارزش می‌باشند منتهی ارزشهای آنان همانند معادن یکسان و برابر نمی‌باشد، برخی در بعد پرورش ذهنی و فکری توانائی بیشتری نسبت به دیگران دارند ولی همان عده‌ای که از نظر رشد ذهنی کارشان ایده آل نمی‌باشد.

با بررسی‌های معلوم می‌گردد که در سایر ابعاد وجودی دارای منابع سرشاری هستند بزرگترها باید ابعاد گوناگون وجودی انسان‌ها را شناسایی کرده از همان راه آنان را مورد تأیید قرار دهند.

پدران و مادران و معلمان باید بدانند که با سرکوفت زدن‌ها و به رخ کشیدن ناتوانی‌های فرزندان هرگز نمی‌توان آنان را به حرکت پویائی وادار ساخت.

بلکه به جای اینکار بکوشیم جنبه‌های مثبت آنان را بیان و عرضه کنیم و از این گذر گاه آنان را تشویق نمائیم.

سعی کنیم در مواردی بفرزندان و یا شاگردان در حدود توانایی آنان مسئولیت بدهیم مسئولیت پذیری آدمی را به تحرک و فعالیت و امیدارد، به جای کمروئی و تزلزل، روح امید و نشاط را تقویت می‌نماید.

پدران و مادران باید بکوشند همه ابعاد روحی و روانی کودکان را شناسایی نمایند و تلاش و سعی در بعد رشد ذهنی و فکری نماید آنان را از تلاش و کوشش در پرورده ساختن سایر روحیات باز دارد.

پدران و مادران باید بدانند تنها عامل موفقیت کودکان در بعد رشد تحصیلی نمی‌باشد بلکه بهره گیری از تحصیلات نیز احتیاج به روحیات اجتماعی و روحیه جرات و سازگاری و مقاومت دارد پس به موازات پرورش‌های ذهنی باید به تقویت روحیات اجتماعی کودکان نیز اقدام نمائیم تا انسان کامل و متعادل تحویل اجتماع داده باشیم».

توصیه‌ها و پیشنهادات لازم دیگر : «1- از کودک خود آدمی خجول نسازید، بیشتر اوقات خجالت هنگامی در طفل ایجاد می‌شود که او در متن زندگی روزمره خانوادگی قادر به فراهم ساختن تکیه گاه مطمئنی برای ساختن و تثبیت شخصیت خود نمی‌شود.

فرد کمرو،خود کار خویش را به قاعده و درست می‌پندارد.

اطرافیان و مربیان باید مواظب باشند که بر آن صحه نگذارند که با کمروها باید به ظرافت خاصی باید رفتار کرد.

2- کودک را لوس بار نیاورید، کودک ناز پرورده را در محیطی شکننده بار می‌آورند تا حادثه‌ای برایش اتفاق نیفتد بهتر است بدانید که اگر از او در پیله‌ای عایق محافظت می‌کنید بیشتر آسیب پذیرش می‌سازید.

زیرا او را محکوم بدان ساخته‌اید که نتواند از خودش دفاع کند چنین کودکی خود را خلع سلاح شده می‌یابد و فاقد هر گونه امکان ابداع و ابتکار در مقابله با مسائل و مشکلات زندگی و طبعاً در رویاروئی با هر حادثه نوظهور که آن را خطرناک می‌یابد و این امر بخصوص زمانی حادث می‌شود که او حامی خویش را که معمولاً خود را بین او و وقایع روزانه سپر قرار می‌دهد، غایب می‌بیند.

3- از سختگیری بیجا بپرهیزید اگر رفتار اولیاء و مربیان با شدت و قدرت نمائی مفرط همراه باشد، طبعاً کودک احساس ناامنی خاطر می‌کند و در محیطی سرشار از مواخذه و شماتت هرگز نخواهد توانست شخصیت واقعی خود را بدست آورد.

4- از کودک خود توقع انجام کارهای محال را نداشته باشید، هر کودک زمانی قادر به برآورده ساختن توقعات پدر و مادر و بزرگترهای خویش می‌شود که در آن لحظات بتواند از عهده کاری که بر او محول کرده‌اند برآید.

اگر با اقدامات نسنجیده کودک را در محیطی قرار دهیم تا به قول عوام ترسش بریزد، در آم صورت بر هراس و وحشت باطنی او خواهیم افزود.

بهترین کار این است که با بردباری و ملایمت فراوان با کودک مدارا کنیم تا آنچه را که باعث ترس و وحشتش می‌شود در او کشف نمائیم و در عین حال کاری کنیم که متوجه شگرد ما نگردد.

5- ابتکارات و ابداعات کودک خود را دست کم نگیرد، به رفتارهای مکاشفه گرانه کودک نباید بی اعتنا بمانید و آنها را کوچک بشمارید و این را بدانید که او در حد توان و استعداد خود توانسته چنین کارهایی (هر چند کوچک) را انجام دهد.

نکته مهم آن است که او بتواند به خود و به نیروی خود اعتماد کند و نتایج کارهای خویش را بسنجد.

6- بگذارید کودکتان به تنهایی کارهای خودش را انجام دهد، این که گاهگاهی به او فرصت داده شود کارهای روزمره‌اش را خود به تنهایی انجام دهد در این صورت والدین او نباید بیمی از کثیف شدن او به خود راه دهند.

هر چند دورا دور مواظب او هستند ولی کودک از اینکه می‌تواند غذایش را بدون کمک بزرگترها بخورد.

احساس شعف و شادی بی سابقه‌ای می‌کند و همین در تکوین شخصیت او نقش بسزایی ایفا می‌نماید.

7- عرصه برخوردها و تماسهای او را در خارج از محیط خانواده گسترش دهید، کودکان خود را از همان سنین پایین عادت دهید تا با همسن و سالان خود بازی و تفریح و با بزرگترها (بجز پدر و مادر و افراد خانواده) صحبت گفتگو کنند.

8- کودک را با دیگران دمساز نمائید.

کودک خود را تشویق کنید تا با دیگران دمساز شود حتی اگر از این امتزاج و برخوردحوادث کوچکی زاده شود، برای او مهم است که از همان آغاز شیوه‌های مختلف مبادلات اجتماعی را فرا بگیرد.

9- فرزندتان را از مدرسه نترسانید، بسیاری از کودکانی که محیط مهد کودک و کودکستان و غیره را ندیده‌اند ورود به مدرسه برایشان تجربه‌ای تازه و شگفت انگیز می‌شود، زیرا این محیطی است که هیچ ارتباطی با عادات قبلی آنها بهم می‌زند.

در این جاست که نقش پدر و مادر آشنا ساختن کودک با محیط مدرسه از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود.

والدین با عقل و درایت کامل او را آماده این کار ساخته باشند.» «کیت (1972) در مواجهه با کودک گوشه گیر راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کند : بنا کردن رابطه با کودک بر پایه اعتماد، اطمینان، درک آموزش فنون ابراز وجود به کودک تمرین رفتار و ایفای نقش به وسیله مشاور، سپس به وسیله کودک تمرین‌های آرامش عضلانی مانند تمرینات تنفس و شل و سفت کردن عضلات تعلیم هماهنگی حرکتی بازسازی شناختی.» اقدامات خارج از ایران در تحقیق پوپ (1943 9 روی 2000 دانش آموز دبیرستانی از آنها خواسته شد درباره مشکلات شخص خویش انشایی بنویسید.

دانش آموزان مجموعاً از 7000 مورد نام بردند که در مورد مشکلات درون آنها، نیمی از آنها مشکلاتی در رابطه با معلمان داشته‌اند.

11% مشکلاتی در رابطه با سازگاری عاطفی خویش مانند احساس خود کم بینی و یا خود بزرگ بینی اشاره کرده‌اند.