پیشگفتار کودکان سرمایه های ارزشمند و سازنده آینده جامعه هستند.
آموزش وپرورش در دوره کودکی که زمان شکل گیری شخصیت و ایجاد عادات مختلف وپیشگیری از بروز مشکلات است.
آینده فرد و جامعه را بنا می نهد و مسیر حرکت مملکت را مشخص می سازد.
توجه به مسائل و مشکلات کودکان باعث پیشرفت و ترقی جامعه می شود و غفلت در رفع مشکلات آنان ، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد ؛ از این رو ، سرمایه گذاری و برنامه ریزی در آموزش وپرورش ابتدایی ، از حساس ترین و مهمترین وظایف دست اندر کاران و مسوولان جامعه است و باید از اولویت ویژه ای برخوردار باشد.
تعاریف راهنمایی کودک راهنمایی ، که معنی لغوی آن هدایت وارشاد و اداره کردن است ، مفهوم و کاربرد گسترده ای دارد وپند و اندرز و مطالعه کتاب یا جدول یا مقاله و گوش دادن به یک سخنرانی و خطابه را شامل می شود.
راهنمایی ، بصیرت و آگاهی کودک را در زمینه های گوناگون افزایش می دهد و موجبات رشد و نیل او را به درجات بالاتری از کمال فراهم می آورد.
راهنمایی کودک ، یک سلسله فعالیتهای یاری دهندهء منظم و سازمان یافته است که به رشد متعادل وهمه جانبه وحداکثر استفاده از امکانات و تواناییهای بالقوه کودک می انجامد.
کودک از طریق راهنمایی: تواناییهایش را می شناسد.
به محدودیتهایش پی می برد.
با امکانات محیطی آشنا می شود و نحوه استفاده موثر از آنها را می آموزد چگونگی برقراری ارتباط درست و همزیستی مسالمت آمیز با دیگران را یاد می گیرد.
راهنمایی ، کودک را یاری می دهد تا دریابد که کیست؟
چگونه رفتار کند؟
انتظارات دیگران از او چیست؟
و در نهایت با شناخت خود و محیط بتواند برای تامین نیازهای فردی و اجتماعی خود تصمیمات مناسبی بگبرد.
همه کودکان را نمی توان با یک روش راهنمایی کرد.حتی برای حل مشکلات به ظاهر مشابه ، ممکن است روشهای متفاوتی به کار رود ؛ از این رو ، در راهنمایی کودکان نباید از یک روش قالبی استفاده شود ، بلکه راهنما با توجه به خصوصیات کودک و علل مشکل ، باید روشهای مناسبی انتخاب کند و به مرحله اجرا در آورد.همچنین راهنمایی کودکان به صورت فردی و گروهی انجام می شود.
از طریق راهنمایی گروهی ، به تعدادی کودک که در یک مکان گرد آمده اند ، در زمینه های متعدد اطلاعات می دهند.راهنمایی گروهی که نقش آن پیشگیری از بروز مشکلات است ، موجب صرفه جویی در وقت وهزینه می شود.
مشاور و معلم می توانند با استفاده با استفاده از ابزار و وسایلی نظیر فیلم و اسلاید و بروشورهای مختلف ، کودکان را از طریق گروهی راهنمایی کنند.
مشاوره کودک معنی لغوی مشاوره ، همکاری کردن و رای و نظر تخصصی دیگران را برای انجام دادن کاری خواستن است.
مشاوره کودک ، به منزله یک هنر ، تعامل فعال بین مشاور و کودک است که بدان وسیله کودک پس از طرح مشکل ، با کمک مشاور ، تواناییها ، امکانات و نیز محدودیتهایش را می شناسد و در نهایت به حل مشکلش اقدام می کند.
در مشاوره کودک ضرورت دارد.
با برقراری این ارتباط عاطفی و پذیرا ، کودک مشکلش را به نحو مقتضی مطرح می سازد و از مشاور تقاضای کمک می کند.
انواع مشاوره.
مشاوره از دیدگاههای مختلف به انواع متعددی تقسیم می شود.
این تقسیم بندی صوری است و به منظور سهولت عمل مشاور انجام می شود و مشاور هنگام مشاوره از همه انواع ، همزمان استفاده می کند.
مشاوره از نظر موضوع به مشاوره تحصیلی ، شغلی ، خانوادگی و بهداشتی و از نظر اجرا به فردی و گروهی تقسیم می شودو در مشاوره فردی ، مشاور در هر جلسه فقط با یک کودک به مشاوره می پردازد ؛ در حالی که در مشاوره گروهی تعداد کودکان در هر جلسهء مشاوره بیش از یک نفر است.
مشاوره گروهی با کودکان.
چون مشاوره گروهی با کودکان در سطح وسیعی انجام میشود ، مشاور باید با نحوه تشکیل و اداره جلسه مشاوره گروهی آشنا باشد.
مشاورهء گروهی ، یک سلسله فعالیتهای سازمان یافته است که با تعدادی کودک در زمان معینی انجام می شود.
.هدف این فعالیتها در مرحله اول معمولاً حل مشکل و در مرحلهء بعد پیشگیری از بروز مشکلات است.
مشاوره گروهی باعث می شود : کودک با دیگران دوست شود.
بداند که دیگران نیز همچون او مشکل دارند.
حمایت و پذیرش دیگران را به دست آورد.
از دیگران بیاموزد احساساتش را بیان کند و به آرامش درون برسد.
در مقایسه با دیگران خودش را بهتر بشناسد.
انتقاد دیگران را با متانت و بردباری بپذیرد.
برقراری روابط اجتماعی را بیاموزد مشاوره گروهی همچنین از نظر زمان وهزینه در مقایسه با مشاوره فردی ، مقرون به صرفه است وتصمیمات اتخاذ شده در گروه از ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار است.
برای تشکیل مشاوره گروهی با کودکان ، مشاور باید مواردی را رعایت کند: عضویت کودک در گروه کاملاً آزاد وداوطلبانه انجام می شود تعداد کودکان در گروه پنج یا شش نفر بیشتر نباشد.
گروه در اتاقی تشکیل شود که آزادی حرکت وجابه جایی صندلیها برای کودکان به آسانی ممکن باشد کودکان مجاز باشند در صورت تمایل ، حضور در گروههای مختلف را تجربه کنند.
با کودکان گروه در صورت نیاز ، مشاور فردی نیز انجام پذیرد.
گفتگوها ومباحث جلسات گروهی محرمانه تلقی شود.
مشاور برای تشکیل گروه باید هدف یا اهداف معینی داشته باشد.مشاور در جلسه اول ، خود را به کودکان معرفی می کند ودرباره گروه با آنان به گفتگو می پردازد و از کودکان می خواهد تا خود را معرفی کنند وعلایق و هدفهای خود را مطرح سازند ، سپس با توافق اعضای گروه ، حد و مرزی برای رفتارهای خاص در گروه معین می شود برای مثال ، در گروه بازی درمانی ، توافق می شود که کودکان ابزار و وسایل بازی را نشکنند ، به سوی یکدیگر پرتاب نکنند و آنها را از اتاق بیرون نبرند.
برای آنکه مشاوره گروهی به نتایج موثری بیانجامد مشاور باید: علاوه بر ایفای نقش رهبری ، خود نیز به عنوان یک عضو در بحثها وفعالیتهای گروه شرکت کند؛ به همه کودکان توجه داشته باشد ومسائل آنان را بخوبی درک کند.
همه کودکان را در فعالیت گروهی شرکت دهد و طوری عمل کند که هیچ کودکی خود را منزوی نسازد.
در مواقع ضروری روشهای مناسب برای حل مشکلات پیشنهاد کند مقایسه راهنمایی کودک با مشاوره کودک مقایسه راهنمایی کودک با مشاوره کودک تفاوت دارد.
راهنمایی کودک دارای مفهوم کلی و کاربرد وسیعی است وتمام برنامه ها وتلاشهایی را شامل می شود که برای کمک به بهبود رفتار و رشد کودک تهیه شده ، به مرحله اجرا در می آید.
راهنمایی کودکدر وهله اول از بروز مشکلات پیشگیری می کند ؛ در حالی که در مشاوره کودک که یکی از فنون و خدمات راهنمایی است.اولویت بر درمان مشکلات است.
همان گونه که می دانیم پیشگیری نه تنها بر درمان تقدم دارد ، بلکه پر اهمیت تر ، ساده تر ، ارزانتر وعملی تر نیز خواهد بود.
روان درمانی کودک مقایسه روان درمانی کودک با مشاوره کودک ، بی فایده نخواهد بود.
روان درمانی ، تلاش تخصصی پویانی است که بدان وسیله درمانگر به درمان کژ رفتاریها واختلالات روانی ، تغییر یا توقف علائم بیماری ودر نهایت دگرگون سازی شخصیت کودک در جهت معیارهای مطلوب فردی واجتماعی اقدام می کند.از طریق روان درمانی ، درمانگر متخصص با بهره گیری از روشهای روانشناختی به حل مشکلات کنشی درمانجو می پردازد واو را در نیل به رشد فکری وسلامت روانی یاری می دهد.
درباره تمایز مشاوره با روان درمانی سخن بسیار گفته شده است.همه نظریه پردازان مشاوره و روان درمانی بر این مورد اتفاق نظر دارند که مشاوره و روان درمانی ، یک رابطه تخصصی یاری دهنده بین درمان جو ودرمانگر است که به حل مشکل کنشی درمانجو می انجامد.
عده ای از متخصصان ، بین روان درمانی ومشاوره تفاوت قائلند و روان درمانی را برای حل مشکلات حاد و ایجاد تغییرات بنیادی در شخصیت موثر می دانند و مشاوره را برای رفع مشکلات سطحی توصیه می کنند.عده دیگری از متخصصان تفاوت چشمگیری بین مشاوره و روان درمانی کودک بیش از آنکه کیفی باشد ، کمی است ؛ یعنی در مشاوره مسائل عاطفی حاد کمتر مطرح می شود ، نگرش مثبت بیشتری نسبت به مراجع ونگرانی او وجود دارد و مدت درمان کوتاه تر است.
اهداف راهنمایی ومشاوره کودک هدف به معنی نشانه تیر ، آنچه آدمی برای رسیدن به آن می کوشد ونقطه مورد نظر است.
هدف ، محرک اصلی رفتار است و فرد را به کوشش و فعالیت وا می دارد.بدون درک روشن از هدف نهایی فرد ، شناخت دقیق رفتار او ممکن نیست.اهداف راهنمایی و مشاوره کودک از دیدگاههای متعدد قابل بررسی است.
راهنمایی و آموزش وپرورش از یکدیگر تفکیک ناپذیرند واهداف آنها موید یکدیگر است.
اعمال برنامه های راهنمایی مناسب وپویا ، به غنای آموزش وپرورش می انجامد وکودک را در خود شناسی ، مسئولیت پذیری ، شناخت محیط ، توانایی تصمیم گیری ، حل مسائل ، برقراری رابطه با اطرافیان ، شناخت وارضای مناسب نیازهای فردی اجتماعی و آشنایی با ارزشهای مطلوب وقبول آن یاری می دهد.
از طریق راهنمایی کودکانی که استعداد ویژه دارند یا کسانی که به کمکهای خاص نیازمندند شناخته می شوند و برای کار کردن با آنان وضعیت مطلوب فراهم می آید.
به کودکان فرصت داده می شود تا تصمیم گیری درست را بیاموزند و مشکلاتشان را حل کنند.
به کودکان کمک می شود تا پس از پایان تحصیلات دوره ابتدایی احتمالاًبتوانند به کاری مشغول شوند وزندگی رضایت بخشی داشته باشند.
به کودکان فرصت داده می شود تا برای تامین نیازهایشان از منابع وامکانات جامعه حداکثر استفاده را بکنند.
مشاوره سه هدف آنی ، میانی و غایی را دارد.
اهداف آنی مشاوره از آنچه در لحظه به لحظه جلسه مشاوره واقع شده ، ناشی می شود.اهداف میانی مشاوره به دلایل وعللی وابسته است که کودک به منظور آنها تقاضای کمک کرده است و در نهایت ، اهداف غایی مشاوره از نظریات فلسفی مشاور درباره انسان سرچشمه می گیرد.
هر متخصص با توجه به اعتقادات ، آموزشها و نگرش خود نسبت به ماهیت انسان ، هدف مشخصی برای مشاوره پیشنهاد میکند.تقریباً تمام مشاوران معتقدند که مشاوره باید به ایجاد تغییرات مناسب در رفتار کودک به منظور تامین زندگی مفیدتر و رضایت بخش تر و خلاق تر بی انجامد.
افزایش خودشناسی ، بهبود وتسریع رشد همه جانبه ، یادگیری شیوه های صحیح تصمیم گیری و حل مساله ، ارضا نیازها به طور مناسب ، استفاده بهتر از امکانات ومنابع جامعه ، افزایش احساس مسئولیت در قبال خود وجامعه ، برقراری رابطه معکوس با اطرافیان ، افزایش احساس مسئولیت در قبال خود وجامعه ، برقراری رابطه معکوس با اطرافیان ، افزایش احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس وتغییر در نگرشها و رفتارهای نا مطلوب از دیگر اهداف مشاوره کودک محسوب می شود.
می توان گفت هدف از مشاوره کودک ، نخست تغییر در رفتار کودک است ، به طوری که بتواند زندگی مفید وهماهنگ با تقاضاهای جامعه داشته باشد ؛ تامین بهداشت روانی مناسب است ، به طوری که کودک بتواند با خود ودیگران مسوولانه زندگی کند ورفتارش مستقل و منسجم باشد.
کودک به حل مشکلاتش موفق شود وبتواند در آینده با بررسی صحیح مشکلات ، تصمیمات مناسبی در زمینه های گوناگون بگیرد.
قبل از رنسانس وحتی سالها پس از آن ، آموزش وپرورش کودکان وبرخورد با آنان بر اساس تواناییها وعلایق آنان انجام نمی گرفت و از کودکان انتظار می رفت همچون بزرگسالان بیندیشند و رفتار کنند.
در آن دوره ، راهنمایی کودک معنی ومفهوم چندانی نداشت.در سالهای بعد ، بتدریج نگرش متداول گذشته نسبت به کودک بویژه در خانواده های طبقات مرفه تغییر کرد و والدین به بازی کردن و سرگرم ساختن کودکان پرداختند و به طور دوستانه با آنان رفتار کردند وتفاوتهای کودکان را در آموزش وپرورش آنان در نظر گرفتند.
متفکران بسیاری از جمله اسپنسر ، بینه وگالتون در پیدایش راهنمایی و مشاوره کودک نقش مهمی داشته اند.
اولین بار در سال 1884 گالتون و سپس در سال 1893 سولی ضمن تحقیقات وفعالیتهای خود به نوعی ، اهمیت شناخت خصوصیات کودکان وضرورت همکاری معلمان را در ارتقای کیفی آموزش و پرورش مطرح ساختند.
حدود سال 1900 با تهیه آزمونهای روانی وتوجه به تشخیص و تربیت عقب مانده های ذهنی ، کلینیکهای راهنمایی کودک در برخی نقاط جهان تاسیس شد و بدان وسیله مقدمات ایجاد مراکز مشاوره فراهم آمد.
مقارن همان زمان ، درمان رسمی مشکلات رفتاری کودکان آغاز شد و زیگموند فروید کودک پنج ساله ای را که بشدت از اسب می ترسید واز خانه بیرون نمی رفت ، با موفقیت درمان کرد.
تقریباً بیست سال بعد ، روش درمانی فروید به طور وسیع در مورد کودکان به کار گرفته شد.
در سال 1914.با به رسمیت شناخته شدن راهنمایی کودک ، علل سازگاری و ناسازگاری کودکان در مدرسه وجامعه وخانواده مورد بررسی جدی قرار گرفت.در نتیجه این تلاش ها ، نقش عوامل اجتماعی خارج از مدرسسه در ایجاد مشکلات دانش آموزانموزان ، مهم تلقی شد وروانشناسان با کمک مدد کاران اجتماعی در کلینیکهای روانشناسی ، مشکلات کودکان را بررسی و حل و فصل کردند.
بعد از جنگ جهانی اول ، آدلر به تاسیس کلینیکهای راهنمایی کودک در مدارس وین اقدام کرد.در این مراکز علاوه بر راهنمایی کودکان ، به والدین نیز آموزشهای ضروری به منظور اگاهی از روشهای تربیت صحیح کودکان داده می شد.این مراکز در سال 1934 با روی کار آمدن فاشیسم تعطیل شد و به آمریکا انتقال یافت.
به دنبال جنگ دوم جهانی ، تاسیس مراکز راهنمایی ومشاوره کودک در کشورهای اروپایی و امریکایی بیش از پیش ضروری تشخیص دادهخ شد.
با تاسیس این مراکز ، روان شناسان و مدد کاران اجتماعی به کودکان کمک کردند تا مشکلات مربوط به خود را حل کنند.
در قرن بیستم به ایجاد برنامه های تربیتی برای بهبود و رشد کودکان توجه بیشتری شد ، به طوری که بین سالهای 1959-1979 (برگزاری اولین کنفرانس درباره کودکان و سال جهانی کودک) برای شناسایی و درمان اختلالات رفتاری کودکان ، اقدامات چشمگیری انجام گرفت.
نتایج این تلاشها به صورت کتابهای گوناگون وتحقیقات مختلف دربارهء کودکان به بازار علم عرضه شد.
ضرورت راهنمایی ومشاوره کودک تحقق اهداف آموزش وپرورش و ارضا نیازهای کودکان به طور مناسب ، راهنمایی ومشاوره کودک را ضرورت می بخشد.
نیازهای کودکان از جمله نیازهای جسمانی ، نیاز به ایمنی ، نیاز به محبت واحساس تعلق ، نیاز به ارزشمندی و اعتماد به نفس و نیاز به خود شکوفایی ، از طریق اجرای برنامه راهنمایی ومشاوره به طور مناسب تر ومطلوب تر تامین می شود.
پیشرفت وتعالی هر مملکت به کار آمد بودن نظام آموزش وپرورش آن کشور وابسته است.
سرمایه گذاری و برنامه ریزی در آموزش و پرورش ابتدایی ، نوعی سرمایه گذاری دراز مدت ، ولی پر سود است وهرگز بی توجهی به آن ، جامعه وکشور را با خسارات و ضایعات جبران ناپذیری مواجه خواهد ساخت.اهداف اصلی آموزش وپرورش ابتدایی عبارت است از : آشنا ساختن کودکان با زندگی اجتماعی ، ایجاد وتقویت توانایی گوش دادن ، سخن گفتن درست ، تفکر واستدلال ، درک ارزشها ، آموزش خواندن ونوشتن وحساب کردن و تربیت دینی و اخلاقی.
در تمام این موارد ، از طریق راهنمایی و مشاوره ، کودکان ومربیان و والدین در شناسایی بهتر و بیشتر خصوصیات این دوره ودریافت راه حلهای مناسب برای مشکلات موجود هدایت می شوند.
کودکان در روند رشد و زندگی روزمره با مشکلاتی مواجه می شوند که اگر بموقع بر طرف نگردد ، در دوره های بعد حاد و شدید خواهد شد.
عواطف و رفتار و احساسات آنان انعطاف پذیرتر است وهرگونه اقدام پیشگیرانه ودرمانی ، باعث رشد یکشخصیت سالم ومتعادل در سالهای آتی می شود آتی می شود.
مشاور با کمک والدین ومربیان می تواند کودک را در رفع مشکلات وایجاد رفتارهای مناسب یاری دهد.
خصوصیات کودکان برای کار کردن با کودکان ، آشنایی با خصوصیات آنان ضرورت دارد؛ زیرا بدون شناخت خصوصیات کودکان ، کار کردن با آنان غیر ممکن است.کودکی که تولد تا حدود دوازده سالگی را در بر می گیرد به سه دوره شیر خوارگی ، پیش دبستانی و دبستانی تقسیم می شود.
در این فصل ، خصوصیات بهنجار رشد کودکان در ابعاد ، ذهنی ، روانی ، اجتماعی واخلاقی به اختصار بررسی می شود تا مشاوران ضمن آشنایی با آنها ، بتوانند موارد استثنایی و غیر عادی را تشخیص دهند و به طور مناسب در صدد رفع مشکلات بر آیند.
خصوصیات دوره شیر خوارگی دوره شیر خوارگی از تولد تا دو سالگی را شامل می شود.در لحظه تولد وابستگی فیزیولوژیکی نوزاد به مادر پایان می یابد و بتدریج زندگی مستقل خود را آغاز می شود.
نوزاد پس از تولد برای ادامه زندگی ، باید و بتدریج زندگی مستقل او آغاز می شود.
نوزاد پس از تولد برای ادامه زندگی ، باید بتواند برخی از نیازهایش از جمله تنفس ، تنظیم حرارت بدن ، خواب واستراحت ، دفع مواد زائد وتغذیه را به طور مستقل برآورده سازد.تغییرات دو سال اول زندگی در ابعاد جسمانی ، ذهنی ، روانی ، اجتماعی واخلاقی ، کودک را برای انجام دادن اعمال روزانه اش آماده می سازد.
خصوصیات دوره دبستانی دوره سومکودکی که سنین شش تا دوازده سالگی را شامل می شود و به دوره دبستانی معرف است.آغاز آموزش رسمی کودک است.
کودک در این دوره ، خواندن ونوشتن وحساب کردن را می آموزند ، علاقه مند است کارهایش را خوب انجام دهد ، محتاطانه عمل می کند ، اعتماد به نفس دارد ومی خواهد هر کاری را خودش تجربه کند.
رشد جسمانی رشد جسمانی در دوره دبستانی نسبتاً کندتر از دوره های قبل است.قد کودک شش ساله تقریباً 112 سانتیمتر و وزنش 22 کیلوگرم است.
در دوازده سالگی قد تقریباً به 150 سانتیمتر و وزن به 45 کیلوگرم می رسد.
تا ده سالگی ، پسران از دختران اندکی بلندتر و سنگین ترند ، ولی در 15 سالگی دختران از پسران پیشی می گیرند.در دوره دبستانی ، نسبت و شکل اندامهای بدن به بزرگسالان شبیه می شود واستخوانهای بدن سفت می گردد.
اولین دندانهای دائمی در حدود شش سالگی می رویند و تقریباً تا دوازده سالگی کامل می شوند.
در رشد جسمانی کودکان دبستانی ، تفاوتهای کمی وکیفی وجود دارد.
پسران بیشتر بافتهای ماهیچه ای ودختران بیشتر بافتهای چربی دارند.در این دوره ، احتمال پوسیدگی دندانها وپیدایش بیماریهای نظیر روماتیسم قلبی ، دیابت ، فلج وانواع حساسیتها افزایش می یابد.
سلامت جسمانی در سازگاری عاطفی و اجتماعی کودک موثر است وبیماریهایی نظیر رماتیسم قلبی ، دیابت ، فلج وانواع حساسیتها افزایش می یابد.
سلامت جسمانی در سازگاری عاطفی و اجتماعی کودک موثر است وبیماریهای طولانی ، موجب گوشه گیری کودک می شود.
روشهای ارزیابی رفتار کودکان برای آنکه مشاور بتواند با کودکان به طور موثر کار کند ، باید خصوصیات آنان را به خوبی بشناسد.جمع آوری و استفاده صحیح از اطلاعات دقیق وجامع برای ارائه شیوه های درمانی مفید به کودکان ، یکضرورت حتمی است.
مشاور با استفاده از ابزار و روشهای گوناگون می تواند به اینگونه اطلاعات دسترسی پیدا کند.در این فصل ابزار و روشهای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده در راهنمایی و مشاوره کودک بررسی می شود.
مشاهده مشاوران ومعلمان از طریق مشاهده که از مهمترین روشهای غیر تستی شناخت کودکان به شمار می رود ، می توانند خصوصیات شخصیتی ، علایق ، استعدادها ، تنشها ، تحریک پذیری ، زود رنجی ، خستگی و تند خویی کودکان را تشخیص دهند.
مشاهده ، بررسی ارادی و فعال ودقیق رفتار وحرکات و گفتار کودک است و با دیدن که عملی غیر ارادی است تفاوت دارد.
مشاهده بر اساس طرح ونقشه و اهداف از قبل تعیین شده انجام می شود.
مشاهده چون به ابزار و وسایل خاصی نیاز ندارد ، در همه مواقع قابل استفاده است.
برای آنکه نتایج حاصل از مشاهده در شناخت رفتار و راهنمایی ومشاوره کودک قابل استفاده باشد ، باید نکاتی رعایت شود باید هدف از مشاهده را با دقت و صراحت تعیین کند وبداند که چه رفتارهایی را میخواهد مورد مشاهده قرار دهد.
مشاهده باید در وضعیت واقعی و موقعیتهای عادی انجام گیرد ومشاهده شوند نباید بداند که مورد مشاهده قرار دارد تا رفتار ساختگی بروز ندهد.
بر اساس یک بار مشاهده نباید درباره رفتار کودک قضاوت شود ، بلکه لازم است مشاهده توسط چند نفر و در موقعیتها و زمانهای متفاوت به دفعات انجام گرفته و بر اساس نتایج حاصل ، قضاوت ونتیجه گیری شود.
به دلیل افزایش دقت ، در هر زمان فقط رفتار یککودک مشاده شود مشاهده گر هنگام مشاهده نباید یادداشت بردارد.
زیرا یادداشت برداری ، موجب کاهش دقت مشاده گر وحواس پرتی مشاهده شونده می شود .مشاهده گر باید موارد مشاهده شده را به خاطر بسپارد و بی درنگ پس از پایان مشاهده ، آنها را ثبت کند.
از طریق تعبیر وتفسیر نتایج حاصل از مشاهده ، علل و نوع رفتار مشخص شده ، فرضیه های مشاهده گر تایید یا تکذیب می شود.
مشاهده گر در تعبیر و تفسیر نتایج مشاهده ، باید با دقت واحتیاط عمل کند وعقاید ونظرهای شخصی خود را دخالت ندهند و هیچ گاه تنها بر اساس نتایج مشاهده صرف درباره رفتار کودک قضاوت نکند.
مصاحبه مصاحبه یکی از روشهای معتبر و رایج برای شناخت فرد محسوب می شود.مشاور در مصاحبه می تواند حالتها و رفتار کودک را نیز مورد مشاهده قرار دهد.معنی لغوی مصاحبه با کسی صحبت کردن ، با فردی یار و همدم شدن وملاقات روودر روست.
مصاحبه ، گفتگوی حضوری وهدفدار مشاور با کودک است که بدان وسیله مشاور ، اطلاعات معینی درباره کودک به دست می آورد.مصاحبه با گفتگوی روزمره و صحبتهای دوستانه تفاوت دارد.
مصاحبه ،؛ دارای هدف ونظم خاصی است در حالی که در محاوره های معمولی ، چنین نظم وهدف خاصی وجود ندارد.
در مصاحبه ، دو طرف مصاحبه روبروی هم مینشیند ، گفتگوی آنان دارای هدف معین ومشخصی است و هر یک بر دیگری اثر می گذارد.همچنین مصاحبه گر باید مصاحبه شونده را همان طور که هست بپذیرد وهیچ گاه او را تحقیر و مسخره نکنند ، اعتماد او را کامل جلب کند ، به حرفهایش بخوبی گوش دهد و تا حد ممکن از دادن پند و اندرز بپرهیزد.
مصاحبه از نظر هدف به دونوع تحقیقی ومشاوره ای و درمانی تقسیم می شود.
مصاحبه تحقیقی که برای کشف حقایق انجام می گیرد.بر حسب هدف به مصاحبه اطلاعاتی (برای جمع آوری و دادن اطلاعات به مراجع) ، مصاحبه حقیقت یا بی (برای روشن سازی نکات مبهم اطلاعات جمع آوری شده) ، مصاحبه عقیده ای (برای روشن سازی نکات مبهم اطلاعات جمع آوری شده) ، مصاحبه عقیده ای (برای آگاهی بر عقاید ونگرشهای مراجع) ومصاحبه استخدامی (برای کسب آگاهی از تجارب و علایق و تواناییهای شغلی داوطلب)تقسیم می شود.مصاحبه مشاوره ای و درمانی به منظور کمکبه شناخت وحل مشکلات روانی مراجع انجام می پذیرد (مصاحبهاز نظر اجرا به دونوع محدود وآزاد تقسیم میشود.مصاحبه گر در مصاحبه محدود یا سازمان یافته ، اطلاعات مشخصی را در چهار چوب معینی از مصاحبه شونده جمع آوری میکند.مصاحبه گر در مصاحبه آزاد ، بدون هیچ محدودیتی و بنا به میل وسلیقه شخصی از مصاحبه شونده سوال میکند ومصاحبه شونده آزاد است بدان گونه که می خواهد پاسخ دهد.
مصاحبه ، گر چه روش مناسبی برای شناخت فرد است ، به دلیل محدودیتهایی که دارد (از جمله تفسیر ذهنی گفته های مصاحبه شونده ، نامناسب بودن اوضاع زمانی و مکانی موقعیت مصاحبه ، ترسها ودلهره های مصاحبه شونده ، نامناسب بودن اوضاع زمانی و مکانی موقعیت مصاحبه گر) نتایج آن نمی تواند خیلی موثق و دقیق باشد بنابراین هیچگاه نباید به صورت تنهاوسیله برای شناخت رفتار و قضاوت درباره کودک استفاده شود.
پرسشنامه کاربرد پرسشنامه یکی از روشهای فوری برای جمع آوری اطلاعات بسیار در زمان کوتاه از مراجعان است.
پرسشنامه ، مجموعه چند سئوال است که به منظور سنجش رفتار و حالتهای مشخصی اجرا می شود.
سئوالهای پرسشنامه باید با توجه به هدف معینی تهیه و تدو.ین شود.
هر چه اهداف پرسشنامه گسترده تر باشد ، تعداد پرسشهای آن بیشتر خواهد بود.
بهتر است هر پرسشنامه ، یک یا چند هدف محدود داشته باشد تا تعداد پرسشهاخیلی زیاد نشود.
تهیه و اجرای پرسشنامه یک کار تخصصی است.
در تهیه پرسشنامه نکاتی از جمله محدود و مشخص بودن موضوع واهداف پرسشنامه ، روشن و واضح بودن پرسشها ، خودداری از طرح پرسشهای دو پهلو و مبهم ، پرهیز از درج جملات طولانی ، طرح فقط یک خصیصه و یک مورد در هر سوال ، قابل فهم بودن پرسشها برای پاسخگو ، رعایت نظم منطقی در تدوین پرسشها ، طولانی نبودن پرسشنامه و عدم استفاده از کلماتی نظیر غالباً ومعمولآً باید رعایت شود.
پرسشنامه ممکن است به دو صورت پاسخ بسته و باز تهیه و تنظیم شود.در پرسشنامه پاسخ بسته که پاسخها قبلاً توسط پرسشگر تهیه وپیشنهاد شده است پاسخگو فقط موظف است پاسخ مورد نظرش را انتخاب کند.تکمیل این نوع پرسشنامه به وقت کمتری نیاز دارد.پاسخها نسبتاً عینی است و تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از آنها آسانتر است.پاسخگو در سوالهای پاسخ باز ، آزاد است هرگونه که دوست دارد به پرسشهای مطرح شده پاسخ دهد.
نتیجه گیری از این نوع پرسش ها نسبتاً مشکل است.
پرسشنامه به انواعی از جمله پرسشنامه های شخصیت (برای سنجش خصوصیات شخصیتی ) و پرسشنامه های رغبت (برای سنجش انواع رغبتها ) تقسیم می شود.
بر پرسشنامه ها انتقاداتی وارد شده است.
از جمله اینکه پرسشنامه ، پاسخگویان را انطوری که هستند نمی سنجد ؛ بلکه آنان را آنگونه که خود می خواهند باشند ، معرفی می کند.
در مقابل ، سهولت اجرا و نمره گذاری و صرفه جویی در وقت وهزینه از محاسن پرسشنامه محسوب می شود.نکته مهم آنکه ، مشاور نباید تنها با توجه به نتایج پرسشنامه درباره رفتار وحالات مراجع قضاوت کند.توصیه می شود که برای دقت بیشتر و حصول نتایج مطمئن تر ، مراجع ، پرسشنامه را در حضور مشاور تکمیل کند تا مشاور ، رفتار مراجع را هنگام تکمیل پرسشنامه مشاهده کند ودر تفسیر نتایج ، آن را بکار گیرد.
مقیاس درجه بندی استفاده از مقیاس درجه بندی از دیگر روشهای شناخت مراجعان است.
از طریق مقیاس درجه بندی درباره حدود وچگونگی خصوصیات رفتاری بارز کودک قضاوت می شود.در این روش ، مشاهده گر درجه ومیزان صفات و ویژگیهای معینی را که با اعداد و عبارات کوتاه در پرسشنامه مشخص شده اند درباره کودک مشاهده شونده تعیین می کند وگزارش می دهد.
در مقیاس درجه بندی که معمولاً برای ارزیابی خصوصیات رفتاری بارز و قابل مشاهده به کار می رود ، باید خصوصیات و رفتارهای مورد نظر به طور روشن و صریح تعریف شوند تا همه ارزیابیها ار آنها برداشت و مفهوم یکسانی داشته باشند.دیگر اینکه خصوصیات و رفتارهای مورد نظر به سادگی و به آسانی قابل مشاهده باشند ، در غیر اینصورت بررسی و ارزیابی دقیق آنها ممکن نخواهد بود .همچنین درجات ارزیابی خصوصیات و رفتارهای مورد نظر باید دقیق و روشن مشخص شود تا ارزیاب بتواند به طور دقیق به آنها پاسخ دهد.
مقیاس درجه بندی به صورت درجات متعددی تهیه و تنظیم می شود که اگر تعداد درجات بسیار باشد ، اظهار نظر برای ارزیاب مشکل می شود و اگرکمتر باشد ، دقت ارزیابی کاهش می یابد .
مقیاس درجه بندی را مشاور یا معلم یا والدین وگاهی نیز خود دانش آموز می تواند درباره خودش تکمیل کند.
مقیاس درجه بندی وسیله ذهنی است ؛ زیرا ارزیاب بر اساس محتوای ذهنی و قضاوت شخصی به قضاوت وتفسیر رفتار ارزیاب ، از درجه صحت و دقت واعتبار مقیاس درجه بندی می کاهد ؛ بنابراین مشاور نباید قضاوت در مورد رفتار کودک را تنها بر اطلاعات حاصل از مقیاس درجه بندی متکی سازد.
شرح حال نویسی کاربرد شرح حال ، از دیگر روشهای شناخت مراجعان است.در شرح حال نویسی ، فرد مطالبی درباره خودش بنویسد وهیچگونه محدودیتی ندارد ؛ ولی در شرح حال نویسی محدود ، فرد فقط باید در مورد سوال مطرح شده مطالبش را ارائه دهد.مشاور و معلم نباید فقط به استفاده یکی از انواع شرح حال اکتفا کنند ، بلکه توصیه می شود با توجه به نیاز و موقعیت ، از هر دو نوع استفاده کنند.
شرح حال نویسی باعث می شود که فرد درباره خودش بیشتر بیندید ومعلم ومشاور ، دانش آموز را بهتر بشناسد وبه مشکلات او پی ببرند..
مشاور ومعلم باید فقط زمانی از فرد بخواهند شرح حال بنویسد که علت خاصی برای نوشتن آن موجود باشد.
هدف از نوشتن شرح حال برای مراجع ، باید کاملاً روشن باشد.
محتوا و مطالب شرح حال نوشته شده محرمانه تلقی شود ودر اختیار هیچکس قرار نگیرد.هیچگاه از شرح حال نباید به عنوان موضوع انشا استفاده شود.
تفسیر شرح حال نوشته شده در شناسایی مراجع اهمیت به سزایی دارد و باید با دقت به وسیله فرد متخصص انجام شود.
به کلماتی که مبین حالات روانی وعاطفی نظیر عشق و محبت ونفرت هستند ، باید توجه خاصی مبذول شود.
مشاور باید به طرز نوشته وخط نویسنده و ظاهر شرح حال توجه کند ؛ زیرا این موارد ، نکات مهمی را درباره فرد روشن می سازد.
سرانجام آنکه مشاور پس از مطالعه شرح حال وبررسی اطلاعاتی که از طریق روشهای دیگر به دست آورده است ، می تواند با مراجع ، جلسه مصاحبه ترتیب دهد و موارد مبهم را با او مطرح سازد و برای راهنمایی و حل مشکل مراجع اقدام کند.
گروه سنجی از گروه سنجی برای شناخت ارتباطات ومناسبات اجتماعی بین افراد گروه استفاده می شود.در گروه سنجی از هر کدام از اعضای گروه خواسته می شود تا مشخص کنند در موقعیت خاصی با چه کسانی دوستی و همکاری صمیمی خواهند داشت.
با استفاده از گروه سنجی افراد مورد علاقه ، منزوی وطرد شده شناخته می شوند.
در اجرای گروه سنجی باید به نکاتی توجه شود.
1- افراد گروه باید با یکدیگر بخوبی آشنا باشند تا بتوانند درباره رفتارهای یکدیگر با توجه به صفت مورد نظر قضاوت کنند.
2- صفت مورد نظر باید با دقت و صراحت برای همه اعضای گروه به وضوح توصیف ومشخص شود.
3- نتایج گروه سنجی باید محرمانه تلقی شود.
اطلاعات حاصل از گروه سنجی به دو شیوه دایره نگار وجدول نگار ، تجزیه و تحلیل می شود.
در اینجا نیز لازم است یادآوری کنیم که مشاور نباید اطلاعات حاصل از گروه سنجی را تنها ملاک برای شناخت کودک قلمداد کند.
آزمونهای روانی آزمونهای روانی یکی از ابزار عینی شناخت خصوصیات کودکان است.
کودک هنگام پاسخگویی به موارد مطرح شده در آزمون ، نمونه ای از رفتارش را بروز می دهد که بر اساس آن می توان رفتارهای آینده او را پیش بینی کرد..در مشاوره ، آزمون ، وسیله ای عینی برای سنجش رفتار معین در زمان مشخصی است.
در آزمونهای عینی ، قضاوت ذهنی و نظر شخصی مجری در اجرا ونمره گذاری و تفسیر آنها دخالت ندارد وتفاوت نمرات احراز شده به تفاوت واقعی بین آنان مربوط می شود ، نه روش اجرای آزمون.
آزمونهای روانی با توجه به معیارهای مختلف طبقه بندی می شود.
از نوع تنوع ، پاسخها ممکن است به صورت بلی و خیر ، چند گزینه ای ، توضیحی وفرافکن باشد.از طریق پاسخهای فرافکن که تفاوتهای فردی را مشخص می سازد ، مشاور می تواند اطلاعات بیشتر و دقیقتری درباره نحوه تفکر وهیجانات و احساسات کودک به دست آورد.
آزمونها از نظر محتوا وموضوع به آزمونهای هوش ، استعداد ، شخصیت و رغبت تقسیم می شود.آزمونها ممکن است به صورت فردی یا گروهی اجرا شود.آزمونهایی که عامل زمان در آنها موثر است ، «آزمون سرعت» وآزمونهایی که زمان اجرای آنها دخالت ندارد « آزمون قدرت» می نامند.آزمونها از نظر شکل به سه نوع ابزاری ، کتبی و شفاهی تقسیم می شود.