دانلود مقاله اعتیاد

معتادان در ایران در اتوبانی سیر می‌کنند که گر چه در میانه‌های آن دوربرگردانهایی برای بازگشت به زندگی سالم وجود دارد اما گویی آنان این مسیرهای بازگشت را نمی‌بینند و تخت گاز به سمت انتهای این اتوبان پیش می‌روند، اتوبانی دوبانده که انتهای آن چیزی جز بن بست مرگ نیست.

اعتیاد ------------------------------- ، در یک طرف اتوبان دوبانده اعتیاد در ایران انبوهی از معتادان وجود دارند که پشت سر هم صف کشیده‌اند، بوق می‌زنند، سبقت می‌گیرند و دانسته یا ندانسته با سرعت به سمت دیوار بلند انتهایی آن می‌تازند اما در طرف دیگر آن معتادان کمی هستند که گهگاه مسیر خود را عوض می‌کنند و برای بازگشت به زندگی سالم تغییر مسیر می‌دهند اما از این تعداد اندک نیز بسیاری دوباره به همان مسیر شلوغ قبلی بازمی‌گردند.

جمهوری اسلامی ایران اکنون در چهارراهی قرار گرفته است که به هزار دلیل و علت گرفتار خیل معتادان است، افرادی که به خاطر دسترسی آسان مواد مخدر، مواد توهم زا و محرک از دو نوع طبیعی و شیمیایی آن گرفتار اعتیاد می‌شوند و اگر گرفتار جنون یا ایدز نشوند کوتاه مدتی فرسوده می‌شوند یا طلاق می‌گیرند و در هر صورت مسیر زندگیشان دگرگون می‌شود.

بر اساس گزارش سازمان ملل متحد اکنون 220 میلیون نفر معتاد در جهان زندگی می‌کنند، معتادانی که نیازمند مصرف روزانه مواد اغوا کننده‌ای مانند تریاک، هروئین، کرک، کریستال، شیشه، گرس، حشیش، ماری جوانا، کوکائین، مرفین و هزاران نوع ماده روانگردان شیمیایی و صنعتی هستند و بسیاری از آنها شهامت و جسارت ترک این اعتیاد و نجات خود را ندارند.

160 میلیون نفر از این معتادان حشیش مصرف می‌کنند، حدود 14 میلیون نفر در جهان معتاد به کوکائین هستند، 9 تا 12 میلیون نفر آنها معتاد به تریاک و خانواده اُپیودها(opiud) هستند،50 میلیون نفر مصرف کننده انواع مواد روانگردان شیمیایی هستند که در هر سه نوع مواد محرک، مخدر و توهم زا وجود دارند و بقیه نیز به سایر مواد مخدر معتاد هستند.

در کشور ما به علت نزدیکی به کشور افغانستان به عنوان بزرگترین تولید کننده خشخاش و تریاک جهان، تریاک و سایر مشتقات حاصل از این ماده بیشترین مصرف را دارد به طوری که ایران بزرگترین مصرف کننده تریاک دنیاست و البته پس از ایران کشورهای روسیه، قزاقستان و چین بیشترین تعداد مصرف کنندگان مواد افیونی یا گروه مشتقات تریاک را دارند.

*آمار اعتیاد در ایران در مورد آمار معتادان در ایران، اعداد و ارقام مختلفی ذکر می‌شود، بر اساس آخرین اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر و به نقل از فداحسین مالکی، دبیر کل و جانشین رئیس این ستاد، تعداد معتادان ایران کمتر از دو میلیون نفر است.

آمار دو میلیون معتاد در ایران اولین بار در سال 76 از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد و از آن زمان تاکنون ثابت مانده است، بر اساس این آمار یک میلیون و 200 هزار نفر در ایران معتاد دائمی هستند و حدود 800 هزار نفر نیز به صورت تفننی مواد مخدر مصرف می‌کنند که البته با توجه به اینکه در همه جای دنیا تعداد افرادی که به صورت تفریحی و تفننی مواد مخدر مصرف می‌کنند بیش از معتادان دائمی است اکثر کارشناسان به این آمار به دیده تردید نگاه می‌کنند.

بر اساس اعلام مسئولان درمانی کشور در وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی کشور، سالانه حدود 8 درصد به تعداد معتادان و مصرف کنندگان مواد مخدر در کشور افزوده می‌شود.

سید موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت آمار معتادان را در ایران 3 میلیون و 700 هزار نفر اعلام می‌کند و معتقد است بررسی های وزارت بهداشت نشان می‌دهد در ایران یک میلیون و 200 هزار نفر معتاد دائمی و روزانه مواد مخدر هستند و بقیه این گروه مصرف تفننی و گاه به گاه مواد مخدر دارند.

این آمار را دقیقا محمد اسماعیل اکبری، معاون سابق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده بود، او نیزهمین تقسیم بندی را در مورد معتادان دائمی و تفننی داشت اما در همان زمان محسن وزیریان، مدیر کل پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر آمار 3 میلیون و 700 هزار نفری معتادان را مربوط به سال 80 اعلام کرد و گفت: مطمئنا این آمار در زمان حاضر (اردیبهشت 84) افزایش یافته است.

اما درست در همان زمان، علی هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در حالی که اختلاف نظر بین نیروی انتظامی که آمار معتادان را دو میلیون نفر اعلام می‌کرد و وزارت بهداشت در مورد تعداد معتادان در ایران بالا گرفته بود، علی هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و جانشین رئیس جمهوری وقت در این ستاد، آمار معتادان در ایران را 4 میلیون نفر اعلام کرد و گفت: 5/2 میلیون نفر از این افراد معتاد قطعی روزانه و 5/1 میلیون نفر آنها مصرف کننده قطعی تفننی و گاهگاهی مواد مخدر در کشور هستند.

هاشمی تیرماه 84 اعلام کرده بود: بر اساس آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر که تنها مرجع رسمی در زمینه مواد مخدر در کشور است، بین 250 تا 350هزار نفر در ایران معتاد به هروئین هستند و 145 هزار نفر معتاد تزریقی هستندکه 60 درصد مبتلایان به بیماری ایدز نیز در این دسته قرار دارند.

دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود: نه معتقد به سیاه نمایی هستم و نه سفید نمایی اما معتقدم باید واقعیتها را به مردم گفت زیرا اگر پنهانکاری کنیم مشکلات ناشی از اعتیاد 10 برابر می‌شود.

به گفته وی، بر اساس اسناد موجود تعداد معتادان در ایران در سال 1322 یک و نیم میلیون نفر بود که بر اساس اسناد ساواک این آمار درسال 56 به دو میلیون نفر رسید، با این وجود آمار رسمی ایران در سال 1366 باز هم دو میلیون معتاد را تایید کرد.

دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آن زمان گفته بود که همه شاخصهای مربوط به مواد مخدر در این سالها تغییر کرده است، تولید تریاک در افغانستان از 350 تن در سال 66 به حدود 5 هزار تن در سال 84 رسیده است، افراد دستگیر شده در ارتباط با مواد مخدر توسط نیروی در آن سال، 78 هزار نفر بود اما در سال 83 بر اساس اعلام نیروی انتظامی 431 هزار و 430 نفر در این ارتباط دستگیر شده اند.

با این وجود، سید موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت معتقد است که در زمان حاضر بین 5 تا 7 میلیون نفر در ایران حداقل یکبار تجربه مصرف مواد مخدر را دارند، او تاکید می‌کند که خطرناکترین مسئله در مورد اعتیاد در ایران وجود 250 هزار معتاد تزریقی است که بین 5 تا 20 درصد آنها آلوده به ویروس ایدز هستند و مانند بمبهای ساعتی عامل انتقال این بیماری به دیگرانند و البته تعداد بیشتری از آنان نیز گرفتار هپاتیت هستند که البته به گفته محمد‌رضا راه چمنی، رئیس سابق سازمان بهزیستی کشور بین 40 تا 50 هزار نفر از آنان، معتادان تزریقی خیابانی پر خطر هستند.

اما فدا حسین مالکی دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: تعداد معتادان ایران از دو میلیون نفر تجاوز نمی‌کند و آمارهایی که بیش از این باشد واقعی و قابل قبول نیست.

وی البته از تشکیل کمیته‌ای در ستاد مبارزه با مواد مخدر برای بررسی و اعلام آمار دقیقتر معتادان ایران تا پایان امسال خبر داده است.

مالکی معتقد است: اکثر افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند به صورت تفننی در مهمانی ها و محافل مواد مخدر مصرف می‌کنند و معتاد محسوب نمی‌شوند.

وی می‌گوید: فرهنگ حاکم بر جامعه ما و تلاشهای دولت و مردم در کنترل اعتیاد باعث شده، با وجود مرز طولانی 900 کیلومتری با افغانستان به عنوان بزرگترین تولید کننده تریاک دنیا، میزان اعتیاد در کشور ما خیلی بالا نباشد، اما وجود همین تعداد معتاد نیز زیبنده کشور ما نسبت و نسبت به آن حساس هستیم.

سازمان ملل متحد سال گذشته بر اساس آمار دو میلیون نفری معتادان در ایران، شیوع اعتیاد در ایران را 8/2 درصد اعلام کرد و ایران را صاحب بیشترین میزان معتاد در جهان معرفی کرد به طوری که بر اساس این گزارش فقط دو کشور جزیره موریس و قرقیزستان با حدود دو درصد جمعیت معتاد در رده های بعدی نسبت به ایران قرار دارند.

با این وجود به گفته برخی کارشناسان شیوع اعتیاد در برخی از نقاط کشور به خصوص مناطق حاشیه نشین بسیار بیشتر از میانگین کشوری است.

* رشد مصرف قرصهای روانگردان علاوه بر مواد مخدر سنتی و طبیعی در ایران که بیشتر از مرزهای شرقی کشور وارد می‌شوند، در سالهای اخیر طیف جدید و گسترده دیگری از مواد اعتیاد آور که به صورت مصنوعی در آزمایشگاه تهیه می‌شوند، همزمان با جهان وارد کشور شده است که به علت تنوع آنها و نیز ناشناخته بودنشان اطلاع بسیار کمی از آنها وجود دارد به طوری که حتی بسیاری از کارشناسان هم از شناسایی این مواد عاجزند.

اگر چه بر اساس آمارهای بین‌المللی حدود 50 میلیون نفر از معتادان جهان مصرف کننده این نوع مواد اعتیاد آور هستند اما در ایران تقریبا هیچ آماری در مورد تعداد مصرف کنندگان این مواد وجود ندارد و به نظر می‌رسد هیچ برنامه خاصی هم برای کنترل و مقابله با این پدیده رو به رشد که بیشتر در بین جوانان و در مجالس پارتی است، وجود ندارد.

سعید صفاتیان، مدیر کل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: در زمان حاضر حداقل 1300 نوع مواد روانگردان در هر سه گروه مخدر، توهم زا و محرک وجود دارد و به قدری مصرف این مواد و عوارض آن در حال رشد است که حتی در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا با صرف هزینه‌های میلیاردی نتوانسته‌اند جلوی رشد مصرف این نوع مواد را بگیرند.

وی اضافه می‌کند: بیشتر مواد روانگردان از مرزهای غربی مانند ترکیه یا از مرزهای آبی جنوب کشور یا کشورهای آسیای میانه یا حتی از طریق هوایی و به وسیله مسافران وارد کشور می‌شود، زیرا شناسایی اکثر این مواد به علت تنوع آنها و شباهتشان به قرصهای دیگر بسیار مشکل است و مقدار زیادی از آنها در یک چمدان کوچک جای می‌گیرد.

به گفته صفاتیان، متادون یکی از انواع مواد روانگردان شیمیایی است که اثر تخدیری دارد و یک ماده مخدر است، LSD نمونه دیگری از این مواد است که خاصیت توهم زایی بسیار بالایی دارد و شناسایی آن نیز بسیار مشکل است زیرا مانند یک تکته تمبر یا لواشک می‌توان آن را لای دفتر گذاشت بدون اینکه کسی شک کند، انواع آمفتامین‌ها هم جزو این دسته از مواد هستند که محرک هستند، قرصهای اکستازی نیز انواع مختلفی دارند که هم نوع توهم زا و هم محرک آن وجود دارد.

مواد روانگردان جدید به علت تنوع و گستردگی که دارند هر کدامشان برای کاربرد خاصی مصرف می‌شوند، انواع "قرصهای آمفتامین"، " شیشه"، آیس"، کریستال"، " اسپید" ، " لاو"، صلیب" اسامی تعدادی از این مواد است، برخی از آنها در مجالس رقص و پارتی مصرف می‌شوند و بعضی دیگر برای افرادی که به دنبال مسائل جنسی بیشتر هستند کاربرد دارد.

اکثر این مواد خاصیت تخریب کنندگی بالای بر روی مغز دارند و علاوه بر اینکه اعتیاد آور هستند قوای ادراکی انسان را از بین می‌برند، جنون آنی و دائمی، اقدام به کارهای عجیب مانند پیدا شدن از یک خودرو که با سرعت بالا در اتوبان در حال حرکت است یا پریدن از یک ساختمان بلند و سرانجام مرگ زود هنگام از پیامدهای مهم و گسترده مصرف این مواد است.

در بین مواد روانگردان، آمفتامین‌ها بیشترین مصرف کننده را دارند و بر اساس برآوردهای موجود 38 میلیون نفر در جهان اکنون مصرف کننده این مواد هستند و حدود 5/8 میلیون نفر نیز در جهان مصرف کننده گروه اکستازی‌ها هستند.

خطری که اکنون در مورد این نوع مواد اعتیاد آور احساس می‌شود، مصرف بیشتر این مواد در گروه جوانان و نوجوانان کشور است که بررسی علت این موضوع نیازمند یک کار دقیق تحقیقی است زیرا باید بدانیم چرا جوانان و نوجوانانی که در سن رشد و فعالیت و بازی و تکاپو هستند به سمت مصرف موادی می‌روند که به صورت کاذب آنان را شاد کند.

اهمیت این خطر روز افزون هنگامی آشکار می‌شود که این گروه سنی جوانان و نوجوانان به یک پدیده دیگر نیز معتاد هستند و آن اعتیاد به اینترنت است، تاکنون رقم دقیقی از اعتیاد اینترنتی در ایران ذکر نشده است اما می‌توان حدس زد تعداد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان طبقه متوسط با بالا گرفتار اعتیاد اینترنتی هستند.

اگر چه تحقیقات اندکی در مورد مصرف مواد روانگردان و نیز اعتیاد اینترنتی در ایران شده است اما شواهد اولیه نشان می‌دهد که این دو پدیده یک دیگر را تشدید می‌کنند و بر هم اثر گذارند به خصوص اینکه بر اساس اطلاعات موجود حدود 16 هزار سایت اینترنتی اکنون به روشهای مختلف مشغول تبلیغ مواد روانگردان جدید هستند و حتی نحوه تولید آنها را در خانه نیز ‌آموزش می‌دهند.

تبلیغات گمراه کننده و اغوا کننده این سایتها که با روشهای بسیار جذاب به خصوص برای نوجوان و جوانان انجام می‌شود به آنان چنین القا می‌کند که این مواد اعتیاد آور نیست و به راحتی می‌توان مصرف آنها را کنار گذاشت اما این مطلب کاملا اثبات شده است که مصرف یکبار این مواد اثر تخریبی همیشگی خود را بر روی مغز می‌گذارد و ترک مصرف آنها تقریبا غیر ممکن است.

*قاچاق مواد مخدر از ایران وجود افغانستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده تریاک جهان در همسایگی ایران شاید دلیل اصلی بحران اعتیاد در کشور ما باشد، بر اساس آخرین اطلاعات موجود با کشت گیاه خشخاش در این کشور، سالانه معادل 5 هزار تن تریاک در این کشور تولید می‌شود که تقریبا یک سوم این مواد به برای مصرف کنندگان غرب به سمت اروپا ترانزیت می‌شود، یک سوم آن در کشور ما مصرف می‌شود و یک سوم دیگر آن به پاکستان می‌رود.

خلیل الله زحمتکش، کارشناس مبارزه با مواد مخدر در این مورد می‌گوید: قاچاقچیان مواد مخدر که مرکز فعالیت آنها کشور پاکستان است برای انتقال این مواد به اروپا، یک مسیر سنتی از ایران دارند که از مرزهای شرقی کشور شروع می‌شود و از طریق طبس، کرمان، یزد، اصفهان سرانجام به آذربایجان می‌رسد و از آنجا از طریق ترکیه یا کشورهای آسیای میانه به سمت اروپا ادامه می‌یابد.

وی البته معتقد است این مسیر به علت اقدامات امنیتی مختلفی که در مرزهای شرقی کشور انجام شده است اکنون تغییر کرده است و مسیرهای جدیدی از استان هرمزگان به کمک خودروهای حمل کالاهای تجاری یا مسیر آبی جنوب کشور برای قاچاق مواد مخدر از ایران فعال شده‌اند، ضمن اینکه مسیرهای دیگری هم از جنوب پاکستان و کشورهای شمال شرقی ایران باز شده است.

علی عبداللهی، سرپرست سابق نیروی انتظامی کشور نیز در زمان مسئولیت خود به این نکته اشاره کرده و گفته با توجه به مبارزه جدی ایران با قاچاق مواد مخدر و انسداد مرزها مسیر قاچاق مواد مخدر به سمت کشورهای آسیای میانه و کشورهای خلیج فارس تغییر کرده است بنابراین این کشورها نیز باید مانند ما اقداماتی را برای انسداد مرزهایشان انجام دهند.

وی اضافه کرده است: قاچاقچیان از روشهای جدیدی برای جاسازی مواد مخدر استفاده می‌کنند که کشف آنها را سخت تر کرده است بنابراین امروزه استفاده از سگهای مواد یاب برای کشف محموله های مشکوک جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.

به گفته عبداللهی ما در مرزهای شرقی کشور 280 کیلومتر مرز داریم که هیچگونه تاسیسات مرزی و امکانات حفاظتی ندارند که طبیعا باید در این زمینه سرمایه گذاری شود.

فدا حسین مالکی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: آمار دقیقی از ترانزیت مواد مخدر از افغانستان به سمت غرب نداریم ولی قطعا ایران تنها کشوری است که راه توزیع و رسیدن مواد مخدر به غرب را سد کرده است و این واقعیتی است که خود کشورهای غربی نیز به آن اذعان می‌کنند.

وی معتقد است: با توجه به نقش مهم ایران در محدود شدن توزیع مواد مخدر در کشورهای غربی ما باید متوقعانه با این کشورها برخورد کنیم زیرا غربی‌ها می‌دانند اگر ایران سد مبارزه را بردارد، سیل اعتیاد کشورهای غربی را با خود می‌برد.

به طور کلی مبارزه ایران با قاچاق مواد مخدر همواره یکی از استراتژیهای رسمی دولتها بوده است با این حال در دوره هایی نیز دولتها ترانزیت مواد مخدر از کشور را به منظور کسب درآمد و جلوگیری از اعتیاد مردم به عنوان یک استراتژی به کار می‌گرفتند.

*تاریخچه مواد مخدر مهمترین زمانی که این استراتژی به عنوان رویکرد اصلی دولت در ایران مطرح بود از سال 1289 تا سال 1334 بود، در این مدت نگاه اقتصادی به پدیده اعتیاد در کشور ما نسبت به سایر رویکردها ترجیح داشت به طوری که گاهی تا 8 درصد کل درآمد دولت از محل تجارت و فروش تریاک به دست می‌آمد.

اما تقریبا در تمام دوره‌های بعدی تاکنون هیچگاه ترانزیت مواد مخدر از کشور به عنوان استراتژی رسمی دولت مطرح نبوده است و همواره مقابله با قاچاقچیان مواد مخدر در کنار جلوگیری از عرضه این مواد در کشور مورد توجه مسئولان دولت بوده است.

با این حال گاهی به علت مسایل و مشکلات سیاسی سایه انگ ترانزیت مواد مخدر از کشور مطرح شده است، علی هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در دولت خاتمی در این مورد نظر خاصی دارد، وی معتقد است: آمریکایی ها که اکنون در کشور افغانستان حضور دارند از مواد مخدر به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می‌کنند به طوری که علاوه بر آلوده کردن جوانان ما، برخی افراد مسئول و دست اندر کار را هم آلوده می‌کنند تا زمینه ساز یک توطئه جدید علیه ایران باشد.

وی در آخرین روزهای مسئولیت خود در شهریور ماه 84 در گفت و گویی با خبرنگار اجتماعی فارس، گفت: آمریکایی ها به علت مشکلات سیاسی با کره شمالی قبلا به این کشور اتهام قاچاق مواد مخدر را زده‌اند و در مورد ما هم با اینکه هرگز در قاچاق مواد مخدر دست نداشته‌ایم، در پی توطئه هستند که به حیثیت ما لطمه بزنند.

به گفته هاشمی، ممکن است 2 تا 3 درصد مسئولان در حوزه مبارزه با مواد مخدر تخلف کنند یا رشوه بگیرند اما هرگز ایران در قاچاق مواد مخدر دست نداشته است و هر زمان که تخلف فردی در این زمینه اثبات شود حتما با وی برخورد جدی می‌شود.

دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود که تجارت مواد مخدر در جهان سالانه 500 میلیون دلار سود خالص دارد که این میزان سود هم وزن سود صنعت نفت و تجارت اسلحه در دنیاست و چون این تجارت در همه دنیا غیر قانونی است، به تبع آن جرائم دیگری هم اتفاق می‌افتد.

وی البته به جرائم دیگری که در حاشیه این قاچاق است اشاره نکرد اما می‌توان حدس زد اعمالی مانند قاچاق انسان، دزدیدن و فریب انسانهای فقیر و سوء استفاده از آنها، قتل و سرقتهای بزرگ و رشوه جزو این جرایم باشد.

اقدامات ایران برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر این انتظار را به وجود آورده است که کشورهای غربی و مجامع بین المللی که از فعالیتهای پر هزینه ایران سود می‌برند، بخشی از هزینه‌های ایران را جبران کنند.

حمیدرضا حسین آبادی، رئیس مرکز مبارزه با مواد مخدر نیروی انتظامی می‌گوید: در اجلاس وین که اواخر سال 84 در مورد مواد مخدر از سوی سازمان ملل برگزار شد، درخواست ایران برای اختصاص 500 میلیون دلار برای جبران خسارتهای ایران در همه ابعاد مقابله در مرزها و پیشگیری و درمان قربانیان مواد مخدر در کشور مطرح شد ولی تاکنون با این درخواست موافقت نشده است و هیچ اعتباری از طریق مجامع بین‌المللی برای کمک به ایران در این زمینه اختصاص نیافته است.

به گفته فدا حسین مالکی، تولید تریاک در کشور افغانستان از زمان سقوط طالبان افزایش چشمگیر یافته است به طوری که در زمان حکومت طالبان سالانه 200 تن تریاک در این کشور تولید می‌شد اما در سال 84 تولید این ماده در این کشور به 4600 تن رسید در حالی که انتظار می‌رفت با حضور نیروهای غربی در افغانستان کشت و تولید مواد مخدر در این کشور کاهش یابد.

در همان زمان در جلسه مشترکی که فدا حسین مالکی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران با حبیب الله قادری، وزیر مبارزه با مواد مخدر افغانستان داشت، وزیر افغان گفت: دولت افغانستان برای مبارزه با مواد مخدر کاملا جدی است و بر اساس برنامه 5 ساله تدوین شده با تشویق کشاورزان این کشور به کشت گیاهان جایگزین و برخورد با قاچاقچیان به سمت ریشه کن کردن این پدیده پیش می‌رویم.

نکته جالب توجه این است که افغانستان با وجودی که بزرگترین تولید کننده تریاک دنیاست، تعداد معتاد بسیار کمی دارد، 920 هزار نفر از مردم این کشور مصرف کننده ماده مخدر گراس که یک ماده کم خطر است هستند، تعداد معتادان به تریاک در این کشور 150 هزار نفر است، 50 هزار نفر در افغانستان معتاد به هروئین هستند و فقط 7 هزار نفر معتاد تزریقی هستند و در مجموع هر سال حدود 200 تن تریاک در این کشور مصرف می‌شود.

اما در کشور ما همان طور که قبلا مطرح شد آمار دقیقی در مورد معتادان و گروههای مختلف آنها وجود ندارد با این حال اگر مصرف تریاک را به عنوان محور محاسبات قرار دهیم، مصرف این ماده در افغانستان سالانه 200 تن و در کشور ما حدود 1400 تن یعنی هفت برابر است در حالی که جمعیت افغانستان حدود یک سوم جمعیت ایران است و با وجود 70 میلیون ایرانی حدود 25 میلیون نفر در کشور افغانستان زندگی می‌کنند.

خلیل الله زحمتکش، کارشناس مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: به طور کلی روزانه حدود 7/3 تن مواد مخدر در کشور ما مصرف می‌شود که بر اساس آن سالانه رقمی حدود 1400 تن مواد مخدر در ایران مصرف می‌شود که تقریبا معادل یک سوم مواد مخدر تولیدی افغانستان است.

به گفته وی، به طور متوسط هر فرد معتاد روزانه بین یک گرم تا دو گرم مواد مخدر مصرف می‌کند که اگر رقم 5/1 گرم را به عنوان میزان متوسط در نظر بگیریم و تعداد معتادان را 5/2 میلیون نفر فرض کنیم روزانه 3750 کیلوگرم مواد مخدر بر حسب تریاک در کشور مصرف می‌شود.

* اقتصاد مواد مخدر تجارت مواد مخدر با گردش مالی سالانه 1500 میلیارد دلار و سود خالص بیش از 500 میلیارد دلار پس از نفت دومین بازار تجاری بزرگ دنیا را دارد با این تفاوت که تجارت آن قانونی نیست و البته این بازار بزرگ در ایران نیز سفره گسترده‌ای دارد.

سرانه هزینه‌ای که هر معتاد روزانه به بار می‌آورد حدود 3900 دلار است که اگر درآمد هر فرد ایرانی را حدود هزار دلار فرض کنیم،‌ هزینه زیان هر فرد معتاد روزانه معادل 4 برابر درآمد سرانه هر ایرانی است، البته برخی کارشناسان با محاسبه یارانه هایی که دولت برای کالاهای اساسی و بنزین به مردم می‌دهد، درآمد سرانه هر ایرانی را حدود 6 هزار دلار برآورد می کنند که اگر این معیار را نظر بگیریم سرانه هزینه هر معتاد دو سوم کل درآمد هر ایرانی است در حالی که می‌دانیم دولت هر سال حدود 30 میلیارد دلار به مردم یارانه می‌دهد.

محمدرضا خطبیان، رئیس دفتر تشکلهای غیر دولتی ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: مواد مخدر سالانه 10هزار میلیارد تومان به کشور خسارت می‌زند که معادل 29 درصد کل درآمد ناخالص ملی و 5/1 برابر مالیاتی است که دولت از مردم می‌گیرد.

زیان 10 هزار میلیارد تومانی مواد مخدر به ایران را که حدود نیمی از کل یارانه‌هایی است که دولت به مردم می‌پردازد را قبلا، علی هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر هم اعلام کرده بود، وی گفته بود بر اساس برآوردها مواد مخدر در سال 83 حدود 10 هزار میلیارد تومان به کشور ضرر زده است که 4700 میلیارد تومان آن مصرف معتادان بوده که به جیب قاچاقچیان رفته است، 2600 میلیارد تومان آن هزینه‌های دولت برای مبارزه با قاچاق، عرضه، درمان معتادان و پیشگیری از آن بوده است و بیش از 2700 میلیارد تومان نیز معادل ریالی عوارض اجتماعی است که مواد مخدر به کشور تحمیل کرده است.

به گفته هاشمی، هر معتاد سالانه سه میلیون و 315 هزار تومان به کشور خسارت می‌زند که معادل 3900 دلار است و از میزان 1883 دلار درآمد قاچاقچیان، 932 دلار خسارت دولت و 1084 دلار آن خسارت جامعه بوده است.

بر اساس آمارهای موجود طی 18 سال گذشته حدود 48 هزار و 500 تن مواد مخدر وارد کشور شده است که فقط 12درصد آن کشف شده است.

قیمت هر کیلو تریاک در سال 66 در ایران 135 هزار تومان بود که قیمت هر کیلوی آن در سال 84 در ایران به 737 هزار تومان افزایش یافته است، قیمت هر کیلو هروئین نیز در این مدت از 438 هزار تومان به سه میلیون و 150 هزار تومان رسیده است.

میزان کشفیات مواد مخدر در کشور به طور مرتب رو به افزایش بوده است به طوری که در سال 66، حدود 36 هزار و 692 کیلو انواع مواد مخدر کشف شده است، در حالی که این میزان در سال 84 به 360 تن رسید که به گفته فدا حسین مالکی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود300 تن آن را نیروی انتظامی و 60 تن دیگر را نیروهای بسیجی و وزارت اطلاعات کشف کرده‌اند.

* مبارزه با عرضه و قاچاق کشفیات مواد مخدر در طول 20 سال گذشته حدود 10 برابر شده است اما در همین مدت، عرضه مواد مخدر در افغانستان از 350 تن به بیش از 4500 تن افزایش یافته است یعنی حداقل 13برابر، با این وجود اگر چه عرضه این ماده بیشتر شده است اما قیمت آن نه تنها کاهش نیافته بلکه حدود 5 برابر گرانتر شده است که این امر نشانه افزایش متقاضی و مشتری این مواد در جامعه ایران و در واقع افزایش تعداد معتادان در کشور طی این مدت است.

با وجود اینکه به اذعان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد(UNODC) ایران بزرگترین کشف کننده مواد مخدر درجهان است اما در تمام طول این سالها هرگز به اندازه تلاشی که برای مقابله با این پدیده در ایران شده است و متناسب با هزینه هایی که برای مبارزه با آن در ایران شده است، مبارزه با مواد مخدر دستاورد نداشته است است و همواره میزان کشفیات مواد مخدری که وارد کشور شده است بین 10درصد تا 15 درصد بوده است.

به گفته هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر، سیاست دولتها قبل و بعد از انقلاب در مورد مواد مخدر متفاوت بوده است در سالهای قبل از پیروزی انقلاب دولتمردان و افراد با نفوذ کشور گاهی خودشان هم در قاچاق مواد مخدر دست داشتند و تلاش می کردند با ترانزیت مواد مخدر از کشور درآمدی به دست آورند و البته با این کار مقدار کمتری مواد مخدر وارد جامعه ایران می‌شد حتی بر اساس اسناد موجود باندهای مرتبط با اشرف پهلوی هم در این زمینه فعالیت می‌کردند.

به گفته وی،‌ پس از انقلاب، ما هرگز چنین سیاستی نداشتیم زیرا از نظر ما انسان ایرانی با اروپایی هیچ فرقی با هم نمی‌کنند از نظر شرعی، اخلاقی و انسانی نباید به قیمت تباهی دیگران برای نجات جوانان خودمان فعالیت کنیم.

اما هاشمی اعتقاد دیگری هم دارد، او می‌گوید: مشکلی در برخورد با عرضه کنندگان مواد مخدر در کشور وجود داشته و دارد این است که بیشتر دستگیریها مربوط به معتادان و توزیع کنندگان خرده پاست و تقریبا 90 درصد مواد مخدری که کشف می‌شود به 5 درصد دستگیریها مربوط است و از 90 درصد دیگری که دستگیر می‌شوند، فقط 5 درصد کشفیات مواد مخدر به دست می‌آید بنابراین به جای صرف هزینه های سنگین درگیری با قاچاقچیان باید بر اقدامات اطلاعاتی و کشف ریشه باندها بپردازیم.

دستگیری سالی 400 تا 500 هزار نفر در ارتباط با مواد مخدر هزینه و فشار سنگینی را بر قوه قضائیه، دادگاهها، زندانها، نیروی انتظامی، کلانتریها و همین طور خانواده های افراد دستگیر شده خرده پا تحمیل می‌کند.

با همه این سختی‌، واقعیتهای موجود نشان می‌دهد که از اول انقلاب تاکنون حدود 50 هزار تن مواد مخدر در افغانستان تولید شده است و اگر فرض کنیم، حدود دو سوم این مواد وارد ایران شده است، سهم ایران از این مواد چیزی در حدود 34 هزار تن تریاک بوده است که البته حدود 300 تن این مواد به صورت مرفین و هروئین بوده است اما در این مدت کل کشفیات مواد مخدر در ایران حداکثر 3500 تن بوده است یعنی حداکثر 10 درصد مواد مخدری که از مرزهای شرقی وارد کشور شده است، کشف شده است.

با این همه نگاهی به صحنه جامعه نشان می‌دهد که مواد مخدر به راحتی در دسترس معتادان است و به گفته برخی کارشناسان کشفیات مواد مخدر در واقع مواد مازاد بر مصرف است زیرا معتادان در کمتر از 20 دقیقه می‌توانند به ماده مخدر دسترسی پیدا کنند بنابراین این شیوه مبارزه با مواد مخدر و میزان موفقیتهای آن واقعا جای بحث دارد.

* قاچاقچیان دستگیر شده،‌ زود آزاد می‌شوند از طرف دیگر بسیاری از افراد دستگیر شده پس از مدت زمان کوتاهی دوباره به جامعه بر می‌گردند، مهدی ابویی، رئیس سابق مرکز مبارزه با مواد مخدر در این مورد گفته بود: قاچاقچیان اصلی مواد مخدر که با محموله های سنگین دستگیر می‌شوند، پس از مدت کوتاهی آزاد می‌شوند و دوباره به فعالیت می‌پردازند.

به گفته وی، برخورد سهل انگارانه قوه قضائیه و ناهماهنگی آن با نیروی انتظامی زحمات طاقت فرسای ماموران نیروی انتظامی را خنثی می‌کند، حتی در بسیاری از موارد مسئولان قوه قضائیه فرار قاچاقچیان مواد مخدر را به نیروی انتظامی گزارش نمی‌دهند و پس از دستگیری مجدد آنها متوجه می‌شویم که این قاچاقچیان در زندان نبوده‌اند.

ابویی حتی به نام چند نفر از قاچاقچیان مواد مخدر هم اشاره کرد مانند اسماعیل آزادی، مهدی اربابی، اسکندر بهنام و دادشاه که پس از تعقیب و گریزهای طولانی دستگیر شدند اما در کمتر از یکسال از زمان دستگیریشان به روشهای مختلف مانند مرخصی گرفتن یا گذاشتن وثیقه آزاد شدند و دوباره به فعالیت پرداختند در حالی که حکم دادگاه برخی از آنها حبس ابد یا اعدام بود.

امیر حسین مطهر، معاون مبارزه با قاچاق ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: چرخه مبارزه با معتادان و مجرمان مرتبط با مواد مخدر در کشور بازدارنده نیست و به علت پایین بودن هزینه جرم آنها، ریسک این فعالیت در مقایسه با سودی که می‌برند بسیار پایین است.

وی اضافه می‌کند: دستگیری بیش از سه میلیون نفر در ارتباط با مواد مخدر در سالهای پس از انقلاب به معنای این نیست که سه میلیون فرد جداگانه دستگیر شده‌اند زیرا بسیاری از این افراد چندین بار دستگیر و آزاد شده‌اند و این امر نشانه ناکارآمدی اقدامات تنبیهی و سیستم قضایی کشور در این زمینه است.

* اسامی 2/1 میلیون معتاد در نیروی انتظامی با این وجود به گفته حسین ذوالفقاری، جانشین فرمانده کل نیروی انتظامی کشور، پلیس اسامی یک میلیون و 200 هزار نفر از معتادان و قاچاقچیان مواد مخدر را در اختیار دارد.

مالکی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: شعار مبارزه با مواد مخدر بازیچه کودکانه نیست زیرا ایران هزینه های سنگینی در این مبارزه داده است و شهادت 3464 نفر و 11 هزار جانباز مبارزه با مواد مخدر نشانه اهمیت و اولویت این مبارزه برای ماست.

وی می افزاید: طی 16 سال گذشته 25 هزار عملیات پلیسی مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر انجام شده است که طی آن 5 هزار قاچاقچی مسلح مواد مخدر به هلاکت رسیدند و به طور متوسط در طول این مدت هر سال 900 باند مواد مخدر از بین رفته است.