کودکی که به دنیا می آید عالی ترین و کامل ترین امکانات رشد را داراست. او در بهترین حالت خود آفریده شده است و آمادگی و ظرفیت آن را دارد که به شایسته ترین وجه پرورده شود و به برترین کمالات دست یابد.
کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیطی مناسب در اختیارش باشد تا ببالد و رشد و نمو کند و جایگاه والای خویش را در این جهان بیابد.
اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی، آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دستیابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد. محدودیت های محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آنان نیز ناممکن می گردد.
مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان نیز که نتیجه اجتناب ناپذیر فقر، نابسامانی های خانوادگی و کاستی های آموزشی و اجتماعی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آنان به کمالاتی است که در خلقت شان مقدر شده است.
متاسفانه اکثر ما به درستی نمی دانیم که هرگاه فرزندانمان از امکانات رشد و پرورش صحیح برخوردار باشند، چه زندگی متعالی در انتظارشان است.
ما غالبا غافل از آنیم که سعادت و کمال کودکانمان در گرو رشدیافتگی ما بزرگسالان است. بسیاری از ما هنوز هم چنین تصور نادرستی در ذهن داریم که گویا کودکان وقتی به دنیا می آیند از همان اول برخی خوب و برخی بدند، بعضی شرور و بعضی نجیبند، گروهی خوش اقبال و گروهی بدبختند.
ما غالبا فرزندان خود را به دلیل خطاها و اختلال ها و ناسازگاری هایشان محکوم می کنیم یا به باد ناسزا و تنبیه می گیریم و فراموش می کنیم که به جای آن باید خطاها و ندانم کاری های خودمان را دلیل بروز مشکلات آنان بدانیم.
واقعیت های زندگی خانواده ها حاکی از آن است که بسیاری از آنان آشنایی کافی در زمینه رشد و پرورش فرزندانشان را ندارند. فراوانند کودکانی که تحت سرپرستی ناقص یکی از والدین به سر می برند و یا نابسامانی های خانوادگی، نظیر مناقشات پدر و مادر با اعتیاد پدر و سرپرست خانواده و یا به ویژه فقر فرهنگی و تربیتی اولیاء دشواری های بزرگی را در راه رشدشان ایجاد می کند.
گستره این نوع مشکلات به قدری وسیع است و چنان گروه بزرگی از کودکان در معرض مخاطرات روانی و فکری و اجتماعی قرار دارند که اتخاذ تدابیر همه جانبه مشاوره ای و مددکاری را اجتناب ناپذیر می سازد.
برای چنین منظوری ضروری است که علاوه بر ارائه خدمات گسترده روان شناسی و تعلیم و تربیتی در مدارس، مراکز مشاوره کودک و خانواده با امکانات کافی در شهرها و روستاهای بزرگتر ایجاد شود.
با توجه به مقدمات ارائه شده به ذکر چندین مورد از اختلالات رفتاری و روند پیشگیری و درمان این اختلالات می پردازیم.
ناخن جویدن در کودکان و شیوه های پیشگیری از آن
یکی از شایع ترین واکنش های نوروتیک ناخن جویدن است که در هر سنی و در همه گروه های اجتماعی دیده می شود اما بیشتر در سنین کودکی و اوایل بلوغ اتفاق می افتد و با افزایش سن نیز معمولا میزان و شدت آن کاسته می شود.طبق تحقیق «وکسلر» جویدن ناخن از 5 سالگی شروع می شود و کم کم در 10 تا 15 سالگی به شدت خود می رسد ولی اکثر مبتلایان را کودکان 9 الی 11 ساله تشکیل می دهند. غالبا در سنین نوجوانی فرد متوجه عادات نامطلوب خود می شود. جویدن ناخن در دخترها بیشتر از پسرها است و گاهی در یک خانواده همه افراد مبتلا به آن می شوند.
جویدن ناخن بر خلاف انگشت مکیدن در سر فرصت انجام نمی گیرد بلکه نشانه دلواپسی، اضطراب یا ترس مثلا از امتحان، تنبیه و ... است. اغلب کودکان قبل از امتحان و بزرگسالان در اتاق انتظار ناخن هایشان را می جوند.
روان شناسان عقیده دارندکودکانی که انگشتان خود را می مکند اکثرا، آرام و بی خیالند ولی آنهایی که ناخن های خود را می جوند، بی قرار، مضطرب و دارای انرژی زیاد هستند و حتی در خواب آرامش ندارند، جنب و جوش زیادی دارند و دندان های خود را به هم می سایند، فریاد می کشند و خشم و عصبانیت در آنان به مراتب بیشتر دیده می شود. بعضی ها جویدن ناخن را حرکتی برای تخلیه هیجانات می دانند.
بر اساس بررسی های به عمل آمده سه علل در بروز ناخن جویدن مشهود است:
عصبانیت بیش از حد
دلواپسی و تضادهای فکری و مخصوصا قرار گرفتن کودک در موقعیت های حساس، ترس آور و ...
عادت.
بارها دیده شده است که با رفع اضطراب و ناراحتی، جویدن ناخن به کل از بین رفته و مجددا با پیدایش ناراحتی شروع شده است. این مساله در خانواده هایی که بین پدر و مادر اختلاف وجود دارد و یا برای تربیت کودکان از فحش و کتک استفاده می کنند بیشتر دیده می شود. برای درمان ناخن جویدن به جای توجه به جویدن ناخن باید به شخص مبتلا توجه کرد.
درمان:
1-تحقیر و تنبیه نکردن کودک به خاطر این عادت و بی تفاوت بودن نسبت به آن
اصلاح محیط ناامن خانوادگی
محبت و مهربانی بیشتر نسبت به کودک
سپردن کارهای هنری دستی در هنگام فراغت مثل کاردستی، نقاشی و ...
در موقع انجام تکالیف درسی بهتر است کودک مداد به دست داشته باشد و یا دروس حفظ کردنی را با مداد بنویسد.
تشویق و جایزه دادن به ازاء هربار ناخن کوتاه کردن جایزه ای که مورد علاقه کودک است به وی داده شود.
شب ادراری در کودکان و راه های پیشگیری از آن
شب ادراری یکی از شایع ترین علائم مشکلات هیجانی کودکان است. این رفتار در سنینی بی اختیاری ادرار که معمولا انتظار می رود کودک استفاده از توالت را آموخته باشد، اتفاق می افتد. کنترل ادراری در شب دیرتر حاصل می شود و 67 درصد از کودکان سه ساله، 75 درصد از کودکان چهار ساله، 80 درصد از کودکان پنج ساله و 90 درصد از کودکان هشت و نیم ساله ادرارشان را در شب کنترل می کنند. در بین پژوهشگران در مورد سنی که در آن عدم کنترل ادرار، اختلال به حساب می آید اختلاف نظر وجود دارد و از 3 الی 5 سال متفاوت است. تناوب خیس کردن نیز معیار دوم برای تشخیص این اختلال است که وجود دو نوبت شب ادراری در هر هفته برای کودکان 5 و 6 ساله و دست کم وجود یک نوبت شب ادراری برای کودکان بزرگتر لزوم ارائه درمان را نشان می دهد.
عوامل موثر بر ایجاد شب ادراری
در زمینه علل روانی ایجاد کننده شب ادراری می توان به مواردی اشاره نمود نظیر: استرس تضاد و کشمکش خانوادگی، بدرفتاری والدین با کودک، طلاق یا مرگ والدین، محرومیت از محبت مادری، احساس ناامنی و ناآرامی، فقدان ارتباط صمیمی بین کودک و والدین، رفتن کودک به مدرسه و جدا شدن از مادر، خستگی کودک، حالت های هیجانی شدید مثل ترس، شکست های پی در پی در کارهای منزل و مدرسه، تغییر محل سکونت، احساس خصومت نسبت به والدین و انتقام گیری از آنان.
درمان شب ادراری
سن فرد در درمان اهمیت بسیاری دارد هرچه درمان در سنین پایین تر انجام شود، نتیجه بهتری به بار خواهد آورد در مورد کودکان در بیشتر موارد کار کردن با والدین اولویت دارد.
در درمان شب ادراری باید همکاری فرد به خوبی جلب شود زیرا تا زمانی که خود فرد متقاعد و علاقه مند به درمان نشود و همکاری نکند، روش های درمانی در رفع شب ادراری موثر نخواهد بود.
امیدوار کردن فرد به نتایج درمان
عدم سرزنش و تنبیه کودک و علنی نکردن شب ادراری
تخلیه مثانه قبل از خواب و وادار کردن کودک در روز به نگه داری چند دقیقه ای ادرار
استفاده از تشک های زنگ دار
وادار کردن کودک به تمیز کردن خود و لباس کثیف شده
تشویق کودک در زمان هایی که شب ادراری نداشته است.
لکنت زبان در کودکان
در زمینه لکنت محققان تعاریف و تدابیر گوناگونی ذکر کرده اند. اما در اینجا به تعریف دکتر وان پیر که متداول ترین و جامع ترین تعریف راجع به لکنت است اشاره می کنیم:
وان پیر بر این باور است که لکنت زمانی پدید می آید که در جریان طبیعی گفتار وقفه ای ناگهانی و غیر طبیعی به واسطه تکرار صداها، هجاها، کلمات و حتی عبارات، کشیده گویی صداها و نیز میان پرانی صداها، هجاها و کلمات و گیر یا قفل شدن دهان ایجاد شود که بعضا با تیک های حرکتی همراه است.
بنابراین لکنت یک پدیده فوق العاده پیچیده روانی – حرکتی است که در روند طبیعی گفتار فرد بروز یافته و به شکل های خفیف، متوسط و شدید ظاهر می گردد. در یک جمله می توان گفت: لکنت، اختلال در گفتار است که به صورت لحظه ای و موقتی در جریان گفتار پیش می آید و لحظاتی بعد گفتار به شکل روان، سلیس ادا می شود.
علل لکنت زبان
اختلافات خانوادگی، داشتن پدر و مادر وسواسی و کمال جو.
سخت گیری والدین در نحوه صحبت کردن و سخن گفتن صحیح کودک، در قبائلی که کودک در پیشرفت کلامی تحت فشار نیست لکنت زبان وجود ندارد و اگر پدر و مادر بیش از اندازه دلواپسی از اشکالات تکلمی فرزند خود نداشته باشند اشکالات تکلمی از بین می رود.
طبق نظر بندورا لکنت زبان بر اثر تنبیه شدید از طرف والدین ایجاد می شود.
آشفتگی هیجانی ممکن است در کودکی که تازه شروع به آموختن تکلم نموده است، باعث لکنت شود.
اگر کودک در این مرحله مجبور شود که روشن و سلیس صحبت کند ممکن است دچار لکنت زبان گردد.
مطالعات رورشاخ درباره لکنت زبان نشان می دهد که عامل ارث هیچ گونه دخالتی نداشته و لکنت زبان ارتباط مستقیم با اختلالات عاطفی شخصیتی و نشانه های وسواسی داشته است.
همچنین فرضیه تسلط نیمکره ای بیان می کند که کودکان در نتیجه تعارض بین دو نیمکره مغز برای کنترل فعالیت ساختمان های تکلمی در معرض لکنت زبان قرار می گیرند و حاصل جمع بندی های جاری این است که احتمالا ژنتیک نیز در این مورد وجود دارد اما استرس های محیطی توام با این عامل به بروز لکنت منجر می گردد.
درمان لکنت زبان
خودداری از تنبیه و مسخره کردن کودک و اجازه مکالمه تا زمان پایان جمله یا جملات مورد نظر کودک نیز داده شود.
از کودک درخواست نمایید که آهسته و با آرامش صحبت نماید.
استفاده از مکالمات تلفنی جهت کاهش اضطراب مکالمه حضوری و تقویت گفتار
تحت فشار قرار ندادن کودک برای درست صحبت کردن.
قطع صحبت های کودک زمانی که کودک از ناهنجاری گفتاری خویش صحبت می کند.
برخورد ملایم و آهسته توأم با محبت و دادن زمان مکالمه بیشتر برای کودک.
مراجعه به افراد متخصص مانند گفتار درمان و مشاوران و روان درمان گران.