دانلود مقاله افت تحصیلی

هدف از تحقیق: ما در این تحقیق قصد داریم اولاً به بررسی علل افت تحصیلی که یکی از بزرگترین معضل های جامعه امروز ما و به خصوص آموزش و پرورش می باشد، بپردازیم.

ثانیاً راههایی برای مقابله با آن بیابیم.

البته تمام مطالبی که در این تحقیق آمده همه از منابع معتبر و کتب و مجلات علمی تهیه گردیده است.

و ما تنها به بیان آنها پرداخته ایم.

براساس آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت راههایی که برای جلوگیری از این افت بزرگ بیان شده همه مثمر به ثمر هستند و می توان از آنها بصورت علمی استفاده کرد.

ما با انجام این تحقیق قصد داریم از افت تحصیلی در این دبیرستان جلوگیری و یا بکاهیم.

به امید آن روز که دیگر افت تحصیلی از مشکلات بزرگ و حل نشدنی برای جامعه فرهنگی ما نباشد.

مقدمه افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده نظام های آموزشی در دنیای کنونی است، و هر سال مقادیر متنابهی از امکانات مالی و نیروهای انسانی، آموزشی و پرورشی به این معضل اختصاص می یابد.

از آنجا که افت تحصیلی با نظام آموزشی، فرهنگی،‌اجتماعی و خانوادگی جامعه ارتباط تنگاتنگی دارد، بررسی آن مستلزم دقت نظر و ارزیابی دقیق عوامل عدیده ای است.

بسیاری از افراد افت تحصیلی را به معنای ناتوانی دانش آموز در یادگیری مواد درسی می دانند.

بدون شک این تصوری نادرست است.

ناتوانی کودک در فراگیری دروس ممکن است از تواناییهای ذهنی محدود و ضعیف ناشی شود، در حالیکه افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایین تر در تحصیل و آموزش است.

افت تحصیلی به کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب گفته می شود.

توجه به فوق نشان می دهد که مقایسه و سنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموز بهترین شاخص از افت تحصیلی است.

مشاهده اینگونه افت و خیرها درعملکرد تحصیلی دانش آموزان، ما را به بررسی علل آن فرا می خواند.

از آنجا که نظام آموزش و پرورش یکی از سازمان ها و نهادهای پرهزینه کشور است.

و نیز به دلیل ارزش حیاتی آن در تأمین و تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص جامعه و بطور کلی اعتلای فرهنگی و اقتصادی کشور، بررسی دلایل افت تحصیلی و روش های مقابله با آن، می تواند از به هدر رفتن سرمایه های مادی و معنوی مردم و مسئولان پیشگیری کند و به کارایی هر چه بیشتر افراد جامعه بینجامد.

به همین دلیل ما به بررسی علل افت تحصیلی بین دو کلاس دوم پرداختین که در این تحقیق علل این افت دو کلاس و در کل افت تحصیلی را مورد بحث قرار دادیم.

فصل اول علل افت تحصیلی همانگونه که اشاره شد، افت تحصیلی با نظام آموزشی، فرهنگ،‌اجتماع، خانواده و خصوصیات فردی اشخاص یا به عبارت دیگر با ویژگیهای دانش آموزان ارتباط بسیار نزدیک دارد.

در اینجا به چند علت اصلی افت تحصیلی اشاره می شود.

لازم به تذکر است که این علل معمولاً بطور مستقل و مجزا از یکدیگر باعث به وجود آمدن افت تحصیلی در دانش آموزان نمی شود، بلکه ارتباط و تعامل آنها شبکه پیچیده ای را به وجود می آورد که بر وضعیت تحصیلی دانش آموزان اثر مخرب می گذارد.

طبعاً مقابله با افت تحصیلی نیز در گرو اقدامات همه جانبه و همزمان در این زمینه هاست.

الف) علل آموزشی: در این مورد به چند علت فرعی اشاره می کنیم: 1- تراکم برنامه های درسی : گاهی اوقات دانش آموزان هفته ای 40 ساعت در مدرسه تحصیلی می کنند و در خانه نیز با انبوهی از تکالیف درسی روبرو می شوند.

بدیهی است که در چنین شرایطی دانش آموزان فرصت کمتری برای پرداختن به سایر نیازهای شخصی خویش دارند.

اگر این وضع برای مدتی ادامه یابد، فشار حاصل از تکالیف زاید و اضافی باعث بیزاری دانش آموزان از مدرسه و تحصیل می گردد و در نتیجه منجر بر افت تحصیلی آنان می شود.

تجربه نشان داده است که تکالیف زیاد لزوماً سطح تحصیلی دانش آموز را بالا نمی برد، بلکه بر عکس معمولاً نتیجه ای معکوس به دنبال دارد.

2- عدم برنامه ریی تحصیلی مناسب بعضی از دروس با سطح رشد و سن کودک هماهنگی ندارد.

این عامل ممکن است باعث شود کودک یا دانش آموز نتواند ارتباط منطقی بین مواد درسی و استفاده از این آموخته ها را پیدا کند و بعضاً آنها را بی فایده می پندارد.

3- عدم وجود معلمان کافی و شایسته: تسلط معلم بر درس، روش تدریس وی و ارتباط او با شاگردان از عوامل مهم پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان است.

4- عدم انطباق هدف و محتوای آموزشی با علایق دانش آموزان: قصور نظام آموزشی در ایجاد هدفها و برنامه هایی که با نیازهای رشدی و تکامل فرد و علایق و انگیزه های او متناسب و هماهنگ باشد، بر جریان تعلیم و تربیت تأثیر نامناسب گذاشته، باعث افت تحصیلی می گردد.

از جمله علل و عوامل آموزشی مؤثر دیگر در افت تحصیلی می توان به نامناسب بودن روش های آموزشی، ارزیابی های نادرست از عملکرد دانش آموزان، کمبود فضاهای آموزشی، حفظ طوطی وار مطالب جزیی و کم اهمیت و عدم ارتباط بین مطالب درسی و تجارب واقعی زندگی اشاره کرد.

ب ) علل فردی : در بعضی موارد دانش آموزانی که بطور عادی به تحصیل اشتغال داشته، عملکرد خوبی نیز دارند، به علل فردی دچار افت تحصیلی می شوند.

در هر مرحله از رشد، اعمال و رفتارهایی از کودک سر می زند که خاص همان مرحله است.

اوج این تحولات را می توان در آغاز دوره بحرانی نوجوانی دید.

با شروع دوره نوجوانی، کودک دیروز تغییر رفتار می دهد و انتظارات و سلوک او دگرگون می شود.

متأسفانه بالاترین موارد ترک تحصیل در دوره نوجوانی به چشم می خورد.

علل فردی در واقع به مواردی از این تغییرات اشاره دارد که می تواند به دو دسته “روانی” و “فیزیولوژیکی” تقسیم شود از جمله علل فردی که در افت تحصیلی مؤثر است.

می توان به هوش، رابطه معلم و دانش آموز، میل و انگیزه دانش آموز و مشکلات عاطفی و هیجانی او اشاره کرد 1- هوش: هر فرد دارای توان ذهنی خاصی است که هوش نامیده می شود.

هوش دارای جنبه های عمومی و اختصاصی است هوش عمومی به توانایی و ظرفیت کلی یادگیری ،‌و هوش اختصاصی به زمینه های ویژه ای اطلاق می گردد که فرد پیشرفت و کارایی بهتری در آن زمینه ها دارد.

مثلاً شخصی ممکن است از ادراک فضایی بهتری برخوردار باشد و دیگری قدرت حافظه بهتری داشته باشد.

از آنجا که بازده هوشی هر فرد تا حد زیادی متأثر از زمینه های ارثی است و نمی توان آن را تغییر داد، بنابراین در مواردی ممکن است تواناییهای هوشی دانش آموزان از میزان معین و ثابتی برخوردار باشد.

تا فرا رسیدن زمانی که دانش آموز به این حد نهایی برسد، وضعیت تحصیلی او خوب خواهد بود اما پس از آن ممکن است محصل نتواند در دروس خود همچون گذشته موفقیت چشمگیری داشته باشد و دچار افت تحصیلی می شود 2- رابطه معلم و دانش آموز: از جمله مهمترین عوامل مؤثر در افت یا پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه بین معلم و دانش آموز است.

معلم می تواند با دقت و تیزبینی خود، استعدادهای نهفته دانش آموز را ظاهر ساخته، شکوفا کند.

از سوی دیگر، بعضی از معلمان در مواردی با برخوردهای غلط و نادرست می توانند موجب بیزاری دانش آموز از درس و مدرسه شوند و به این ترتیب او را به سوی افت تحصیلی سوق دهند.

3- میل و انگیزه : گاه دیده می شود کودکی مدارج ابتدایی را با موفقیت کامل طی می کند، اما همین که پا به سنین بالاتر می گذارد، دچار افت تحصیلی می شود و دیگر میلی به یادگیری بیشتر و رقابت تحصیلی نشان نمی دهد.

محیط کودک یا دانش آموز نقش بسیار مهمی در پیدایی انگیزه تحصیل در کودک دارد، لذا اغلب دقت در محیط این دانش آموزان وجود اشکال در نظام آموزشی و ارزشی خانواده را آشکار می سازد.

به این صورت که پدر و مادر ظاهراً کودکان خود را به درس خواندن تشویق می کنند، اما عملاً هیچ فعالیتی در جهت ایجاد گرایش جدی در فرزند خود نمی کنند.

این خانواده ها به طور ناخودآگاه به مسائلی در روابط خانوادگی خود اهمیت می دهند که با درس خواندن و پرورش انگیزه قوی در پیشرفت تحصیلی منافات دارد.

به عنوان مثال،‌ دانش آموز را تشویق به خواندن می کنند، اما هیچ گاه روابط خانواده حول محور ارزش های علمی نمی‌چرخد، بلکه همواره بحث در مورد مسائل اقتصادی، میهمانها و خوراک و پوشاک است.

علاوه بر این ها دانش آموز هیچ وقت الگویی عملی و رفتاری از علاقه والدین به خواندن و نوشتن مشاهده نکرده است.

4- آشفتگی های عاطفی و هیجانی: مشکلات عاطفی و هیجانی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد می تواند باعث افت تحصیلی آنان شود.

فشارهای روانی خاص هر مرحله از رشد می تواند باعث اشتغال خاطره، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز حواس و تفکر زائده شده و در نهایت به نوبه خود موجب افت تحصیلی دانش آموزان می شود.

5- بلوغ: بلوغ از مهمترین مقاطع رشد است که تغییرات همه جانبه و گسترده ای در حیطه های روانی و جسمی به همراه دارد.

توانایی سازگاری با این تغییرات ناگهانی و فراگیر نیازمند آمادگی‌ها، آموزش ها و حمایت های خاصی است که اگر امکانپذیر نباشد، در نظام زندگی فرد ناهماهنگی به وجود آمده، چه بسا موجب بروز آسیب های روانی و اجتماعی و گاه جسمی یا تشدید گرایش دانش آموز به سوی اهداف خاصی مثل برقراری روابط گروهی و دوستانه، شرکت در میهمانیهای دسته جمعی و اقدامات هیجان انگیز می شود.

این قبیل مسائل موجب اشتغال خاطر دانش آموزان نوجوان و در نتیجه صرف انرژی متغیر انگیزه های آنان می شود.

این امر می تواند باعث کاهش تمایل دانش آموزان به درس و مدرسه شده، افت تحصیلی را به دنبال بیاورد.

6- نارساییهای جسمی: ناراحتی های جسمی خاص ممکن است در برنامه تحصیلی دانش آموز مزاحمت ایجاد کند و در نهایت به افت تحصیلی کودک بینجامد.

از شایعترین این بیماری ها و ناراحتی ها اشکال در بینایی و شنوایی است.

در مواردی دانش آموز دچار نارساییهایی در سیستم بینایی و شنوایی می شود که از آنها اطلاع ندارد.

و دیگران نیز معمولاً تا مدت ها به آن پی نمی برند.

نارسایی در شنوایی و بینایی براحتی می تواند به نقص در یادگیری و نهایتاً افت تحصیلی منجر شود.

7- فراموشی: از جمله عواملی که همواره دانش آموزان آن را دلیلی برای ضعف درسی خود می دانند، فراموشی است فراموشی می تواند معلول عوامل متعددی از قبیل عدم انگیزه، هدفمند نبودن فرایند تحصیل برای فرد، عدم احساس نیاز به درس خواندن یا عدم تمرکز حواس باشد.

ج) مشکلات خانوادگی: عوامل عدیده ای در ارتباط با خانواده دانش آموزان می تواند موجب افت تحصیلی آنان بشود که اهم آنها به قرار زیر است: 1- روابط و نظام ارزشی خانواده : شاید بتوان گفت :‌مهمترین عامل مؤثر در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل، خانواده است.

اینکه والدین با دانش آموز، و درس و تحصیل او چگونه برخورد می کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اصلی و اساسی در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل است.

در بعضی خانواده ها رسم بر این است که والدین بطور کلامی به کودک توصیه می کنند که درس بخواند،‌اما هیچ گاه عملاً رفتار درس خواندن دانش آموز را تقویت نکرده، برای آن ارزش عملی قائل نمی شوند، او را در اتاقی تنها و در انزوا می گذراند تا درس بخواند و هیچ گاه فعالانه در امور تحصیلی او دخالت نمی کنند و از نزدیک با نحوه خواندن، نوشتن علاقه وی به مطالعه، و ایجاد زمینه های انگزشی مناسب مثل ربط دادن دروس کودک با زندگی روزمره اش سر و کار ندارد، برعکس،‌هر گاه کودک یا دانش آموز به اموری می پردازد که اساساً الگویی است از رفتار خود والدین، پدر و مادر بطور ناخودآگاه و به دلیل مشابهت رفتار کودک در این زمینه ها با اعمال و رفتار خودشان معمولاً وی را تشویق کرده به او توجه خاصی نشان می دهند؛ حتی اگر این نوع رفتار های کودک یا دانش آموز به لحاظ موقعیت سنی، رشدی و اجتماعی در خور وی نباشد، به این ترتیب، دانش آموز یاد می گیرد که به طریق خاصی رفتار کند تا از والدین خود محبت یا تشویق دریافت کند، و در نتیجه از درس خواندن بازمانده و دچار افت تحصیلی می شود.

عوامل عدیده ای در ارتباط با خانواده دانش آموزان می تواند موجب افت تحصیلی آنان بشود که اهم آنها به قرار زیر است: 1- روابط و نظام ارزشی خانواده : شاید بتوان گفت :‌مهمترین عامل مؤثر در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل، خانواده است.

در بعضی خانواده ها رسم بر این است که والدین بطور کلامی به کودک توصیه می کنند که درس بخواند،‌اما هیچ گاه عملاً رفتار درس خواندن دانش آموز را تقویت نکرده، برای آن ارزش عملی قائل نمی شوند، او را در اتاقی تنها و در انزوا می گذراند تا درس بخواند و هیچ گاه فعالانه در امور تحصیلی او دخالت نمی کنند و از نزدیک با نحوه خواندن، نوشتن علاقه وی به مطالعه، و ایجاد زمینه های انگزشی مناسب مثل ربط دادن دروس کودک با زندگی روزمره اش سر و کار ندارد، برعکس،‌هر گاه کودک یا دانش آموز به اموری می پردازد که اساساً الگویی است از رفتار خود والدین، پدر و مادر بطور ناخودآگاه و به دلیل مشابهت رفتار کودک در این زمینه ها با اعمال و رفتار خودشان معمولاً وی را تشویق کرده به او توجه خاصی نشان می دهند؛ حتی اگر این نوع رفتارهای کودک یا دانش آموز به لحاظ موقعیت سنی، رشدی و اجتماعی در خور وی نباشد، به این ترتیب، دانش آموز یاد می گیرد که به طریق خاصی رفتار کند تا از والدین خود محبت یا تشویق دریافت کند، و در نتیجه از درس خواندن بازمانده و دچار افت تحصیلی می شود.

2- اشتغال دانش‌آموز: یکی از عوامل منفی خانوادگی که همواره منشأ انحراف توجه دانش آموز از تحصیل می گردد، جا به جایی وظایف والدینی و فرزندی است.

از جمله این جابه جاییها که ارتباط قابل توجهی با افت تحصیلی دارد، اشتغال دانش آموز است.

به این ترتیب که دانش آموزان در سنی به کار و اشتغال می پردازند که معمولاً از آنها انتظار می رود در آن مقطع بیشتر به نقش های مورد انتظار از جمله تحصیل بپردازند.

عدم تأمین نیازهای مالی خانواده و نیاز به نیروی کار کودک از دلایل عمده اشتغال دانش آموزان در سنین پایین است، که در این زمینه صرف وقت و نیروی بسیار در اشتغال،‌باعث افت تحصیلی آنان می شود.

اشتغال دانش آموزان باعث تقلیل انرژی جسمی و روانی آنان شده، آمادگی جسمی و ذهنی شان را برای یادگیری دروس کاهش می دهد.

به این ترتیب کودکان ممکن است به دلیل عدم حضور فعال و مستعد در محیطهای آموزشی نتوانند به نحو مطلوبی به تحصیل خود ادامه دهند.

مسأله اشتغال دانش آموزان و نقش آن در افت تحصیلی، در خانواده ها، طبقه اجتماعی، اقتصاد،‌ پایین و بویژه محیطهای روستایی از اهمیت خاصی برخوردار است.

3- فقدان والد (یا والدین) : عدم وجود هر یک از والدین (یا هر دو والد) به دلایل مختلف می تواند تأثیر ژرف و ناگواری بر تحصیل دانش آموزان داشته باشد.

فقدان والد علاوه بر آثار منفی رفتاری و عاطفی بر کودکان، حتی در صورتیکه محیط اصلاح شده باشد و دانش آموزان تنها مجبور به انجام برخی وظایف والدینی باشند،ممکن است موجب افت تحصیلی گردد.

در صورتیکه دانش آموز در اثر فقدان والدین (به دلیل مرگ یا جدایی یا هر دلیل دیگری) ضربه روانی نیز دیده باشد، افسردگی، اضطراب،‌بی علاقگی و آشفتگی های هیجانی به دنبال خواهد داشت که هر یک به نوبه خود می تواند عاملی برای افت تحصیلی دانش آموز باشد.

این جنبه از تأثیر فقدان والدین یا والد بر افت تحصیلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است 4- بیسوادی والدین: برخی از دانش آموزان در امور تحصیلی خود نیازمند به ساعات آموزشی در خارج از اوقات رسمی کلاس و مدرسه هستند.

این قبیل دانش آموزان کسانی هستندکه به دلایل متعدد مدت آموزش کلاسیک مدرسه برای آنها کافی نبوده، لازم است پس از خروج از مدرسه، کمکهای آموزشی اضافی از منابع دیگر دریافت کنند.

مهمترین منبع کودک آموزشی خارج از مدرسه مخصوصاً برای دانش آموزان دوره ابتدایی، والدین هستند.

والدین باسواد علاوه بر نقش کمک رسانی در آموزش فرزندان خود، الگوی منسجمی از یک فرد با سواد نیز هستند.

سواد والدین در تحصیل فرزندان نقش دو جانبه ای دارد.

از یک سو برای آنها جنبه کمک آموزشی دارد و از سوی دیگر انگیزه ای برای درس خواندن آنها می شود و اما بیسوادی والدین نیز آسیب دو جانبه‌ای دارد: این قبیل والدین نه تنها نمی توانند از نظر آموزشی و تحصیلی کمکی به دانش آموزان خویش نمایند، بلکه یک الگوی تقلیدی نامناسب برای فرزندان خود هستند.

5- غفلت والدین نسبت به نیازهای دانش آموز: بی توجهی نسبت به نیازهای کودکان یا دانش آموزان در زمره مخرب ترین عوامل مؤثر در پرورش کودک و دانش آموز بطور اعمل و در تحصیل دانش آموز بطور اخص است.

عدم تأمین نیازهای دانش آموز، چه نیازهای اولیه مثل خوراک و پوشاک و چه نیازهای ثانویه مثل امنیت، تعلق و احترام ضربه شدیدی بر جسم و روح کودک وارد می کند.

این ضربه می تواند زندگی کودک را شدیداً تحت تأثیر قرار دهد و موجب تضعیف عملکرد تحصیلی او گردد.

گاهی اوقات به دنبال رویدادها و اتفاقاتی که در خانواده به وقوع می پیوندد، نیازهای دانش آموزان مورد غفلت قرار می گیرد و والدیناز تأمین آنها باز می مانند.

از این رو دانش آموزان این خانواده ها به یکباره کاهشی در عملکرد کلی خود و بخصوص عملکرد تحصیلی نشان می دهد.

د) مشکلات محیطی و اجتماعی: آنچه تاکنون گفته شد، هر یک به نحوی با مشکلات محیطی و اجتماعی در تعامل است.

از این رو شاید به نظر برسد هر یک از عوامل دخیل در افت تحصیلی یک مشکل محیطی باشد.

این استدلال بیانگر تعامل نزدیک و ارتباط تنگاتنگ عوامل مؤثر در افت تحصیلی است.

با این همه به لحاظ آموزشی و طبقه بندی عوامل، در مورد این قبیل مشکلات نیز نوعی تقسیم بندی مفید است 1- عدم وجود فضای آموزشی مناسب گاه کودکی که مستعد یادگیری است و از توانایی ذهنی نسبتاً خوبی برخوردار است، به موازات اینکه به کلاسهای بالاتر می رود و نیازمند امکانات بیشتری برای فراگیری دروس پیچیده تر می شود، از داشتن محیطی نسبتاً آرام و خلوت برای مطالعه محروم است.

نداشتن فضای کافی و مناسب در مدرسه و منزل به دلیل کمبودها و یا تراکم افراد در کلاس و خانواده (یا هر علت مشابه دیگر) می تواند باعث افت تحصیلی دانش آموز گردد.

همچنین محیطهای کثیف و نامنظم بی نظمی را در دانش آموزان قوت می بخشد.

به عبارت دیگر، نامناسب بودن محیط فیزیکی و از لحاظ رنگ، نور، حرارت تهویه و آرامش می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان مؤثر باشد...2- فقد و محرومیت اقتصادی: یکی از مهمترین عوامل مؤثر در افت تحصیلی دانش آموزان، عدم تأمین حداقل نیاز اقتصادی آنان است.

محرومیت اقتصادی خانواده از جهات مختلف بر افت تحصیلی نوجوانان دانش آموز تأثیر می گذارد.

روی هم رفته، بیشترین درصد دانش آموز ناموفق را کسانی تشکیل می دهند که مشاغل پدرانشان در سطح پایین اقتصادی – اجتماعی تر دارد 3- کمبود وسایل کمک آموزشی و رسانه های گروهی: امروزه نقش وسایل کمک آموزشی و رسانه های گروهی در آموزش و پرورش بسیار حائز اهمیت است و فقدان آن مانع پیشرفت تحصیلی کودک می گردد.

از آنجا که شاخص های پیشرفت تحصیلی دانش آموز می گردد.

از آنجا که شاخص های پیشرفت تحصیلی به موازات وسعت یافتن امکانات آموزشی و به تبع آن انتظارات اولیای مدرسه و نظام آموزشی، رشد پیدا کرده است لازماست که توانایی یادگیری دانش آموز نیز در کنار این امکانات همگام با سایر دانش آموزان بالاتر رود.

در غیر اینصورت دانش آموزی که از امکانات کمک آموزشی و رسانه های گروهی بهره مند است.

از هر لحاظ بر دانش آموزی که فاقد این امکانات است پیشی می گیرد و کودکی که از این وسایل بی بهره است، در زمره دانش آموزان دچار افت تحصیلی تلقی می گردد، هر چند میزان و کیفیت مطالعه؟؟

تغییری نکرده باشد.

به عبارت دیگر، بدون توجه به قابل دسترس بودن یا نبودن این امکانات، استانداردهای تحصیل برحسب امکانات موجود یکسان است.4- مهاجرت و انتقال : جا به جایی از محیطی آشنا به محیطی نا آشنا اغلب تعادل عاطفی و هیجانی دانش آموز را بر هم می زند.

مهاجرت متضمن رها کردن برخی علایق، دوستیها، تعلقات و وابستگی هاست؛ اموری که دست کشیدن از آنها بسیار فشارآور است.

و در صورتی که تدابیر جبرانی اندیشیده نشود، ممکن است منبع آسیب های روانی و اجتماعی وسیعی گردد.

مهاجرت در افت تحصیلی دو گونه اثر دارد: ابتدا آن آشکار است، اثری که ناشی از ترک محل قبلی است.

مهاجرت مستلزم این است که کودک مدرسه ای را ترک و در مدرسه ای دیگر شروع به تحصیل نماید، و علاوه بر این خود را با سر فصل های زمان بندی شده درسی مدرسه و مکان جدید هماهنگ کند.

تأثیر پنهان مهاجرت در افت تحصیلی بسیار وسیعتر است،‌به این معنی که لازم است دانش آموز بسیاری از عادات خود را یکباره ترک کند و خیلی سریع مجموعه عادات دیگری برگزیند.

این تحول یکباره حائز فشار روانی شدیدی است که تحمل آن گاهی اوقات حتی برای یک بزرگسال مشکل است.

در جریان جنگ تحمیلی و مهاجرت مردم استانهای جنگ زده به سایر نقاط کشور این مسأله به خوبی قابل مشاهده و پیگیری بود و تأثیرات منفی آن بر وضعیت دانش آموزان مهاجر آشکار بوده و هست 5- عوامل منطقه ای و محلی: در مناطق خاصی از کشور ممکن است مشکلات منطقه ای وجود داشته باشد که در افت تحصیلی اثر بگذارد.

از جمله این عوامل منطقه ای که بطور مثال در استان خوزستان نیز وجود دارد و در روند تحصیلی دانش آموزان تأثیرات بسیار زیاد به جای می گذارد، مسئله تفاوت زبانی محلی با زبان جامعه است.

دو زبانه بودن، یکی از عوامل بسیار مهم درافت تحصیلی کودکان است که بی شک معلمان ورزیده و آگاه بیش از هر فرد دیگری با آن آشنایی دارند.

« ابعاد مختلف افت تحصیلی» 1) عوامل خانوادگی 2) عوامل شخصی 3) عوامل آموزشگاهی 4)عوامل مربوط به دبیران 5) عوامل مربوط به کتب درسی.

عوامل خانوادگی: 1- مشاغل خانواده (والدین) 2- تعداد افراد خانواده و فواصل و ترکیب سنی آنها 3- توقعات و انتظارات والدین و طرز تفکر و اندیشه آنان نسبت به امر مقدس تعلیم و تربیت 4- انحرافات اخلاقی رفتاری و تربیتی خانواده 5- عدم ثبات فیزیکی محیط خانه، انتقال و جابجایی زودهنگام و مستعد در طول سال تحصیلی 6- بی‌توجهی و حس مسئولیت و عدم استقبال اولاء دانش آموزان برای جبران و تأمین کمبودهای علمی از طریق سرمایه گذاری روی کلاس های تقویتی و جبرانی فرزندانشان.

عوامل شخصی: 1- داشتن اضطراب، استراس و نگرانی نسبت به مسائل علمی تحصیلی در مدرسه 2- نبود انگیزه علمی، به خاطر عدم تأمین شغل آتی و وجود بیکاری بی رویه (خصوصاً تحصیل کودکان) 3- نداشتن برنامه دقیق و جامعه برای تحصیل و مطالعه 4- عدم آشنایی اصولی و منطقی با روش ها و شیوه های مطالعه.

عوامل آموزشگاهی: 1- فضای نامناسب فیزیکی مدرسه و کلاس های درس 2- تغییر و تحمل و فعل و انفعالات مدرسه در طول سال تحصیلی و… 3- بینش، منش، روش فرهنگ دوستان و همکلاسی و طرز تفکر آنان 4- عدم سازماندهی اصولی دبیران و معلمان در مراکز آموزشی 5- تغییر و تحول بی رویه معلمان ؟؟

سال تحصیلی از مدرسه به مدرسه دیگر 6- انتخاب محل خدمت توسط دبیران و معلمان باسابقه و مجرب برای خدمت در روستا به خاطر کسب و دریافت مزایای مادی و پاداش و حضور در کلاس‌های زیر 20 نفر روستایی (فقدان تعادل شهر و روستا) 7- عدم سرمایه گذاری و اهمیت دادن ؟؟

به آموزش و مسائل علمی، و پرداختن به فعالیت های جنبی 8- استفاده و بهره گیری از نیروهای مازاد در مدارس برای تدریس، مدیریت و معاونت و… 9- فرار مغزها و انتقال بی رویه معلمان خصوصاً متخصصان و دبیران مجرب برای رشد و پیشرفت و ترقی آتی علمی و مادی و معنوی و تثبیت پایگاه اجتماعی از مناطق کوچک و محروم به مناطق بزرگ 10- جانیافتادن سیاست مدرسه محوری در مدارس برای تحقق آرمان های والای تعلیم و تربیت.

عوامل مربوط به دبیران: 1- نداشتن تجربه و مهارت کافی، فنون کلاس داری، شیوه های اصولی تعلیم و تربیت، فوت و فن معلمی و ضعف در تدریس، ارتباط اجتماعی و… 2- وجود معلم متعدد برای ارائه دروس مختلف یک کلاس و ناهمخوانی احتمال آنان و همچنین شیوه و سلیقه های مختلف 3- وجود علاقه و انگیزه خدمتگذاری و تدریس معلم، وظیفه و رسالت خطیر تربیت مربیان و امثال آن 4- ادغام مسائل خانوادگی، مشکلات مادی و معضلات بیرون از مدرسه با مسائل آموزشی و تربیتی مدرسه توسط دبیران و معلمان 5- تحقیر و اهانت دانش آموزان و خرد کردن شخصیت آنان توسط تعداد محدودی از معلمان بی تجربه و بیزار ساختن آنان از مسائل علمی 6- نبود برخورد عاطفی با دانش آموزان و مفید نساختن آنان برای انجام وظایف دانش آموزی.

عوامل کتب درسی: 1- حجم کتب درسی متناسب با زمان تحصیل 2- زبان سنگین، شیوه و سبک نگارش و نامناسب بودن از لحاظ مفهومی 3- تعدد کتب درسی 4- کمبود زمان مطالعه و فعالیت درسی و تدریس کلاسی 5- دیررسیدن کتب درسی به مراکز علمی و آموزشگاهی و نرسیدن به موقع به دست دانش آموزان 6- تغییرات دایمی در کتاب های درسی در هر سال و نبود حتی مرور سطحی پایه بالاتر توسط دانش آموزان قبولی در تعطیلات.

فصل دوم راه های مقابله با افت تحصیلی همان گونه که در آغاز این نوشتار بیان گردید، افت تحصیلی خسارت های مالی بسیار بالایی برای جامعه به بار می آورد و لذا لازم است تا با اتخاذ شیوه های مناسب با آن مقابله شده، از بروز آن جلوگیری کرد.

افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست.

اما حل آن هم یکباره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست.

برای مقابله با این پدیده به برنامه ریزی های دراز مدت و زیربنایی احتیاج است، برنامه هایی که براساس واقعیت‌های اجتماعی باشد.

در این بخش به مکانیزم های مقابله ا افت تحصیلی اشاره می شود پیش از آنکه تذکر این نکته ضروری است که این شیوه ها مقام روش های جلوگیری از افت تحصیلی نیست و نمی توان شیوه های دیگری را نیز با توجه به وضعیت ها و موقعیت های خاص در نظر گرفت.

مکانیزمهای مقابله با افت تحصیلی به دو حیطه ی کلی برنامه های دراز مدت (یا بنیادی) و برنامه های کوتاه مدت تقسیم می‌شود.

الف) برنامه های درازمدت: برنامه های درازمدت یا بنیادی، تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلیرا در نظام آموزشی می طلبد، برخی جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است: 1- تجدید نظر در نظام ارزشیابی: نحوه ارزشیابی عملکرد دانش آموز در طول سال تحصیلی می تواند بازخورد و انعکاسی از توانایی وی باشد.

در صورتی که این بازخورد تا حدامکان واقعی تر باشد، می تواند دانش آموز را نسبت به نقاط قوت و ضعف خود آگاه تر سازد کودکی که در برخی دروس موفق بوده و استعداد خوبی نشان داده است، اگر به خاطر پایین بودن نمره در یک یا دو ماده درسی مردود شود و سایر امتیازات وی نیز هدر رود، سرخورده شده و ممکن است خود پنداره او تضعیف و نهایتاً به افت تحصیلی بیشتر و فراگیرتری دچار شود و حتی در مواردی انگیزه ترک تحصیل در او افزایش یابد.

2- تجدیدنظر در محتوای برنامه های درسی و آموزشی: محتوا و امکانات برنامه های درسی و دوره های آموزشی باید به طریقی برنامه ریزی شود که افراد را برای مشاغل مورد انتظار فرد و جامعه آماده می کند.

تطابق بیشتر برنامه های درسی یا تفاوت های فردی و تناسب بیشتر این برنامه ها با زندگی اجتماعی و محلی، به انگیزه بیشتر دانش آموزان به ادامه تحصیل و توجه بیشتر آنان به نظریات معلمان و در نتیجه کاهش افت تحصیلی خواهد انجامید.

همچنین در ارتباط با دانش آموزان روستایی، زمان بندی سال تحصیلی بر حسب زمان برداشت محصول یا مواقع دیگر که به کار دانش آموزان نیاز بیشتری هست، یک شیوه مؤثر کاهش افت تحصیلی است.

3- تربیت معلمان و آموزش ضمن خدمت آنان: این کار می تواند روش ها و فنون تازه تدریس و شرایط تعلیم را به آنها آموخته، شرایط مناسب تری برای یادگیری دانش آموزان فراهم آورد و تا حد بسیار زیادی مانع شکست دانش آموزان و افت تحصیلی یا ترک تحصیلی آنها گردد.

4- کاهش تعداد دانش آموزان هر کلاس: کلاس های شلوغ بازدهی کمتری دارند.

با تربیت معلمان بیشتر و تدارک فضای آموزشی گسترده تر می توان از ازدحام کلاس ها کاست و افت تحصیلی را کاهش داد.

5- فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش قبل از دبستان: آموزش و پرورش رسمی در سطح مهد کودک و کودکستان، مخصوصاً برای مناطق محروم و مناطقی که زبان محلی آنها با زبان رسمی متفاوت است نیز می تواند برای یادگیری زبان رسمی بسیار مؤثر باشد و از مشکلاتی مانند آشنانبودن کودکان با زبان رسمی به مقدار زیاد در سالیان بعد بکاهد 6- ارزیابی هوشی دانش آموزان: یکی از عواملی که باعث افزایش میزان افت تحصیلی خصوصاً در سال های اول دوره دبستان می شود، وجود دانش آموزانی است که بدون داشتن هوش متوسط وارد مدرسه شده، با افزایش حجم درس ها در سال های تحصیلی بعدی ضعف ها و کندی های آنها در یادگیری بارز می شود.

این قبیل موارد بخش مهمی از آمارهای مربوط به افت تحصیلی سالیانه دانش اموزان را نشان می دهد.

چنانچه اقدامات اولیه در خصوص آزمون هوشی دانش آموزان قبل از ورود به مدرسه (و حتی در مراحل بعدی) صورت گیرد، می توان از درصد قابل ملاحظه ای از موارد افت تحصیلی یا ترک تحصیلی پیشگیری کند.

ب) برنامه های کوتاه مدت : 1- کتاب های درسی و کمک آموزشی: تهیه کتاب های آموزشی و وسایل کمک آموزشی می تواند به فراگیری بهتر مواد درسی و ایجاد رابطه بین مواد درسی و ایجاد رابطه بین کاربرد واقعی و عملی آنها کمک کند.

وسایل کمک آموزشی تصویری روشن و ملموس از آنچه کودک خوانده و یاد گرفته در اختیار او می‌گذارد.

مطالبی که از طریق وسایل کمک آموزشی آموخته می شود، بهتر یادگرفته شده، درصد فراموشی آنها نیز پایین تر است.

2- همکاری نزدیک اولیای مدرسه و والدین: یکی از کارآمدترین مکانیزم های مقابله با افت تحصیلی، وجود رابطه نزدیک میان اولیای مدرسه و خانواده دانش آموز است.

تبادل اطلاعات خانواده و معلم و مسؤلان مدرسه می تواند موجب شناخت هر چه بیشتر مشکلات موجود در راه تحصیلی دانش آموز و موانعی که باعث افت تحصیلی وی می شود، گردد.

از این رو به والدین توصیه می شود چنان چه در ارتباط با عملکرد تحصیلی فرزند خود با مشکلی روبرو شدند، به خاطر داشته باشند که بسیاری از مشکلات وی زاییده تعامل شرایط خانه و مدرسه می باشد.

بنابراین عقل سلیم حکم می کند والدین اطلاعا ت خود را راجع به دانش اموز در اختیار اولیای مدرسه بگذارند و از مسائل دانش آموز در مدرسه نیز آگاه شوند.

این همکاری بسیار ارزشمند همیشه در رفع معضلات تحصیلی و حتی رفتاری دانش آموزان راهگشا بوده است.

3- ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد: همان طور که در بخش بررسی علل اشاره شد، یکی از علل افت تحصیلی نداشتن آموزگاران کارآمدیست.

در مدارسی که معلمان با تجربه و علاقمند تدریس می کنند، بهره کاری بالاتر است.

وجود معلمان بی تجربه یا بی علاقه به حرفه آموزگاری، موجب عدم انتقال صحیح و کافی دروس و در نتیجه منجر به افت درسی دانش آموزان می گردد اما به راستی چگونه می توان علاقمندی آموزگاران را به شغل مقدس معلمی افزایش داد تا از آن طریق میزان افت تحصیلی کاهش یابد.

یکی از طرق ایجاد انگیزه و رغبت در آموزگاران، تقدیر و قدردانی از آنان است.

پی بردن به ارزش کار معلمان، نیازمد ابزار سنجش است، ابزاری که بتواند کیفیت کار معلم را نشان دهد.

پس از سنجش دقیق است که می توان معلمان شایسته را شناخت و آنان را تشویق کرد.

تا راغب تر شده، در کار خویش راسخ تر گردند.

شناخت معلمان توانا به وسیله ارزشیابی و تشویق، طبیعتاً به آنها کمک می کند تا فنون بهتری را در تدریس ود جست و جو به منظور شایسته تر بودن از آنها استفاده کنند.

4- تقویت انگیزه های درونی دانش آموز: در بخش های قبل به طور جسته و گریخته به اهمیت و ضرورت ایجاد انگیزه در دانش آموز اشاره کرد.

اگر دانش آموز هیچ مانعی در راه تحصیل نداشته باشد ممکن است، صرفاً به خاطر این که نیازی ه تحصیل در خود نمی بیند، از درس خواندن امتناع کند.

به همین خاطر است که بسیاری از والدین از این شکایت دارند که به رغم خرید جوایز گرانبها برای فرزند خویش، او همچنان تمایلی به درس خواندن ندارد.

در اینجا لازم است ذکر شود که بخش عمده این مسأله به نظام ارزشی خانواده مربوط است.

ممکن است خانواده و به مفهوم دقیق تر و مشخص تر والدین به طور ناخودآگاه در زندگی به مسائلی اهمیت دهند که تقریباً سنخیتی با مطالعه و تحصیل ندارد.

یا ممکن است فعالیت های خانواده حول موضوعاتی باشد که میلی برای مطالعه در والدین و فرزندانشان باقی نگذارد و در نتیجه کودکان نیز چندان رغبت و انگیزه ای برای ادامه تحصیل نداشته، به تدریج دچار افت تحصیلی می‌شوند.

داشتن معاشرفت های اجتماعی مکرر و میهمانی های فراوان، بحث های خانوادگی خاص که در آنها معمولاً به خسائل بی ارتباط با مسائل علمی و فرهنگی پرداخته میشود، خالی و تهی ماندن فضای خانه و خانواده از ؟؟

مطالعاتی و فرهنگی، ترجیح اموری که انجام آنها فرصتی برای فعالیت های ذهنی و فکری باقی نمی گذارد و… از جمله عواملی هستند که می توانند به جای جلب توجه دانش آموزان به تحصیل، به آنان چنین القا کنند که تحصیل در درجه های بعدی اولویت قرار دارد.

البته چون ممکن است خانواده ها از چنین روال و نظام فکری و ارزشی نامطلوبی در محیط زندگی خود بی اطلاع باشند، خود آنها نیز از مشاهده نتیجه تحصیلی کودک خویش شگفت زده و متحیر بشوند.

ایجاد شوق و علاقه ی درونی به مطالعه در دانش آموز یا به طور کلی میل به دانستن و یادگیری مستلزم این است که والدین در سطح ذهنی دانش آموز و متناسب با آن از مسائل علمی، فرهنگی و هنری با او سخن گفته برایش سؤالاتی مطرح کنند، به سؤالات دیگر او جواب دهند و در نتیجه میل جست و جو و کنکاش را در وی به وجود آورند.

حتی والدین بی سواد نیز می توانند با قدری درایت و صرف وقت از مسائل روزمره با دانش آموز سخن گفته، داستان های عامیانه برای او بگویند و نتیجه آن داستان ها را از او بخواهند و برایش معما طرح کنند و از آموخته های خود تجربه خود با کودک صحبت کنند.

این نوع رابطه نتایج عاطفی و هیجانی بسیاری را به دنبال دارد یکی از آنها به وجود آوردن انگیزه یادگیری، مطالعه و دانستن در دانش آموز است.